Gevecht op leven en dood in de duinen

BasisPlantenCursus 2012:
Les 7
– 3 oktober 2012
Excursie 6
– 6 oktober 2012
Tijdens de excursie in de stromende regen komt er een cursist met een plant aandragen waarover
even discussie ontstaat. We besluiten thuis, droog en onder dak, daar nog eens ons hoofd over te
buigen. Wat dat laatste betreft doen we dan hetzelfde als de zaaddoos van de plant. Wezullen met de
plant in de hand bij de Nachtschadefamilie uitkomen. En laat dat nou een plantenfamilie zijn waarvan
ondergetekende al vaak exemplaren in bijzondere situaties is tegengekomen en hopelijk nog vaker
tegen zal komen. Ik volg de plantenfamilie-indeling en zie wat ervan komt.
De Nachtschadefamilie – Solanaceae omvat in ons land een achttal geslachten.
Van twee geslachten komen er meer soorten voor. Van de wetenschappelijke naam is steeds de
geslachtsnaam schuin weergegeven.
1. .Nicandra physalodes.
Deze plant vinden we dus op onze excursie de Nederlandse naam
is Zegekruid. Zo rust er toch nog zegen op deze regenrijke zaterdagochtend. Of doet de plant zijn naam eer aan omdat hij in snel
tempo vanuit Zuid-Amerika een zegetocht maakt over de wereld ?
2. .Lycium barbarum.
Deze plant moet ik toch al eens tegengekomen zijn in het duinstruikgewas. De Nederlandse naam is Boksdoorn. Als je dan vindt
dat de Goji-bes dezelfde plant is, dan blijkt dat ik die vorig jaar
tijdens een avond van de Plantenwerkgroep heb gekocht. De naam
Goji is afgeleid van de oorspronkelijke Chinese naam Gouqi Jiu.
3. .Atropa bella-donna.
Deze komen we in de Eifel tegen en we weten meteen dat dit de
Wolfskers is. De plant is ontzettend giftig. De bessen zijn als
lokaas gebruikt om Wolven te vergiftigen, vandaar de naam. Ook
de namen: Doodskers, Duivelsbes, Duivelskruid, Heksenkruid en
Kwademansbes liegen er niet om. En dan te bedenken dat belladonna verwijst naar de mooie dame die grotere oogpupillen krijgt
door er sap in te druppelen, dan toch liever een Bella-Donna
zonder Wolfskers.
Rode Lijst soort.
4. .Hyoscyamus niger.
Een aantal jaren geleden groeit er zomaar een onbekende plant
onder het raam, die wel meer dan een halve meter groot wordt.
De hovenier maakt er Bilzenkruid van. Het is weer een giftige
plant. Mooie volksnamen zijn: dolkruid en mallewillempjeskruid.
Verwijzingen naar de hallucinaties die kunnen optreden als je de
bladeren rookt. Niet dat ik wil gaan experimenteren, maar het is
jammer dat ik de plant nooit meer teruggekomenben.
Rode Lijst soort.
5.1 .Physalis alkekengi.
De kruipende wortelstokken zorgen ervoor dat de Echte
lampionplant niet snel uit mijn tuin zal verdwijnen. De naam
verklaart zichzelf. De Vruchtkelk is oranje naar oranjerood.
5.2. .Physalis peruvianna.
Deze loot uit de Nachtschadefamilie moet ik beslist nog eens
proeven. De smaak zal zoet naar zoetzuur zijn. Andere namen
voor deze plant zijn: Ananaskers, Kaapse kruisbes en vooral
Goudbes klinken aantrekkelijk, toch eens naar uitkijken.
6.1 .Solanum dulcamara.
Het is jaren vijftig en mijn vader ziet dat ik nogal graag langs de
sloten loop om naar plantjes te zoeken. Als ik dan aankom met
Bitterzoet, leer ik van hem dat dat een giftige plant is. Voorlopig
zitten er nog geen besjes aan. Dat de plant na bitter(amaris)
zoet(dulcis) smaakt heb ik nog nooit geprobeerd en dat laat ik zo
gezien de waarschuwing van lang geleden. Volksnamen:
Dolbessenhout, Elfrank, Hoe-langer-hoe-liever en Klimmende
nachtschade. Dat laatste doet hij al slingerend. In het graf van
Toetanchamon is een snoer bessen van Bitterzoet gevonden.
6.2 .Solanum tuberosum.
Dat achter deze naam onze Aardappel schuil gaat verwacht ik
niet
meteen. Er zijn al heel wat aardappels door de jaren heen boven
de grond gehaald. Nog zie ik de dikke,brede rijen op het land
liggen te drogen. Al als kleuter is het een spelende bezigheid die
dan op te rapen. De Belgische overheid voerde de herfstvakantie
in omdat de kinderen massaal hielpen met de oogst en de school
aldus verzuim-den.
