Bedrich Smetana (1824-1884) – de Moldau

Bedrich Smetana (1824-1884) – de Moldau
Hij kreeg pianoles van verschillende lokale grootheden, die allemaal minder begaafd waren dan hun jonge
leerling. Vanaf zijn twaalfde stopten de muzieklessen, maar hij zorgde er zelf voor dat zijn muzikale ontwikkeling
door bleef gaan. Hij mocht naar de middelbare school in Praag, waar hij strijkkwartetten ging schrijven voor
vrienden. Daar hoorde hij ook Franz Liszt spelen, hij was hiervan zo onder de indruk dat zijn schoolwerk er onder
ging lijden. Zijn vader stuurde hem naar het gymnasium van Pilsen en daar lukte het hem zijn opleiding af te
maken. Smetana besloot van de muziek zijn beroep te maken. Hij ging terug naar Praag, nam compositielessen
en verdiende ondertussen de kost met het geven van pianoles. Na zijn studie wilde hij een tournee maken door
Bohemen als pianist, maar het eerste concert werd zo slecht bezocht, dat hij de hele tournee afblies. Hij richtte
een muziekschool op, maar ook dat project mislukte. Ondertussen raakte hij betrokken bij de Praagse Revolutie
van 1848 tegen de Oostenrijkse overheersing. De revolutie mislukte, maar Smetana, die tot dan toe alleen maar
Duits kende, besloot nu Tsjechisch te gaan leren. Omdat het er niet naar uitzag dat hij in Tsjechië werk zou
kunnen krijgen, besloot hij met zijn gezin naar Zweden te gaan, waar hij in Göthenborg pianoles kon gaan geven.
Daar had hij veel succes, maar zijn vrouw, die aan tuberculose leed, kon niet tegen het klimaat en na een paar
jaar keerden ze weer terug naar Praag. Zijn vrouw overleefde het niet en overleed op de terugweg. Binnen tien
jaar had Smetana zijn vrouw en drie van zijn vier kinderen verloren.
Omdat Oostenrijk verslagen was door Napoleon III zagen de Tsjechische patriotten de kans een aantal
concessies van de keizer af te dwingen. Zo werd er een Voorlopig Nationaal Theater voor Tsjechisch toneel en
opera opgericht. Voor Smetana was dit dé kans om één van zijn idealen te verwezenlijken: het schrijven van
Tsjechische opera's. Zijn eerste grote succes in dit genre was 'De Verkochte Bruid', een opera die al gauw deel
uitmaakte van het internationale repertoire.
In 1874 klaagde Smetana erover dat zijn gehoor achteruit ging en dat hij zich duizelig voelde. De oorzaak was
syfilis. Ondanks zijn erger wordende doofheid bleef hij werken. Zo schreef hij zijn cyclus 'Ma Vlast' (Mijn
Vaderland), een reeks van zes symfonische gedichten die ieder een verschillend aspect van zijn vaderland
schilderen.
Het tweede symfonisch gedicht is het bekendste. Het heet 'Vltava', de Moldau. Het werd één van de bekendste
werken uit de klassieke muziek. Het is een voorbeeld van programmamuziek. Het is aantrekkelijk voor de
hoorder, omdat hij zich met zekere realiteiten kan bezighouden, welke hij bij een absolute symfonie mist; het is
gevaarlijk, omdat bij een programmatisch werk de hoorder de "film"-waarde der compositie kan verwarren met de
feitelijke muzikale betekenis. Wanneer een aandachtig toehoorder zou zeggen: ,Je ziet het voor je, het is net
echt, dus is het prachtige muziek" - dan trekt hij een scheve conclusie. Als hij zou opmerken: "Ik was zo geboeid
dat ik het programma eigenlijk vergat", dan wijst dit op een zuiver muzikaal waarderen. Wanneer de componist
zich ten doel stelt, zo precies mogelijk "filmachtig" een en ander weer te geven, werkt hij minder goed als
muzikaal kunstenaar aan wanneer hij naar aanleiding van een "programma" een zelfstandig muzikaal stuk
componeert.
De componist schildert in de muziek, hoe de Moldau uit twee kleine bronnen (I) ontspringt, van welke de ene
stoeiend en snel in hoge, de andere rustiger in donkerder toonkleuren voorthuppelt. Dit wordt prachtig uitgebeeld
door fluit en klarinet, die elkaar eerst afwisselen om later samen te gaan spelen, geholpen door "pizzicatoviolen".(pizzicato = tokkelen)
Beide bronnen verenigen zich tot een stroompje, dat allengs tot een beek aangroeit. Deze dringt een woud
binnen en doorstroomt het, onder het geheimzinnig ruisen van de bomen en de geur van het moeras en de
bosbloemen. De strijkers zijn nu "sterker" en af en toe hoor je pauken, het koper en onmiskenbaar de triangel. Dit
is het bekendste stukje van "De Moldau". Je hebt het vast wel eens gehoord.
