Samenvatting 'Een hart van steen' kent drie verhaallijnen: de gebeurtenissen voor het gezinsdrama, na het drama en de gebeurtenissen in het heden. Deze lopen door elkaar. Hieronder wordt het verhaal in chronologische volgorde samengevat. De ouders van Ellen, Frits en Margje, hebben altijd al veel kinderen gewild. Billie (Sybille) is de oudste dochter, daarna volgt zoon Kes (Kester), dochter Ellen, zoontje Carlos (Michiel) en er is een baby op komst die Ellen de naam Ida wil geven omdat dat de lelijkste naam is die ze kan bedenken. Ze is duidelijk niet blij met de komst van het vierde kind. Frits en Margje hebben samen een knipselbureau. Na de geboorte van Ida gaat Margje zich steeds vreemder gedragen. Als Ida bijvoorbeeld voor een maagvernauwing naar het ziekenhuis moet, denkt ze dat de mensen daar haar haar baby af willen pakken. En als Ida gedoopt wordt, loopt ze nog voor de plechtigheid begint terug naar huis. Later doopt ze het kind zelf. Margje verwondt de baby ook omdat ze de duivel uit haar wil drijven. Hoogtepunt van deze verwarring is het verdoven en doden van haar man en kinderen. Ze vergeet Ellen, die de hond aan het uitlaten was, en Ellen kan nog net Carlos redden. Ellen en Carlos gaan naar een tehuis en Carlos wordt als snel geadopteerd. Ellen wil dit niet en slaat met Carlos op de vlucht. Ze loopt 's nachts naar het huis van haar rector om te vragen of hij voor hem wil zorgen. Dat kan niet en Carlos wordt wel geadopteerd. Na een bezoek hebben Ellen en hij geen contact meer en als Ellen zelf weggaat uit het kindertehuis, krijgt ze een fotoboek van haar gezin mee. Ze gaat medicijnen studeren en pas tijdens een college over postnatale depressie, begrijpt ze wat er met haar moeder aan de hand was. Er ontstaat echter meteen een nieuwe vraag: waarom heeft haar vader haar niet tegengehouden? Jaren later koopt Ellen het huis waar het gezinsdrama plaatsvond, terug. Ze is gescheiden van haar man en waarschijnlijk zwanger van een avontuurtje. Ze opent eindelijk het fotoboek en verdiept zich in het verleden. Ze ontmoet ook de vroegere portier van het knipselbureau, Bas, die haar met de tuin helpt en met wie ze veel praat. Dan krijgt ze na het werken in de tuin een bloeding en moet ze in bed blijven. De dokter regelt dat er een vrouw met haar kinderen bij haar komt wonen, die door haar man werd mishandeld en bedreigd, een verblijfplaats nodig heeft en nu mooi voor Ellen kan zorgen. Op een gegeven moment vindt Bas een memo van haar vader, geschreven op de dag van de moorden, waaruit blijkt dat hij met zijn vrouw op vakantie naar Florida wilde. Als je dat soort plannen maakt, heb je niet ook plannen voor een moord dus haar vader wist nergens van. Ellen kan zich inleven in haar moeder en begrijpt dat ze haar slechts vergeten is. Ze kan zich verzoenen met het verleden, verkoopt het huis en met Bas praat ze over een nieuwe naam voor het kind. Personages Ellen van Bemmel Ellen (heden 27 jaar, verleden 12 jaar) neemt in het gezin geen speciale positie in. Billie is de oudste, Kes de eerste zoon en Carlos de jongste, zij is niets. Haar vader zegt dat het derde kind het cement is en daar houdt ze zich aan vast. Als het gezin na het drama uiteen valt, faalt ze daarin volledig en daarover voelt ze zich erg schuldig. Dat schuldgevoel komt bij de schuld die ze al voelde over de lelijke naam die ze voor de baby gekozen had en de gevolgen die dat had. Ellen hecht namelijk veel waarde aan het geven en krijgen van de juiste naam: een naam die bij je past en iets zegt over wie jij bent. ‘En hoe hadden mijn ouders me dan in ’s hemelsnaam ooit moeten herkennen als iemand die Ellen heette? Ook mijn broers en zusjes zouden onder andere, valse namen zijn opgedoken, waardoor we allemaal in het duister hadden getast omtrent elkaars ware identiteit.’ ( p. 40) Ze probeert zichzelf als lid van het gezin zonder duidelijke positie, de tweedehands hond en haar gehavende broertje gerust te stellen met de woorden: 'Je bent goed zoals je bent.' Na het dram sluit ze zich in het tehuis af voor het verleden, zelfs zodanig dat ze zich niets meer herinnert. Ze probeert erg haar best te doen en niemand teleur te stellen. Doordat haar hersenen hier zo hard mee bezig zijn, heeft ze geen ruimte voor andere dingen en gaat het slechter op school. Ze gaat medicijnen studeren en wordt patholoog-anatoom. Ze sluit zich niet alleen af van het verleden maar ook van mensen waardoor ze eenzaam is. Kester Kester is Ellens oudere broer (13 of 14 jaar). Omdat hij al snel in het verhaal sterft, om je weinig te weten over zijn karakter. Hij heeft last van puistjes, heeft een rekenprobleem maar is goed met zijn handen. Hij lijkt een gevoelige jongen die lief is voor Ellen. Billie Billie is Ellens oudere zus (15 jaar), voor haar karakter geldt hetzelfde als voor Kester. Ze gaat naar de mulo, is mooi, zoent al met jongens en heeft twee vriendjes. Ze lijkt een nuchter meisje dat van kan aanpakken. Frits van Bemmel Frits is Ellens vader. Ellen wil graag dat hij in het Chinees 'Flits' heet omdat ze 'Frits' zo suf vindt. Vroeger was hij arm. Hij is timide, houdt altijd zijn hoofd koel, heeft gevoel voor continuïteit, verstaat de kunst van het compromis en heeft ambities. Frits en Margje kunnen niet van elkaar af blijven en daarom zijn er zo veel kinderen. Margje Margje is Ellens moeder. Als ze jong is, heeft ze het gevoel dat haar leven met haar saaie baantje en haar tirannieke en invalide ouders niet van haar kan zijn. Ze verlooft zich uit verveling en maakt het uit door zich door Frits mee uit fietsen te laten nemen. Ze is doortastend, kan op hol slaan, heeft gevoel voor het plostelinge, kan zich beledigd voelen, heeft compssie. Quotes "In mijn borst gloeit het op de plaats waar altijd kilte heeft geheerst omdat mijn hart driekwart van mijn leven zo versteend is geweest als het brood en de honden van de inwoners van Pompeji." Bladzijde 230 "Hij was een architect die niet bouwde: ik hoefde dus ook niet een arts te zijn die mensen beter maakte. 