Studie van niet-westerse samenlevingen
advertisement
Zeereizen door Europa en
China in de 15de eeuw
Leerkrachtenhandleiding
Figuur: moderne representatie van Zheng He
Chris Van Criekingen
Lizze Vrijsen
Lode Van Bael
Academiejaar 2014-2015
1
Inhoudsopgave
A) Het lessenpakket ................................................................................................................................. 3
B) Structuur ............................................................................................................................................. 4
C) Verloop ................................................................................................................................................ 5
1. Instap ............................................................................................................................................... 5
2. Hoekenwerk .................................................................................................................................... 6
Hoek zeetochten ............................................................................................................................. 6
Hoek middelen ................................................................................................................................ 6
Hoek personen ................................................................................................................................ 6
Hoek motieven ................................................................................................................................ 7
Hoek gevolgen ................................................................................................................................. 7
3. Bordspel........................................................................................................................................... 7
D) Benodigdheden ................................................................................................................................... 7
1. Instap ............................................................................................................................................... 7
2. Hoekenwerk .................................................................................................................................... 7
3. Bordspel........................................................................................................................................... 7
E) Concrete lesdoelen.............................................................................................................................. 8
1. Instap ............................................................................................................................................... 8
2. Hoekenwerk .................................................................................................................................... 8
3. Bordspel......................................................................................................................................... 10
F) Leerplannen en eindtermen .............................................................................................................. 11
Leerplan VVKSO ................................................................................................................................. 11
Algemene doelstellingen ............................................................................................................... 11
Leerplandoelstellingen .................................................................................................................. 11
Leerplan GO! ..................................................................................................................................... 12
Algemene doelstellingen ............................................................................................................... 12
Leerplandoelstellingen .................................................................................................................. 12
G) Bibliografie ........................................................................................................................................ 14
Wetenschappelijke werken en artikels ............................................................................................. 14
Websites ............................................................................................................................................ 14
2
A) Het lessenpakket
Dit lespakket heeft de zeereizen van zowel Europa in de 15de eeuw als China in
de vroege 15de eeuw als onderwerp. De doelgroep van dit pakket zijn leerlingen
van het vierde jaar van het Algemeen Secundair Onderwijs. De leerlingen maken
aan de hand van dit lespakket op een actieve manier kennis met de geschiedenis
van 15de eeuws China onder de Ming-dynastie. De Chinese en Europese
zeereizen worden met elkaar vergeleken op vijf vlakken: hun vaarroutes, hun
middelen voor de zeevaart, hun belangrijke zeevaarders, hun motieven voor de
zeereizen en tenslotte de gevolgen van hun zeereizen. Het pakket bestaat – na
een korte instap - enerzijds uit een hoekenwerk en anderzijds uit een historisch
bordspel. In beide delen zullen de leerlingen op een actieve manier informatie
over de 15de-eeuwse zeereizen door China en Europa opdoen én verwerken.
In totaal neemt het lesproduct twee lesuren in beslag. Deze tijd is te verdelen als
volgt:
1. Instap:
2. Hoekenwerk:
3. Bordspel:
Totaal:
10 minuten
70 minuten
20 minuten
100 minuten
Tijdens het eerste lesuur kunnen na de instap, drie hoeken afgewerkt worden
door elke groep. Tijdens het tweede lesuur kan elke groep een vierde en vijfde
hoek afwerken waarna het bordspel gespeeld wordt door elke groep.
Om de werkbaarheid van het lespakket te verzekeren, hebben we de les
uitgetest op onze doelgroep: leerlingen van de tweede graad Algemeen
Secundair Onderwijs. De leerlingen van de tweede graadklas van Methodeschool
Campus Tichelrij waren enthousiast bij het uitproberen van het product. Door
hun feedback hebben we het lesproduct verder kunnen finaliseren.