Nadat de Spaanse ontdekkingsreizigers de Aardappel naar
Europa brachten werden de eerste mensen ziek van de bessen.
We hebben geleerd de knollen te waarderen en laten de giftige
bessen voor wat ze zijn.
6.3 .Solanum lycopersicum.
De kennismaking met deze plant voert me naar een familielid die
zijn kas daarmee vol heeft staan. Opbinden, dieven, plukken en
kisten vol met een Volkswagen naar de veiling brengen is
geweldig. We nemen dan maar voor lief dat je handen, vooral bij
het dieven, zwart worden.
Nu eten we weer eens de vruchten van deze nachtschadeplant,
het liefst de Tomaat uit eigen tuin.
6.4 .Solanum triflorum.
Bedenkende dat deze plant te vinden moet zijn op open, droge,
stikstof rijke, meestal kalkhoudende, omgewerkte zandgrond,
vooral in de duinen; soms op industrieter reinen en op zandstrandjes langs de rivieren(Heukels), dan moet ik toch gaan opletten of ik deze soort nog eens tegenkom.
De bloemen van de Driebloemige nachtschade zijn meestal met
twee of drie gegroepeerd.
6.5 .Solanum nigrum.
Als kruid onkruid wordt genoemd, dan staat de plant waar je hem
niet hebben wilt. In het verloop van de zomer komt hij soms te veel
tevoorschijn. Het uittrekken van deze plant tussen de voederbieten
valt als kind nog niet mee. Er blijkt een behoorlijk wortelstelsel te
zijn ontwikkeld. Op de plantenlijst van de cursus zal de Zwarte
nachtschade wel de laatste plant blijven.
Nachtschade betekent eigenlijk nachtschaduw. Men dacht dat het
giftig zijn van deze plant het werk was van de duivel, die weer
verbonden werd met de donkere nacht. Solan staat voor pijnstillend. Het zwart/nigrum dat in de naam voorkomt slaat op de rijpe
zwarte bessen van de plant.
6.6 .Solanum physalifolium.
De Glansbesnachtschade zullen we niet snel tegenkomen. Het is
een zeldzame plant met witte bloemen en ronde groen of
geelgroene sterk glanzende bessen. Het rivierengebied is de
meest aangewezen plaats om hem te vinden. Op 16 augustus
2012 is er een waarneming gedaan in de Moerputten(Den Bosch).
6.7 .Solanum sarachoides.
De Kleverige nachtschade doet zijn naam eer aan en heeft een
onaangename geur. De bessen zijn groen. Ook deze plant heb ik
weer niet gevonden en dat is door zijn zeer zeldzaamheid ook niet
zo verwonderlijk.
7 .Datura stramonium.
Bij het wieden in de tuin ruik ik direct wanneer er in m’n hand een
Doornappel, hoe klein dan ook, tussen de andere plantjes zit.
Laat er eens één staan, je zult zien dat die uitgroeit tot een sterk
vertakte grote plant. De vruchtdozen pak je vanwege haar stekels
niet zomaar aan. De trechtervormige bloemen zijn lang en
vijfkantig.
En een verhaaltje ? De Doornappelboom stond te pronken in het
Paradijs. Eva at op aanraden van de slang van de verboden
vrucht en God vervloekte de boom. Deze werd steeds kleiner,
geen prachtige boom meer, maar een maximaal één meter hoge
plant. De vertakking doet nog aan de boom denken en de stekels
op de vruchten verwijzen naar de tanden van die vervloekte
slang. Geen wonder dat de doornappel als Heksenkruid bekend
staat. Door de hallucinerende werking en verwerking in vliegzalf
kunnen heksen door de lucht vliegen.
8 .Nicotia tabacum.
De grote schuren die ik in de Gelderse Vallei als kind tegenkom
blijken droogschuren voor de tabaksbladeren te zijn. Nu zijn er
vele variateiten van de Tabak bekend en in tuinen te vinden.
Sommigen lusten er wel tabak van !
Cursisten en cursusteam tot woensdag 30 okt.: les 8 Vruchten en Zaden en zaterdag 3 november
voor de Afsluiting van de BasisplantenCursus 2012
Bent U geïnteresseerd geraakt voor de BasisPlantenCursus van IVN-Oisterwijk, er is nog plaats
voor de cursus in 2013. ([email protected] of 073 5492174)
Gerard.
IVN - "In Voor Natuur" - afdeling Oisterwijk e.o. - BasisPlantenCursus 2012