'Ik wordt patholoog-anatoom', zei ik. " Bladzijde 182 "Ik stond op en werkte me door de volle collegezaal naar buiten. Nu kende ik de ware naam van het mysterie dat ons gezin had verwoest. Kraamvrouwenpsychose. Er had nooit een tragedie hoeven plaatsvinden als mijn moeders toestand tijdig was herkend en men haar simpelweg de juiste medicijnen had voorgeschreven. " Bladzijde 173 "Ik wrong me naast haar. Ida greep met een kreetje naar mijn mouw. Ze rook naar het middeltje waarmee mama haar hoofd net had ingewreven, een akelige lucht als van chloor of iets anders waarmee je de wc ontsmette. Als mijn zusje er ooit achter zou komen dat alle narigheid in haar leventje mijn schuld was, zou ze het me zeker betaald zetten." Bladzijde 135 Thematiek Centraal in deze roman staat de ontwikkeling die Ellen doormaakt met betrekking tot de gevoelens over haar moeder en vader. Haar moeder heeft haar gezin vermoord en Ellen is de dans samen met haar broertje ontsprongen. Om hiermee om te kunnen gaan sluit ze zich af voor het verleden en herinnert ze zich niets meer. Dat is niet zonder consequenties: onbewust zoekt ze de dood en de eenzaamheid op. Tijdens haar studie ontdekt ze wat er met haar moeder aan de hand is maar dat leidt nog niet tot begrip, ook vraagt ze zich dan af waarom haar vader niets gedaan heeft. Pas als ze zelf een kind verwacht, verplicht moet rusten en zich met een fotoboek bewust op het verleden richt, creëert ze begrip voor haar moeder en komt ze erachter dat haar vader van niets wist. Ze kan haar verleden accepteren, zich verzoenen met haar ouders en zelf moeder worden. Motieven Ellen groeit op zonder ouders, broers en zussen. Haar ouders, oudere broer en zussen overlijden en haar broertje wordt geadopteerd en ziet ze niet meer. Omdat ze zich afsluit van het verleden en haar gevoelens, verkilt haar hart en kan ze moeilijk meevoelen met andere mensen. Ze is gescheiden en als Lucia en haar kinderen bij haar wonen, mag er vanwege haar veiligheid ook niemand langskomen en raakt ze nog geïsoleerder. Behalve Bas heeft ze eigenlijk niemand die haar helpt." Ellen sluit het verleden af en herinnert zich niets meer van de dood van haar ouders, broer en zus maar toch speelt de dood een belangrijke rol in haar leven. Zo voert ze in haar hoofd gesprekken met de dode Billie en Kester, die haar adviseren, wordt ze patholoog-anatoom en koopt ze het huis waar het drama plaatsvond. Ze noemt zichzelf soms Sybille, naar haar dode zus, en ze wil haar ongeboren dochter Ida-Sophie noemen, naar haar dode zusje. " Zie motto en personage Ellen." Motto noem mij, noem mij, spreek mij aan, o, noem mij bij mijn diepste naam. NEELTJE MARIA MIN 'Mijn moeder is mijn naam vergeten Voor Ellen is het hebben van de juiste naam heel belangrijk. Haar broertje heet bijvoorbeeld Michiel maar ze noemen hem Carlos, naar prins Charles. Als haar moeder hem toch Michiel noemt, wordt ze woest. Ze is ook heel lang op zoek naar een goede naam voor de hond en zo zijn er nog meer voorbeelden. 'Eerst zien, dan benoemen. Niet andersom. Herkennen was het sleutelwoord', heeft ze van haar vader geleerd. Het motto slaat echter niet alleen op dit motief maar ook op het feit dat Ellen haar leven te danken heeft aan het feit dat haar moeder haar vergeten was. Niemand wil natuurlijk door zijn moeder vergeten worden maar niemand wil ook door haar vermoord worden. Waar moet Ellen nu blij om zijn? Opdracht Voor Hilde Titelverklaring 'Een hart van steen' slaat letterlijk op de vorm van de grafsteen op het graf van Ellens ouders, broer en zus. 'Een hart van steen' slaat figuurlijk op het hart van Ellen: ze is niet in staat het drama te verwerken, weigert zich in te leven in haar moeder en is boos op haar vader, waardoor ze geen medelijden meer kan voelen en zich niet meer kan inleven in anderen. Structuur & perspectief De roman is verdeeld in twee delen, die weer verder zijn opgedeeld in hoofdstukken met titels. Iedere titel verwijst naar het onderschrift bij een foto in het fotoboek, waar Ellen doorheen bladert als ze in bed moet blijven vanwege haar zwangerschap. Het verhaal wordt afgesloten met een epiloog waarin Ellen het huis te koop zet en een nieuwe naam kiest voor haar kind. Het verhaal verloopt niet-chronologisch: de drie verhaallijnen (zie samenvatting) lopen door elkaar. Het vertelperspectief ligt bij Ellen: zij vertelt in het heden in de ik-persoon. Gebeurtenissen waar ze niet bij geweest is, zoals de ontmoeting tussen haar ouders en de moord, reconstrueert ze achteraf. Decor De belangrijkste plaats is het huis in Haarlem waar het gezinsdrama plaatsvindt: een mooie, ouderwetse villa, met een stoepje, een betegelde gang en een keuken in het souterrain. Het grootste gedeelte van het huis wordt in beslag genomen door het archief van het knipselbureau en de kinderen delen een kamer. Billie wil op een gegeven moment graag een eigen kamer en gaat dan in de vochtige kelder wonen. Dit is ook de plek waar Ellen en Carlos gevonden worden, nadat hun moeder haar man en de andere kinderen vermoord heeft in de keuken. Later koopt Ellen dit huis weer, het is dan gemoderniseerd en Ellen wil het weer in ere herstellen. Als Ellen ontdekt dat haar vader nergens vanaf wist, gaat ze voor het eerst de kelder weer in en rouwt om wat er gebeurd is. Daarna besluit ze om het huis weer te verkopen. Het gezinsdrama vond plaats in 1973; het heden van de roman is 25 jaar later dus dan is het 1997. Stijl Ellen schrijft over een gezinsdrama waar ze zelf net geen slachtoffer van geworden is maar dat doet ze niet op een emotionele of dramatische manier. Om zichzelf te beschermen houdt ze afstand en daarom is haar toon ironisch, bijvoorbeeld over haar ex: 'Hij is licht astmatisch, niet iets om je druk over te maken, maar net genoeg om regelmatig ruzie te krijgen over het stofzuigen.' (p. 46) Slotzin 'Zeg jij het maar', zeg ik. 