....
Smetana beschreef zelf wat de muziek van De Moldau moest uitbeelden:
- Van begin tot 0'25": In de schaduw van het Boheems woud stroomt het water uit twee bronnen: een is warm en
snel, de
andere koel en rustig. Hun wateren, die vrolijk over de rotsen stromen, schitteren en verenigen zich in de
morgenzon.
- Op 1'02" horen we hoe de beek in het woud de Moldau wordt, die zich in de valleien van Bohemen tot een rivier
verbreedt.
- Vanaf 2'46" stroomt hij door dichte bossen, waar je het vrolijke geluid van de jacht hoort en waar de tonen van
de hoorns van de jagers steeds luider worden.
- Vanaf 3'44" stroomt de Moldau langs velden en weiden waar een boerenbruiloft gevierd wordt.
- 's Nachts (vanaf 5'13") houden bosgeesten en waternimfen hun feesten in het glitterende water (vanaf 5'32"),
waarin ook de spiegeling is te zien van een machtig kasteel, dat in voorbije tijden getuige was van de pracht en
praal van de ridders.
- Op 8'13" horen we de rivier weer even stromen zoals ook in het begin op 1'02"
- Op 9'00": Bij de Stroomversnellingen van St. Jan snelt de rivier zich voort, langs watervallen, om zich een weg
te banen door de rotsige afgrond naar de brede rivierbedding.
- Op 10'12", stroomt het in majestueuze rust naar Praag om uiteindelijk in de verre verte te verdwijnen voor het
oog van de dichter.
Bedrich (Frederik) Smetana wordt wel eens genoemd "De
van de
muziek" Tussen 1874 en 1879 schreef hij "Mijn
" ("Ma Vlast") , een
groot muziekwerk dat uit zes delen bestaat. Één van deze delen heet "De Moldau"
("
"). De Moldau is een rivier, in
. Toen "De Moldau" voor de eerste keer
op het programma voor een concert stond, had men, naar aanwijzingen van
Smetana zelf, een verklarende tekst geschreven.De componist schildert in de
muziek, hoe de Moldau uit
kleine bronnen ontspringt, van welke de ene
stoeiend en snel in hoge, de andere rustiger in donkerder toonkleuren voorthuppelt.
Dit wordt prachtig uitgebeeld door
en
, geholpen door "pizzicato-
". Beide bronnen verenigen zich tot een stroompje, dat allengs tot een beek
aangroeit. Deze dringt een
binnen en doorstroomt het, onder het geheimzinnig
ruisen van de bomen en de geur van het moeras en de bosbloemen. De strijkers zijn
nu "sterker" en af en toe hoor je
, het koper en onmiskenbaar het hoge
getingel van de
. Dit is het bekendste stukje van "De Moldau" Uit de verte
hoort men wald
en jachtgewoel Sterker verlaat zij het bos en stuwt zich voort
door een vruchtbare streek. Zij slingert zich door een
vrolijke geluid van een Tsjechische
, met aan de oever het
Het wordt donker... De avondzon verlicht
de horizon, het gejubel van het bruiloftsfeest verstomt, de
komt op en langs de
zilveren draden van haar lichtende spinsels stijgen uit de stroom elfen en
op
voor hun nachtelijke spel, waardoor zij ongelukkige jongelingen met een ziek hart in
het verderf lokken. Verder werkt de Moldau zich, voorbij de donkere ruïnen van een
, die terugduikt, verzonken in de herinnering aan vroegere macht en pracht.
Verder glijdt de Moldau naar de St. Johannes
welker maalstroom door een
storm opgezweept wordt. De Moldau wordt door deze maalstroom tot in haar
donkerste diepte omgewoeld. Het hele
neemt deel aan de strijd tegen deze
stroomversnelling. De storm luwt langzamerhand. De muziek wordt
en de
hoofdmelodie klinkt nu in een stralende majeur. Majestueus is de Moldau-stroom en
in deze kracht stroomt zij door naar
eeuwenoude Vysehrad ,een
, waar zij wordt verwelkomd door het
bij Praag. (Zie schilderij) In Praag is de Moldau
het machtigst. Vandaar echter ijlt zij haar graf ( De
) tegemoet. Toen Smetana,
die in 1874 toen hij begon aan "De Moldau", al behoorlijk
was, de laatste noten
van de
genoteerd had schreef hij daarbij "Ik ben volledig doof". Hij heeft dit
prachtige muziekstuk, behalve in zijn eigen hoofd, dus nooit gehoord en mijn
"electronische uitvoering" is hem dus ook bespaard gebleven.