3
B) Structuur
Het lesproduct bevat volgende documenten:
Leerkrachtenhandleiding met instap (document 1)
Paspoorten (document 2)
Hoeken (document 3):
Zeetochten
Middelen
Personen
Motieven
Gevolgen
Inleidende tekst
Inleidende tekst
Inleidende tekst
Inleidende tekst
Inleidende tekst
Wereldkaarten:
Infokaders:
Infokaders:
Bronnenkaders:
1, 2, 3, 4.1 en
4.2
Vergelijking van de
schepen en de
vloot
Leven Zheng He
Gravure
Kader lange
termijn gevolgen
Leven Columbus
Inscriptie
Voedselvoorziening
Reizen Zheng He
Onderzoek
Verdediging
Reizen Columbus
Brief
Kader korte
termijn gevolgen
Gevolgenkaders A
tot E
Werkbundel voor de leerlingen (document 4)
Verbetersleutel voor de leerkracht (document 5)
Bordspel met spelbord, vragen- en gebeurtenissenkaarten (document 6)
Leerstofbundel voor de leerlingen (document 4)
PRINTTIP: document 1, 3 en 5: moeten 1 x afgeprint worden.
document 2: moet 1 x afgeprint worden voor een klas van 25
leerlingen (1 paspoort per leerling). Wanneer minder leerlingen in de
klas zitten, kunnen paspoorten weggelaten worden. Niet één groep
(vb. Christoffel Columbus en bemanning) weglaten, maar enkele
personen van elke groep. Zo blijven 5 groepen zeevaarders bestaan
voor het hoekenwerk met een kleiner aantal leerlingen.
document 4: moet afgeprint worden voor elke leerling. In een klas
van 25 leerlingen moet deze bundel dus 25 x afgeprint worden.
document 6: moet zoveel keer afgeprint worden als het aantal
leerlingen in de kleinste zeevaardersgroep. Bijvoorbeeld: als de
groep Zheng He en bemanning bestaat uit 4 leerlingen, moeten het
spelbord en bijhorende kaarten 4 x afgeprint worden.
4
C) Verloop
1. Instap
Bij het begin van de les krijgen de leerlingen elk een persoonlijk paspoort dat ze
gedurende de hele les bij zich houden. De paspoorten bevatten naast
persoonlijke informatie, zoals de naam en functie van de zeevaarder, ook een
korte tekst waardoor de leerling zich kan inleven in zijn personage. De teksten
van de Europese zeevaarders zijn egodocumenten. Aan de leerlingen kan
duidelijk gemaakt worden dat deze teksten niet terug gaan op geschriften van
het personage. Het zijn op feiten gebaseerde fictieve teksten. Over de Chinese
zeevaarders is weinig bekend, omdat alle bronnen vernietigd zijn. Daarom zijn
de Chinese paspoorten geen egodocumenten. Naast het inkleden van de les
hebben de paspoorten nog een andere functie: de leerlingen worden a.d.h.v. de
paspoorten ingedeeld in groepen van zeevaarders voor het hoekenwerk.
Maximaal vijf groepen kunnen gemaakt worden: de vloot van Christoffel
Columbus, van Vasco Da Gama, van Bartolomeu Diaz, van Ferdinand Magelhaes
en tenslotte van Zheng He en zijn bemanningsleden. In totaal zijn 25 paspoorten
beschikbaar (document 2).
Na het uitdelen van de paspoorten door de leerkracht aan de leerlingen volgt de
eigenlijke instap. De instap bestaat uit het tonen van een filmfragment van de
opening van de Olympische Spelen van 2008 in China. In dit fragment wordt
aandacht gegeven aan de reizen van Zheng He. Na het bekijken van het
fragment kunnen volgende vragen gesteld worden:
Het filmfragment toont de reizen van de Chinese zeevaarder Zheng He.
Waarom geeft China veel aandacht aan de reizen van Zheng He in het
openingsspektakel?
Antwoord: China is fier op Zheng He en zijn reizen.
Kennen jullie Zheng He?
Neen
Waarom kennen jullie Zheng He niet en Christoffel Columbus wel?
Hij is een Chinees en wij niet.
Wij Europeanen leren vaak enkel over Europese geschiedenis, maar dit wil
niet zeggen dat de geschiedenis van andere landen en continenten niet
belangrijk is.
Doorheen het hoekenwerk zullen we de Chinese zeereizen ontdekken en
vergelijken met hun Europese tegenhangers.
Link naar het filmfragment: https://www.youtube.com/watch?v=ii-n_QSS0og
(minuut 37.40 tot minuut 41.40)
De interesse van de leerlingen is hopelijk gewekt in de instap. De instap vormt
de opstap naar het hoekenwerk.
5
2. Hoekenwerk
Het hoekenwerk bestaat uit vijf hoeken die de leerlingen in groep dienen te
doorlopen via een doorschuifsysteem. Elke hoek moet in 12 à 14 minuten
doorlopen worden.
