Mathilde Vandermeulen - Stad Sint

6/02/2015
Jongeren en de Eerste Wereldoorlog
Aanleiding:
Vraag:
Bemerkingen:
OPDRACHT van Stadsbestuur: activiteiten ontwikkelen rond WO I
met FOCUS op dagdagelijkse situatie in Sint-Niklaas en deelgemeenten
Hoe jongeren bereiken?
Klassieke tentoonstelling werkt voor BEPERKT en TROUW publiek
Stadsarchief ≠ gekend bij de meerderheid van de jongeren
Sint-Niklaas telt 16 secundaire scholen
Groot Sint-Niklaas telt 57 jeugdverenigingen
Jongeren en de Eerste Wereldoorlog
via nieuwsbrief
Tumult =
vroeger: Jeugd & Vrede
Transversale cel
EDUCATIE stadsdiensten
Toevoegen Sint-Niklase
personages
Doelgroep:
1: scholen
2: (jeugd)verenigingen
Raphaël Waterschoot
Raphaël is de tweede zoon van
stadsarchitect August Waterschoot en
Leontien De Kreymer. Het tekenen zit hem
in het bloed. Net als zijn oudere broer
Leander volgt Raphaël lessen architectuur
aan de academie. De jongens wonen
samen met hun vijf broers en vier zussen
in de Collegestraat. Als de oorlog uitbreekt
is Raphaël 24 jaar. Hij verlangt naar een
kans om met zijn Leonie een warm nest te
bouwen. In augustus 1914 begint Raphaël
met een dagboek. Op dat moment is hij,
samen met Leander, lid van de
burgerwacht. Zij moeten Sint-Niklaas
bewaken en elke onrechtmatigheid
melden. Verdreven uit eigen stad trekt de
burgerwacht door Oost-Vlaanderen. In
oktober 1914 wordt de burgerwacht
opgeheven en staat Raphaël voor enkele
belangrijke beslissingen.
Augusta Quintelier
Augusta is 38 jaar oud als op 4 augustus
1914 het Duitse leger België binnenvalt.
Zij woont op dat ogenblik in Hasselt waar
zij als onderwijzeres lesgeeft. De vijand is
plots heel dichtbij. Augusta aarzelt niet en
vertrekt onmiddellijk naar het ouderlijke
huis in Belsele. Haar bejaarde moeder en
een oudere zus Renilde houden er samen
een dorpswinkel. Ook haar broer Cyriel,
priester-leraar aan de Normaalschool in
Sint-Niklaas, is naar Belsele gekomen. Het
duurt niet lang of ook in Belsele raken
mensen in paniek. Overal in de omgeving
denkt men Duitse soldaten gezien te
hebben.
Onderwijzeressen van de
oefenschool in Hasselt:
Links: Augusta Quintelier
Rechts: Marieke Geebelen
Mathilde Vandermeulen
Mathilde, de jongste van de meisjes uit
het gezin Vandermeulen-Burm uit de
Passtraat, woont samen met haar man
Karel Raes en hun drie kinderen in het
café De Drie Haringen in de Parkstraat.
De drang naar vrijheid en
rechtvaardigheid doet het koppel
beslissen zich in te zetten voor het
ondergrondse verzet. Hun
contactpersonen van de
Inlichtingendienst stellen hun
geregeld voor moeilijke keuzes die het
verdere verloop van de oorlog mee
kunnen bepalen. De constante dreiging
om betrapt te worden door de vijand
vergt heel wat van het jonge gezin.
Petrus Vanacker
Petrus verhuist op zijn zevende samen
met zijn ouders, vijf broers en vier
zussen naar Sint-Niklaas. In de
Tereeckenmolenstraat (nu de
Hertestraat) is vader Franciscus
landbouwer. Petrus helpt mee op de
boerderij en maakt samen met zijn
broer Carolus klompen. Zijn twee
oudste zussen zijn breisters. Petrus zal
als soldaat van het Belgische leger
meevechten aan het front. Dagelijks
wordt er getreurd om makkers die het
leven lieten in de loopgrachten. Petrus
noteert zijn ervaringen en beschrijft
nauwgezet de onoverkomelijke
dilemma’s waarvoor iedere soldaat
staat.