'Zeg jij maar hoe we haar zullen noemen.' Beoordeling Ik vind de meeste boeken van Renate Dorrestein een feest om te lezen en dit boek is wel een van mijn favoriete: het verhaal is spannend, gaat toch ergens over en ze hanteert vaak een ironische stijl. Een combinatie van drama en luchtigheid; wat wil je nog meer? Een aanrader voor mensen die houden van boeken over familierelaties of drama's. Recensies "Dorrestein slaagt er wonderlijk genoeg in om met dit grove geschut een overtuigende roman te schrijven, de geschiedenis van een overlevende van zo'n familiedrama, met wie het wonderlijk genoeg goed afloopt." http://www.volkskrant.nl/...e~a454955/ "Er wordt weleens geklaagd dat de Nederlandse literatuur een binnenkamertjesliteratuur is waar zelden straatrumoer binnendringt. Over het familiedrama dat Renate Dorrestein beschrijft in haar nieuwste roman, 'Een hart van steen', hangt echter allesbehalve een spruitjeslucht. " https://www.trouw.nl/cult...~aaddb4d0/ 1. Eerste persoonlijke reactie. Het duurde lang voordat ik eindelijk het boek uithad, omdat ik het een langdradig en dik boek vind. Maar toen ik het boek uit had, vond ik het leuk dat het goed afliep. Het was een dramatisch boek. Af en toe ook een beetje verwarrend en raar boek, maar ook heel spanend. Ellen had een familiedrama mee gemaakt. Tot op een kwart voor het einde van het boek wist je de oplossing van het familiedrama niet. Ik wist dus ook niet of het wel goed zou aflopen met Ellen. Het boek greep mij erg aan. Dat komt omdat het gaat over familiemoord. Je kunt je ook goed inleven met Ellen, de hoofdpersoon, omdat haar gedachtes en gevoelens heel duidelijk en tot in detail zijn beschreven.Vanaf het begin wou ik de afloop van het familiedrama weten. Ook wilde ik weten wat er precies gebeurd was. Stukje bij beetje ging ik begrijpen wat er zich die dag had afgespeeld en wat er allemaal aan de hand geweest was. Er werd steeds een heel klein stukje meer verteld over die ene dag. Je kreeg er steeds meer duidelijkheid over. Dat gebeurde door middel van flashbacks. Door de flashbacks maak je de hoofdpersoon ook mee als kind. Daardoor kun je jezelf nog beter inleven en voel je nog meer met haar mee. 2. Personages. a. Wat zijn de doelen van de personages? Het doel van Ellen van Bemmel is om er achter te komen waarom haar moeder haar vergeten is tijdens het familiedrama. De moeder van Ellen, Margje, heeft haar man, kinderen en zichzelf om het leven gebracht, behalve Ellen. Ellen wilt weten waarom. Ze komt erachter dat ze nog leeft omdat haar moeder haar gewoon vergeten was omdat ze de hond aan het uitlaten was en dus niet thuis was. Carlos is het broertje van ellen, eigenlijke naam Michael, Hij is zwaar verbrand toen hij een pan kokend water over zich heen kreeg. Als Carlos en Ellen in een tehuis komen wordt Carlos geadopteerd en gaat naar een pleeggezin. Hij krijgt een nieuwe naam: Michiel Kamphuis. b. Welke kijk op de wereld/normen en waarden heeft het hoofdpersonage? Leg dit goed uit met verhaalgegevens. Ben je het eens met die ideeën? Waarom (niet)? Ellen heeft veel karaktereigenschappen zoals: dominant, slim, hard, onzeker en behulpzaam. In het hoofd van Ellen is het na het familiedrama een chaos, ze snapt allemaal nog niet goed wat er gebeurd is en moet alles eerst goed op een rijtje zetten. Het belangrijkste van het innerlijk van Ellen is eigenlijk haar verdriet. Ellen zit vol verdriet door alles wat ze heeft meegemaakt en probeert dit te verwerken. Ellen heeft ook gedachten over haar vader. Ze houdt veel van hem. (blz. 18) ‘Maar het derde kind is het beste kind,’ zei mijn vader altijd troostend, ‘het derde kind is het cement.’ Elke keer als ik me rot voelde, schreef ik dat cement in mijn dagboek op. Hieruit lijkt Ellen blijken (vind ik) dat ze houdt van haar vader die Frits heet. c. Welk personage heeft de rol van tegenstander? Of: welke omstandigheden of eigenschappen zijn de tegenstanders? Leg uit. In het verhaal zijn eigelijk twee tegenstanders, het drama en haar zusje Ida. - De tegenstander is haar familiedrama. Ze is het derde kind uit haar gezin. Toen ze twaalf jaar oud was had haar moeder al haar broertjes en zusjes, haar man en tenslotte zichzelf vermoord. Ellen was op dat moment niet thuis omdat ze de hond aan het uitlaten was. Toen ze thuis kwam, hadden alle personen in het huis een zak over hun hoofd en waren levenloze lichamen. Ze hoorde haar broertje Carlos nog hoesten. Hij leefde dus nog. Ze had hem mee naar de kelder genomen waar Bas, iemand die op het kantoor van Frits werkte, hen de volgende ochtend hoorde. Ellen weet niet waarom alleen zíj nog leeft. In de tijd dat het boek zich afspeelt is ze 37 jaar, dus 25 jaar later. Ze heeft het familiedrama nog steeds niet verwerkt en loopt bij verschillende psychiaters. Uiteindelijk ontdekt ze dat ze nog leeft, omdat haar moeder haar gewoon vergeten was. - Ida (Sophie) van Bemmel is het vijfde kind van Frits en Margje, Ellens zusje. Ida is eigenlijk een tegenstander van Ellen. Ida was een spuugbaby. Het begon een dag of tien na haar geboorte: wat je erin stopte, kwam er vrijwel meteen weer uit. En niet gewoon een beetje kwijlen en burpend wat kots opgeven, zo was Ida niet. Zij lanceerde haar braaksel, de oogjes glazig en de vuistjes verkrampt; ze spoog het in één keiharde straal voor zich uit, alsof ze het in een baan om de aarde wilde brengen. Dat komt doordat ze een maagvernauwing heeft. Als dat is opgelost is ze wel een makkelijke baby. Volgens haar moeder schuilt de duivel in haar. Ze wordt mishandelt door haar moeder. Ze wordt gezien als de oorzaak van alle problemen. d. Welke personage heeft de rol van helper? Of: Welke omstandigheden of eigenschappen zijn helpers? Leg uit. In het boek staat niet echt één bepaald persoon of omstandigheid of eigenschap