Nederland en de dekolonisatie van Indonesië

UNIVERZITA PALACKÉHO V OLOMOUCI
FILOZOFICKÁ FAKULTA
Katedra nederlandistiky
Studijní rok 2010/2011
BAKALÁŘSKÁ PRÁCE
NIZOZEMŠTINA PRO HOSPODÁŘSKOU PRAXI
Nederland en de dekolonisatie van Indonesië
The Netherlands and the decolonization of Indonesia
JANA HEGEROVÁ
Begeleider: Doc. Dr. Wilken Engelbrecht, cand. litt.
Olomouc 2011
Prohlašuji, že jsem svou bakalářskou práci vypracovala samostatně a uvedla v ní
veškerou literaturu a ostatní zdroje, které jsem použila.
Ik verklaar dat ik mijn bachelorscriptie zelfstandig geschreven heb en alle vakliteratuur
en bronnen die ik gebruikt heb in de literatuurlijst heb vermeld.
V Olomouci dne 15. srpna 2011
Jana Hegerová
Ik wil graag van harte mijn dank aan mijn scriptiebegeleider, Doc. Dr. Wilken
Engelbrecht, cand. litt., betuigen voor zijn vakbegeleiding en waardevolle adviezen bij
de verwerking van mijn bachelorscriptie.
Jana Hegerová
Inhoud
Inleiding........................................................................................................................ 1
1. Kolonisatie en dekolonisatie ..................................................................................... 3
1.1
Begin van het kolonialisme ........................................................................... 3
1.2
Modern kolonialisme ..................................................................................... 3
1.3
Dekolonisatie ................................................................................................ 4
2. Het Nederlandse koloniale rijk .................................................................................. 6
2.1 De Verenigde Oost-Indische Compagnie............................................................ 6
2.2 De West-Indische Compagnie ............................................................................ 7
3. De Bataafse Republiek............................................................................................. 9
4. De opkomst van Nederlands Oost-Indië ..................................................................10
4.1 Java oorlog........................................................................................................11
4.2 Padri-oorlog.......................................................................................................11
4.3 Cultuurstelsel en Agrarische wet .......................................................................12
4.4 Ethische politiek voor de Tweede Wereldoorlog ................................................13
4.4.1 Eerste politieke partijen in Nederlands Oost-Indië.......................................15
5. Nederlands Oost-Indië in de loop van de Tweede Wereldoorlog .............................18
5.1 Anti-Japans verzet.............................................................................................19
6. Bevrijding van Indonesië .........................................................................................21
6.1 Erkenning van de onafhankelijkheid van Indonesië en het akkoord van
Linggadjatti..............................................................................................................23
6.2 Politionele Acties ...............................................................................................25
6.2.1 Eerste Politionele Actie ...............................................................................25
6.2.2 Tweede Politionele Actie.............................................................................27
6.2.3 Ronde Tafel Conferentie.............................................................................28
7. Nederland................................................................................................................30
7.1 Politieke ontwikkelingen na de Tweede Wereldoorlog .......................................30
7.2 Buitenlandse politiek van Nederland tijdens de dekolonisatie ............................31
Conclusie ....................................................................................................................32
Bijlage nr. 1: Lijst van afkortingen................................................................................33
Bijlage nr. 2 .................................................................................................................36
Literatuurlijst................................................................................................................43
Resumé in het Tsjechisch ...........................................................................................46
Resumé in het Engels .................................................................................................47
Anotace.......................................................................................................................48
Inleiding
Kolonialisme behoort tot de belangrijke historische processen. Na de
geschiedenis van kolonialisme kwam het in de wereld tot het omgekeerde proces –
dekolonisatie. Dit is een veel bediscussieerd onderwerp in de moderne geschiedenis,
want de grote aandacht in de literatuur is juist aan de kritiek van het imperialisme
gewijd. Na de Tweede Wereldoorlog begon het hoogtepunt van het tijdperk van de
mondiale dekolonisatie die de intensieve aandacht en het politieke engagement van de
meeste staten teweeg heeft gebracht.
Bijvoorbeeld de concurrentie van de grote mogendheden behoorde zeker tot
één van uitingen van dekolonisatie, de nieuwe supermachten bouwden hun eigen
invloedssfeer op en daarmee verminderde de invloed van de traditionele Europese
koloniale landen. Ze gebruikten destructieve methoden die een negatieve invloed op
de toekomstige co-existentie van de internationale gemeenschap hadden1. De
dekolonisatie leidde tot de afscheiding van koloniën van de zogeheten moederlanden
en vervolgens tot de oprichting van onafhankelijke staten. In dit geval was het dekolonisatieproces succesvol. Het dekolonisatieproces vernietigde een groot deel van de
rijken die honderden jaren gebouwd werden maar veroorzaakte de groei van nieuwe
staten die de internationale gemeenschap verrijkten.
Het hoofddoel van deze scriptie is om het Nederlandse koloniale rijk in
Zuidoost-Azië toe te lichten en ook het dekolonisatieproces dat de buitenlandse politiek
van het moederland Nederland beïnvloedde. Het ontstaan maar ook de beëindiging
van Nederlands Oost-Indië werd door gewapende conflicten gebrandmerkt en deze
conflicten trokken de aandacht van veel internationale acteurs.
Het tijdsbestek dat ik als onderwerp van mijn scriptie koos is het begin van de
Tweede Wereldoorlog tot de onafhankelijkheidsverklaring van Verenigde Staten van
Indonesië, aangezien deze twee belangrijke gebeurtenissen de Nederlandse koloniale
politiek het meest beïnvloedden. De hele bachelorscriptie bestaat uit vijf hoofdstukken.
Het eerste hoofdstuk beschrijft het begin van kolonialisme en verklaart de term
van het Europese moderne kolonialisme dat met de belangrijkste koloniale mogendheden is verbonden. Aan het einde van het hoofdstuk houd ik me met de dekolonisatie
volgens de wereldmaatstaf bezig.
Het tweede hoofdstuk gaat over de beknopte geschiedenis van Nederlands
Oost-Indië. In de geschiedenis van Nederland Oost-Indië waren twee bekende
1
KLÍMA, J. Dekolonizace a problémy třetího světa. [gedownload 2011-05-24]. Zie link
<http://fhs.uhk.cz/ibero/texty/pdf/KIAS012.pdf>
-1-
oorlogen: Java-oorlog en padri oorlog. Dit hoofdstuk verder beschrijft de eerste
politieke partijen.
In het derde hoofdstuk leg ik de klemtoon op Nederland Oost-Indië tijdens de
tweede Wereldoorlog want deze periode beïnvloedde de relatie tussen de
gekoloniseerde landen en moederlanden.
In het vierde hoofdstuk beschrijf ik de bevrijding van Indonesië en de overdracht
van de Nederlandse soevereiniteit in de handen van de lokale politici, dankzij het
diplomatieke verdrag tussen Nederlandse en Indonesische autoriteiten.
Het laatste hoofdstuk richt zich op de politieke situatie in Nederland na de
Tweede Wereldoorlog en analyseert hoe het dekolonisatieproces de buitenlandse
politiek van het koninkrijk beïnvloedde.
2
1. Kolonisatie en dekolonisatie
1.1 Begin van het kolonialisme
Kolonialisme is een onafscheidelijk deel van de wereldgeschiedenis en
beïnvloedde het leven van enkele naties sterk.1 Het is algemeen bekend dat de term
van de kolonisatie de verovering van een bepaald gebied en zijn beheer betekent.
Kolonialisme is een wijdverbreid en terugkerend fenomeen dat vele kanten heeft, zoals
handel, slavernij, rebellie, plundering en genocide.2 Tot de basiskenmerken van het
kolonialisme hoort ook de politieke en militaire controle over het gekoloniseerde volk,
waarmee de controle over de economie en internationale handel is gegarandeerd.
Het begin van het kolonialisme dateert van de oudheid. Het koloniale streven
waren al tijdens de periode van het oude Griekenland aan de gang, waar de eerste
stedelijke staten ontstonden. Ook het Perzische Rijk behoorde tot de belangrijkste
continentale rijken en later werd het Romeinse Rijk het belangrijkste gebied. De
Feniciërs werden een van de eerste overzeese kolonisatoren.3 Tegenwoordig wordt
het koloniale streven meestal in verband gebracht met de overzeese ontdekkingen in
de vijftiende en zestiende eeuw.
1.2 Modern kolonialisme
Het moderne Europese kolonialisme4 dat in de vijftiende eeuw ontstond, bracht
verschillende grote koloniale rijken voort. Het gaat om Spanje, Portugal, Nederland,
Frankrijk, Duitsland, Italië en Groot-Brittannië. Deze Europese mogendheden breidden
niet alleen hun politieke, economische oppermacht uit, maar ook hun culturele
dominantie. In de eerste helft van de zeventiende eeuw trokken Spanje en Portugal
zich terug en werd Nederland een belangrijke speler in de slag om het gebied. De
Nederlandse expansie werd door een reeks van de oorlogen beëindigd, die door
Groot-Brittannië werden gewonnen. Groot-Brittannië was ook met Frankrijk in conflict
1
Zie TOMEŠ, Jiří; FESTA, David; NOVOTNÝ, Josef. Konflikt světů a svět konfliktů: Střety idejí
a zájmů v současném světě. Praha: P3K 2007, 46.
2
Ibidem.
3
De stad Carthago had zijn eigen vloot en leger. KINDER, Herman. Encyklopedický atlas
světových dějin: mapy a chronologický přehled. Praha: Nakladatelství Lidové noviny, 1998. p.38
4
Het moderne Europese kolonialisme wordt gedateerd van 1415 tot 1945. TOMEŠ, FESTA,
NOVOTNÝ 2007:53.
-3-
om de koloniale gebieden. Frankrijk verloor in de oorlog Noord-Amerika en GrootBrittannië werd de grootste koloniale mogendheid5.
Het volgende gebied waarop de koloniale mogendheden in de negentiende
eeuw hun aandacht richtten, was Afrika. In de verdeling van het zwarte continent
deden ook Duitsland, Italië en België mee. Afrika werd met vestiging van bevolkingskolonies door Europeanen bezet. Niet alleen de Europese mogendheden breidden hun
gebied uit, maar ook de Verenigde Staten en Rusland begonnen zich al voor de Eerste
Wereldoorlog als nieuwe mogendheden te handhaven6. Tot de Tweede Wereldoorlog
werd de hele wereld geëuropeaniseerd en de wereld werd door Europa gedomineerd.
Na de Tweede Wereldoorlog was de rol van Europa definitief uitgespeeld en twee
decennia zouden volstaan om de koloniale rijken te breken.
1.3 Dekolonisatie
Kolonisatie en dekolonisatie liepen in de tijd door elkaar en het is bekend dat in
Amerika zowel de eerste koloniën ontstonden als ook de koloniale mogendheden
Engeland, Spanje, Frankrijk en Portugal voor het eerst hun koloniën verloren. Met
andere woorden hier ontstond ook voor het eerst de dekolonisatie als feit.
Verschillende culturele gewoonten van de mogendheden, als Groot-Brittannië aan ene
kant en Frankrijk, Portugal, België en Nederland aan de andere kant, beïnvloedden de
dekolonisatie en dat vooral in Afrika. Na de Tweede Wereldoorlog was Europa
verwoest en financieel opgebruikt. De koloniën behoefden de gestadige aanvoer van
de geldmiddelen en werden opeens een ballast in plaats van een wingewest.
Het streven naar de dekolonisatie trad op een moment op, toen er tussen Oost
en West gespannen relaties waren en de moederlanden verhinderd waren om de
koloniën te behouden. De bipolaire wereld had invloed op het uiteenvallen van de
koloniale ordening, omdat geen enkele mogendheid het kolonialisme nog langer
steunde. In de koloniën onstond opstandigheid tegen de bestaande koloniale relaties.
Dekolonisatie is niet alleen een reactie tegen de kolonisatie, maar ook het logische
resultaat ervan.7 Patriottisme was een eerste elementaire vorm en groeide in contact
met Europa tot een nationaal idee uit. Vandaar was het een kleine stap naar het
nationalisme. Nationalisme werd opgevuld dankzij de ontlening van de ideeën, via
onderwijs en via contacten met Europese politieke partijen.
Het doel van de dekolonisatie werd om geëmancipeerde staten te laten
ontstaan die de internationale gemeenschap zouden verrijken. De weg van de naties
5
FERRO, Marc. Dějiny kolonizací : od dobývání po nezávislost 13.-20. století. Vyd.1. Praha :
NLN, Nakladatelství Lidové noviny, 2007. p.83
6
Idem. p.24-127
7
TOMEŠ, FESTA, NOVOTNÝ 2007:48
4
naar de vrijheid was niet eenvoudig, dankzij concurrentie van de mogendheden en het
gebruik van destructieve methoden, die een negatieve invloed hadden op de
toekomstige co-existentie van de internationale gemeenschap.8 „De relativiteit van de
onafhankelijkheid werd door instabiliteit, omverwerping, lokale oorlogen, migratie,
milieuvervuiling en andere problemen bewezen, het West-Europese model van
democratie en Oost-Europese communisme verdroegen zich erg moeilijk met de
Afrikaanse politieke cultuur gebaseerd op charismatische leiders.”9
Veel jonge naties, zowel in Azië als in Afrika hebben problemen die een gevolg
zijn van de koloniale en de dekoloniale geschiedenis als zijn erfenis. Maar in sommige
gevallen had de dekolonisatie een positief effect. Het gaat om naties waar de emancipatie vreedzaam werd gerealiseerd en de naties waren religieus en cultureel verenigd.