TIP: projecteer een digitale timer met de beamer, zodat
iedereen de tijd goed in het oog kan houden. (vb. http://www.onlinestopwatch.com/countdown-timer/)
Elke hoek heeft een thema dat van belang is om een goed begrip te krijgen van
de zeereizen van China en Europa. De verschillende thema’s zijn: zeetochten,
middelen, personen, motieven en gevolgen. Elke groep start bij één van de
hoeken en doorlopen alle hoeken volgens volgende volgorde:
zeetochten -> middelen -> personen
↑
gevolgen
↓
<-
motieven
Elke leerling krijgt een persoonlijke werkbundel met opdrachten en vragen
(document 4) om de hoeken mee te doorlopen. De leerkracht heeft een
verbetersleutel van de werkbundel (document 5) ter beschikking. De leerlingen
moeten de opdrachten en de vragen oplossen aan de hand van de infobladen
(document 3) die in elke hoek liggen. De leerkracht moet niet elke hoek apart
voorstellen, want voor elke hoek is eveneens een inleidende tekst (document 3)
voorzien. De leerlingen lezen de tekst bij het aankomen in de hoek. Aan de hand
hiervan weten de leerlingen wat hun te doen staat in de hoek. De belangrijke
informatie uit elke hoek is samengebracht in een leerstofbundel (document 4) die
de leerlingen na het hoekenwerk en het spel ter beschikking krijgen.
Hoek zeetochten
In deze hoek maken de leerlingen kennis met twee manieren waarop de wereld
in kaart gebracht kan worden en hierbij met de eurocentrische visie op de
wereld. Daarnaast onderzoeken leerlingen de verschillen in routes die gevaren
werden door de Europese vloten en Chinese vloot.
Hoek middelen
In deze hoek onderzoeken de leerlingen de verschillen in omvang tussen de
Europese en Chinese schepen en vloten, de verschillen in verdediging van de
schepen en de verschillen in bevoorrading van de schepen.
Hoek personen
In deze hoek worden het leven en de zeereizen van Zheng He en Christoffel
Columbus tegenover elkaar gesteld. De leerlingen onderzoeken het verschil in de
drijvende krachten achter de Chinese en Europese (hier: Spaanse) overzeese
reizen.
6
Hoek motieven
De leerlingen onderzoeken in deze hoek de verschillende drijfveren die de
Chinezen en de Europeanen hadden om hun tochten te ondernemen.
Hoek gevolgen
Deze hoek laat de leerlingen de korte en/of lange termijn gevolgen van de
Chinese en de Europese zeereizen ontdekken en vergelijken.
3. Bordspel
Na het afwerken van het hoekenwerk, wanneer elke groep de vijf hoeken
doorlopen heeft, spelen de leerlingen een historisch bordspel over de Chinese en
Europese zeereizen. Tijdens het spel verwerken de leerlingen de opgedane
informatie van het hoekenwerk op een actieve manier. Ze kunnen eventueel bij
het spel hun werkbundel van het hoekenwerk gebruiken. Het spelverloop en de
spelregels zijn terug te vinden in document 6.
D) Benodigdheden
1. Instap
Per leerling een paspoort om de leerlingen te verdelen in gelijke groepen.
Een PC, beamer en internetverbinding om het filmfragment te tonen.
2. Hoekenwerk
Per leerling de werkbundel + schrijfmateriaal.
Per hoek het uitlegblad en de infobladen.
Optioneel: een rekenmachine in de hoek ‘middelen’.
3. Bordspel
Een aantal spelborden (= het aantal leerlingen van de kleinste groep).
Per spelbord een dobbelsteen.
Per spelbord een stapel vraagkaarten.
Per spelbord de gebeurteniskaarten.
Per spelbord een pion voor elke leerling.
Hiervoor kunnen papieren origamibootjes gebruikt worden om aan te
sluiten bij het thema.
Instructiefilm: https://www.youtube.com/watch?v=kzFHKqZKRmo
7
E) Concrete lesdoelen
1. Instap
Attitudes:
De leerlingen beseffen dat wij een Europese visie hebben op de
geschiedenis.
2. Hoekenwerk
Algemeen
Vaardigheden:
De leerlingen kunnen zelfstandig in kleine groepjes (4 à 5 personen)
werken onder toezicht van een leerkracht.
