Steunpunt Milieu en Gezondheid
advertisement
FACTFILE § Opdrachtgever : Vlaamse gemeenschap § § § Vlaams Minister van Leefmilieu en Landbouw; Vlaams Minister van Welzijn, Gezondheid en Gelijke Kansen Administratie Gezondheidszorg en AMINAL Realisatie: UG,VUB, LUC, UA, KUL, VITO, UMA, AZ Antwerpen, OPZ Geel, PIH § Looptijd: 1 oktober 2001 - 31 december 2006 § Financiering: 7.899.084 euro STRUCTUUR Het Steunpunt M&G telt zes strategische doelstellingen § 1° Luik: Beleidsondersteuning § 2° Luik: Ontwikkkeling van Beleidsinstrumenten § 3° Luik: Surveillance en Biomonitoring § 4° Luik: Toegepast Milieu en Gezondheidsonderzoek § 5° Luik: Sociaal en Gezondheidseconomisch onderzoek § 6° Luik: Methodologieontwikkeling Overzicht participerende promotoren en onderzoekers Vakgroep Radiotherapie, Kerngeneeskunde en Experimentele Radiologie (UG) Van Larebeke N., De Bont R. Vakgroep Menselijke Ecologie (VUB) Hens L, De Wit J., Vandegaer B. Entiteit Epidemiologie (KUL) Van Loon H., Vlietinck R., Van Kersschaever G., Reynders C., Van der Burg J. Expertisecentrum Milieutoxicologie, afdeling Milieu en Gezondheid (VITO) Schoeters G., Koppen G., Brits E. Vakgroep Analytische en MilieuChemie (VUB) Baeyens W., Baert L. Neurotoxicologisch Expertisecentrum Viaene M., Vermeir G. (OPZ Geel) Department of Health Risk Analysis (UM) Kleinjans J., Van Delft J., Van Leeuwen D., Ketelslegers H. Overzicht participerende promotoren en onderzoekers Centrum voor Statistiek (LUC) Molenberghs G., Bruckers K. Vakgroep Inwendige Ziekten, Laboratorium Hormologie-Andrologie (UG) Comhaire F., Dhooge W., Mahmoud A. Studiecentrum Technologie, Energie, Milieu (UA) Goorden L., Keune H. Faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen (UA) Loots I., Mertens R. Vakgroep Maatschappelijk Gezondheidkunde (UG) De Backer G., Willems J., De Henauw S., Bilau M., Matthys C. Pediatrie (AZ Antwerpen) Desager K. Provinciaal insituut voor Hygiëne (PIH) Nelen V., Van de Mieroop E. Expertisecentrum Integrale Milieustudies, afdeling Meten en Evalueren (VITO) De Nocker L., Torfs R. PROBLEMATIEK (1) Levensstijlfactoren Roken Te veel calorieën Te weinig groenten en fruit Te weinig lichaamsbeweging Te veel zonnen Enz... Milieufactoren Vervuilende stoffen buitenshuis Vervuilende stoffen binnenshuis Vervuilende stoffen voeding Radioactieve straling Niet ioniserende straling Beschavingsziekten Erfelijke voorbeschikkende factoren Grotere gevoeligheid aan een bepaald agens Neiging tot bepaalde aandoening Kanker Asthma Bloedvataandoeningen Zenuwziekten Suikerziekte Onvruchtbaarheid Enz... PROBLEMATIEK (2) 200.000 stoffen op de wereldmarkt Meer dan 2.800 stoffen in omgevingslucht 10% kankerverwekkend Interacties 2 à 3% xeno-oestrogeen Blootstellingen wijd verspreid en gelijkaardig 2.000 stoffen in grote hoeveelheden in Europese Gemeenschap PROBLEMATIEK (3) Onbekende stoffen of agentia Detectie, identificatie? Biologisch effect Interactie tussen agentia Detectie, identificatie? PROBLEMATIEK (4) Mate van risico Verbonden aan bepaalde blootstelling associatie Gemeten inwendige dosis Biologische effect Gezondheidseffect Managementstructuur Steunpunt Vlaamse Gemeensc Stuurgroep: -Bevoegde ministe -Bevoegde administ Projectcoördinator Kwaliteitsmanage Rapportage