Inhoudsopgave-tentakels van de macht

7
INHOUD
Woord vooraf21
Dankwoord23
Inleiding29
Hoofdstuk I
Een Toren van Babel
Situering en conceptueel kader31
1. Elite en macht 34
Concept ‘elite’: de regering als insteek34
Concepten ‘macht’ en ‘invloed’: het belang van potentie37
Elites en de democratie40
Historiografie & eliteonderzoek in België44
2.Democratisering 47
Fasering van het democratiseringsproces49
Fase een: sociale democratisering (organisatiefase)52
Fase twee: politieke en maatschappelijke polarisatie
(polarisatiefase)53
Fase drie: structurele, wettelijke of legale democratisering
(pacificatiefase)54
Fase vier: werkelijke democratisering (gewenningsfase)57
Democratisering als element van elitecirculatie59
3. Machtsverhoudingen: het belang van netwerken 61
Six degrees of separation62
Sociaal kapitaal: de poort naar macht?64
4. Onderzoeksmethode & onderzoeksvragen 66
Onderzoeksvragen66
Praktische uitdagingen en methodologische keuzes68
Hoofdstuk II
Naar een nieuw tijdperk?
Democratisering en hervormingen
in het tussenoorlogse België73
1. Institutionele hervormingen en aanpassing van het kiesrecht
77
2. Reorganisatie van het partijleven
81
3. Veranderingen in het sociaal profiel van de parlementsleden
83
4. Een nieuw sociaal beleid
87
8
Tentakels van de macht
5. Een geleidelijke realisatie van het Vlaamse
minimumprogramma92
6. Economische malaise en opportuniteiten
95
7.Besluit 100
Hoofdstuk III
Het profiel aan de top
Analyse van de tussenoorlogse regeringen101
1. Methodologie en terminologie 104
Methodologie104
Terminologie107
2. De tussenoorlogse regeringen 112
De partijen in de regering114
Extraparlementaire ministers116
3. Geografische representativiteit 119
4. Sociaal profiel 126
Leeftijd126
Opleiding128
Beroep129
5. Ministers en hun carrières 132
Carrièreverloop132
Carrièrepatronen134
6.Besluit 138
Hoofdstuk IV
Sic itur ad astra
Jeugd- en studienetwerken van de
Belgische tussenoorlogse politieke elite141
1. Familiebanden en familiale netwerken 144
Het sociaal kapitaal van de erfgenamen: doorgevers en
handhavers147
De nieuwkomers in de politiek: stichters, tijdgenoten en
onafhankelijken154
Een weloverwogen huwelijkspolitiek: endogamie in de
Belgische politiek158
De werking van familiale netwerken in de praktijk: de case van
Paul Hymans163
Besluit166
2. De vorming van de elite 167
2.1. Secundair onderwijs168
Het vrij onderwijs171
Het officieel onderwijs178
Inhoud
9
Besluit180
2.2. Universitaire studies182
De Katholieke Universiteit Leuven184
De Université Libre de Bruxelles187
De rijksuniversiteiten in Luik en Gent194
Studentenkringen aan de universiteiten195
3.Besluit 198
Hoofdstuk V
Ex unitate vires
Organisatie en netwerken van
politieke partijen en het Hof201
1. De politieke partijen 205
De katholieke partij en de Rechterzijde205
De liberale partij en de Linkerzijde214
De socialistische partij: de Belgische Werkliedenpartij (BWP) 222
Ideologische groepen in en rond de traditionele partijen228
De partijen als netwerklocaties230
2. De monarchie en de hofhouding 233
De Belgische monarchen234
Het Burgerlijk Huis van de Koning238
Het Militair Huis van de Koning245
3.Besluit 249
Hoofdstuk VI
Pecunia non olet
De financieel-economische groepen
als invloedrijke netwerkknooppunten253
1. De machtigste financieel-economische groepen in België 257
De Oude Dame: de Generale Maatschappij van België258
De belangrijkste uitdager: de Bank van Brussel265
De Nationale Bank van België269
Groep Empain274
Groep Solvay277
De ‘politieke’ banken281
2. De financieel-economische elite in het beleid 287
De onderkoning van België: Emile Francqui in de Belgische
politiek287
Rivaliteiten en bondgenootschappen298
3. De Congolese kolonie als netwerkknooppunt 305
Congo, de kolonie van de Société Générale305
Netwerken in en rond de kolonie308
4.Besluit 312
10