Attitudes:
De leerlingen ontwikkelen een kritische visie op de zeereizen van zowel de
Europeanen als de Chinezen in de 15de eeuw.
Zeetochten
Kennis en inzicht:
De leerlingen kunnen twee verschillende projecties van de wereld
benoemen door te verwijzen naar de oceaan en continenten die centraal
liggen.
De leerlingen kunnen uitleggen waarom er twee verschillende projecties
van de wereld gebruikt worden.
De leerlingen kunnen - na het bestuderen van kaarten waarop de
zeeroutes zijn weergegeven - twee verschillen noemen tussen de Europese
en Chinese ontdekkingsreizen.
Vaardigheden:
De leerlingen kunnen beargumenteren of ze het eens of oneens zijn met
de stelling: ‘de Europese ontdekkingsreizen zijn specialer dan de Chinese
ontdekkingsreizen’.
Middelen
Kennis en inzicht:
De leerlingen weten dat zowel de schepen als de vloot van Zheng He veel
groter waren dan die van de Europese ontdekkingsreizigers.
De leerlingen weten dat de Chinezen aparte bevoorradingsschepen
hadden.
De leerlingen kunnen minstens één gevaar opnoemen van een tekort aan
voedsel op zee (ziekten of muiterij).
8
De leerlingen weten dat de Chinezen in staat waren om wapens met
buskruit te gebruiken om zich op zee mee te verdedigen en de Europeanen
niet.
Personen
Kennis en inzicht:
De leerlingen weten dat de drijvende kracht achter de Chinese zeereizen
de keizer was en dat de keizer Zheng He koos als admiraal voor zijn
expedities.
De leerlingen weten dat Christoffel Columbus lang moest aandringen om
zijn reizen te kunnen beginnen en dat het Spaanse koningspaar
uiteindelijk toegaf.
Vaardigheden:
De leerlingen kunnen aan de hand van informatie een tijdlijn van een
ontdekkingsreiziger opstellen en deze tijdlijnen vergelijken.
De leerlingen kunnen beargumenteren welke zeereiziger zij het meest
succesvol vinden.
Motieven
Kennis en inzicht:
De leerlingen weten dat de Chinezen en Europeanen er andere drijfveren
op nahielden voor hun overzeese tochten.
De leerlingen weten dat de Europese zeereizen in gang gezet werden door
talloze
motieven,
waaronder
economische
(handel
in
edelstenen/edelmetalen en specerijen) en godsdienstige motieven.
De leerlingen weten dat de voorname redenen voor de Chinese reizen (a)
de legitimatie van deze keizer en (b) de bescherming van zijn macht door
tribuutrelaties met de omringende volkeren, waren.
Gevolgen
Kennis en inzicht:
De leerlingen kunnen enkele lange en korte termijn gevolgen van de
ontdekkingsreizen opsommen.
Vaardigheden:
De leerlingen kunnen lange en korte termijn gevolgen van elkaar
onderscheiden en het onderscheid beargumenteren.
De leerlingen kunnen enkele lange en korte termijn gevolgen van de
zeereizen uit de 15de eeuw voor zowel China als Europa opsommen.
De leerlingen kunnen het belangrijkste/ minst belangrijke gevolg
selecteren en beargumenteren.
9
3. Bordspel
Vaardigheden:
De leerlingen kunnen de opgedane kennis actief gebruiken.
10
F) Leerplannen en eindtermen
Het lessenpakket gaat over de geschiedenis van China en Europa in het ancien
régime. Specifiek worden de Chinese zeereizen en de Europese zeereizen in de
15de eeuw behandeld. Dit onderwerp past binnen de leerinhoud van de
geschiedenislessen van het vierde jaar van het Algemeen Secundair Onderwijs,
waarin zowel de Europese expansie als de relatie tussen Europa en de buitenEuropese wereld hun plek krijgen.
We laten het lessenpakket eveneens aansluiten bij de leerplannen en eindtermen
van zowel het Katholiek Onderwijs als het Gemeenschapsonderwijs.