8
KLÍMA, J. Dekolonizace a problémy třetího světa. [gedownload 2011-05-24]. Zie link
<http://fhs.uhk.cz/ibero/texty/pdf/KIAS012.pdf>
9
Ibidem
5
2. Het Nederlandse koloniale rijk1
Nederland werd in de zeventiende eeuw, in het tijdperk van de Gouden Eeuw,2
de grootste koloniale macht van de wereld. De wereldberoemde vloot verschafte aan
Nederland een makkelijke beweging over de oceanen van de wereld. Dankzij de
technologie waren de schepen vooruitstrevend en in tegenstelling tot de situatie in
Portugal en Spanje had de vloot een kleine afhankelijkheid van de staat. Voor de
Nederlanders was de Indische Oceaan een aanlokkelijk gebied en Indonesië werd de
meest duurzame prioriteit. Met de opkomst van het Nederlandse koloniale rijk is het
ontstaan van twee vennootschappen vast verbonden.
2.1 De Verenigde Oost-Indische Compagnie3
De kooplieden beseften dat er geen risico in de handel met Azië dreigt en
verenigden zich in een handelscompagnie, de Verenigde Oost-Indische Compagnie
(VOC), die in 1602 het monopolie kreeg om in Azië handel te drijven.4 Na de oprichting
van de VOC werd Nederland het enige land dat profijt uit de handel met Oost-Azië had.
De VOC was een van de eerste naamloze vennootschappen in de wereld en werd dus
in de 17e en 18e eeuw het grootste mondiale handelsbedrijf. De centrale directie, de
Heren Zeventien die de vennootschap oprichtten, zetelde in Amsterdam en had zes
zogeheten kamers (Amsterdam, Zeeland, Rotterdam, Enkhuizen, Hoorn en Delft)5.
De Staten-Generaal gaven aan de VOC het recht om een leger te houden, oorlog
te voeren, overeenkomsten met andere staten te sluiten en gebieden besturen door
hun ambtenaren.6 Daarna volgde zeggenschap over het achterland. De VOC was dus
feitelijk een staat in de staat. De VOC richtte zich vooral op de handel met specerijen,
thee, porselein, katoen of zeldzaam hout en Nederland groeide zowel economisch als
cultureel. De Portugezen werden uit Oost-Indië verdreven en de nieuwe stad Batavia
1
Zie de foto van Nederlandse koloniën in de bijlage.
2
Tijdens de Gouden Eeuw formeerde de onafhankelijke soevereine staat in de zeven
gewesten: Holland, Zeeland, Utrecht, Friesland, Groningen, Overijssel en Gelderland,
zogenaamd Republiek der Zeven Vereinigde Nedrlanden. De onafhankelijke staat werd door de
Vrede van Munsters (1648) erkend en het einde maakte aan de Tachtigjarige Oorlog tussen de
opstandelingen in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en Spanje. SKLENÁŘOVÁ,
Sylva. Stručná historie států. Nizozemsko. Praha 2006, p.91.
3
Zie de foto van het monogram van de verenigde Oost-Indische Compagnie in de bijlage.
4
VOC Kenniscentrum [online]. [gedownload 2011-05-24]. Zie link <http://www.voc-kennis
centrum.nl/vocbegin.html>.
5
Geschiedenis.nl [online]. 2005 [gedownload 2011-05-24]. Verenigde Oostindische Compagnie.
Zie link <http://www.geschiedenis.nl/index.php?go=home.showBericht&bericht _id=239>.
6
VOC Kenniscentrum [online].
kenniscentrum.nl/vocbegin.html>.
[gedownload
2011-05-24].
-6-
Zie
link
<http://www.voc-
(vandaag Jakarta) werd het bestuurscentrum van de VOC en was direct de eerste stad
buiten Europa.
Batavia werd het symbool van het Nederlandse model van de kolonisatie. In de
stad was er een legeronderdeel, waren er ambtenaren, maar ook mensen die het
culturele leven en de economie beïnvloedden. Etnisch diverse bevolkingsgroepen
hadden een verschillende sociale status en het leven in Batavia was zeer levendig. In
de achttiende eeuw maakte de VOC geen winst meer en ging het langzaam maar
zeker bergafwaarts met de VOC. De laatste slag werd in 1780 aan de VOC toegebracht door de oorlog met Groot-Brittannië.7 In 1795 werd de VOC genationaliseerd en
in 1799 ging zij definitief ten onder.8
2.2 De West-Indische Compagnie9
Kort na de oprichting van de VOC is in 1621 ook de West-Indische Compagnie
(WIC) opgericht. De WIC werd niet alleen opgericht om handel te drijven maar met een
veel duidelijker oorlogsdoel, namelijk om de Spanjaarden zoveel mogelijk te schaden
en zou nooit de macht en de betekenis van de VOC verwerven. In 1625 lukte het aan
Willem Verhulst om het eiland Manhattan te kopen en hij legde daarmee de
fundamenten voor Nieuw Amsterdam (vandaag New York).10
Het succes van de WIC was verbonden met de plundering van de Spaanse vijand
die goud, zilver en edelstenen van Zuid-Amerika naar Spanje vervoerde.11 De
verovering van de Spaanse zilvervloot door Piet Heyn (1628) was de grootste buit.12
Kort daarna veroverde de WIC een stukje Brazilië waar een nieuwe Nederlandse
kolonie ontstond – Nieuw-Nederland. In 1652 werd door Jan van Riebeeck de eerste
Nederlandse kolonie in Afrika opgericht, waar bewoners begonnen te wonen die later
Boeren of Afrikaners werden genoemd.13 Slechts op enkele plaatsen ontstonden
Nederlandse volksplantingen, als in Ambon, Batavia en aan de Kaap.
7
Geschiedenis.nl [online]. 2005 [gedownload 2011-05-24]. Verenigde Oostindische Compagnie.
Zie link <http://www.geschiedenis.nl/index.php?go=home.showBericht&bericht _id=239>.
8
Geschiedenis.nl [online]. 2005 [gedownload 2011-05-24]. Verenigde Oostindische Compagnie.
Zie link <http://www.geschiedenis.nl/index.php?go=home.showBericht& bericht_id=239>.
9
Zie de foto van het monogram van de West-Indische Compagnie in de bijlage.
10
SKLENÁŘOVÁ 2006:78.
11
Ibidem.
12
Britannica : Academic edition [online]. 2011 [gedownload 2011-05-26]. Piet Heyn. Zie link
<http://www.britannica.com/EBchecked/topic/264709/Piet-Heyn>.
13
. ISRAEL, Jonathan Irvin. The Dutch Republic: Its Rise, Greathness, and Fall 1477-1806. USA
: Oxford University Press, 1998. p.627
7
Als gevolg van de tweede zeeoorlog met Groot-Brittannië in 1667 moesten
Nederlanders Nieuw Amsterdam afgeven aan de Engelsen. De Nederlanders werden
gecompenseerd en kregen Nederlands Guyana (vandaag Suriname) in ruil.14 De
Nederlanders hadden het in bezit samen met zes eilanden: Aruba, Bonaire, Curaçao,
Saba, Sint Maarten en Sint Eustatius. In 1791 ging de WIC door financiële problemen
ten onder en de staat nam haar bezittingen in de koloniën en de handel over.
14
SKLENÁŘOVÁ 2006:79
8
3. De Bataafse Republiek
In 1793 verklaarde Nederland de oorlog aan Frankrijk en in 1795 veroverden de
Franse troepen de Republiek.1 Het Haagse Verdrag van 1795 declareerde dat de
Bataafse Republiek een vazalstaat van Frankrijk is.2 En reeds in 1798 werd de
Bataafse Republiek ondeelbaar.3 Lodewijk Napoleon Bonaparte werd de koning en
toonde zich als een toegenegen heerser van het nieuwe land maar in 1810 dwong
Napoleon zijn broer om af te treden en Franse troepen bezetten het land. Na de
nederlaag van Napoleon in 1813 verlieten de Fransen Nederland. De politieke situatie
en de voormalige oppermacht van de Franse in het land beïnvloedden de situatie in
Nederlands Oost-Indië.
1
Bataafse Republik. [gedownload 2011-05-28]. Zie link <http://www.bataafse-republiek.nl/>.
2
SKLENÁŘOVÁ 2006:103
3
In 1798 Nederlandse staatkundige partij met Franse poogden om een putsch en in hetzelfde
jaar was hun unitaristische idee geaccepteerd. Idem. p.104
-9-
4. De opkomst van Nederlands Oost-Indië
De Nederlandse koloniën in Indonesië begonnen na het bankroet van de VOC
geleidelijk in een nieuw politiek en staatkundig systeem te veranderen. Er ontstond een
nieuw koloniaal imperium – Nederlands Oost-Indië. Dit imperium bloeide bijna
honderdvijftig jaar in economisch en politiek opzicht. Indonesië was onder het bestuur
van de Nederlandse kroon en de staat vreesde, dat zij een schuld zou erven en de
privileges van de vennootschap verliezen. Daarom moest de Raad der Aziatische
Bezittingen en Etablissementen ontstaan om de Nederlandse koloniën te beheren1.
Tot de eerste oprichters van Nederlands Oost-Indië behoorde Herman Willem
Daendels, die in 1808 een nieuwe Nederlandse handels en koloniale politiek inluidde2.
Hij probeerde gedachten van de Europese of Franse Revolutie te importeren, zoals de
vrijheid van onderneming. Toen Nederland tijdelijk bij Frankrijk was aangesloten, hing
hij de Franse vlag op Batavia uit. In de tijd van het einde van de Franse overheersing
en het navolgende Congres van Wenen3 kwam Nederlands Oost-Indië onder Brits
bestuur. Als gouverneur van Java en de afhankelijke gebieden werd in 1818 in
Bengalen Sir Thomas Stamford Raffles benoemd4.
In 1814 ondertekenden Groot-Brittannië met Nederland een overeenkomst in
Londen, waarin wordt bepaald dat het door de Britten bezette grondgebied aan de
Nederlandse overheid in Batavia wordt teruggeven. De Britse troepen verlieten in 1815
Indonesië.5 De rustige periode van de Nederlandse regering in de eilandengroep werd
door een aantal lange en bloedige oorlogen onderbroken. Tussen de Nederlandse en
de lokale bevolking ontstonden er verschillende conflicten en rebellieën. In deze
periode vormde zich een Indonesische nationale bevrijdingsbeweging. Indonesiërs
begonnen al heel vroeg het koloniale onrecht beseffen dat hun werd aangedaan. De
ergste situatie was op Java, de boeren werden uitgebuit, zij moesten hoge belastingen
betalen en vervielen tot armoede.
1
Nationaal archief [online]. [gedownload 2011-05-28]. Raad der Aziatische Bezittingen en
Etablissementen, 1800-1806 Raad der Aziatische bezitting. Zie link <http://databases.
tanap.net/ead/html/2.01.27.02/index.html>.
2
DUBOVSKÁ, Zorica. Dějiny Indonésie. Vyd.1. Praha: NLN, Nakladatelství Lidové noviny,
2005. p.216
3
Het Congres van Wenen was een ontmoeting van vertegenwoordigers van bijna alle landen
van Europa na de Napoleontische oorlogen. Deze ontmoeting bracht in orde het systeem van
internationale betrekkingen door systeem van de contracten. Wikipedia [online]. [gedownload
2011-06-28]. Congres van Wenen. Zie link <http://nl.wikipedia.org/wiki/Congres_van_Wenen>.
4
RESNĚRA, I.M. Novověké dějiny orientálních zemí. Díl 1. Vyd.1. Praha : SNPL, 1961 p.466
5
SKLENÁŘOVÁ 2006:132
- 10 -
4.1 Java oorlog
Één van de beruchtste, langste en meest brutale oorlogen, die in Indonesië uitbrak, droeg de naam de Javaanse Oorlog.6 De oorzaak van de oorlog was de stijgende
ontevredenheid van de bewoners en de onenigheid over de troon in Yogyakarta na de
dood van Hamengku Buwona IV, toen Hamengku Buwona V de troon overnam.7 Een
andere mogelijke troonopvolger, Diponegoro werd machtig, en besprak deze
onenigheid met de autoriteiten van Nederlands Oost-Indië. Hij had geen succes en
koos eerst om niet samen te werken en vervolgens tot de oorlog. Diponegoro nodigde
zijn aanhangers voor een heilige oorlog (jihad) uit en werd één van de eersten in de
moderne geschiedenis van Indonesië die de islam voor politieke activiteiten gebruikte8.