Hier komt een footer
Zuster Trees
Leonie Verhofstede doet op 22-jarige
leeftijd haar intrede in het noviciaat
van de Zusters Jozefienen in SintNiklaas. Vanaf dan zal ze als Zuster
Theresia worden aangesproken, wat al
snel wordt verkort tot Zuster Trees. Ze
neemt de zorg voor de school op ’t
Moleken op zich en geeft les in de
hoogste klas. Later zal ze de aankoop
en verkoop van alle goederen voor de
school en het klooster regelen. Bij het
uitbreken van de oorlog zijn er nog
maar twee zusters aanwezig in de
gebouwen van de school, maar de
bezetting heeft ook hier ingrijpende
gevolgen.
Hier komt een footer
Dilemma’s oplossen en
groepsopdrachten uitvoeren
Elke groep leerlingen kruipt in de huid van een personage
(korte voorbereiding in de klas)
Elke groep lost op 5 verschillende locaties:
een DILEMMA op
en vervult een GROEPSOPDRACHT
Per dilemma en groepsopdracht verzamelen ze:
VOEDSELBONNEN waarmee ze een ‘vieruurtje’ kunnen kopen in de
Amerikaansche Winkel
en LOTERIJBONNEN. Net vóór het bezoek aan de winkel, wordt er
één personage uitgeloot dat zal sterven.
Onze Lieve Vrouwplein
de thuishaven van Mathilde Vandermeulen (°1883 - †1918)
en haar man: Karel Raes (°1883 - †jaren1960),
en drie kinderen: Blanche (°1904), Yvonne (°1908) en Gaston (°1912)
Vóór de oorlog: meubelmakerij Antwerpsche Baan
Tijdens de oorlog: geen opdrachten
1915: HUREN café De Drij Haringen met grote zaal en stallingen in de
Parkstraat 25
- vertier en afleiding in café
- georganiseerde activiteiten van Duitsers EN verzet
→ spionage-netwerk voor Britse Inlichtingendienst
Collegestraat
de thuishaven van Raphaël Waterschoot (°1890):
• Gestudeerd aan de Broeders Humaniora
• Architectuurstudies aan de Academie voor Schone Kunsten
• zoon van stadsarchitect August Waterschoot (Broedersschool en
Presentatie Handelsschool)
vestigingsplaats van de Amerikaansche Winkel en het Voedselkomiteit
(o.a. in de gebouwen van de Stedelijke Academie en de
Nijverheidsschool)
Houtbriel
Herdenkingsmonument Eerste en Tweede Wereldoorlog
Van 1926 (inwijding monument en sterfjaar van Kardinaal Mercier)
tot jaren 1990:
KARDINAAL MERCIERPLEIN
• Bekend door zijn moedige houding t.o.v. de bezettende overheid in WO I
• Op zijn vraag maakte iedere pastoor een verslag van de gebeurtenissen
tijdens de oorlog in zijn parochie → waardevol historische relevantie
Walburgkasteel
kopie uit: De Annalen van de Oudheidkundige Kring van het Land
van Waas. Deel 77, 1974.
Grote Markt
Verzamelplaats
voor opeischingen:
bijvoorbeeld:
- koper
- kolen
- paarden en koeien
- eieren
-…
© KOKW
Sfeerbeelden: Odisee speelt
het inleefspel met leerlingen
Heilige Familie – 6 Kantoor
Hier komt een footer
Aanpassingen mogelijk
- minder personages en dus minder dilemma’s en minder
groepsopdrachten (cfr Odisee en Presentatie Humaniora)
- geen groepsopdrachten
- op één locatie (bijvoorbeeld op school of enkel op de Grote Markt)
- beperkte voor- of nabeschouwing in de klas (zie spelhandleiding)
- geen ‘vieruurtjes’-winkel
OF MEER:
Educatief PAKKET
Historische bronnen
Uit het Stadsarchief
of via andere instellingen
(mits toestemming)
Duidelijke bronvermelding
Illustratie van dagelijks
leven tijdens WO I
Digitaal beschikbaar
Infofiche
Is kort!
Geeft de correcte bronvermelding weer.