als helper. Daarom heb ik gekozen voor de psychiater en haar ex-man en met de man met wie ze uiteindelijk samen gaat wonen en een kind krijgt. Die personen hebben haar namelijk gesteund en geholpen met het verwerken van het familiedrama. Na heel wat jaar heeft ze het gelukkig toch verwerkt. e. Welke persoon zou je willen zijn en waarom? Als ik zou moeten kiezen, zou ik denk ik Bas Veerman willen zijn. Hij is namelijk een positief personage en lijkt me een aardig persoon. Hij werkte vroeger als conciërge bij het knipselbureau. Hij is degene die Ellen en Carlos vond in de kelder na de moorden. Later komt Ellen hem weer tegen. Hij was toen een medewerker bij Intratuin. Hij werkt voor Ellen in haar tuin en doet klusjes. Op het eind van het boek gaat Ellen met hem samenwonen. f. Welk personage zou je niet willen zijn en waarom niet? Ik zou niet graag Ellen en Ida willen zijn. - Ellen maakt alle ellende mee en omdat al haar gedachtes en gevoelens zo goed beschreven zijn kun je je heel goed in haar inleven. Ik vind niet dat ze een leuk leven heeft. Heel haar gezin is uitgemoord en haar broertje Carlos die het overleefd had is van haar vervreemd geraakt. Dat komt omdat hij bij een adoptie gezin ging leven. Pas na meer dan 25 jaar heeft Ellen eindelijk haar trauma verwerkt. Ik zou het zelf niet leuk vinden om 25 jaar met onbeantwoorde vragen te moeten leven en een chaos in mijn hoofd te hebben. - Ida is voor Ellen een ongewenst zusje. Haar moeder Margje wou eigelijk dat ze Sophie ging heten, maar Ellen wou Ida. Ze wou Ida, omdat ze het een verschrikkelijke naam vond. Ida was een huil- en spuugbaby. Later komen ze er achter dat dat komt omdat ze een maagvernauwing heeft. Volgens de moeder leeft de duivel in haar. Daardoor mishandelt haar moeder haar ook. Ze heeft vaak last van blauwe plekken, botbreuken en inwendige kneuzingen. 3. Secundaire literatuur. a. Een recensie. Uit: de Volkskrant 1998 Voor altijd gestold tot kind RENATE DORRESTEINS 'HART VAN STEEN' KRACHTIG EN VOL COMPASSIE RECENSIE, ALEID TRUIJENS op 04 februari '98, 00:00, bijgewerkt 16 januari '09, 11:14 SOMS IS DE werkelijkheid te gek voor woorden. Kinderen verkracht en vermoord in kelders van knusse woninkjes. Het hele gezin - kort ervoor nog gezellig samen op vakantiekiekjes - uitgemoord door de ouders. Zoet geurende baby's, opengereten om de duivel uit hun prille lichaampje te drijven. Het gebeurt allemaal echt, de zieke breinen die zulke dingen bedenken zijn onder ons - kijk maar, het staat in de krant. Maak je er echter fictie van, een roman, of film, dan doet zulke gruwel zich voor als entertainment van de ergste soort: product van een oververhitte fantasie, goedkoop effectbejag met grove middelen. Fictie stelt zijn eigen wetten, en een ervan is dat je het als schrijver niet te dol mag maken, wil je geloofwaardig blijven. Misdaden van psychopaten lijken altijd op slechte fictie: zelfs al zou je opnamen zien van de daad zelf, dan heb je de indruk naar een miserabele B-film te kijken. Renate Dorrestein tart in haar nieuwste roman Een hart van steen deze oerwet van de fictie. Ze voert ze onverschrokken op, de spoken uit de actualiteit van de laatste jaren: een psychotische moeder die haar kind bewerkt met veiligheidsspelden en een appelboor, omdat zij denkt dat zij God is en de in haar kind verpakte Satan moet bestrijden; een kinderrijk, gelukkig gezin, dood in hun vriendelijke villa, de kinderen met plastic zakken over het hoofd, de dode ouders op de bank, in vredige rust na gedane zaken. Het is een enorm waagstuk en het loopt goed af. In twee opzichten: Dorrestein slaagt er wonderlijk genoeg in om met dit grove geschut een overtuigende roman te schrijven, de geschiedenis van een overlevende van zo'n familiedrama, met wie het wonderlijk genoeg goed afloopt. Niet dat het Dorrestein wél lukt de gruweldaden zelf geloofwaardig te beschrijven. Als de moeder, na een lange dialoog met God, heeft besloten haar baby Ida te verlossen - 'Uw wil geschiede' -, volgt een hoe dan ook grotesk tafereel. De knutselspulletjes voor het paasfeest liggen op tafel, maar eerst moet iets anders gebeuren. De moeder kiest een scherp vleesmes. 'Het mes blonk mat. Ze bewoog het lemmet even heen en weer tussen haar vingers. Toen hief ze het, terwijl ze met de andere hand Ida's truitje tot aan haar kin omhoog schoof.' Het bloedbad gaat niet door, nu even niet, want de moeder bedenkt iets beters. Maar het B-filmeffect is er, onvermijdelijk. Ook niet geloofwaardig is het gegeven dat niemand in het eerst zo harmonieuze gezin dat Dorrestein opvoert, niemand behalve de dan 12-jarige hoofdpersoon, in de gaten heeft dat de moeder gek is geworden en haar baby mishandelt. De weldenkende, liefhebbende echtgenoot die zijn met blauwe plekken overdekte dochtertje ziet, denkt - onder verwijzing naar het drama in Hoofddorp - in paniek aan leukemie. Het kind wordt onderzocht, maar vader noch de artsen komen op het idee van mishandeling. Dat is nauwelijks voorstelbaar, evenmin als de gedachte dat in de jaren zeventig, de tijd waarin het verhaal speelt, de kraamvrouwenpsychose waaraan de moeder lijdt, een onbekend verschijnsel was. Psychiater Frederik van Eeden kende het verschijnsel een eeuw geleden wel: hij laat zijn personage Hedwig in Van de koele meren des doods na een bevalling psychotisch rondzeulen met een babylijkje. Niettemin is Een hart van steen een krachtige en overtuigende roman. Dat komt doordat de roman uiterst zorgvuldig is opgebouwd, met een ijzeren logica en een grote verbeeldingskracht. Dorrestein brengt stap voor stap het ontwrichte leven van Ellen, de overlevende dochter, in beeld. De schrijnende tegenstelling tussen het warme gezinsleven van de ouders en hun vijf kinderen, in een zonnige villa in de buurt van Haarlem en het gepantserde bestaan van de tot op het bot verkilde Ellen is met pijnlijke precisie getekend. Eerder schreef