De Nederlanders verkregen duidelijk de dominantie in de oorlog, omdat zij de
geestelijken vingen en vervolgens verbraken zij de coalitie met Diponegoro. Diponegoro9 werd in 1830 voor een vredesonderhandeling uitgenodigd, waar hem de
onschendbaarheid werd gegarandeerd. De Nederlandse commandant verbrak zijn
belofte, nam hem gevangen en hij werd in ballingschap gestuurd.10 De Java oorlog
duurde een lange tijd en bracht 15.000 mensen op de Nederlandse zijde om het leven
en 200.000 mensen op de Javaanse zijde11. Bijna parallel met de Java-oorlog verliep in
het gebied van Minangkabau ook de Padri-Oorlog.
4.2 Padri-oorlog
De islam was ook het motief van het gewapende conflict in Minangkabau. De
Padri Oorlog12 werd bekend als de oorlog van de witte mannen in de witte tulbanden
en in de witte kleren. De aanhangers van de padribeweging waren orthodoxe islamieten, die bang waren geweld te gebruiken. De oorlog begon met een conflict tussen
de lokale politieke en religieuze autoriteiten. De sympathisanten van de beweging
bezetten het hele territorium en versterkten zich in Bonjol. Hun leider werd Tuanku
6
De Java oorlog is gedateerd van 1825 tot 1830, DUBOVSKÁ 2005. p.219
7
DUBOVSKÁ 2005:218
8
Koninlijke Landmacht : Ministerie van Defensie [online]. [gedownload 2011-05-28]. Prins
Diponegoro ontketent de Java-oorlog (20-07-1825). Zie link<http://www.defensie.nl/landmacht/
cultureel/geschiedenis/het_leger_in_indi/prins_diponegoro_ontketent_de_java-oorlog>.
9
Zie de foto van de onderwerping van Diponegoro in de bijlage.
10
Diponegoro schreef in ballingschap het patriottische werk, die de Java-oorlog beschrijft. Dit
werk werd nooit gepubliceerd, maar werd een legende. RESNĚRA 1961 p.466
11
DUBOVSKÁ 2005:220
12
De Padri-oorlog is gedateerd van 1821 tot 1837. DUBOVSKÁ 2005:222
11
Imam Bondjol.13 De Nederlanders benutten het conflict ten eigen voordele want zij
wilden dit gebied al vroeger overheersen.
In 1821 bezetten Nederlanders het fort Simawang, dat oorspronkelijk tot het
koloniale gebied van Groot-Brittannië behoorde en deze akte werd als het officiële
begin van de Padri-oorlog beschouwd.14 Er werden in verschillende gebieden van de
Minangkabau militaire operaties gerealiseerd en hoewel de hoofdlegeronderdelen van
de Nederlanders in de Java-oorlog waren ingezet, hadden Nederlanders een duidelijk
voordeel. De oorlog eindigde in 1831, de aanhangers van Tuanku Imam Bondjol
resigneerden.15 Nederlanders gaven de verklaring (Plakat Panjang) uit waarin zij zich
verplichtten, dat zij de lokale autoriteiten zullen steunen en geen belastingen zullen
vragen.
De Java-oorlog en Padri-oorlog zijn de twee bekendste militaire conflicten, maar
ook in andere delen van Indonesië waren er verschillende oorlogen. Thomas Matulesy
(Patttimura) stond tegen de Nederlanders in Molukken op, Teuku Umar voerde de
Atjeh-oorlog in het noorden van het eiland Sumatra, Koning Udayana verdedigde zich
tegen de Nederlandse troepen in Bali. Goa, Zuid-Sulawesi en Zuid-Kalimantan werden
ook het doel van een militaire conflicten maar de Nederlanders onderdrukten alle
conflicten.16
4.3 Cultuurstelsel en Agrarische wet
Nederland was in een ernstige financiële crisis, die door de oorlogen met de
bevrijdingslegers van de Indonesische bevolking nog werd verdiept. Johannes van den
Bosch werd de beheerder van de Nederlandse koloniën in Indonesië en voerde een
landbouwsysteem in, het zogenaamde cultuurstelsel. Hij was een tegenstander van de
revolutionaire ideeën en wilde de economische groei in de Nederlandse koloniën
herstellen. Van den Bosch stelde regeringsopzichters voor de belastinginning in. Het
cultuurstelsel was een systeem, volgens welk de boeren 1/5 deel van hun land voor het
koloniale bestuur moesten bebouwen met exportproducten als koffie, suikerriet, indigo
en tabak.17 Voor de export en verkoop van deze producten aan de Europese markt
zorgde de Nederlandse Handel Maatschappij. Het systeem is vergelijkbaar met de
zogeheten robota of verplichte arbeid op het goed van de adelijke heer dat tot 1848 in
Centraal-Europa bestond.
13
Britannica : Academic edition [online]. 2011 [gedownload 2011-05-29]. Padri War. Zie link
<http://www.britannica.com/EBchecked/topic/438051/Padri-War>
14
DUBOVSKÁ 2005:222
15
Ibidem.
16
SKLENÁŘOVÁ 2006:133
17
Het nationaal archief [online]. [gedownload 2011-06-01]. Gahetna.nl. Zie
<http://onderwijs.gahetna.nl/de-koloniale-relatie/nederlands-indi%C3%AB/cultuurstelsel>.
12
link
Het cultuurstelsel bracht aan de overheid van Nederlands Oost-Indië grote
winst en maakte de verdere ontwikkeling van de Nederlandse koopvaardij mogelijk.
Zowel in Indonesië als in Nederland werd het Cultuurstelsel gekritiseerd want het vereiste ook slavenarbeid. De verandering van de regels kwam in 1860 toen de slavernij
in Nederlands Oost-Indië werd verboden18. De overwinning van de liberalen in
Nederland beïnvloedde zowel de economische als politieke situatie in de eilandengroep. De liberale politici bekritiseerden het cultuurstelsel en de liberale minister van
Koloniën Isaäc Fransen van de Putte ontbond het monopolie van Cultuurstelsel.19 In
1870 gaf de overheid de nieuwe Agrarische Wet uit en alle wettelijke belemmeringen
voor vrije handel werden opgeheven.20 Daarom konden van toen af particuliere
vennootschappen zich in Oost-Indië vestigen.
Tot de andere belangrijke gebeurtenissen van deze periode behoort de ontwikkeling van het vervoer in de hele eilandengroep. Indonesië werd in verband gebracht
met het moederland, maar ook met andere Europese staten en met landen in ZuidoostAzië. De Nederlandse economie groeide steeds, alleen mettertijd veranderden de
exportartikelen uit Indonesië. Zo nam het belang van aardolie, caoutchouc en tin in de
jaren twintig van 20e eeuw toe. Dit bloeitijdperk wordt de periode van Nederlandse
koloniale imperialisme genoemd.21 Dit imperialisme voerde niet alleen de industriële
modernisering door maar ook verandering van sociale voorwaarden. Een nieuw politiek
programma voor Nederlands Oost-Indië ontstond dat onder de term ethische politiek
bekend werd. Nederland wilde in de verlaging van schuldenlast in koloniën deelnemen
en daarom begon het de financiële hulp in de verschillende gebieden van de economie
verschaffen, maar ook het onderwijs van de bevolking bevorderen.
4.4 Ethische politiek voor de Tweede Wereldoorlog
De ethische politiek is een complex van ideeën en de doelstellingen dat uit een
gevoel van ethische en morele verantwoordelijkheid voor het koloniale gebied
ontstond. Een van de aanleidingen was de roman Max Havelaar of de Koffiveilingen
der Nederlandsche Handelsmaatschappy van eduard Douwes dekker die onder yijn
pseudoniem Multatuli het cultuurstelsel en de bestuurlijke corruptie aanklaagde.
18
DUBOVSKÁ 2005:224
19
Fransen van de Putte gaf Compatibility Act uit, de wet over de gelijke toegang tot het
onderneming en ook in de landbouw. DUBOVSKÁ 2005:224
20
Het nationaal archief [online]. [gedownload 2011-06-01]. Gahetna.nl. Zie link <http://
onderwijs.gahetna.nl/de-koloniale-relatie/nederlands-indi%C3%AB/cultuurstelsel>.
21
De oprichting van de eerste industriële bedrijven en infrastructuur werden het hoofde
kenmerk. In Europa gaat over de industriële revolutie, die naar de eilanden verbreidde.
DUBOVSKÁ 2005:227
13
Toen in 1877 de jurist Pieter Brooshooft tot hoofdredacteur van de
Samarangsche Courant werd benoemd, beschreef hij zulke misstanden ook
rechttsreeks voor Nederlands-Indische lezers. In 1899 schreef de Nederlandse
progressieve jurist Conrad Theodoor van Deventer in de Gids een artikel over de
“ereschuld” die Nederland tegenover de kolonie had. Deze artikelen en de daarop
volgende discussies leidden ertoe dat de liberale gouverneur-generaal Cornelis
Pijnacker Hordijk in 1891 aan de jonge jurist Willem Anthony Engelbrecht opdracht gaf
om een Nederlands-Indisch regeringsreglement uit te werken dat verder als een soort
grondwet van de kolonie fungeerde en o.a. het inheemse adatrecht min of meer gelijk
stelde met het Nederlandse recht. Engelbrecht werkte later tussen 1900 en 1907 het
Nederlandsch-Indisch Wetboek uit dat tot 1949 vrijwel ongewijzigd van kracht bleef.
De term ethische politiek ontstond in 1901 en werd uitgedacht door de reeds
genoemde van Brooshooft. Toen de jonge koningin Wilhelmina in een regeringsrede
deze term overnam, was de politiek een feit. Dit politieke program hield een aantal
ontwikkelingsprojecten en een investering in de landbouw in en in dit concrete geval
ook de bouw van nieuwe irrigatiekanalen.22 Dankzij de moderne constructiemethoden
werden enkele dammen en een nieuw netwerk van rivieren opgebouwd. Het doel was
de misoogst te verlagen en de oogst van rijst te verhogen.
In sector van het onderwijs concentreerden de Nederlanders zich op de
educatie van specialisten uit vele vakken en of de uitbreiding van het school netwerk,
in die onderwijs in het Nederlands realiseerde. De school voor de opleiding van de
artsen werd ook geopend en de openbare gezondheidsdienst verspreidde kennis over
ziekten en hoe tegen hen strijden. De geldbeleggingen werden ook voor de opleiding
van de soldaten en de ambtenaren van het Nederlandse koloniale bestuur uitgegeven.
Ook het systeem van de openbare diensten vormde zich en het aantal ambtenaren als
de Nederlandse en Indonesische zich breidde uit.
In 1903 zette de wet op de decentralisatie zich door en de provinciën kon meer
onafhankelijk zijn.23 De Nederlandse ethische politiek bracht het idee van de eenheid
die tot de culturele, economische en politieke emancipatie leidde. In het begin van de
20e eeuw vervolgden Nederlanders de verovering van de gebieden die zij nog steeds
niet bezaten. In 1915 werden de grenzen tussen Britse Achter-Indië en Nederlands
Oost-Indië getrokken en deze grenzen werden tot 1942 toegepast.24 De ethische
politiek werd als het politieke neutrale streven beschouwd dat de welvaart moest
verhogen. In Indonesië ontwikkelde zich met de ethische politiek ook een sterk
nationalisme. Mensen werden zich ervan bewust dat zij niet afhankelijk van Nederland
hoeven te zijn. In deze periode begonnen de eerste politieke partijen te ontstaan wat
22
GIN, Ooi Keat, Southeast Asia. A Historical Encyklopedia, from Angor Wat to East Timor.
Kalifornia : ABC-CLIO, 2004. p. 489
23
REJSNĚRA 1961:223
24
DUBOVSKÁ 2005: 230
14
tot de eerste poging van democratie leidde in de vorm van de Volksraad die door de
Nederlands-Indische regering in 1918 werd ingesteld maar geen echt parlement was.
4.4.1 Eerste politieke partijen in Nederlands Oost-Indië
Met de ethische politiek hangt het ontstaan van de eerste politieke partijen
samen. Tot de eerste politieke organisaties behoorde de Vereniging van
Moslimhandelaren, die in 1909 werd opgericht.25 Maar drie jaar later veranderde de
organisatie haar naam in Islamitische Unie en presenteerde zich als Sarekat Islam
(SI).26 De partij vroeg groter zelfbestuur voor Nederlands Oost-Indië en werd de basis
voor de moderne nationale bevrijdingsbeweging. Parallel met het ontstaan van de
eerste politieke organisatie kwam de nieuwe golf van de islamitische politieke elites.
Deze orthodoxe elites werden ook de eerste sociale groep, waarin voor de
onafhankelijke staat werd geijverd.