Plaatst het historisch document in de Sint-Niklase context.
Kadert het historisch document in het groter geheel van WO I.
Verklaart de link met het inleefspel Dilemma 14/18.
Laat ruimte voor aanvullingen (cfr: link hedendaagse internationale
situatie).
ETAPPEGEBIED versus GOUVERNEMENTSGEBIED
OPEISING VAKLIEDEN werktuigkunde en weefkunde
vakken: Geschiedenis en Aardrijkskunde
Historische bron: 'Verslag over den Toestand en de Werkzaamheden der Academie van Schoone Kunsten en der Nijverheidsschool van de Stad Sint-Nikolaas gedurende het schooljaar 1916-1917.' SASN MA 148
Andere bronnen:
Jan Smet, Tekenen destijds. 175 jaar SASK, Antwerpen, 1988
Stadsarchief Sint-Niklaas, publicatie Archivaria 7, Bart Moenssens, De Stedelijke Nijverheidsschool van Sint-Niklaas (1887-1980), jaargang 3, oktober 1996
Dagboek Raphaël Waterschoot, http://www.oorlogsdagboek.org/index.htm
Achtergrondinformatie: Voor het jaarlijks stadsverslag moeten alle instellingen waaraan de stad een toelage verleent, een jaarverslag opstellen m.b.t. de werking van hun instelling. Zo ook dienen de 'tekenschool'
en de Nijverheidsschool hun avondlessen en zondagse lessen te verantwoorden. De Academie of 'tekenschool' (sinds 1813) concentreert zich op de artistieke ontwikkeling van haar leerlingen, terwijl de
Nijverheidsschool (sinds 1887) de beroepsbekwaamheid van ambachtslieden door esthetische vorming probeert te verhogen. Zij huizen in dezelfde gebouwen aan de Brouwerstraat (huidige R. Van Britsomstraat).
Foto (oude + huidige toestand) toevoegen? In het begin van de oorlog worden de lessen kortstondig gestaakt, maar doordat de situatie in Sint-Niklaas vrij rustig verloopt, worden de lessen al snel hervat. Pas op
17 oktober 1918 neemt de Duitse overheid de lokalen in beslag. Twee maanden na de bevrijding, op 13 januari 1919, starten de lessen opnieuw. In juni 1980 worden de lessen van de Nijverheidsschool afgeschaft
en bouwt de Stedelijke Academie voor Schone Kunsten alleen verder aan haar toekomst.
Dagboek Raphaël Waterschoot 24 september 1915: 'Ze verhuizen den Amerikaanschen winkel over van de Akademie naar n° 81 der Statiestraat (oude woonst van Jufrouw Herdewel of 2 huizen voorbij
Regentstraat). Deze verandering geschiedde voor de klassenheropening van de Akademie en Nijverheidsschool in wiens lokalen de winkel ingericht was.'
Lokale situatie gesitueerd in algemene kader WO I
Linken met het Stadsspel Dilemma 14/18
Linken hedendaagse internationale situatie
Dagboek Raphaël Waterschoot
21 augustus 1915: 'Deze die het Etappegebied verlaten krijgen 3 jaar
Gouvernementgebied en Etappegebied (p 8 van het jaarverslag)
ofwel tot 3000 mark boet.'
De grens tussen deze twee gebieden verandert in de loop van de oorlog geregeld. De grens
22 juli 1916: 'De Duitschers afficheeren dat Sint Nikolaas, Temsche,
situeert zich in Sint-Niklaas ten noorden van de stad. Sint-Niklaas behoort vanaf 21 juli 1916
Thielrode en Nieuwkerken te rekenen van 24 juli (maandag) bij het
tot het 'Generaal Gouvernementsgebied', waar de bevoorrading sneller en eenvoudiger
fortengebied van Antwerpen en bijgevolg bij het Generaal
verloopt, er Nederlandse kranten geleverd worden en het gebruik van paspoorten voor
gouvernementsgebied van Brussel onder bestuur van gouverneur
verplaatsing naar anderen 'gouvernementsgemeenten' wordt afgeschaft. De leerlingen die
Von Bissing zullen gerekend worden. De wetten van het
echter uit de noordelijk gelegen gemeenten (Sint-Gillis-Waas, Sint-Pauwels, Belsele, ...) naar
fortengebied van Antwerpen en van het generaal gouvernement
de Academie komen, wonen in Etappegebied. Dit gebied ligt richting het front en is
komen bijgevolg in toepassing, deze van het Etappen gouvernement
onderhevig aan een strenger regime. Het blijkt in 1916 onmogelijk om de grens over te steken:
vervallen.'
