Martelaarsgraven - Cultuur van de kerk

Relieken &
reliekhouders
Gebaseerd op:
J. van Cauteren, 'Relieken en reliekhouders,' in
Schatkamers uit het zuiden, ed. A.M. Koldeweij en
P.M.L. van Vlijmen, Utrecht 1985, pp. 8-25.
Martelaarsgraven
• Kerken met altaar op graven
• Verspreiding lichamen door West-Europa
• Dismembratio: verdelen lichamen in
relieken
Sant’Ambrogio, 386, Milaan
Relieken
• Primaire:
Stoffelijke resten
• Secundaire: Gedragen, gebruikt
• Tertiaire:
Aanraking, reliekschrijnen
Lijkwade Turijn, Heilige Trap
Waarde van relieken
Waarom waardevol?
•Heiligen bezaten een bijzondere macht
•Brug tussen het aardse bestaan en het eeuwige leven.
Hiërarchische ordening
-Christus, Maria en het Heilig Kruishout
-Apostelen, evangelisten, martelaren en belijders
-Figuren uit Oude & Nieuwe Testament.
Reliekhouders
• Relieken in losse vattingen.
• Draagaltaren (15x25x35 cm) verliezen hoofdfunctie:
reliekhouders.
Draagaltaar uit de voormalige abdij
van Stavelot (1150),
Brussel, Kon. Museum van Kunst &
Geschiedenis.
Reliekhouders in vroege middeleeuwen
• Pyxiden (6e t/m 10e
eeuw)
• Reliekenbursae (7e & 8e
eeuw)
• Kruisreliekhouders
Ivoren pyxide (vroege 5e
eeuw) uit Italië/Syria/Trier.
Ardennenkruis (tweede kwart 9e eeuw),
Germanisches Nationalmuseum.
Reliekhouders in late middeleeuwen
Huisvormig reliek
Sint-Servatiusschrijn Maasland, rond 1170, Maastricht.
Reliekbeeldje
• Maria met kind
Sprekende Reliekhouders
- Hoofdreliek
- Reliekbuste
- Borstbeeld Reliek
- Reliekarm
Reliekbuste van de Heilige
Frederik (1326)
Rijksmuseum, Amsterdam
Armreliek van de
heilige Walpert
(ca. 1250)
Hermitage, St.
Petersburg
Monstrans of Ostensoria
• Houder met ronde, staande glazen of
kristallen cilinder met simpel montuur
• Ronde liggende cilinder
• Metalen reliekhuis
• Torenvormig ostensorium
Bergkristal ostensorium met
relieken van Maria Magdalena
(ca.1400)
Schatkamer van St. Martin,
Emmerich
Monstrans met toebehoren, van
verguld zilver(1520-1540)
Liemers Museum, Zevenaar
Toename van relieken
• Ontstaan van gespecialiseerde ateliers
• Profane voorwerpen als reliekhouders
Invloed van Byzantium
De val van Constantinopel 1204.
Oosterse relieken worden meegenomen.
Reliekhouders worden nagevolgd in het Westen.
Patriarchaalkruis
Maastricht, 1490
Ulrich Peters
Maastricht,
Stichting
Schatkamer Sint
Sevaas.
Staurotheek
Staurotheek
Constantinopel 948-989
Trier, rond 1200
Limburg a/d Lahn, Domschat
Treir, Abdijkerk Sankt Matthias
Relieken op de tweede plek.
• Relieken verliezen hun centrale plaats.
• Men wordt vrijmoediger.
• Relieken als pronkstuk.
‘Goldene Rössel’
Reliekhouder van Karel de Stoute
Parijs, voor 1404
Dijon, Gerard Loyet, 1466
Altötting, Mariakerk.
Kathedraal van Luik.
Inventarissen
•
•
•
•
Inventarissen maar sporadisch bewaard.
Sancta camera.
1174 kerkbezit Susteren.
Dom van Keulen.
Pelgrimsblad,
Gravure
Keulen, Petrus
Schonemann
1671