De andere invloedrijke groep werden de socialisten, waar de hoofdvertegenwoordiger werd Ernest François Eugène Douwes Dekker, die in de strijd tegen
koloniale heerschappij de Indische Sociaal-Democratische Vereniging oprichtte. De
revolutionaire echo uit Europa veroorzaakte dat de politieke partijen een veranderingen
met de revolutionaire wijze probeerden behalen. De Sarekat Islam bleef de meest radicale partij.
In 1920 ontstond de Communistische Partij van Indonesië (Partai Komunis
Indonesia, PKI)27. Nadat de PKI lid werd van de Communistische Internationale,
ontstonden er problemen tussen de islamitische en communistische vleugel. Kort
daarna kwam de meest ernstige onenigheid en uiteindelijk tot de splitsing van de
communisten en islamieten wat tot de verzwakking van de nationale beweging leidde.
In Indonesië groeide de spanning, die met de opstand eindigde.
Door communisten werd een opstand georganiseerd, maar deze werd onderdrukt. De mislukking van de opstand in de jaren 1926-1927 beïnvloedde wezenlijk de
aard van Indonesische beweging voor een kwart eeuw28. De Indonesische nationale
bevrijdingsbeweging liep met zijn opkomst in de tijd vooruit, maar na de onderdrukking
van de opstand, moest deze tot de oorspronkelijke gedachten terugkomen. Als de
25
MRÁZEK, Rudolf. Jihovýchodní Asie ve světové politice: 1900-1975. Praha : Svoboda, 1980.
p. 72
26
Zie de foto van het logo van Sarekat Islam in de bijlage.
27
MRÁZEK 1980:122. Zie de foto van de ontmoeting van de PKI representanten in Batavia in
de bijlage.
28
DUBOVSKÁ 2005: 245
15
poging tot terugkeer werd het ontstaan van de nieuwe beweging - de beweging van
marhenisme,29 die in 1926 door de politieke activist Soekarno werd opgericht.
Een jaar later ontstond de Nationale Eenwording van Indonesië, die enkele
maanden later een andere naam kreeg. Soekarno werd de voorzitter van de nieuwe
politieke partij – Indonesische Nationalistische Partij (Partai Nasional Indonesia, PNI).30
De sterke nationalistische ideeën van de partij veroorzaakten het verbod van de partij.
De Nederlanders vreesden een volgende opstand en daarom verboden zij de partij.
Soekarno en andere vertegenwoordigers werden gearresteerd en voor vier jaar
gevangen gezet.
De Gouverneur-generaal B. C. de Jonge ving met de hulp van de club van de
conservatieven (Vaderlandsche Club) bestuurleden van Indonesische Nationalistische
Partij. Hij dacht dat de leden van de PNI stiekem uit het buitenland werden ondersteund.31 De beurskrach van 1929 in New York had verstrekkende gevolgen voor de
hele wereld en ook voor de gekoloniseerde gebieden. Alles liep op de wereldwijde
economische crisis uit, die de politieke situatie in Nederlands Oost-Indië beïnvloedde.
De armoede en de onderdrukking van het volk veroorzaakte de collaboratie met
het kolonialisme, de ontslagneming en vertwijfeling. Dat leidde tot het ontstaan van een
nieuwe revolutionaire generatie. De Nederlandse groep werd onder de naam De Stuw
verenigd, had een andere visie op de Indonesische politiek en hoopte dat de crisis
overging. Zij wilden Indonesië uit de crisis brengen maar ook een beperkte ondergeschiktheid van Nederland behouden. Daar de PNI werd afgeschaft, gingen haar
leden in de drie politieke partijen32 uiteen. Behalve de genoemde politieke partijen
ontstonden parallel ook andere verschillende bewegingen of partijen.
In 1939 ontstond de Indonesische Politieke Unie (Gabungan Politik Indonesia,
GAPI), die een parlement in Indonesië wil oprichten33. GAPI vroeg Nederland om de
algemene verkiezingsuitschrijving in heel Nederland Oost-Indië, maar deze eis werd in
29
Soekarno is de auteur van de ideologie van het Marhenisme. Dit betekent dat
Indonesische samenleving uit een kleine boeren, arbeiders, handelaren, eigenaren van
kleine schepen en zeemannen bestaat. De Indonesische beweging kan geen kracht van
bourgeoisie gebruiken, want dat is niet in Indonesië, maar de Indonesische beweging moet
kracht van mensen gebruiken. DUBOVSKÁ 2005: 245
de
de
de
de
30
De partij ging van het principe: geen samenwerking met de koloniale autoriteiten uit. Soekarno
wilde de marxisten en de moslims in de gezamenlijke strijd om de nationale eenheid verenigen
en hij wilde ook de nationale eenheid door dezelfde politieke elementen ontwikkelen. MRÁZEK
1980:125-127. Zie de foto van het logo van Indonesische Nationalistische Partij in de bijlage.
31
DUBOVSKÁ 2005:248
32
De eenheid van het Indonesische volk (Persatuan Bangsa Indonesia), Indonesische partijen
(Partindo-Partai Indonesia) en Partij van Indonesisch volk (Partai Rakyat Indonesia).
DUBOVSKÁ 2005:249
33
DUBOVSKÁ 2005:250
16
1940 vervolgens afgewezen. Na de Duitse invasie in Nederland verklaarde Nederlands
Oost-Indië de oorlog aan Duitsland. Tegelijkertijd begon Nederland met Japan over de
gekoloniseerde gebieden te onderhandelen.
De Nederlandse politiek tegenover Japan werd een combinatie zowel de verzoening als onbuigzaamheid van de eisen. Japan kondigde af dat Nederlands OostIndië een deel van de Oost-Aziatische gemeenschap zou worden, maar Nederland
slaagde erin een gezamenlijke verklaring te laten uitgeven, dat het niet gebeurt. Japan
kwam zijn belofte alleen één jaar na en in 1941 gaf het een ultimatum uit: grotere
invloed en aanwezigheid in Nederlands Oost-Indië34.
Uiteindelijk Japan riep zijn protectoraat over Frans Indochina uit en begon zich
op Nederlands Oost-Indië als zijn volgende doel te richten. Het duurde niet lang en
Japan begon in heel Zuidoost-Azië aan te vallen en Nederland verklaarde op 8
december 1941 aan Japan de oorlog.
34
Japan wilde vooral de toegang tot de strategische grondstoffen, maar Nederland niet stemde
in en beëindigde alle onderhandelingen met Japan. DUBOVSKÁ 2005:251
17
5. Nederlands Oost-Indië in de loop van de Tweede
Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog beïnvloedde de gebeurtenissen niet alleen in Europa
maar ook in Zuid-Azië, waar de relatie tussen de gekoloniseerde landen en moederlanden verminderde. De militaire interventie van de koloniale mogendheden in heel
Zuid-Azië was het niet mogelijk, want Duitsland bezette de meeste Europese landen en
in die landen was er chaos en radeloosheid. En juist voor Indonesië werd de oorlog het
beslissende moment. Het Japanse leger viel in 1941-1942 op volle kracht in Zuid-Azië
aan en in de loop van korte tijd kreeg Japan geheel Indonesië onder controle.1
Nederlands Oost-Indië werd door de Japanse Keizerlijke troepen van 19421945 bezet.2 Evenals in Duitsland was het buitenlands beleid van Japan op de grootste
expansie gericht. In 1942 vielen Japanners per vliegtuig Batavia aan, versloegen in
een zeeslag de geallieerde vloot, die uit Nederlandse, Britse, Australische en
Amerikaanse schepen was samengesteld en op 5 maart kondigde Japan de Japanse
soevereiniteit over Nederlands Oost-Indië af3. Alle Nederlandse en Britse officieren
werden weggevoerd naar concentratiekampen. Alle politieke partijen en organisaties
mochten niet langer aan politiek doen en Nederlandse taal werd verboden4.
Indonesië werd een strategische locatie dankzij de grondstoffen zoals tin,
rubber en aardolie. Vooral aardolie werd het meest belangrijk voor Japanners, want dat
was de noodzakelijke grondstof voor de luchtmacht en de marine5. De Japanse invasie
werd succesvol, want de Europese mogendheden of de Verenigde Staten van Amerika
waren niet bekwaam om de aanval trotseren en zij konden de bevolking van de
koloniën niet tot het gevecht mobiliseren. Veel Indonesiërs waren aan het begin
enthousiast. Zij dachten het beter te krijgen dan onder de Nederlanders en zij verwelkomden de Japanners als hun bevrijders. Dat leidde tot de oprichting van de ideologie
over de onafhankelijkheid, maar niet van Japan. De Japanners willen een GrootOostaziatisch Rijk vestigen, onder leiding van Japan.
De militarisering van de economie en het streven naar centrale planning leidden
tot het faillissement van de economie en de vermindering van de levensstandaard.
Japan wilde niet alleen van de jonge Indonesische nationalisten de ondersteuning
verkrijgen maar ook van de mensen die nog in ballingschap of in de gevangenis waren.
1
GOUDA, Frances. American Visions of the Netherlands East Indies/Indonesia. Amsterdam:
Amsterdam University Press. 2002 p.107
2
SPAANS, M. De Geest Overwint: De Verzetsster Oost-Azië 1942-1945. Doorn, 2004. p. 76.
Zie de foto van Japanse invasie op Java in de bijlage.
3
DUBOVSKÁ 2005:252
4
SPAANS 2004:76
5
GOUDA 2002:108
- 18 -
Het Japanse bezettingsbestuur stond nog voor de val van Batavia de terugkeer uit
ballingschap de vooroorlogse leider Soekarno en de andere vertegenwoordiger Hatta
toe6. Allebei namen de Japanse oproep tot samenwerking aan en vervolgens verdeelden zij de competenties.
Japanners verdeelden Indonesië in twee administratieve delen, het eerste deel
kwam onder het bevel van de Japanse marine die een deel van Borneo en het oostelijk
deel van de eilandengroep controleerde en het tweede deel, dwz. Java, kwam onder
het bestuur van Japanse grondstrijdkrachten van het 16e leger. Het 25e leger bestuurde
Sumatra en Malakka7. De Japanners vernietigden ook alle monumenten en symbolen
van het Nederlandse koloniale tijdperk, de namen van straten werden van Nederlandse
in Indonesische of Japanse veranderd. Het hoofdmiddel van communicatie na de
afschaffing van het Nederlands werd de taal van de nationale eenheid – het Bahasa
Indonesia8. In maart 1943 werd Soekarno de voorzitter van de politieke organisatie
PUTERA9 – Pusat Tenaga Rakyat en Mohammad Hatta werd lid van het partijbestuur10.
Vervolgens begonnen Japanners op alle bezette gebieden de commandotroepen GIYUGUN op te richten die door de lokale bevolking werden gevormd en in
Java werd deze troepen PETA genoemd.11 De Indonesische nationalisten werden aan
de leiding van de Japanse troepen PETA geplaatst en al aan het einde van de oorlog
heersten zij een groot deel van het bestuur en het beleid.
5.1 Anti-Japans verzet
Het verzet in Nederlands Oost-Indië was een ander soort verzet dat in
Nederland tegen Duitsers, want het was in het algemeen niet individueel maar paramilitair. De samenstelling van de verzetmensen12 was zeer verschillend, van de plaatselijke aristocratie tot studenten en Indonesische moslims.13 Het Anti-Japanse verzet
werd niet door communisten gevormd zoals in andere gebieden van Zuid-Azië
aangezien de meeste van de communistische bewegingen door het Japanse leger
6
DUBOVSKÁ 2005:254
7
Ibidem.
8
Ibidem.
9
Zie de foto van de politieke organisatie PUTERA in de bijlage.
10
DUBOVSKÁ 2005:254
11
DUBOVSKÁ 2005:256
12
Zie de foto van de verzetmensen in de bijlage.
13
De aparte groep vormden Indonesische moslims, die zijne de anti-Japanse houdingen
bezielden vanwege het verschillende geloof. Maar sommigen van hen steunden de Japanse
bezetting regime. DUBOVSKÁ 2005:253
19
werden ontbonden. Er was een bepaald aantal gewapende acties tegen de bezetting,
maar de aanvallen waren niet veelvuldig want erg weinig mensen verzetten zich actief
tegen de Japanse overheersing.
Alle sabotagepogingen van de zijde van de bevolking werden streng gestraft en
de militairen werden in krijgsgevangenschap afgevoerd, de vrouwen, kinderen en
overige burgers werden in de kampen14 of de gevangenissen geïnterneerd. De geïnterneerden moesten verplicht werken. De Indonesische en Nederlands-Indische jongeren
gingen naar werkkampen of werden leden van de paramilitaire organisaties. Tijdens de
Japanse bezetting van Indonesië werden Nederlanders in de kolonie in de
zogenaamde jappenkampen opgesloten en waar ze erg slecht behandeld werden en
de Nederlandse regering in Londen had geen contact met de kolonie.
Hoewel Soekarno het Japanse streven ondersteunde, werd hij het symbool van
onafhankelijkheid en stond in hoog aanzien van de bevolking en de verzetmensen. In
Indonesië was een aantal illegale verzetsbewegingen die tegen de Japanners in
georganiseerde partizanen groep vochten15.