Dorrestein over families met een geheim, met de loden last van een familiedrama. Dat was, in verschillende vormen het thema in Het perpetuum mobile van de liefde, Ontaarde moeders en Verborgen gebreken. Maar in deze roman werkt zij de psychologie van de 'schuldige achterblijver' het beste uit. Hier geen schmierende komische uithalen, hier geen van-dik-hout-theorieën over de samenleving. De Dorrestein die deze roman schreef is serieus en vol compassie. Wat niet wil zeggen humorloos; zij grijpt wel haar kans om de gemakzuchtige welzijnswerker uit de jaren zeventig - 'een nieuwe vader Ellen, dat kan nu even niet' genadeloos neer te zetten. Ellen groeit op in een weeshuis. Zij maakt haar school af en wordt arts. Niet om mensen te genezen, want Ellen 'hoort bij de doden' en snijdt daarom op een laboratorium lijken in stukken. Zij is 37, alleen en zwanger als zij van haar erfenis de villa met de prachtige tuin koopt. Het is de plaats die haar leven bepaalde. Daar groeide ze op, een onwaarschijnlijk gelukkige jeugd tussen twee broers en twee zussen en een verliefd stel ouders dat samen een persarchief runde. Het is de plaats van het drama. Daar wonen haar zo lang verdrongen herinneringen: aan de kinderpret op de slaapzolder, aan haar mooie zus voor de spiegel, omringd door smoezelige wattenbolletjes, haar broer wiens handen alles konden maken, haar babbelende kleuterbroertje - de kinderen die voor altijd stolden tot kind. En aan de ouders die hun kinderen nooit volwassen zagen worden: de altijd opgewekte moeder, de ernstige, zwijgzame vader die met Ellen, net als hij de derde in een gezin, een speciale band had: 'het derde kind is het cement'. Op die besmette plek geneest Ellen van haar verblijf van 25 jaar in een schimmenrijk. Dat doet zij met behulp van haar verstand en haar intuïtie. Haar zwangerschap zal het zusje Ida, de baby met wie de ellende begon, de kans geven opnieuw geboren te worden, en is aanleiding om de gevreesde fotoalbums op te slaan. Rationele speurzin leidt naar de feitelijke toedracht van het drama. Dorrestein doseert de nieuwe feiten zorgvuldig, niet meer tegelijk dan Ellen, of de lezer, aankan. Pas als Ellen weet dat haar moeder niet toerekeningsvatbaar was, en haar vader niet medeplichtig, weet Ellen dat ze er mag zijn, dat ze niet opgroeide om vermoord te worden. Nu ontdekt ze waarom zij, die tijdens de moordpartij een wandelingetje met de hond maakte, de dans ontsprong. Een schoteltje met pillen, 'vitaminetabletjes', bleef onaangeroerd. Ellen ziet het voor zich, de druk redderende moeder, 'vlug, buiten zichzelf van opwinding, de zakken, het elastiek, hoe breng je een heel gezin gelijktijdig om het leven'. Het antwoord is even simpel als onthutsend: en in alle opwinding werd zij, het onopvallende derde kind, het cement, over het hoofd gezien. 'Mijn moeder was mij vergeten.' Ellens half onwillige zoeken naar de waarheid, die uiteindelijk toch geruststelt, is aangrijpend. Nu alle feiten er liggen kan zij de doden met rust laten en haar eigen leven beginnen. Haar versteende hart ontdooit. Het veel te grote huis, nuttige katalysator, kan worden verkocht. Er is een nieuwe liefde, er is een nieuw kind op komst. Dat klinkt heel gewoontjes, maar dat is het hier niet. Banaal geluk, maakt Dorrestein duidelijk, is het begerenswaardigste goed op aarde. Aleid Truijens Renate Dorrestein: Een hart van steen. b. Is het positief of negatief? Ik vind het een positive recensie. Er wordt geschreven dat Renate Dorrestein zorgvuldig nieuwe feiten doseert. Niet meer tegelijk dan Ellen of de lezen aankan. Dat klopt ook. Ook staat er dat “Een hart van steen” een krachtige en overtuigede roman is, omdat het zorgvuldig is opgebouwd, met een ijzeren logica en een grote verbeeldingskracht. Ik vind dat erg positief klinken en mede daardoor vind ik dit een positieve recensie c. Zoek een samenvatting van het door jou gelezen boek. De hoofdpersoon van dit verhaal is de 37-jarige Ellen van Bemmel. Ze heeft een tijdje verlof genomen en het voormalig ouderlijke huis gekocht, een villa in een buitenwijk van Haarlem. Ellen is zwanger van een wildvreemde man. Na haar scheiding van Thijs Kamerling, meer dan een jaar geleden, is ze nu bewust alleenstaand. Vanwege een dreigende miskraam moet ze een aantal maanden bedrust houden. Gedurende die tijd krijgt ze hulp van Lucia, die met haar drie dochtertjes tijdelijk bij haar in huis in komt wonen, op advies van arts Jan Bramaan. Aan de hand van foto’s kijkt de verbitterde en getraumatiseerde Ellen terug op haar leven en dat van haar familieleden, waarin zich vijfentwintig jaar geleden een verschrikkelijk drama heeft afgespeeld. Haar ouders, Frits van Bemmel en Margje de Groot, vermoordden toen drie van hun vijf kinderen en sloegen vervolgens de hand aan zichzelf. Door een gelukkig toeval zijn Ellen en haar jongste broertje Michiel (ook wel Carlos genoemd) aan dat gruwelijke lot ontsnapt. Ellen wordt gekweld door de vraag waarom zij is blijven leven en hoe haar ouders tot hun daad gekomen zijn. Bladerend in het fotoalbum reconstrueert ze het verleden en de toedracht rond de moord. Toen Ellen zo’n twaalf jaar oud was vormden de Van Bemmels nog een gelukkig gezin, met vier kinderen: de vijftienjarige Sybille (Billie), de iets jongere Kester (Kes), de driejarige kleuter Carlos ( Michiel) en Ellen. Er was een vijfde kind op komst, tot groot ongenoegen van de vier kinderen. Op Ellens twaalfde verjaardag sloeg het noodlot toe. Carlos kreeg een ketel kokend water over zich heen en verbrandde zijn keel, borst en linkerarm. Toen hij eindelijk uit het ziekenhuis kwam, was hij in Ellens ogen een volkomen ander kind geworden. Het vijfde kind werd Ida genoemd, een naam die door Ellen bedacht was en haar afkeer van het kind uitdrukte. Ida was een spuug- en huilbaby, die iedereen de stuipen op het lijf joeg met haar gekrijs. Ze bleek een maagvernauwing te