Tentakels van de macht
Hoofdstuk VII
Cuius regio eius religio
De religieuze, academische en juridische wereld
als invloedrijke netwerkknooppunten315
1. De macht van het geweten: de religieuze wereld 319
Salus patriae suprema lex: De Katholieke Kerk ...319
... en de vrijmetselarij323
2. De pen machtiger dan het zwaard? De academische wereld 329
De Université Libre de Bruxelles329
De Katholieke Universiteit Leuven332
De rijksuniversiteiten in Luik en Gent335
3. Un ‘Royaume des avocats’: de rol van de advocatuur 337
De Belgische balies339
Les Conférences des Jeunes Barreaux342
When worlds collide: de affaire Coppée344
4.Besluit 352
Hoofdstuk VIII
O tempora, o mores
Impact van de Eerste Wereldoorlog
op de Belgische tussenoorlogse politiek355
1. België en de Eerste Wereldoorlog 359
Het Nationaal Hulp- en Voedingscomité360
Een katholiek wantrouwen368
2. De Eerste Wereldoorlog en het naoorlogse België 371
Een nieuwe generatie politici: Henri Jaspar en Léon Delacroix 372
Het NHVC in de carrière van enkele tussenoorlogse ministers 377
De katholieken en de regering van Le Havre: einde van de oude
Rechterzijde383
Een snelle integratie: doorbraak van liberalen, socialisten en
technici386
3.Besluit 390
Hoofdstuk IX
Divide et impera
De impact van de tussenoorlogse machtsstrijd
op de portefeuilleverdeling in regeringen395
1. De bezetting der ministeries 400
Eerste Minister400
Financiën406
Justitie412
Binnenlandse Zaken416
Buitenlandse Zaken419
Inhoud
11
Landsverdediging424
Economische Zaken (1917-1926)426
Economische Zaken (1934-)427
Koloniën430
Openbare Werken435
Verkeerswezen436
Posterijen, Telegrafen en Telefonen437
Landbouw437
Wetenschappen & Kunsten/Openbaar Onderwijs439
Arbeid en Sociale Voorzorg443
Volksgezondheid445
2. Institutionalisering van de machtsverhoudingen 447
Zoektocht naar een machtsevenwicht447
De administratie448
De kabinetten452
De regeringskern456
De monopolisering van posities459
Stabiele netwerken in een bestendig politiek landschap462
3.Besluit 466
Hoofdstuk X
Démolir le mur d’argent
Kritiek en hervormingen naar
aanleiding van machtsconcentratie469
1. Een groeiend ongenoegen in de jaren twintig (1918-1929) 472
Parlementaire kritiek op belangenvermenging en politiekfinanciële collusies472
Andere kritische geluiden480
2. De moeizame strijd voor een wetgevend kader 483
Een beperkte voorgeschiedenis483
Voorzichtige tussenoorlogse pogingen485
De moeizame realisatie van de wet van 1931487
3. Kritiek en hervormingen in tijden van crisis (1929-1940) 491
Een niet aflatende campagne van de progressieve Linkerzijde491
Toenemende kritiek vanuit de Rechterzijde494
Hervormingen in de katholieke partij498
Oprichting van twee parlementaire onderzoekscommissies501
Commissie voor Parlementair Onderzoek belast met het
opsporen van de verantwoordelijkheden bij de ontwaarding
van den frank (commissie-Jaspar)501
Commissie van onderzoek nopens de crisiskredietverleeningen en het samenheulen van politieke en financiële machten
(commissie-Servais)506
12
Tentakels van de macht
Van een opmerkelijke parlementaire campagne naar een stille
dood511
4.Besluit 516
Algemeen besluit519
Bijlagen539
Bijlage I: L
ijst van Belgische regeringen (1918-1940) 539
Bijlage II: Partijpolitieke verdeling van de ministeries (1918-1940) 540
Bijlage III: Monopolisering van posities (1918-1940) 541
Bijlage IV: De tussenoorlogse ministers 543
Lijst van afkortingen551
Bronnen & selectieve bibliografie553
Archieven553
Uitgegeven bronnen 553
Periodieke uitgaven553
Officiële uitgaven554
Memoires & biografische werken554
Literatuur556
Congresverslagen en onuitgegeven papers556
Onuitgegeven doctoraten557
Onuitgegeven licentiaats- en masterverhandelingen557
Online databases559
Andere databases559
Monografieën en naslagwerken560
Artikels, bijdragen en boekhoofdstukken571
Samenvatting605
Summary607