14
15
Zie de foto van het leven in de kampen in de bijlage.
STAMBERGER, Walter. Dějiny kolonialismu. Praha : Orbis, 1963. p. 216
20
6. Bevrijding van Indonesië
Toen de geallieerde coalitie won, kreeg Indonesië de gelegenheid de richting
van hun geschiedenis veranderen. Indonesiërs hadden de belofte van de Nederlandse
koningin Wilhelmina van december 1942 dat na de oorlog de relaties tussen Nederland
en de koloniën zullen worden geregeld.1 Maar beperkte autonomie en vervolgens de
onafhankelijkheid werden ook door de Japanse regering beloofd. De internationale
situatie en de druk van de Indonesische nationalisten dwongen in 1945 tot de oprichting van het Indonesische comité voor de voorbereiding van de onafhankelijkheid,
waarvan vertegenwoordigers van de eilandengroep als Soekarno en Hatta de leden
werden.2
Aan het einde van juni 1945 kwamen vooraanstaande Japanse militaire commandanten in Singapore de onafhankelijkheid van Indonesië overeen en gaven de
soevereiniteit over in de handen van de Indonesische nationalistische beweging.3 De
onafhankelijkheid als het “geschenk” van Japanners veroorzaakte angst bij de
Indonesische nationalisten. Zij vreesden dat zij na de Tweede Wereldoorlog als
collaborateurs zullen worden bestempeld en dat de onafhankelijkheid van Indonesië
door de geallieerden zal worden geannuleerd en de status quo ante bellum zal worden
hersteld.4 Op 6 en 9 augustus 1945 wierpen de Amerikanen twee atoombommen op de
Japanse steden Hiroshima en Nagasaki en op 15 augustus capituleerde Japan. Twee
dagen later riep Indonesische leider Soekarno de onafhankelijkheid uit.
Voor de Nederlanders en Indische Nederlanders werd de onafhankelijkheidsverklaring geen blijde gebeurtenis. Er begon een bloedige vrijheidsstrijd en die
eindigde met de erkenning van de onafhankelijkheid van Indonesië door Nederland.5
Indonesische jongeren, de zgn. pemoeda’s vielen met de strijdkreet Bersiap (‘Wees
paraat’) hun voormalige overheersers aan6. Zij wilden Indonesië alleen voor de Indonesiërs en zij vochten tegen alle buitenlanders: Nederlanders, Indische Nederlanders,
Britten, Japanners, Chinezen en pro-Nederlandse Indonesiërs. Leden van deze milities
maakten in vele plaatsen een bewind van de terreur.7
1
DUBOVSKÁ 2005:257
2
MRÁZEK, Rudolf. USA a jihovýchodní Asie po druhé světové válce, Praha:Academia, 1978. p.
37
3
DUBOVSKÁ 2005:257
4
DBOVSKÁ 2005:258
5
Geheugen van Nederland [online]. [gedownload 2011-06-06]. Zie link <http://www.geheugen
vannederland.nl/?/nl/collecties/kamptekeningen/bevrijding>
6
Verzetsmuzeum Amsterdam [online]. [gedownload. 2011-06-06]. Zie link <http://www.
verzetsmuseum.org/tweede-wereldoorlog/nl/KoninkrijkderNederlanden/nederlandsindie,
bevrijding>.
7
HORST, Hans P. van der. Dějiny Nizozemska. Praha: Lidové noviny, 2005. p. 474
- 21 -
Het bericht van de onafhankelijkheidsverklaring overrompelde de Nederlandse
regering en deze probeerde om de terugkeer van de vooroorlogse toestand te
bereiken. De regering wilde dat de betrekkingen met Nederland werden behouden en
de zelfstandigheid met hun regels werd vastgesteld. Nederland dacht over de vormgeving van de federale staat na maar Nederlanders hadden geen succes omdat zij de
nationalisten niet tot de samenwerking konden dwingen.8 Indonesiërs richtten
onmiddellijk na de onafhankelijkheidsverklaring het voorbereidende comité op, die
werd in het Centraal Indonesische Comité (KNIP - Komite Nasional Indoesia Pusat)
benoemd en werd de kern van het toekomstige parlement. Het Comité benoemde
Soekarno als de president van Indonesië, Mohammad Hatta werd vice-president en op
5 september werd de voorlopige regering samengesteld.9 Voordat de geallieerde
legers aankwamen, had de revolutionaire regering al de macht over de meeste
gebieden in Indonesië.10 Een paar dagen later ontstond ook het Indonesische leger.
De geallieerden kwamen op de Conferentie van Potsdam overeen dat de Britse
troepen Nederlands Oost-Indië zouden gaan bezetten en de taak kregen om de
Japanse troepen te ontwapenen, de krijgsgevangenen te bevrijden, rust en orde in het
land onderhouden en vervolgens de terugkeer van het Nederlandse koloniale bestuur
voor te bereiden.11 De Japanners ontbonden al hun organisaties en de gewapende
divisies van PETA gingen naar de internering van Japanse troepen toe.
Tijdens de bespreking van het Comité formuleerde Soekarno de vijf grondbeginselen (Panca Sila), die de grondwet van de nieuwe Indonesische staat
vormden.12 De herfst van 1945 werd cruciaal voor Indonesië want er verliepen een
aantal politieke activiteiten, zoals bijv. de bespreking met het bevel van de geallieerde
troepen. De vertegenwoordigers van vooroorlogse generatie en de oorlogsgeneratie
van Indonesische politici vormden de regering van Indonesië en de eerste regering
werd door Sutan Syahrir geleid, die door Soekarno werd benoemd.
De ideologische oriëntatie van de leden van de regering was ongelijksoortig en
in de binnenlandse politieke strijd botsten de radicale nationalisten met een groep van
socialisten en communisten. Hoewel Soekarno zijn positie tussen de conflicterende
politieke groepen in evenwicht moest brengen, kon hij van deze situatie profiteren.
Ofschoon er in Jakarta een aantal demonstraties verliepen vanwege het gebrek aan
instemming met de nieuwe vorm van regering, sprak de KNIP het vertrouwen van de
regering uit. De regering van Syahrir werd aangenomen want toonde de geschiktheid
voor de onderhandeling met de geallieerden en met Nederlanders. Zo eindigde de
8
HORST 2005:474
9
NÁLEVKA, Vladimír. Čas soumraku : rozpad koloniálních impérií po druhé světové válce.
Praha : Triton, 2004 p.49
10
MRÁZEK 1978:37
11
NÁLEVKA 2004:49-50
12
DUBOVSKÁ 2005:261
22
eerste fase van het gevecht om de Indonesische onafhankelijkheid. De opkomst van
de onafhankelijke Republiek Indonesië was de belangrijkste verdienste van de
activiteiten van de nieuwe regering. Dankzij de regering werd de grondwet aangenomen, de nationale grenzen werden aangewezen en de belangrijkste politieke
instellingen van de staat werden opgericht, die het belangrijke onderdeel van de
verdediging van onafhankelijkheid werden13.
De schaduwzijde van de komende tijd waren twee politionele acties, in feite
twee oorlogen, tegen de Republiek.
6.1 Erkenning van de onafhankelijkheid van Indonesië en het
akkoord van Linggadjatti
Toen het Britse leger in Indonesië begon te ontschepen, brak in november 1945
de strijd tussen de Britse en Indonesische troepen uit14. Spoedig daarna werden Java,
Sumatra en Bali één slagveld. Het eerste grote conflict was de Slag om Soerabaja. De
Britten begrepen tijdens de slag dat zij de Republiek van Soekarno niet kunnen
verslaan, want zij hadden niet genoeg legeronderdelen. Daarom besloot de Britse
regering zijn troepen uit Indonesië tot november 1946 terug te trekken.15 De Indonesische regering sprak aan het begin van het militaire conflict de overwinnende machten
aan en vroeg om erkenning van de onafhankelijkheid. Mohammed Hatta wendde zich
tot het Internationale Gerechtshof in Den Haag en Soekarno schreef een brief aan
president van de Verenigde Staten Harry S. Truman, verder aan de commandant van
de Geallieerde troepen Louis Lord Mountbatten en ook aan de premier van het
Verenigd Koninkrijk Clement Attlee16.
Hubertus J. van Mook, de vertegenwoordiger van het Nederlandse koloniale
bestuur, moest met Soekarno en zijn Republiek onderhandelen. Oorspronkelijk bestond er geen bereidheid om met de Republiek Indonesië te onderhandelen, omdat
Soekarno als collaborateur met de Japanners werd gezien. De onderhandelingen
waren echt lang en er volgde bovendien een serie koloniale oorlogen. Nederlanders
versterkten in de loop van het jaar hun militaire kracht en zij kwamen naar de plaatsen
waar de informatie over de status van de Republiek Indonesië onduidelijk waren. Er
lukten de betrekkingen met de plaatselijke politieke autoriteiten te hernieuwen en zelfs
om mensen voor hun troepen te rekruteren. De onderhandelingen verliepen in
Nederland en later ook in de Javaanse stad Linggadjatti. Het gevolg was, dat in
13
DUBOVSKÁ 2005:267
14
MRÁZEK 1980:347
15
MRÁZEK 1980:347
16
DUBOVSKÁ 2005:267
23
november 1946 het akkoord van Linggadjatti werd getekend, waarbij verschillende
bepalingen werden vastgesteld en de Republiek Indonesia de facto werd erkend17.
Voorbeelden van de belangrijkste bepalingen:
Artikel 1. De Nederlandse regering erkent de regering van de Republiek Indonesië op
Java, Madoera en Sumatra.
Artikel 2. De Nederlandse regering en de regering van de Republiek Indonesië zullen
aan de vormgeving van de soevereine, democratische en onafhankelijke staat
meewerken, dwz. De Verenigde Staten van Indonesië en deze staat zal over het hele
grondgebied van voormalig Nederlands Oost-Indië uitstrekken.
Artikel 3. De Nederlandse regering en de regering der Republiek Indonesië zullen aan
vormgeving van de Unie meewerken, waardoor het Koninkrijk der Nederlanden,
Nederlands Oost-Indië, Suriname en Curaçao worden deze genoemde Unie.
Artikel 4. De Unie wordt op 1 januari 1949 opgericht.
Artikel 5. Het aantal van de troepen zal verminderen en alle Nederlandse troepen
zullen zich uit heel Indonesië terugtrekken.18
Het Nederlandse parlement nam het akkoord van Linggadjatti aan en op 25
maart 1947 werd dit akkoord ondertekend.19 Het akkoord werd onder de bevolking
verschillend aangenomen en in de eilandengroep bracht het kritiek teweeg. De leden
van de regering van Indonesië waren het niet met het akkoord eens, omdat de
soevereiniteit alleen in Java, Sumatra en Madoera werd erkend. Soekarno dreigde met
demissie, indien het akkoord niet werd geaccepteerd. In deze onzekere situatie
ontstonden er gewelddadigheden en de tegenstanders van het akkoord in Nederland
kwamen op de gedachte van de blokkade van de Republiek Indonesië.
Het Nederlandse leger zou de separatistische beweging gesteund hebben en
Java van Sumatra geïsoleerd hebben. Het belangrijkste doel van de blokkade was om
het verkeer te overheersen en tegelijk de verzorging van de eilanden te controleren.
Nederland, dat door de Tweede Wereldoorlog was verwoest, wilde zijn economie met
behulp van materiële middelen en de goedkope import uit Indonesië verlevendigen. De
Nederlandse troepen hadden de opgave het Nederlandse bezit beschermen, dat
tijdens de oorlog door de Japanners was geconfisqueerd. De Indonesische regering
wilde niet passief toezien en zij reageerden met contrablokkade.
17
BEETS, N. De Verre oorlog: lot en levensloop van krijgsgevangenen onder Japanner. Meppel
: Boom. 1981, p. 349
18
DUBOVSKÁ 2005:270
19
BEETS 1981:349. Zie de foto van de ondertekening van het akkoord van Linggadjatti in de
bijlage
24
In de lente van 1947 spraken de Nederlanders hun ultimatum uit, waar zij
vroegen de deelneming van de vertegenwoordiger van Nederland aan alle
onderhandelingen van de Indonesische regering en de controle van de import en de
export uit het land.20 Een andere eis was dat de Indonesische regering haar
buitenlandse politiek met Nederland zal raadplegen en er een NederlandsIndonesische Veiligheidsraad ontstond. Deze eis was voor Soekarno ondenkbaar en in
juni 1947 beval de Nederlandse minister-president Beel de militaire aanval tegen de
Republiek Indonesië, die als de Politionele Actie werd aangekondigd21.
6.2 Politionele Acties
6.2.1 Eerste Politionele Actie
“Politionele Acties” is de naam voor twee militaire offensieven die in 1947 en
1948 tegen de Republiek Indonesië verliepen en het is vooral de naam voor de gehele
dekolonisatiestrijd in voormalig Nederlands Oost-Indië22. De Nederlandse regering gaf
aan, dat het militaire optreden geen oorlog is maar een binnenlandse aangelegenheid.