Subcontractanten Management Team Overleg promotore Woordvoerder Steunpunt Veldwwerk coördinat Zes Strategische Doels Biomonitoring overlegmomenten Samenstelling Stuurgroep Guido Steenkiste Kabinetschef Vlaams Minister Sannen Rudi Daems Kabinet Vlaams Minister Sannen, adjunct-kabinetschef Pieter Van Vooren Kabinet Vlaams Minister Sannen, raadgever algemeen beleid Dominique Aerts Ludwine Casteleyn AMINAL, directoraat-generaal Philippe D’Hondt VMM, stafmedewerker Myriam Bossuyt VMM, stafmedewerkster Dirk Wildemeersch Gerrit Tilborghs Administratie Gezondheidszorg Edwine Pelfrene Administratie Planning & Statistiek Jan Van Heuverswyn Administratie Wetenschap, Innovatie & Media Griet Van Gestel OVAM INHOUD BELEIDSONDERSTEUNING Vraagbaak § Het antwoorden op concrete vragen van de overheid door middel van literatuurstudie § Pro-actieve rapporten ® thema’s parlementaire commissie M&G § Voorbeelden: acrylamide, stortplaatsen, benzeen § http://www.milieu-en-gezondheid.be INHOUD BELEIDSONDERSTEUNING Literatuurstudie § Lage dosisproblematiek ® bepalend voor impact milieuvervuiling § Epigenetische kankerverwekkende invloeden (hormoonverstoring, dioxines, pcb’s, pesticiden, plastic componenten § Meest belangrijke gezondheidsbedreigende polluenten Kostenefficiëntie biomonitoring § Verkennen van nut, haalbaarheid en kostenefficiëntie van een biomonitoringsprogramma NEHAP § Ondersteuning van het National Environment and Health Action Plan INHOUD BELEIDSONDERSTEUNING Kruisdatabanken § Analyseren van pathologie gegevens en geografisch lokaliseren in relatie tot milieufactoren § Koppeling tussen milieu- en gezondheidsdatabanken ® kruisdatabanken § Bestaande databanken: § Gezondheid: SPE, MKG, VKL, Mortaliteit § Milieu: SO2, NO2, PM10, Dioxine § Socio-economisch: urbanisatiegraad, socioeconomische index, bevolking INHOUD ONTWIKKELING VAN BELEIDSINSTRUMENTEN § Ontwikkeling van kernlijst aan milieu- en gezondheidsindicatoren voor Vlaanderen ® i.s.m. Vlaamse administratie § Planning: § Internat. lit.studie ® inventarisatie indicatoren D.O., M&G § Selectie indicatoren ® relateren M&G, beleidsrelevantie, DPSEEA-model § Toetsen indicatoren ® op basis van selectiecriteria § Resultaten: § Kernlijst 42 M&G-indicatoren § Toekomstperspectieven: § Aanvulling a.d.h.v. resultaten biomonitoringstudie § Aanpassen aan nieuwe ontwikkelingen § Nieuwe inzichten i.v.m. M&G ® Nieuwe blootstellings- of effectindicatoren INHOUD ONTWIKKELING VAN BELEIDSINSTRUMENTEN Onderzoek: § Mogelijke verbanden tussen de aanwezigheid van groene ruimten in de directe woonomgeving en specifieke gezondheidseffecten Hypothese: § Nabijheid en gebruik van groene ruimten oefent een positieve invloed uit op de gezondheid van de Vl.bevolking Methodologie: § Lit.studie ® invloed groene ruimten op de gezondheid § Selectie buurten ® 2 buurten met ? hoevelheid groen ® = socio-econ status., luchtkwaliteit § Enquêtering 150 inw./buurt ® socio-econ. geg., zelfgerapporteerde gezondheidstoestand, mentale gezondheidstoestand, gebruikspatronen groene ruimten § Verwerking enquêtes § Formulering besluiten ® impact groene ruimten op de gezondheid Surveillance en Biomonitoring Milieupolluenten Gidsstoffen in mens Polycyclische aromatische koolwaterstoffen 1-Hydroxypyreen Dioxinen