hebben. Toen ze in het ziekenhuis opgenomen werd, begon de moeder zich vreemd te gedragen. De eens zo hechte relatie tussen Frits en Margje begon te verslechteren, evenals die tussen hen en de kinderen. Margje verscheen niet meer op kantoor; de hele dag was ze bezig met Ida, in wie volgens haar de duivel schuilde. Ze nam zich voor die uit te drijven door haar dochtertje weer sterk en gezond te maken. Verder besloot ze om nooit meer seks te hebben met Frits. Margje bleek de baby op allerlei manieren te mishandelen. Niemand had iets in de gaten gehad, behalve Ellen. Margje liet de kinderen bidden, om te vragen het kwaad uit hun kleine zusje te drijven. Ida (later Sophie genoemd) moest een beenmergpunctie ondergaan en de artsen hadden geen verklaring voor de botbreuken, inwendige kneuzingen, vurige huiduitslag en diarree. Rond Pasen deed Margje plotseling weer normaal en begon de baby te blaken van gezondheid. Het vroegere gelukkige gezinsleven leek teruggekeerd te zijn, maar toen de sfeer weer na een paar dagen omsloeg, werd Margje treurig en maakte ze opmerkingen als: ‘Het is zover’ en ‘We zullen ervoor zorgen dat jullie niet leiden’. Samen met Ellen maakte ze voor iedereen een schoteltje met ‘vitaminepillen’ klaar (slaaptabletten en valium die ze had opgespaard). Die avond, 6 april 1973, was Ellen tijdens het toetje opgestaan om haar hond Orson uit te laten. Toen ze na ruim en uur terugkwam, trof ze in de keuken de levenloze Billie en Kester aan, met dichtgebonden plastic zakken over hun hoofd. Haar ouders bevonden zich op de bank in de serre; Ida lag in een vuilniszak op het aanrecht. Ze hoorde Michiel onder de tafel in zijn plastic zak hoesten en sleepte hem naar de kelder. Na de moordpartij kwamen Ellen en Michiel in internaat De Eenhoorn terecht. De aanpak van Sjaak en Marti, hun begeleiders, had weinig effect en werkte vaak averechts op de getraumatiseerde kinderen. Michiel werd al snel geadopteerd door de heer en mevrouw Kamphuis uit Beverwijk, tot woede en verbijstering van Ellen, die zijn vertrek nog had proberen te belemmeren door er op kerstavond met hem vandoor te gaan. Hun barre tocht eindigde toen bij de sympathieke rector van Ellens school, maar die kon Michiel niet in huis nemen. Steeds vaker begonnen Billie en Kester door Ellens hoofd te spoken en haar van alles te verwijten. Na een verplicht bezoek aan het kerkhof raakte Ellen ervan overtuigd dat ook zij onder de hartvormige grafsteen had moeten liggen. Ze nam zich voor haar ouders te laten zien dat zij haar leven waard was. Slechts één keer ging ze bij Michiel en zijn adoptieouders op bezoek, toen hij vijf werd. Na bijna een jaar bleken ze van elkaar vervreemd te zijn. Ellen bleef tot haar achttiende in het internaat en ging toen op kamers wonen. Ze riep de hulp in van verschillende psychiaters om de gebeurtenissen uit het verleden te verwerken, maar zonder veel succes. Ze had voortdurend migraine, schuimde ’s nachts de cafés af en stortte zich ‘als een vod in ieder paar armen’ dat ze tegenkwam. Halverwege haar studie medicijnen hoorde ze tijdens een college gynaecologie voor het eerst iets over de postnatale depressie en kraamvrouwenpsychose. Toen ging haar een licht op: als haar moeders toestand na de geboorte van Ida tijdig was herkend en haar simpelweg de juiste medicijnen (progesteron) had voorgeschreven, had er nooit een tragedie hoeven plaatsvinden! Dit inzicht werkte als een bevrijding: niemand had iets fout gedaan. Maar, waarom had haar vader geen vinger uitgestoken? Na het laatste bezoek aan de psychiater (Marco) ontmoette ze Thijs en besloot ze patholoog-anatoom te worden, de kant van de doden te kiezen. Ze trouwde met Thijs, maar zette na dertien jaar een punt achter het huwelijk. In de kelder is amper iets veranderd sinds de nacht dat Ellen zich daar samen met Michiel in doodsangst verstopte. Als Ellen de stap durft te wagen om na lange tijd naar dit plekje te gaan, begint ze de ware toedracht rond het familiedrama te begrijpen. Ze schaamt ze zich voor haar woede en haat tegenover haar ouders. Ze begrijpt nu ook waarom zij in leven bleef: haar moeder was haar gewoon vergeten, had haar domweg over het hoofd gezien. Bron: http://www.scholieren.com/boekverslagen/26852 https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-een-hart-van-steen-door-renate-dorrestein-52016 https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-een-hart-van-steen-door-renate-dorrestein-64978 https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-een-hart-van-steen-door-renate-dorrestein-61356 https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-een-hart-van-steen-door-renate-dorrestein-66885 https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-een-hart-van-steen-door-renate-dorrestein-76060 Genre Het genre is een psychologische roman. Dit is het genre waarbij de schrijver meer nadruk legt op de zielkundige toestand van de hoofdpersoon, dan op de gebeurtenissen. Dit is een psychologische roman, omdat Ellen als zij in haar oude huis komt geconfronteerd word met haar verleden, dat ze dus niet verwerkt heeft. Ze moet haar verhaal kwijt om zo haar jeugd te kunnen afsluiten. Dus ze moet haar problemen onder ogen zien, om zo verder te gaan met haar leven. Ellen moet zichzelf vinden. Ze is heel erg bezig met haar familie en daar moet ze mee klaarkomen. En onder ogen zien wat er gebeurd is. Ze moet het verleden met rust laten. Eigenlijk zou ik als fragment bijna het hele boek kunnen gebruiken, omdat door het hele boek heen de gedachten van Ellen worden beschreven. Je maakt als het ware een reis door de innerlijke belevingswereld van de hoofdpersoon Ellen, van de jeugd tot de volwassenheid. Daarom heb ik drie fragmenten uitgekozen waar je Ellens gedachten ‘leest’. (blz. 51) Ida was een spuugbaby. Het begon een dag of tien na haar geboorte: wat je erin stopte, kwam er vrijwel meteen weer uit. En