Leerplan VVKSO
Algemene doelstellingen
1. het gebruik van vakspecifieke termen, begrippen en concepten, nodig om zich
van het verleden een beeld te vormen;
3. inzicht in de tijds- en plaatsgebondenheid en socialiteit van het menselijk
handelen;
4. inzicht in evolutie en complexiteit van het maatschappelijk gebeuren, nl.
continuïteit en discontinuïteit kunnen herkennen, samenhang en interactie tussen
maatschappelijke domeinen onderkennen en de evenementen op de
toepasselijke conjuncturele en structurele lange termijnlijn kunnen plaatsen;
9. inleving in andere samenlevingsvormen dan de huidige en dan de westerse;
Leerplandoelstellingen
3.1 Historische kennis
3.1.2 Doelstellingen
2. De leerlingen kunnen systematisch verbanden leggen tussen de dimensies
tijd, ruimte en socialiteit, tussen de verschillende domeinen binnen de socialiteit,
tussen de geschiedenis van onze gewesten en de algemene Europese
geschiedenis, de westerse cultuur en de niet-westerse culturen, de eigentijdse
levensproblemen en deze van vroeger (E2, 5, 8, 9, 13) (E2, 5, 9, 10, 11).
3.3 Historische vaardigheden
3.3.1 Verantwoording en criteria
9. De leerlingen plaatsen evenementen op een conjuncturele en/of structurele
lange termijnlijn (E7).
10. De leerlingen formuleren een beargumenteerde 'historische' redenering, dat
betekent het selecteren en ordenen van historische gegevens met het oog op
analyse, toetsing van een hypothese, het leggen van zinvolle verbanden, het
formuleren van conclusie of waardeoordeel (E17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24).
11
11. De leerlingen onderscheiden oorzaak en gevolg, continuïteit en
discontinuïteit, feit en fictie, gewilde en ongewilde gevolgen, gelijktijdigheid en
ongelijktijdigheid (E7).
12. De leerlingen kunnen historische gebeurtenissen en ontwikkelingen op het
heden betrekken ('actualiseren') (E13).
14. De leerlingen kunnen aantonen dat mensen in andere tijden keuzen moesten
maken zonder de gevolgen ervan te kennen, met andere woorden aantonen dat
de beleefde tijd (van de tijdgenoot) verschilt van de 'geconstrueerde' tijd (van de
historicus).
3.4 Historische attitude
3.4.2 Doelstellingen
18. De leerlingen geven blijk van een kritische houding bij het gebruik van
informatie over de historische en actuele werkelijkheid (E26) (E21*).
Leerplan GO!
Algemene doelstellingen
Het historisch referentiekader
2. De leerlingen kunnen een vakspecifiek begrippenkader hanteren.
De studie van samenlevingen
3. De leerlingen kunnen de bestudeerde samenlevingen situeren in tijd en
ruimte.
5. De leerlingen kunnen van elke bestudeerde samenleving enkele belangrijke
kenmerken geven uit de verschillende domeinen van de socialiteit.
6. De leerlingen kunnen bepaalde aspecten van de bestudeerde samenlevingen
met elkaar vergelijken.
De attitudevorming
14. De leerlingen zijn bereid waarden en normen uit heden, verleden en andere
culturen vanuit de historische en actuele context te benaderen. (ET 28)
Leerplandoelstellingen
Studie van niet-westerse samenlevingen
43. de bestudeerde leerinhouden van de niet-westerse samenlevingen tussen
375 en 1500 situeren in tijd en ruimte en het verband aangeven tussen beide.
(ET 9)
45. minstens 1 probleemstelling per bestudeerde leerinhoud van de nietwesterse samenlevingen tussen 375 en 1500 uitwerken. (ET 10, 25, 27)
12
46. voor twee maatschappelijke domeinen naar keuze minstens één voorbeeld
van een overeenkomst en één voorbeeld van een verschil geven tussen de
bestudeerde ontwikkelingsfasen van de westerse en minstens één van de
bestudeerde niet-westerse samenlevingen tussen 375 en 1500. (ET 2)
47. door de leraar aangereikte of zelf gevonden informatie over de niet-westerse
samenlevingen tussen 375 en 1500 aan de hand van vragen of een afgebakende
opdracht kritisch analyseren, hoofd- en bijzaken erin van elkaar onderscheiden
en er de nodige gegevens uit halen om een probleemstelling te beantwoorden.