Dioxine-achtige PCB’s Andere Dioxine-achtigen « Dioxine-activiteit » Pesticiden Gechloreerde pesticiden PCBs Merker PCBs Polluenten Non-ferro nijverheid Cadmium en Lood Biomonitoring: deelnemers Blootstelling in verkeer, woonomgeving Groei & ontwikkeling Astma & allergie Groei & ontwikkeling Astma & allergie jongere Risico op kanker Fertiliteit pasgeborene Blootstelling bij begin van het leven Volwassene Accumulerende blootstelling Metingen blootstellingsmerkers effectmerkers confounders pasgeborenen Navelstrengbloed: cadmium, lood adolescenten Bloed: cadmium, lood Navelstrengserum: merker PCBs, pesticiden, dioxine-activiteit Serum: merker PCBs, pesticiden Blootstelling in mengstalen Urine: 1-OH pyreen, ttmuconzuur Bloed: komeettest Biometrie, TSH (hielprik), TSH (navelstrengbloed),Apgar score, tijd tot zwanger, astma en allergie follow up kinderen 0-2j: groei, ontwikkeling: 4 &10j : cognitieve ontwikkeling 6j: uithoudigstest + vragen astma & allergie Vragenlijst: algemeen + voeding Biochemische analysen: cholesterol, ijzerstatus, genotypering volwassenen Serum: merker PCBs, pestidicen, dioxine-activiteit Urine: 1-OH pyreen, ttmuconzuur, cadmium Bloed: komeettest, HPRT Serum: 5 kankermerkers Serum: hormoonspiegels Biometrie, sexuele ontwikkeling, gehoortest, vragenlijst: astma & allergie Urine: 8-OH deoxyguanosine, 1 kankermerker vragenlijst: astma & allergie Vragenlijst: algemeen + voeding Vragenlijst: algemeen + voeding Biochemische analysen: cholesterol, ijzerstatus bloed, urinair creatinine Biochemische analysen: cholesterol, ijzerstatus bloed, urinair creatinine Opvolgstudie neurologische ontwikkeling van het kind Analyse navelstrengbloed Pb, Cd, PCB, dioxineachtige stoffen testen vragenlijsten voeding: aard + duur 0 1 2 3 4…. Blootstelling voor de geboorte 12 15 18…………………………42 maanden Blootstelling na de geboorte Opvolgstudie neurologische ontwikkeling van het kind Probleemstelling: Deze opvolgstudie wenst na te gaan of er een invloed van de pre- en postnatale milieublootstellingen op de verschillende aspecten van de neuropsychologische ontwikkeling van het kind kan vastgesteld worden. Doelstellingen: § Er zal bekeken worden of bepaalde subpopulaties (jongens, laag premorbied IQ, geen borstvoeding, e.d.) risicogroepen zijn. § Er zal nagegaan worden of gedrag een bruikbare bio-effect parameter is in follow-up studies bij populaties die blootgesteld werden aan toxische stoffen. § Op basis van de data zal gepoogd worden om modellen van additie- of interactie-effecten van milieupolluenten met andere factoren op te stellen. Aanpak § In vier van de acht geselecteerde gebieden in de biomonitoringscampagne in Vlaanderen worden in totaal 200 pasgeborenen gerecruteerd. Deze baby’s worden opgevolgd tot de leeftijd van 42 maanden. Opvolgstudie Astma en Allergie Analyse navelstrengbloed Pb, Cd, PCB, dioxineachtige stoffen vragenlijsten voeding, infecties, astmatische klachten Analyse stoelgang longfunctietest huidtest 0 1 2 3 4 5 6 …………..12……..