mensen verkrijgen enkel toestemming in noodsituaties (zoals een sterfgeval). Daarnaast blijkt
Mathilde Vandermeulen - dilemma 4
het openbaar vervoer ook stil te liggen, treinen worden enkel nog om militaire redenen
In april 1917 brengt Mathilde als verzetstrijdster een spion veilig
ingezet. Kaartje toevoegen?
over de grens van het gouvernementsgebied naar het
Etappegebied.
Dagboek Raphaël Waterschoot
Opeising werklieden door de bezettende overheid (p 9 van het jaarverslag)
2 oktober 1915: 'Al de ambachtslieden van Sint-Nikolaas, werkloos
Door een tekort aan arbeiders in eigen land (alle vitale mannen zitten aan het front en
of gedeeltelijk werkloos, worden door de Duitschers
Duitsland kan geen beroep doen op arbeidskrachten uit koloniën), roepen de Duitsers de
gerequisitioneerd om te Moorslede de vernielde huizen te gaan
inwoners van bezet gebied op tot vrijwillige arbeid tegen loon, gratis onderdak en gratis kledij.
heropbouwen (zeggen de Duitschers in hunnen brief aan de stad).
Er zijn echter zeer weinig mannen die hierop ingaan en die dus weigeren om mee te werken
De burgemeester wil de lijsten die de stad geeft niet teekenen. Of
aan de Duitse oorlogseconomie. Mede door een uitgebreid netwerk van hulp aan
de werklieden zullen gaan arbeiden is wat anders! Gezien de stad
noodlijdenden door het Nationaal Voedingscomité, hoeven mannen aan deze oproep geen
zich de oproep der Duitschers niet wil aantrekken zoo zullen de
gevolg te geven. Uiteindelijk gaan de Duitsers in bezet gebied over tot verplichte
Duitschers zelf een oproep aan het volk doen om te gaan arbeiden'
tewerkstelling. Uit het jaarverslag van de academie en nijverheidsschool blijkt dat het aantal
17 november 1915: ' 8 werklieden van Sint Niklaas die voor de
leerlingen in de loop van het jaar drastisch daalt door deze opeisingen, vooral bij de lessen
Duitschers naar het front niet willen gaan arbeiden worden
werktuigkunde en weefkunde.
gearresteerd en tot 6 maand gevangenisstraf veroordeeld.'
Weetje: juryleden bij de prijskampen: August en Leander Waterschoot (p 9-10 van het
jaarveslag)
Raphaël Waterschoot is één van de personages uit het Stadsspel
August Waterschoot, leraar aan de Academie en Nijverheidsschool, is van … tot … tevens
Dilemma 14/18. De dilemma's waar hij tijdens de oorlog voor staat,
stadsarchitect en dus ambtenaar van de Stad Sint-Niklaas. Ook Leander Waterschoot, zoon
zijn gebaseerd op het dagboek dat hij nauwkeurig bijhoudt van
van August en broer van Raphaël, is in die tijd tewerkgesteld als bouwkundige van de Stad. Uit augustus 1914 tot 9 november 1918. Het dagboek blijkt een unieke
het dagboek van Raphaël, geschreven tijdens de oorlog, vernemen we dat ook hij dankzij zijn bron van informatie over de impact van de oorlog in Sint-Niklaas.
vader als tekenaar aan de slag kan bij de Stad.
HELP !
- Nut van infofiche?
- Hoeveel infofiches?
- Aanpassingen / aanvullingen / schrappen?
- Digitaal beschikbaar stellen voldoende?
- Over welke onderwerpen?
Contact
Tine Van Landeghem
medewerker Stadsarchief Sint-Niklaas
[email protected]
03 778 33 80
Hendrik Heymanplein 3 – 9100 Sint-Niklaas
3de verdieping