(ET 15, 17, 18, 19)
48. uit de aangereikte of zelf gevonden historische informatiebronnen over de
niet-westerse samenlevingen tussen 375 en 1500 een standpunt halen en
daarover onder begeleiding een formuleren en eventueel een eigen standpunt
innemen. (ET 20, 22, 25)
49. aan de hand van gerichte vragen, historische documenten over de nietwesterse samenlevingen tussen 375 en 1500 met elkaar vergelijken en hieruit
een gefundeerd besluit trekken. (ET 21)
50. begrippen die gerelateerd zijn aan de niet-westerse samenlevingen tussen
375 en 1500 binnen hun specifieke context verklaren en, waar mogelijk, in
andere contexten toepassen. (ET 3)
52. mogelijke onderlinge verbanden en wisselwerkingen binnen en tussen de
maatschappelijke domeinen van de niet-westerse samenlevingen tussen 375 en
1500 aantonen. (ET 6, 27, 29)
53. minstens 1 aspect van de niet-westerse samenlevingen tussen 375 en 1500
historiseren en/of actualiseren. (ET 13, 25, 28, 29)
Historisch onderzoek over de westerse of niet-westerse samenlevingen tussen
375 en 1500
54. doelgericht informatie zoeken over hun onderzoeksvraag in het door de
leraar aangeboden informatiemateriaal. (ET 14)
55. de gevonden informatie ordenen op basis van de criteria historische bron of
historiografisch materiaal. (ET 15)
58. in de geselecteerde informatie hoofd- van bijzaken onderscheiden en daaruit
de nodige gegevens halen om de onderzoeksvraag te beantwoorden. (ET 17, 18)
59. de gegevens uit de geselecteerde informatie interpreteren, structureren en
synthetiseren. (ET 19, 23, 25)
13
G) Bibliografie
Wetenschappelijke werken en artikels
China
BULLIET, R. e.a., The Earth and Its Peoples: A Global History, Boston en New
York, 2005
LEVATHES, L., When China ruled the seas: the treasure fleet of the dragon
throne 1405-1433, New York, 1994.
MENZIES, G., 1421, Het jaar waarin China de Nieuwe wereld ontdekte,
Amsterdam, 2006.
SU, M.-Y., Seven Epic Voyages of Zheng He in Ming China (1405-1433): Facts,
Fiction and Fabrication, Torrance, CA: Author, 2005.
TAN, T. S., Cheng Ho and Islam in Southeast Asia, Singapore: Institute of
Southeast Asia Studies, 2009.
TER HAAR, B.J., Het hemels mandaat. De geschiedenis van het Chinese
keizerrijk, Leuven, 2009.
VERSTEEGEN, A., 1421, Het jaar waarin China de Nieuwe wereld ontdekt.
Menzies' informatie getoetst aan Chinese bronnen, Thesis, Universiteit Leuven,
Departement Oosterse en Slavische studies, Sinologie, 2004.
WADE, G., China and Southeast Asia. (Vol. 2: Southeast Asia and Ming China
from the Fourteenth to the Sixteenth Century), London: Routledge, 2009
WARD, S. Chinese Whispers: Zheng He’s Treasure Ships in the context of
Chinese Maritime Policy in the Ming Dynasty, 2006
Websites
China
http://www.scientias.nl/zheng-he-grootste-charmeoffensief-waar-planeet-ooitgetuige-was/
http://nl.gbtimes.com/leven/zheng-he-de-eerste-grote-ontdekkingsreiziger-vande-wereldzeeen
http://www.nickscrusade.org/chinas-age-of-discovery-the-voyages-of-zheng-he/
http://muslimheritage.com/article/zheng-he-chinese-muslim-admiral
http://afe.easia.columbia.edu/special/china_1000ce_mingvoyages.htm#voyages
14
http://www.nationalgeographic.com/ (China’s great Armada)
http://totallyhistory.com (Zheng He, Ming-dynasty inventions)
http://www.britannica.com (Zheng He)
http://plazilla.com/ (Zheng He)
http://asianhistory.about.com (Zheng He)
http://www.international.ucla.edu/china/home
http://education-portal.com/cimages/multimages/16/age_-_voyages_map.jpg
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/94/Pacific-centric-map.png
Europa
http://www.isgeschiedenis.nl (Christoffel Columbus)
http://geography.about.com (age of exploration, Christopher Columbus)
http://exploration.marinersmuseum.org/
http://www.wwnorton.com/college/history/worlds-together-worlds-apart3/
http://www.cmo.nl/vnarena-vob/images/stories/ak/blankworldmap.png
15