…………………………36 maanden Blootstelling voor de geboorte Blootstelling na de geboorte Opvolgstudie Astma en Allergie Inleiding: § Allergische aandoeningen bij kinderen nemen toe § ‘Westerse levensstijl’ ® verminderde blootstelling aan bacteriën op jonge leeftijd, verhoogde blootstelling aan chemicaliën en luchtverontreiniging Doelstellingen: § Onderzoeken van de invloed van verschillende aspecten van een ‘Westerse levensstijl’ op de microbiële flora § Opsporen van verschillen in darmflora van kinderen in een landelijk of stedelijk gebied § Relatie leggen met het ontstaan van atopie en astma Aanpak § In twee van de acht geselecteerde gebieden in de biomonitoringscampagne in Vlaanderen worden in totaal 200 pasgeborenen gerecruteerd. Deze baby’s worden opgevolgd tot de leeftijd van 36 maanden. Inhoud Toegepast Milieu en Gezondheidsonderzoek A) Toxicogenomische toepassingen in biomonitoringstudies Probleemstelling: § Analyseren van veranderde genactiviteiten als biomarker voor effect Doelstellingen: § Het ontwikkelen, valideren en toepassen van nieuwe biomarkers voor effect als gezondheidsindicator bij blootstelling aan kankerverwekkende stoffen, en van biomarkers voor susceptibiliteit t.a.v. die indicatoren. Aanpak: § De biomarkers zullen gebaseerd zijn op de nieuwste genomics technologieën. De biomarker voor effect zal bestaan uit genexpressieprofielen van vele genen tegelijkertijd in lymfocyten en indien mogelijk in sputumcellen. De biomarker voor genetische gevoeligheid zal gebaseerd zijn op high throughput technologieën voor het simultaan genotyperen van minstens 100 variant allelen. Toekomstperspectieven: § Toepassing in biomonitoringstudies van Steunpunt M&G Inhoud Toegepast Milieuen Gezondheidsonderzoek B) Monitoring van endocriene verstoorders in verschillende milieumatrices Detectie van hormoonverstorende stoffen 1) Competitieve Binding test: meet de capaciteit van stoffen om zich aan de oestrogeen receptor te binden 2) Tests met levende cellen: meten de capaciteit van stoffen om de oestrogeenreceptor te activeren (binding aan de receptor, binding aan en activatie van een “estrogen responsive element”, een oestrogeen –gevoelige DNA sequentie) 2.1. Gist test 2.2. Tests op cellen die fysiologisch interageren met oestrogenen: - Sertoli cellen (met reporter gen) - Gonadotrope cellijn (zal de studie van de regulatie van endogeen oestrogeen gevoelige genen toelaten) - Celproliferatietests (Sertoli cellijn, prostaatkankercellen, borstkankercellen) Principle GST-TER Competitive binding assay Anti-GST-tER Anti-GST tER tER GS T GS T E2 E2 E2 E2 tER GS T tER E2 GS T E2 E2 E2 tER E2 tER E2 GS T E2 E2 Anti-GST-tER + E2 after wash E2 GS T E2 Anti-GST-tER + E2 E2 E2 Estrogen inducible expression system in yeast Adapted from Routledge et al., 1996 ER Hsp Hsp Hsp Hsp ERE Lac-Z Luc b-Galactosidase Nucleus Absorbance read at 540 nm code watertype receptor gist MVLN 01J 143 01J 142 01J 140 01J 141 01J 145 01J 144 02B015-2 02C045 02C169 02C172 02B011-2 02C046 02C171 02B011-3 02C044 02B015-3 opp water opp water opp water opp water opp water opp water industrie opp water opp water opp water industrie opp water opp water industrie opp water industrie 9.32 0.97 1.51 1.57 6.46 out of range 93.64 0.93 2.14 10.78 165.20 1.45 107.70 0.50 11.56 0.83 3.47 0.46 13.72 2.42 6.21 40.61 0.33 1.46 0.63 16.21 3.38 1.76 69.73 <LOD 2.12 <LOD 3.48 0.67 14.99 1.9 6.72 34.7 alles tox 1.42 0.19 5.28 alles tox 0.82 28.51 <LOD 3.18 <LOD Uitgangspunt Niet eenzijdig informeren wel een dialoog aanmoedigen