niet gewoon een beetje kwijlen en burpend wat kots opgeven, zo was Ida niet. Zij lanceerde haar braaksel, de oogjes glazig en de vuistjes verkrampt; ze spoog het in één keiharde straal voor zich uit, alsof ze het in een baan om de aarde wilde brengen. (blz. 71) Er is trouwens een hond vóór Orson geweest: Billie had een poedel toen ze klein was. Ik kan me niet herinneren wat er met hem is gebeurd, niet eens hoe hij heette. Waarschijnlijk was hij van voor mijn tijd en ken ik hem slechts uit de overlevering of van de foto’s uit het familiealbum met de bruine bladzijden, gescheiden door vloeipapier. Hij staat op de foto van Billies eerste dagje op het strand. Zo te zien is ze op dat moment ruim een jaar. Naast haar in het zand zit dat smalle, parmantige dier. (blz. 237) Al drie keer is de makelaar langs geweest met aspirant-kopers: iemand van een reclamebureau, een ander van een advocatenkantoor, een derde die een pand zoekt om een kinderdagverblijf te beginnen. Mij is het om het even. Ik bemoei me niet met de bezichtigingen, de beraadslagingen, het bieden en tegenbieden. Ik ben bijna te zwaar om nog trappen te kunnen lopen en mijn gedachten zijn voortdurend bij de naderende bevalling. Bronvermelding: - Ikzelf; - www.scholieren.com; - (fragmenten); het boek: ‘Een hart van steen’. Informatie over de auteur: Biografische gegevens Renate Dorrestein: Geboren: 1954 Debuut: Buitenstaanders (1983, roman) Genres: Roman, column, autobiografisch verslag, kalenderboek Bijzonderheid: Begon haar loopbaan als journaliste bij het weekblad Panorama Citaat: `Ik riep wel eens dat ik als man vast ook wel een klootzak zou zijn. Het is erg moeilijk voor mannen het klootzakkendom te vermijden in een wereld die ze daar zoveel kans toe geeft.’ (HP / De Tijd, 22-3-1996) Recent werk: Verborgen gebreken (1996, roman), Want dit is mijn lichaam (1997, boekenweekgeschenk), Een hart van steen (1998, roman), Het geheim van de schrijver (2000, roman) Renate Dorrestein en haar leven: Renate Dorrestein wordt geboren in Amsterdam in 1954. Ze groeit op in een rooms-katholiek gezin. Haar vader is advocaat en haar moeder is voor haar trouwen onderwijzeres. Meteen na het behalen van haar gymnasiumdiploma in 1972 aan het Keizer Karel College in Amstelveen stort Dorrestein zich in de journalistiek. Ze volgt een stoomcursus tijdschriftjournalistiek bij uitgeverij Spaarnestad. Als achttienjarig meisje krijgt ze een aanstelling bij het weekblad Panorama. Ze werkt hier vier jaar in vaste dienst en daarna nog enkele jaren als freelance medewerkster. Met een vriendin richt ze daarna een productiebureau op waar ze bijlagen voor tijdschriften, mailings, interviews en reportages voor schrijft. Vanaf 1982 zit ze in de redactie van het feministische tijdschrift Opzij. Voor dit blad schrijft ze talloze columns. In deze jaren is ze ook hoofdredactrice van het inmiddels opgeheven tijdschrift Mensen van nu. Ook in de tijdschriften De Tijd en Bzzlletin manifesteert Dorrestein zich als columniste. Ze probeert in haar columns bewust te provoceren om de wereld wakker te schudden. In 1983 debuteert ze als romanschrijfster met Buitenstaanders, na jarenlang vergeefse pogingen haar boeken gepubliceerd te krijgen. Haar reputatie als een van de meest fantasierijke Nederlandse schrijfsters van deze tijd is met deze roman gevestigd. Nadien verschijnen er verschillende romans van haar hand, zoals Noorderzon (1986) en Een sterke man (1994). In 1986 en 1987 is ze verbonden aan de University of Michigan als 'writer in residence'. Ze baart veel opzien in de Verenigde Staten met haar lezing Who wants to write like a woman?. In 1986 richt ze de Anna Bijns stichting op. Deze stichting reikt ieder jaar een prijs uit aan invloedrijke vrouwelijke auteurs. In de Keefmanlezing in Den Bosch in 1987 maakt zij heel duidelijk wat haar wereldbeeld is: 'mannen zijn laffe, bekrompen, egoïstische, kinderachtige orgasmenjagers (…) mensen van mijn geslacht worden gekleineerd, onderbetaald, uitgelachen, misbruikt en weggemoffeld, óf als wezenloze prinsessen op de erwt geromantiseerd en geïdealiseerd'. In zowel haar columns als in haar romans komt ze hier vaak op terug. Dorrestein voelt zich een eenling de Nederlandse literatuur. Met hedendaagse Nederlandse schrijvers voelt ze zich, naar eigen zeggen, niet verwant. Ze is volstrekt niet geïnteresseerd in moderne literatuur, verklaart ze in een interview in Vrij Nederland :"Ik hoor niet bij een traditie, een 'school' heet dat. Ik val overal buiten". Verwantschap voelt zij alleen met 18e en 19e eeuwse Engelstalige schrijvers en auteurs als Fay Weldon en Beryl Bainbridge die net als zij het wonderbaarlijke in hun werk samenvoegen met maatschappelijke betrokkenheid. Door hen is haar werk beïnvloed. Een andere invloed op het werk van Dorrestein is de zelfmoord van haar zus. Deze leed jarenlang aan eetstoornissen en heeft uiteindelijk een einde aan haar leven gemaakt. Pas in de roman Het perpetuum mobile van de liefde (1988) schrijft ze over dit onderwerp. In de eerder genoemde Keefmanlezing spreekt ze voor het eerst in het openbaar over de gebeurtenis en de impact die het op haar leven heeft. Vanaf het moment waarop is vastgesteld dat ze aan de chronische vermoeidheidsziekte ME lijdt, is ook deze ziekte en het sociaal isolement waar patiënten in terecht kunnen komen een belangrijk thema in haar boeken. Werk "In haar columns geeft zij op een felle manier uiting aan haar feministische ideeën. Hierbij spaart zij niemand. Vooral mannen moeten het ontgelden, maar ook vrouwen en hun zwakheden worden aangepakt. Geërgerde reacties van de lezers deren haar niet. Ze is er juist op uit het publiek tegen zich in het harnas te jagen. Ze wíl discussie oproepen." Hoewel minder uitgesproken dan haar columns, vertonen ook haar romans feministisch trekken. Zij stelt daarbij stigmatiserende opvattingen over de vrouw aan de kaak, bijvoorbeeld