“De Politionele Acties staan nu symbool voor een vier jaar durend en gewelddadig
militair conflict: niets meer of minder dan gewoon oorlog”.23 Het hoofddoel was de
bezetting van de economisch belangrijke delen van Java en Sumatra. Tijdens de
Eerste Politionele Actie hadden de divisies van Leger van de Republiek Indonesië
(Tentara Nasional Indonesia, TNI) tot de taak dat zij de Nederlandse militaire bezetting
van Java moeten verstoren. De strijd werd in de vorm van een guerrilla en contraguerrilla voortgezet, waardoor duizenden Nederlanders en tienduizenden Indonesiërs
vielen.24
President Soekarno besloot met de minister-president Amir Syarifuddin tot een
diplomatiek offensief om de onafhankelijkheid van de Republiek Indonesië te bereiken
met directe betrokkenheid van de Verenigde Naties (verder VN). De Veiligheidsraad
van VN begon dankzij Australië en India over de Politionele Acties te praten. Op 13
september 1947 zond de Veiligheidsraad van VN een missie van zes staten naar
Indonesië.25 Als de belangrijkste stap in de diplomatie van de Republiek Indonesië kan
het appèl aan de wereldgemeenschap en aan de VN worden beschouwd.
20
DUBOVSKÁ 2005:271
21
Ibidem.
22
De Indische school [online]. [gedownload 2011-06-21]. Politionele acties, niets meer of
minder dan gewoon oorlog. Zie link: <http://www.tongtong.nl/indische-school/contentdownloads/
elands_09web.pdf>.
23
Ibidem.
24
Zie de foto van de Indonesische krijgsgevangenen in de bijlage.
25
DUBOVSKÁ 2005:273
25
Australië beriep zich op artikel 3926 van het Handvest der Verenigde Naties en
India op artikel 34.27 De Verenigde Staten van Amerika wezen de beschuldigingen van
Nederland van interventie scherp af, maar de Sovjetunie nodigde tot de onmiddellijke
stillegging van de vijandelijkheden uit. Door de Veiligheidsraad van de Verenigde
Naties werd een “commissie van goede diensten” ingesteld. In september 1947 kwam
deze commissie in Indonesië. Zij bestond uit vertegenwoordigers van België dat de
interesse van Nederland verdedigde, van Australië dat de interesse van de Republiek
Indonesië verdedigde en de Verenigde Staten werden de tussenpersoon.28
Een paar maanden later werd op de neutrale grond van de Amerikaanse kruiser
Renville de eerste onderhandeling tussen vertegenwoordigers van Nederlands OostIndië en de Republiek Indonesië gerealiseerd. In januari 1948 sloten de strijdende
partijen een akkoord – de Renville-overeenkomst.29 De basis van overeenkomst werd
het akkoord van Linggadjatti, dat over de Van Mook lijn werd uitgebreid.30 Deze lijn
scheidde de Republiek Indonesië van de door Nederlandse troepen veroverde en gecontroleerde gebieden. De verhoudingen van de landen werden rustig als gevolg van
de succesvolle onderhandelingen die de wapenstilstand en de terugtrekking van het
Indonesische leger uit de Nederlandse gebieden opleverden. Maar de relatieve rust
was van korte duur.
In Indonesië werd de overeenkomst niet positief aangenomen en bracht een
nieuwe golf van de afkeuring teweeg. Aan het begin van 1948 werd Mohammed Hatta
de nieuwe premier.31 Deze nieuwe situatie veroorzaakte de polarisatie van de
Indonesische politiek en leidde vervolgens tot een conflict. Nederland buitte de
26
Artikel 39 „De Veiligheidsraad stelt vast of er sprake is van een bedreiging van de vrede,
verbreking van de vrede of daad van agressie, en doet aanbevelingen, of beslist welke
maatregelen zullen worden genomen overeenkomstig de artikelen 41 en 42 tot handhaving of
herstel van de internationale vrede en veiligheid”. Overgenomen van Europa nu: onafhankelijk
en actueel [online]. [gedownload 2011-06-21]. Handvest van de Verenigde Naties. Zie link:
<http://www.europa-nu.nl/id/vh9lpkb93no0/handvest_van_de_verenigde_naties>.
27
Artikel 33 „1. De partijen bij een geschil waarvan het voortbestaan de handhaving van de
internationale vrede en veiligheid in gevaar dreigt te brengen, dienen daarvoor allereerst een
oplossing te zoeken door onderhandelingen, feitenonderzoek, bemiddeling, conciliatie,
arbitrage, een rechterlijke beslissing, het doen van een beroep op regionale organen of
akkoorden, of andere vreedzame middelen naar hun eigen keuze”.
„2. Zo hij zulks nodig acht, doet de Veiligheidsraad een beroep op de partijen hun geschil langs
deze wegen te regelen”. Ibidem.
28
DUBOVSKÁ 2005:274
29
Renville Agreement. (2011). Britannica: Academic edition [online]. 2011 [gedownload 201106-13]. Zie link <http://www.britannica.com/EBchecked/topic/498265/Renville-Agreement>.
30
DUBOVSKÁ 2005:275
31
DUBOVSKÁ 2005:275
26
onstabiele politieke situatie in de Republiek Indonesië uit om de Tweede Politionele
Actie te beginnen die op 19 december 1948 werd verklaard.32
6.2.2 Tweede Politionele Actie
Het Indonesische leger kon niet tegen het Nederlandse leger opboksen en er
brak weer een guerrillastrijd uit. De Nederlanders bezetten de rest van het gebied van
de Republiek Indonesië op Java en delen op Sumatra en namen de leiders van de
Republiek Indonesië gevangen. De Nederlanders bezetten alle belangrijke plaatsen
van de Republiek Indonesië en het gewapende conflict eindigde in januari 1949.33 De
meesten wereldstaten protesteerden tegen Nederland. India, Pakistan, Birma, Ceylon
en Saoedi-Arabië hieven alle voordelen van het zee- en luchtvervoer op, hetgeen
leidde het tot de afsluiting van alle luchthavens en havens.
In januari vond de onderhandeling in New Delhi plaats, waar de vertegenwoordigers van de Aziatische en Afrikaanse staten34 samenkwamen en vervolgens
werd een resolutie aangenomen, die de beëindiging van alle militaire operaties en
organisatie van verkiezingen beval en de soevereiniteit uit de handen van de
Nederlandse regering in die van de Republiek Indonesië legde en dat uiterlijk tot 1 juli
1950.35 De Verenigde Staten dreigden dat Nederlands geen middelen voor het herstel
van de economie na de Tweede Wereldoorlog kreeg door bemiddeling van het
Marshallplan.36 Volgens de senator Owen Brewster werden de middelen voor het
economische herstel om de oorlogvoering in Indonesië misbruikt. Maar het congres
verwierp echter deze eis.
Hoewel de Politionele Actie succesvol was, kwam de Republiek Indonesië als
politieke winnaar uit de strijd. De VN, die werd door de Verenigde Staten gesteund,
veroordeelde deze militaire actie scherp en de VN nodigde Nederlanders tot hervatting
van de onderhandelingen uit. Nederlanders moesten Soekarno vrijlaten en het gebied
32
Verzetsmuzeum Amsterdam [online]. [gedownload. 2011-06-12]. Zie link
<http://www.verzetsmuseum.org/tweedewereldoorlog/nl/KoninkrijkderNederlanden/nederlandsindie,politionele_acties>
33
DUBOVSKÁ 2005:285
34
De resolutie werd door Afghanistan, Australië, Birma, Ceylon, Egypte, Ethiopië, India, Iran,
Irak, Jemen, Libanon, Pakistan, Filippijnen, Saoedi-Arabië en Syrië ondertekend. De
Veiligheidsraad nam ook de resolutie aan, waarvan de auteurs werden de Verenigde Staten
van Amerika, Cuba, Noorwegen en China. DUBOVSKÁ 2005:286
35
MRÁZEK 1980:348, DUBOVSKÁ 2005:286-287
36
MRÁZEK 1980:348
27
rond Djokjakarta ontruimen.37 Een paar maanden later verliep de conferentie waar de
Nederlandse vertegenwoordiger J.H van Roy optrad met de vertegenwoordiger van de
Republiek Indonesië Mohammad Roem. Op 7 mei 1949 sloten Nederland en de
Indonesische Republiek de Van Royen-Roem-overeenkomst.38 De wapenstilstand
werd afgesproken maar ook de aanwezigheid bij de conferentie in Den Haag, waar de
volledige onafhankelijkheid van de Verenigde Staten van Indonesië was aanvaard. Op
23 augustus 1949 begon de Conferentie van Den Haag of Ronde Tafel Conferentie.39
6.2.3 Ronde Tafel Conferentie40
De vertegenwoordigers van Nederland, de Republiek Indonesië, de delegatie
van Federale Staten en de VN-Commissie voor Indonesië namen de conferentie deel
en deze conferentie werd in de periode augustus-november 1949 gehouden om de
voorwaarden van de soevereiniteitsoverdracht van Nederlands Oost-Indië aan
Indonesië vast te stellen. Een uitzondering werd gemaakt voor Nederlands NieuwGuinea41 dat niet in het grondgebied van de voormalige Nederlandse kolonie betrokken
werd.42
Het punt van bespreking werd de terugtrekking van Nederlandse troepen uit
geheel grondgebied. De Verenigde Staten van Indonesië moesten ook het grote deel
van de schulden aflossen. Nederland werd de crediteur en vroeg 1,7 miljard
Amerikaanse dollars.43 De vertegenwoordigers van Indonesië waren het niet met de
schuld eens en daarom werd een speciale Commissie opgericht, die een compromis
moest vinden. Ondanks alle problemen werd het protocol over het compromis op 2
november 1949 ondertekend en een paar dagen later werd dit protocol geratificeerd.
Op 16 december 1949 werd de president van de Republiek Indonesië Soekarno
37
De Indische school [online]. [gedownload 2011-06-21]. Politionele acties, niets meer of
minder dan gewoon oorlog. Zie link: <http://www.tongtong.nl/indische-school/contentdownloads/
elands_09web.pdf>.
38
Koninlijke Landmacht : Ministerie van Defensie [online]. [gedownload 2011-06-21]. Zie link:
<http://www.defensie.nl/landmacht/cultureel/geschiedenis/conflict_nederlands-indie/de_van_
royen-roem-overeenkomst>
39
DUBOVSKÁ 2005:287
40
Zie de foto van de Ronde Tafel Conferentie in de Ridderzaal in Den Haag in de bijlage.
41
Nederlands Nieuw-Guinea is westelijke deel van het eiland Nieuw-Guinea. De Indonesiërs
gebruiken de naam Irian Jaya (West-Irian). In 1963 droeg Nederland Nieuw-Guinea aan
Indonesië over op voorwaarde van een volksafstemming. Deze werd in 1969 na zes jaar
kolonisatie door het Indonesische leger gehouden en “uiteraard” stemde 95% van de Papoea’s
vóór aansluiting bij Indonesië. Nog tot 2000 was er binnenlands verzet en guerilla actief tegen
de de Indonesiërs.
42
MRÁZEK 1980:348
43
DUBOVSKÁ 2005:287
28
gekozen als de president de Verenigde Staten van Indonesië en op 27 december 1949
droeg Nederland formeel de onafhankelijkheid over.44
De onafhankelijkheid van de Verenigde Staten van Indonesië had ook de
internationale weerklank. De Verenigde Staten namen het resultaat van de conferentie
positief aan en beschouwde de onafhankelijkheid van Indonesië als het begin van een
nieuwe politiek in Zuidoost-Azië. Maar Frankrijk en Groot-Brittannië vreesden dat de
conferentie een voorbeeld voor de gelijksoortige onderhandelingen over de toekomst
van de Franse Indochina zou worden. De Sovjet-Unie verzette zich tegen de
overeenkomst omdat er geen onafhankelijke staat ontstond maar alleen een
Indonesische federatie. De overeenkomst bracht ook bepaalde problemen in de
toekomst, die het onderwerp van de Nederlands-Indonesische confrontatie tot 1965
werd.45
44
MRÁZEK 1980:349-350
45
DUBOVSKÁ 2005:288-289
29
7. Nederland
Veel West-Europese landen leden tijdens de Tweede Wereldoorlog groot
verlies en de koloniën en de imperiale bezittingen betekenden voor de landen de bepaalde vorm van redding in de naoorlogse periode. Maar de Tweede Wereldoorlog
veroorzaakten de veranderingen niet alleen in Europa, maar veroorzaakten ook meer
diepgaande veranderingen op het gekoloniseerde gebied dan de Europeanen dachten.