burgers, organisaties overheid onderzoekers Luisteren naar hoe mensen zelf risico’s ervaren is belangrijk bij zoeken naar oplossingen Praten over resultaten, wetenschappelijke onzekerheden en meningsverschillen bevordert het vertrouwen in het onderzoek Inhoud sociaal gezondheidsen economisch onderzoek § Doelstellingen: § Risicopercepties in kaart brengen en ‘vinger aan de pols’ methoden suggereren § Uitwerken communicatiemodellen voor milieu- en gezondheidsrisico’s § In kaart brengen van randvoorwaarden, mogelijkheden en methoden voor argumentatief en interactief beleid omtrent milieu- en gezondheidsrisico’s § Werkplan communicatie: meersporenstrategie van communicatie, interactie en reflectie Primaire vragen: § § § Reflectie eigen functioneren, ontwikkeling beleidsrelevante kennis Interactiemogelijkheden met de omgeving en invulling Rol sociale wetenschapper in het debat Initiatieven: § Perceptieonderzoek, webstek-nieuwsbrief, inbrengen lokale ervaringskennis, educatief pakket, communicatiespelregels Inhoud methodologie-ontwikkeling • Methodologische concepten en ontwikkeling van modellen en technieken ® Ontwikkeling questionnaires voor schatting inname milieupolluenten via de voeding ® Opstellen standaardprotocol voor “voedselcontaminatiedatabank” ® Opstellen standaardprotocol voor “total diet studies” ® Op punt stellen technieken voor simulatieonderzoek m.b.t. blootstelling aan milieupolluenten bij ? subgroepen van de Vl.bevolking B) Ontwikkeling en operationalisering van markers van effect van blootstelling aan milieupolluenten Het identificeren van biomarkers voor vroege effecten van blootstelling aan milieucontaminanten in termen van specificiteit, kinetiek en gevoeligheid, het statistisch karakteriseren van deze merkers, en het evalueren van deze merkers voor toepassing in milieugezondheidkundige veldstudies. Inhoud methodologie-ontwikkeling (A) Aanpak: § Ontwikkeling instrumenten (voedselfrequentie vragenlijsten) ® datacollectie consumptiepatronen (frequentie/portie) voedingsmiddelen § Validering instrumenten ® schatting producten die in Vlaanderen het meest en/of het meest regelmatig geconsumeerd worden § Datacollectie ® verschillende, relevante contaminanten in de voeding Contaminanten worden relevant naar mate ze § meer gebruikt worden, § minder snel afbreken, § toxisch zijn, § na bereiding nog aanwezig zijn, § voorkomen in producten die regelmatig geconsumeerd worden door een belangrijk deel van de bevolking, § … § Combinatie consumptie- en contaminatiedatabanken ® selectie voedingsmiddelen “Total Diet Study” Stand van zaken rekrutering Naam gebied ANTW. AGGL HAVENGEBIED FRUITSTREEK OLEN Pasgeborenen 220 144 184 117 GENTSE AGGLOMERATIE VERBRANDINGSOVENS 192 26 LANDELIJK VLAANDEREN ALBERTKANAAL ZONE 174 54 Stand van zaken rekrutering Naam gebied ANTW. AGGL HAVENGEBIED FRUITSTREEK OLEN Adolescent 55/83 GENTSE AGGLOMERATIE VERBRANDINGSOVENS LANDELIJK VLAANDEREN ALBERTKANAAL ZONE 23/36 Stand van zaken rekrutering Naam gebied ANTW. AGGL HAVENGEBIED FRUITSTREEK OLEN Astma en Allergie 101 GENTSE AGGLOMERATIE VERBRANDINGSOVENS LANDELIJK VLAANDEREN ALBERTKANAAL ZONE 51 Stand van zaken rekrutering Naam gebied ANTW. AGGL HAVENGEBIED FRUITSTREEK OLEN GENTSE AGGLOMERATIE VERBRANDINGSOVENS LANDELIJK