dat de vrouw pas voor vol wordt aangezien als ze getrouwd is en kinderen heeft. Bovendien spelen mannen in haar romans over het algemeen slechts bijrollen. En dat klopt, ook in dit boek hebben de vrouwen de belangrijkste rollen. Het plot van Dorresteins romans wordt ingewikkelder naarmate het verhaal vordert. Ze doet dit expres omdat ze het soort boeken wil schrijven dat ze zelf ook graag leest, 'boeken waarin wat te puzzelen valt, waarin nèt voldoende geïmpliceerd wordt zodat de lezer genoeg houvast krijgt om het raadsel te kunnen oplossen'. Dit keert ook weer terug in het boek "Een hart van steen", want daar kom je pas later in het boek er d.m.v. flashbacks achter wat er nou precies is gebeurd. Vanaf het moment dat ontdekt is dat ze ME heeft, speelt ook dit thema door haar werk; het thema van ziekte en het sociale isolement waar zieke mensen zich vaak in bevinden. Dorrestein wil hiermee de kloof tussen zieke en gezonde mensen verkleinen. Ook dit valt op in het boek, want de moeder van het gezin is ook ernstig ziek, maar dan geestelijk ziek. Ze liet in het boek duidelijk zien tot in wat voor dingen die mensen in staat zijn, als ze geestelijk niet in orde zijn. Informatie over zijn of haar populariteit: Ik heb daar niet veel informatie over kunnen vinden. Wel weet ik dat haar boeken vaak aangeraden worden. Buiten dat had ze veel aanzien in Amerika met haar uitspraken en de discussies die ze opriep. Ook heeft ze in Nederland Nominatie voor de Trouw Publieksprijs gekregen en dat zegt natuurlijk ook wel iets over haar populairiteit. Mijn mening over het boek: "Ze heeft haar meisje zo moeten kwellen omdat God het wilde. Maandenlang heeft ze gedaan wat ze kon om de zonde uit dat tere lichaam te verdrijven en Ida’s omgeving te zuiveren, Maar niets was goed genoeg voor God. Geen offer, hoe zwaar ook, volstond voor Hem. Hij kende geen genade. Wat kon ze in haar wanhoop anders doen dan Hem voor Zijn afzijdige houding straffen door zelf Zijn plaats op Zijn troon in te nemen? Niets Genadige God! Genadige mama, dat was de waarheid. Ze legde het Ida fluisterend uit terwijl ze een appelboor in haar vagina dreef". Is zo'n aangrijpend boek als " een hart van steen" een aanrader? Dit boek geeft uitstekend de werkelijkheid weer. Deze situaties gebeuren welliswaar niet zo veel, maar toch wordt het verhaal heel realistisch verteld. De personen in het boek werden goed beschreven en zulke mensen bestaan ook allemaal in het echt, dus dat maakt het verhaal natuurlijk ook realistisch. Het is een aangrijpend boek. De gevoelens van de hoofdpersoon worden goed beschreven, waardoor je je zeer betrokken voelt bij de persoon. Je vraagt je steeds af wat er vroeger allemaal is gebeurd waardoor de personen dan ook zijn geworden wie ze zijn. Ik kon me identificeren met de hoofdpersoon en zag hier en daar dan ook overeenkomsten met hoe ik zelf ben. Buiten dat vraag je je ook de hele tijd af wat je zelf in zo'n situatie zou doen. De structuur van het boek is hier en daar wat verwarrend. Het ene moment is Ellen 12 jaar oud en het andere moment is het weer tegenwoordige tijd en dan is ze weer 37 jaar oud. Hoewel de structuur dus verwarrend is, maakt dat het boek tegelijkertijd ook leuk om te lezen, omdat je d.m.v. flashbacks steeds meer te weten komt over wat er in het verleden is gebeurt en uiteindelijk is er iets gebeurd waar je in eerste instantie helemaal niet had verwacht. Het feit dat het boek is geschreven door voornamelijk een ik- verteller zorgt ervoor dat je een grotere betrokkenheid hebt met het boek. De spanning in het boek blijft, doordat je steeds verder wilt lezen om maar te weten te komen wat er zich in het verleden allemaal heeft afgespeeld. Het thema van het boek is goed gekozen. Het thema is:" Wanneer je geestelijk niet in orde bent, dan kun je de stomste dingen doen in een opwelling en totaal ondoordacht, maar niet met opzet, dingen die je normaal gesproken niet zou doen" .Als mensen manische depressief zijn, dan kunnen ze het ene moment heel vrolijk zijn en het andere moment opeens kampen met zelfmoordpogingen. Dit heb je ook met sommige andere psyschische patiënten, dus het is goed mogelijk dat Ellen's moeder daaraan lijdde en daardoor die beslissing om zichzelf , haar man en enkele van haar kinderen van het leven te ontnemen. Ondere normale omstandigheden doe je soms ook wel eens iets in een opwelling, maar vaker wel iets doordachter, dan iemand die geestelijk al niet in orde is en daardoor totaal niet helder denkt. Verniewingsargumenten: Het gebeurt ook niet vaak dat er wordt geschreven over mensen die geestelijk niet in orde zijn en daardoor foute beslissingen maken. En dat terwijl je in de werkelijkheid toch steeds vaker hoort van gezinnen die door een ander gezinslid zijn vermoord of dat ze samen zelfmoord hebben gepleegd in de hoop op een beter "leven". Het is goed dat dit eens aan de orde komt, want het zet je wel aan het denken. Misschien kunnen we in de toekomst iemand die geestelijk niet in orde is beter in de gaten houden en sneller psychische hulp aanbieden om dit soort situaties in de toekomst tegen te gaan. De bedoeling van de schrijfster is bij het schrijven van dit boek is waarschijnlijk geweest om mensen te laten nadenken over het leven en hoe je er mee om moet gaan. En dat wij eens wat meer aandacht zouden moeten schenken aan de mensen die geestelijk niet in orde zijn, zodat dit soort dingen gewoon niet meer kunnen gebeuren in de werkelijkheid. Ja, ik vind dit boek een absolute aanrader. Vooral omdat het zeer realistisch wordt verteld en het een aangrijpend boek is. De spanning wordt uitstekend opgebouwd en d.m.v. flashbacks kom je erachter wat er nou is gebeurd in het verleden. Het onderwerp is een niet veel voorkomend onderwerp, maar ook juist dat maakt het boek wel speciaal. Dus op de vraag of "een hart van steen" een aanrader is zou ik "ja" antwoorden.