Na 1945 stonden de koloniale mogendheden onder druk om hun bezittingen op te
geven en dat had de traumatische gevolgen vooral voor Nederland.1 Vanaf de
zeventiende eeuw verwierf Nederland bezittingen in Azië, Oost-Indië, de gebieden in
Zuid-Amerika, het Caribische gebied, West-Indië en onmiddellijk na de oorlog werd
Nederland als meer dan enig ander West-Europees land met de problematiek van de
dekolonisatie geconfronteerd.
7.1 Politieke ontwikkelingen na de Tweede Wereldoorlog
Nederland was en bleef na de oorlog en tot in de jaren zestig een stabiele
burgerlijke, verzuilde samenleving en een pacificatiedemocratie. In 1945 trad de
regering aan onder leiding van Wim Schermerhorn van de Nederlandse Volksbeweging
(NVB) en deze man werd de eerste minister-president van Nederland.2 De tweede man
in de regering werd de sociaaldemocraat Willem Drees, lid van de Sociaal
Democratische Arbeiders Partij (SDAP). Toen de situatie in Nederland na de oorlog
weer werd genormaliseerd, wilden de mensen dat de voormalige politieke relaties werd
hersteld. Na korte tijd werd het duidelijk dat de NVB niet zo sterk is als het scheen en
de oude vooroorlogse omstandigheden werden hersteld.
Tot mei 1946 steunde de regering uitsluitend op het vertrouwen van de koningin
en functioneerde het parlement niet.3 Ook de christelijke organisaties begonnen weer
te werken, maar onder een andere naam. De grootste partij werd de Katholieke
Volkspartij (KVP). De vroegere SDAP, de socialistische partij heette nu de Partij van de
Arbeid (PvdA) en zou vanaf 1956 de grootste partij worden. De confessionele partijen
als de Anti-Revolutionaire Partij (ARP) en de Christelijk-Historische Unie (CHU)
behielden hun positie en bleven zichzelf. De Communistische Partij van Nederland
(CPN) verwierf aanvankelijk een hoog stemmenpercentage maar nam niet deel aan de
regering. De politieke stabiliteit was in Nederland in periode van tien jaar na de oorlog
1
JUDT, Tony. Poválečná Evropa : historie po roce 1945. Praha : Slováry. 2008, p. 255-266
2
PARLEMENT & POLITIEK [online]. [downloaded 2011-07-02]. Ir. W. (Willem) Schermerhorn.
Zie link:
<http://www.parlement.com/9291000/biof/01193>.http://www.parlement.com/9291000/biof/0119
3>
3
VAN HAVER, Griet. Nederland- en Vlaanderenkunde. Antwerpen. p. 26
- 30 -
erg groot. Na de verkiezingen van mei 1946 kwam de regeringscoalitie tot stand PvdA
en KVP en deze samenwerking eindigde in 19584.
De nieuwe regering werden met drie grote problemen geconfronteerd: de
wederopbouw, de repressie en het drama van Oost-Indië. De binnenlandse politiek
werd door de ingewikkelde en pijnlijke kwestie van de dekolonisatie van Indonesië
beheerst. De ministerraad moest tot de conclusie komen, dat de effectieve
medewerking van de zijde de Republiek Indonesië niet mocht worden verwacht. In
oktober 1948 resigneerde Van Mook uit zijn positie als de onderhandelaar met de
Indonesische regering en zijn positie werd door Louis J. M Beel vervangen.5 Deze
gebeurtenis in de Nederlandse regering leidde tot de nieuwe militaire actie in december
1948.
7.2 Buitenlandse politiek van Nederland tijdens de
dekolonisatie
Het einde van Nederlands Oost-Indië bracht veel verbitterdheid in het
Nederlandse leven. De verklaring van de onafhankelijkheid van de Republiek Indonesië was voor Nederland enerzijds verrassend, omdat Nederlanders dachten dat
Nederlands Oost-Indië niet zonder het moederland kan zijn, maar anderzijds was
Indonesië voor lange tijd de belangrijke bron van inkomsten voor Nederland. Sommige
voormalige kolonisten overtuigden de Nederlandse gemeenschap dat de linkse partij
zijn koloniale overheersing vernieuwen niet kon6. De Tweede Wereldoorlog toonde dat
Nederland het internationale gebeuren niet kon negeren en het verlies van de koloniale
gebieden lichtte Nederland over zijn feitelijke positie als een kleine en kwetsbare
Europese staat in7.
Dankzij de koloniën had Nederland grote invloed in de wereldpolitiek, die vaak
boven de invloed van het moederland uitging en Nederland voegde zich bij de
koloniale mogendheden als Frankrijk en had soortgelijke eisen als andere internationale mogendheden. In verschillende opzichten was de koloniale status voor Nederland erg belangrijk. Nederlands Oost-Indië was een onscheidbaar deel van de Nederlandse nationale identiteit en de voornaamste bron van internationale status en prestige.8 Nog voor de oorlog kwam 14% van alle Nederlandse inkomsten direct of indirect
uit Indonesië en Nederland had na de oorlog de valuta nodig, die uit Indonesië
4
VAN HAVER, Griet. Nederland- en Vlaanderenkunde. Antwerpen. p. 26
5
DUBOVSKÁ 2005:285
6
JUDT 2008:286
7
JUDT 2008:286
8
PIJPERS, Alfred. The actors in Europe's foreign policy:The Netherlands. The weakening pull
of Atlanticism. London:Routledge. 1996, p. 248
31
kwamen, om het hoge naoorlogse deficit te betalen9. Nederlanders hoopten op de
vernieuwing van de economische betrekkingen om de Nederlandse economie te
helpen, maar de verklaring van onafhankelijkheid de Republiek Indonesië wekte het
gevoel van verraad en daarom wilde Nederland de vooroorlogse toestand in de kolonie
in elk geval herstellen.
Maar van de kant van de internationale acteurs werd druk geoefend en de
Nederlandse regering werd gedwongen met de Indonesische vertegenwoordigers te
onderhandelen. In 1949 trad Nederland tot de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie10
(NAVO) toe en kreeg de compensatie voor het verlies van Indonesië. NAVO verschafte
met de Derde Wereld voor Nederland de weg, die Nederland kon vervolgen in één van
zijn karakteristieke kenmerken van zijn buitenlandse politiek: de sterke overzeese
oriëntering11.
9
ENG, P. van der. The decolonization reader, New York:Routledge. 2003 p. 123-124
10
Europa nu: onafhankelijk en actueel [online]. [gedownload 2011-07-02]. Noord-Atlantische
Verdragsorganisatie (NAVO). Zie link: <http://www.europanu.nl/id/vga3c55rxyrh/noord_atlantische_verdragsorganisatie>
11
PIJPERS 1996:248
32
Conclusie
Nederland werd een koloniale mogendheid dankzij zijn bezittingen in ZuidoostAzië, maar onmiddellijk na de Tweede Wereldoorlog werd Nederland zoals andere
West-Europees staten met de problematiek van de dekolonisatie geconfronteerd. De
Tweede Wereldoorlog speelde een belangrijke rol in de dekolonisatie want met het
einde van de oorlog kwam het tot volstrekt principiële gebeurtenissen voor Nederland
en het dekolonisatieproces werd een ingewikkelde en pijnlijke aangelegenheid.
In Zuidoost-Azië versterkte de Japanse bezetting tijdens de Tweede
Wereldoorlog het streven naar onafhankelijkheid. Het nationalisme dateerde in dit
gebied al voor de oorlog, maar bleef nog begrensdtot kleine groepjes. De atoombommen maakten sneller een einde aan de Japanse bezetting dan verwacht. De
nationalistische leiders Soekarno en Hatta, die hun positie te danken hadden aan de
medewerking met Japanners, kondigden in 1945 de onafhankelijkheid van Indonesië
af. Maar Nederland weigerde de eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring van de Soekarno en Hatta te erkennen. Soekarno nam de functie van president over en door het
sluiten van het akkoord van Linggadjatti werden de Verenigde Staten van Indonesië
gevormd. De Nederlanders respecteerden het akkoord niet en al in de zomer van 1947
overschreed een pantserdivisie de grens van de Republiek Indonesië.
De actie lukte maar leverde internationaal politiek gezien geen succes op. De
militaire interventies van Nederland werden door de meeste lidstaten van Verenigde
Naties veroordeeld en daarom ontstond op het initiatief van de Veiligheidsraad van de
VN de Commissie van Goede Diensten, die tot de vreedzame oplossing van het
Nederlands-Indonesische conflict hielp mee. Deze akte toont aan, dat de rol van VN in
het dekolonisatieproces grote invloed had.
Terwijl Nederland in 1948 verder werkte aan de federatieve opbouw van de
nieuwe Indonesische staat en nieuwe militaire actie in december 1948 deed de kritiek
toenemen en vooral de kritiek van VS. De VS dreigden dat de economische
wederopbouw na de oorlog met het Marshallplan wordt beëindigd. En juist onder de
druk van deze twee acteurs, na scherp afgekeurde militaire interventies van Nederland,
vond in december 1949 dan toch de soevereiniteitsoverdracht plaats en Soekarno
richtte met Indonesia de neutrale, maar vaak antiwesterse koers.
De vorming van de Nederlandse buitenlandse politiek werd door de situatie in
Nederlands Oost-Indië beïnvloed, want de kolonie in Zuidoost-Azië gaf Nederland
grote invloed in de wereldpolitiek, die vaak boven de invloed van het moederland
uitging.
De onafhankelijkheidsverklaring van de Republiek Indonesië leidde tot twee
politiële acties, en dankzij deze militaire interventies kwam Nederland onder het vuur
van de kritiek. De diplomatische overeenkomst tussen Nederlandse en Indonesische
autoriteiten leidde ten slotte Indonesië tot de onafhankelijkheid. Ondanks dit verlies
- 33 -
werden het lidmaatschap in de NAVO en de vriendschap met de Verenigde Naties de
prioriteit.
34
Bijlage nr. 1: Lijst van afkortingen
ARP: Anti-Revolutionaire Partij
CHU: Christelijk-Historische Unie
CPN: Communistische Partij van Nederland
GAPI: Gabungan Politik Indonesia, Indonesische Politieke Unie
GIYUGUN: de commandotroepen van Japanners
KNIP: Komité National Indoesia Pusat, Centraal Indonesische Comité
KVP: Katholieke Volkspartij
NAVO: Noord-Atlantische Verdragsorganisatie
NVB: Nederlandse Volksbeweging
PETA: de gewapende divisies van Japanners
PKI: Partai Komunis Indonesia, Communistische Partij van Indonesië
PNI: Partai Nasional Indonesia, Indonesische Nationalistische Partij
PUTERA: Pusat Tenaga Rakyat
PvdA: Partij van de Arbeid
SDAP: Sociaal Democratische Arbeiders Partij
SI: Sarekat Islam
TNI: Tentara Nasional Indonesia
VN: Verenigde Naties
VOC: Verenigde Oost-Indische Compagnie
WIC: West-Indische Compagnie
- 35 -
Bijlage nr. 2
Plaatje nr. 1 Nederlandse koloniën1
Plaatje nr. 2 Monogram van de Verenigde Oost-Indische Compagnie2
1
Nederlandse koloniën. Overgenomen van Wikimedia Commons [online]. [gedownload 201105-24]. Zie link <http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Dutch_Empire35.PNG>.
2
Overgenomen van Geschiedenis van Zeeland [online]. 2009 [gedownload 2011-05-24]. Zie
link <http://www.geschiedeniszeeland.nl/themas/jacob_roggeveen/leven_werk/>.
36
Plaatje nr. 3 Monogram van de West-Indische Compagnie3
Plaatje nr. 4 De onderwerping van Diponegoro4
3
Overgenomen van Geschiedenis Zeeland [online]. 2009 [gedownload 2011-05-24]. Zie link
<http://www.geschiedeniszeeland.nl/themas/jacob_roggeveen/leven_werk/>.
4
Overgenomen Geheugen van Nederland [online]. [gedownload 2011-05-28]. Zie link <http://
www.geheugenvannederland.nl/?/nl/items/RIJK01:SK-A-2238/&p=1&i=5&st=Java%20oorlog&
sc=%28cql.serverChoice%20all%20Java%20%20AND%20oorlog%29/&wst=Java%20oorlog>.
37
Plaatje nr. 5 Het logo van Sarekat Islam5
Plaatje nr. 6 De ontmoeting van de PKI representanten in Batavia6
5
Overgenonem van Wikipedia [online]. [gedownload 2011-06-01]. Sarekat Islam. Zie link:
<http://upload.wikimedia.org/wikipedia/id/f/fe/Sarekatislam.jpg>.
6
Overgenomen van Wikimedia Commons [online]. [gedownload 2011-06-01]. Zie link:
<http://commons.wikimedia.org/wiki/File:PKI-1925-Commisariate_Batavia.jpg>
38
Plaatje nr. 7 Het logo van Indonesische Nationalistische Partij7
Plaatje nr. 8 Japanse invasie op Java8
7
Overgenomen van Blik op de wereld [online]. [gedownload 2011-06-01]. Zie link
<http://www.blikopdewereld.nl/ Ontwikkeling/geschiedenis/161-memo-vwo/1873-memo-vwomod-8-hfst-2.html>.