VLAANDEREN ALBERTKANAAL ZONE Neurologische ontw. 75 70 10 38 Metingen blootstellingsmerkers effectmerkers confounders pasgeborenen Navelstrengbloed: cadmium, lood adolescenten Bloed: cadmium, lood Navelstrengserum: merker PCBs, pesticiden, dioxine-activiteit Serum: merker PCBs, pesticiden Blootstelling in mengstalen Urine: 1-OH pyreen, ttmuconzuur Bloed: komeettest Biometrie, TSH (hielprik), TSH (navelstrengbloed),Apgar score, tijd tot zwanger, astma en allergie follow up kinderen groei, ontwikkeling: cognitieve ontwikkeling, TSH en Thyroidhormonen astma & allergie, intestinale flora Vragenlijst: algemeen + voeding Biochemische analysen: cholesterol, ijzerstatus, genotypering Serum: hormoonspiegels volwassenen Serum: merker PCBs, pestidicen, dioxine-activiteit Urine: 1-OH pyreen, ttmuconzuur, cadmium Bloed: komeettest, Micronucleustest Serum: 5 kankermerkers Biometrie, sexuele ontwikkeling, gehoortest, vragenlijst: astma & allergie Urine: 8-OH deoxyguanosine?, BTA kankermerker? vragenlijst: astma & allergie Vragenlijst: algemeen + voeding Vragenlijst: algemeen + voeding Biochemische analysen: cholesterol, ijzerstatus bloed, urinair creatinine Biochemische analysen: cholesterol, ijzerstatus bloed, urinair creatinine Opvolgstudie neurologische ontwikkeling van het kind Probleemstelling: Deze opvolgstudie wenst na te gaan of er een invloed van de pre- en postnatale milieublootstellingen op de verschillende aspecten van de neuropsychologische ontwikkeling van het kind kan vastgesteld worden. Doelstellingen: – Er zal bekeken worden of bepaalde subpopulaties (jongens, laag premorbied IQ, geen borstvoeding, e.d.) risicogroepen zijn. – Er zal nagegaan worden of gedrag een bruikbare bio-effect parameter is in follow-up studies bij populaties die blootgesteld werden aan toxische stoffen. – Op basis van de data zal gepoogd worden om modellen van additie- of interactieeffecten van milieupolluenten met andere factoren op te stellen. Aanpak – In vier van de acht geselecteerde gebieden in de biomonitorings-campagne in Vlaanderen worden in totaal 200 pasgeborenen gerecruteerd. Deze baby’s worden opgevolgd tot de leeftijd van 42 maanden. Opvolgstudie Astma en Allergie Inleiding: – Allergische aandoeningen bij kinderen nemen toe – ‘Westerse levensstijl’ ® verminderde blootstelling aan bacteriën op jonge leeftijd, verhoogde blootstelling aan chemicaliën en luchtverontreiniging Doelstellingen: – Onderzoeken van de invloed van verschillende aspecten van een ‘Westerse levensstijl’ op de microbiële flora – Opsporen van verschillen in darmflora van kinderen in een landelijk of stedelijk gebied – Relatie leggen met het ontstaan van atopie en astma Aanpak – In twee van de acht geselecteerde gebieden in de biomonitorings-campagne in Vlaanderen worden in totaal 200 pasgeborenen gerecruteerd. Deze baby’s worden opgevolgd tot de leeftijd van 36 maanden. Principle GST-TER Competitive binding assay Anti-GST-tER Anti-GST tER tER GS T GS T E2 E2 E2 E2 tER GS T tER E2 GS T E2 E2 E2 tER E2 tER E2 GS T E2 E2 Anti-GST-tER + E2 after wash E2 GS T E2 Anti-GST-tER + E2 E2 E2 Estrogen inducible expression system in yeast Adapted from Routledge et al., 1996 ER Hsp Hsp Hsp Hsp ERE Lac-Z Luc b-Galactosidase Nucleus Absorbance read at 540 nm