8
Overgenomen van Tropenmuseum [online]. Amsterdam : 2011 [gedownload 2011-06-02]. Zie
link: <http://collectie.tropenmuseum.nl/fullscreen.asp?server=collectie.tropenmuseum.nl&port=
20980&credit=Tropenmuseum%20Royal%20Tropical%20Institute&file=*G%20schijf*TMSMedia
*images*screen*10001990.jpg>.
39
Plaatje nr. 9 De politieke organisatie PUTERA9
Plaatje nr. 10 Het leven in de kampen10
9
Overgenomen van Jakarta.go.id : Portal Resmi Provinsi DKI Jakarta [online]. 1995-2010
[gedownload 2011-06-02]. Zie link: <http://www.jakarta.go.id/jakv1/encyclopedia/detail/2487>.
10
Overgenomen van Verzetsmuzeum Amsterdam [online]. [gedownload. 2011-06-05]. Zie link:
<http://www.verzetsmuseum.org/tweede-wereldoorlog/nl/KoninkrijkderNederlanden/nederlands
indie,in_de_kampen>.
40
Plaatje nr. 11 De verzetmensen11
Plaatje nr. 12 De ondertekening van het akkoord van Linggadjatti op 25 maart
194712
11
Overgenomen van Verzetsmuseum Amsterdam [online]. [gedownload. 2011-06-05]. Zie link:
<http://www.verzetsmuseum.org/tweede-wereldoorlog/nl/KoninkrijkderNederlanden/nederlands
indie,verzet>
12
Overgenomen van Digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren [online]. [gedownload
2011-06-21]. Zie link: <http://www.dbnl.org/tekst/algr001disp05_01/algr001disp05_01
_0010.php>.
41
Plaatje nr. 13 De Indonesische krijgsgevangenen13
Plaatje nr. 14 De Ronde Tafel Conferentie in de Ridderzaal in Den Haag14
13
Overgenomen van Verzetsmuseum Amsterdam [online]. [gedownload. 2011-06-12]. Zie link
<http://www.verzetsmuseum.org/tweede-wereldoorlog/nl/KoninkrijkderNederlanden/nederlands
indie,politionele_acties>
14
Overgenomen van Digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren [online]. [gedownload
2011-06-21]. Zie link: <http://www.dbnl.org/tekst/algr001disp05_01/algr001disp05_01_010.
php>
42
Literatuurlijst
BEETS, N. De Verre oorlog: lot en levensloop van krijgsgevangenen onder Japanner.
Meppel : Boom. 1981.
DUBOVSKÁ, Zorica. Dějiny Indonésie. Vyd.1. Praha: NLN, Nakladatelství Lidové
noviny, 2005.
ENG, P. van der. The decolonization reader, New York:Routledge. 2003.
FERRO, Marc. Dějiny kolonizací : od dobývání po nezávislost 13.-20. století. Vyd.1.
Praha : NLN, Nakladatelství Lidové noviny, 2007.
GIN, Ooi Keat, Southeast Asia. A Historical Encyklopedia, from Angor Wat to East
Timor. Kalifornia : ABC-CLIO, 2004.
GOUDA, Frances. American Visions of the Netherlands East Indies/Indonesia.
Amsterdam: Amsterdam University Press. 2002.
VAN HAVER, Griet. Nederland- en Vlaanderenkunde. Antwerpen.
HORST, Hans P. van der. Dějiny Nizozemska. Praha : Lidové noviny, 2005.
ISRAEL, Jonathan Irvin. The Dutch Republic: Its Rise, Greathness, and Fall 14771806. USA : Oxford University Press, 1998.
JUDT, Tony. Poválečná Evropa : historie po roce 1945. Praha : Slováry. 2008.
KINDER, Herman. Encyklopedický atlas světových dějin: mapy a chronologický
přehled. Praha: Nakladatelství Lidové noviny, 1998.
KLÍMA, Jan. Dekolonizace a problémy třetího světa. Dostupné z
http://fhs.uhk.cz/ibero/texty/pdf/KIAS012.pdf.
MRÁZEK, Rudolf. USA a jihovýchodní Asie po druhé světové válce, Praha:Academia,
1978.
MRÁZEK, Rudolf. Jihovýchodní Asie ve světové politice: 1900-1975. Praha : Svoboda,
1980.
NÁLEVKA, Vladimír. Čas soumraku : rozpad koloniálních impérií po druhé světové
válce. Praha : Triton, 2004.
PIJPERS, Alfred. The actors in Europe's foreign policy:The Netherlands. The
weakening pull of Atlanticism. London:Routledge. 1996.
RESNĚRA, I.M. Novověké dějiny orientálních zemí. Díl 1. Vyd.1. Praha : SNPL, 1961.
SKLENÁŘOVÁ, Sylva. Stručná historie států. Nizozemsko. Praha 2006.
SPAANS, M. De Geest Overwint: De Verzetsster Oost-Azië 1942-1945. Doorn, 2004.
STAMBERGER, Walter. Dějiny kolonialismu. Praha : Orbis, 1963.
43
TOMEŠ, Jiří; FESTA, David; NOVOTNÝ, Josef. Konflikt světů a svět konfliktů: Střety
idejí a zájmů v současném světě. Praha: P3K, 2007.
Webpagina´s
http://www.voc-kennis centrum.nl/vocbegin.html
http://www.geschiedenis.nl/index.php?go=home.showBericht&bericht _id=239
http://www.britannica.com/EBchecked/topic/264709/Piet-Heyn
http://www.bataafse-republiek.nl
http://databases. tanap.net/ead/html/2.01.27.02/index.html
http://nl.wikipedia.org/wiki/Congres_van_Wenen
http://www.defensie.nl/landmacht/cultureel/geschiedenis/het_leger_in_indi/prins_dipon
egoro_ontketent_de_java-oorlog
http://www.britannica.com/EBchecked/topic/438051/Padri-War
http://onderwijs.gahetna.nl/de-koloniale-relatie/nederlands-indi%C3%AB/cultuurstelsel
http://www.geheugen vannederland.nl/?/nl/collecties/kamptekeningen/bevrijding
http://www.verzetsmuseum.org/tweedewereldoorlog/nl/KoninkrijkderNederlanden/nederlandsindie, bevrijding
http://www.tongtong.nl/indische-school/contentdownloads/ elands_09web.pdf
http://www.europa-nu.nl/id/vh9lpkb93no0/handvest_van_de_verenigde_naties
http://www.britannica.com/EBchecked/topic/498265/Renville-Agreement
http://www.verzetsmuseum.org/tweedewereldoorlog/nl/KoninkrijkderNederlanden/nederlandsindie,politionele_acties
http://www.defensie.nl/landmacht/cultureel/geschiedenis/conflict_nederlandsindie/de_van_ royen-roem-overeenkomst
http://www.parlement.com/9291000/biof/01193>.http://www.parlement.com/9291000/bi
of/01193
http://www.europa-nu.nl/id/vga3c55rxyrh/noord_atlantische_verdragsorganisatie
http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Dutch_Empire35.PNG
http://www.geschiedeniszeeland.nl/themas/jacob_roggeveen/leven_werk
http://www.geheugenvannederland.nl/?/nl/items/RIJK01:SK-A2238/&p=1&i=5&st=Java%20oorlog&sc=%28cql.serverChoice%20all%20Java%20%20
AND%20oorlog%29/&wst=Java%20oorlog
44
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/id/f/fe/Sarekatislam.jpg
http://commons.wikimedia.org/wiki/File:PKI-1925-Commisariate_Batavia.jpg
http://www.blikopdewereld.nl/Ontwikkeling/geschiedenis/161-memo-vwo/1873-memovwo-mod-8-hfst-2.html
http://collectie.tropenmuseum.nl/fullscreen.asp?server=collectie.tropenmuseum.nl&port
=20980&credit=Tropenmuseum%20Royal%20Tropical%20Institute&file=*G%20schijf*
TMSMedia*images*screen*10001990.jpg
http://www.jakarta.go.id/jakv1/encyclopedia/detail/2487
http://www.verzetsmuseum.org/tweedewereldoorlog/nl/KoninkrijkderNederlanden/nederlandsindie,in_de_kampen
http://www.verzetsmuseum.org/tweedewereldoorlog/nl/KoninkrijkderNederlanden/nederlandsindie,verzet
http://www.dbnl.org/tekst/algr001disp05_01/algr001disp05_01_0010.php
45
Resumé in het Tsjechisch
Ve své bakalářské práci se zaměřuji na dekolonizaci Indonésie a jak se
v závislosti se ztrátou kolonií formovala nizozemská zahraniční politika. Cílem práce je
charakterizovat vznik a zánik nizozemských koloniálních držav v jihovýchodní Asii,
neboť jejich dekolonizace ovlivnila nejen zahraniční politiku Nizozemí, ale také jeho
postavení v Evropě a ve světě.
Práce je rozdělena do pěti stěžejních kapitol. V úvodní kapitole popisuji počátek
kolonialismu, seznamuji čtenáře s největšími koloniálními mocnostmi a v závěru jsem
se věnuji dekolonizaci v celosvětovém měřítku.
Druhá kapitola se zabývá nizozemskou koloniální říší. V této kapitole popisuji
vznik Nizozemské Východní Indie, která je spojena s počátkem dvou významných nizozemských obchodních společností. Historii Nizozemské Východní Indie poznamenala
řada konfliktů a válek, z nichž nejznámější jsou Jávská válka a válka padri na Sumatře.
Kapitola dále charakterizuje vznik prvních politických organizací v Indonéském
souostroví.
Třetí kapitola popisuje Nizozemskou Východní Indii v průběhu druhé světové
války, jelikož toto období je zásadní pro rozklad evropských koloniálních říší a jejich
dekolonizaci. Silná touha indonéských nacionalistů po emancipaci dovedla souostroví
až k uznání nezávislosti, kdy diplomatickou dohodou mezi nizozemskými a indonéskými autoritami vznikly Spojené státy indonéské, jak jsem popsala ve čtvrté kapitole.
Ovšem cestu k samostatnosti komplikovaly předchozí vojenské zásahy nizozemské
vlády, známé jako policejní akce.
Závěrečná kapitola je zaměřena na politickou situaci v Nizozemí po druhé
světové válce, kdy analyzuje jak průběh dekolonizace Indonésie ovlivnil zahraniční
politiku království.
46
Resumé in het Engels
In my bachelor thesis I am focusing on the decolonization of Indonesia and the
relationship between the lost of colonies and the foreign policy of Netherlands. The aim
of my thesis is to characterize the origins and downfall of Dutch colonies in South-East
Asia because of its importance not only for Dutch foreign policy but also for the position
of Netherlands in the Europe and the world as such.
The work is divided in five main chapters. In the first chapter I describe the
beginnings of colonialism and I am introducing the main colonial powers. I also make
some remarks about the decline of colonialism and the decolonization of other colonial
empires due to the main theme of my thesis.
The second chapter concerns the Dutch colonial empire. I describe here the
origins of Dutch East India which is related to the foundation of two important Dutch
trading companies. The nineteenth century history of Dutch East India is marked with
many violent conflicts, notably the Java War and Padri War in Sumatra. This chapter
also analyzes the foundation of first political organizations in the Indonesian archipel.
The third chapter dwells upon Dutch East India during the Second World War
which was a crucial time for the decline of the European colonial empires and
subsequent decolonization. Strong emancipation efforts of Indonesian nationalists
ended up in Indonesia’s independence when a diplomatic deal between Dutch and
Indonesian authorities led to recognition of the United States of Indonesia which is the
main theme of the fourth chapter. However, the road to independence was complicated
by military interventions of Dutch government known as the police actions.
The final chapter points on political situation in Netherlands after the Second
World War where analyzes how the process of decolonization influenced the foreign
policy of the kingdom.
47
Anotace
Příjmení a jméno autora:
Jana Hegerová
Název katedry a fakulty:
Katedra nederlandistiky, FF UP Olomouc
Název diplomové práce:
Nederland en de dekolonisatie van Indonesië
Vedoucí diplomové práce:
Doc. Dr. Wilken Engelbrecht, cand. litt.
Počet znaků:
73 884 (text práce)
Počet stran:
52
Počet příloh:
2
Klíčová slova:
Indonésie, Nizozemí, kolonie, dekolonizace, Nizozemská Východní Indie, zahraniční politika, druhá
světová válka
Krátká charakteristika:
Bakalářská práce je věnována dekolonizaci Indonésie a
jaký měl dekolonizační proces vliv na zahraniční politiku
království. Práce je rozdělena do pěti stěžejních částí.
Nejprve se zabývám kolonizací a dekolonizací v celosvětovém měřítku. V dalších částech popisuji nizozemskou koloniální říší. Jako hlavní části své práce považuji
vývoj v Indonésii během druhé světové války, cestu k
vyhlášení nezávislosti a jak dekolonizační proces ovlivnil
zahraniční politiku Nizozemí.
48