Tijd voor een grondige aanpak

Versie 28 februari 2014
Tijd voor een grondige aanpak,
Fundering voor een nationale strategie.
250 miljoen euro per jaar
wordt geraamd als extra
onderhoudskosten voor
infrastructuur (wegen en
rioleringen) ten gevolge
van slappe bodem.
Wat is het platform slappe bodem?
Het platform slappe bodem is het netwerk van 21 gemeenten die te maken hebben met de gevolgen
van een slappe bodem in de bebouwde omgeving. De gemeenten streven naar lange termijnoplossingen voor de problemen waarmee zij en hun burgers te maken hebben. Dit streven willen zij bereiken
door het agenderen van de problematiek bij de politiek, kennisinstellingen en bedrijven en door het investeren in kennisdelen en kennisontwikkeling rond technische, procesmatige en financiële oplossingen.
Wat is het probleem?
In het overgrote deel van West- en Noord-Nederland bestaat de bodem uit slappe veen- en
kleilagen. De gevolgen hiervan zijn verzakkende wegen, pleinen, stoepen en rioleringen, waardoor gemeenten te maken hebben met continu hoge beheerskosten. Het grootste deel van
deze gemeenten ligt in het economische hart van Nederland, de Randstad, en zij vertegenwoordigen nationale economische belangen. De bewoners van deze gemeenten hebben te maken
met hogere lasten, veel overlast door onderhoudswerkzaamheden, een openbare ruimte van
mindere kwaliteit, het regelmatig ophogen van tuinen en eigen grond, maar ook met funderingsproblemen en verzakkende woningen en bedrijfspanden. De inklinking van de bodem is al
eeuwen gaande en wordt versterkt doordat waterpeilen met de inklinking moeten meebewegen. Het doorgaand ophogen van bebouwd gebied versnelt het proces nog verder. Op lange
termijn zullen hele dorpen en steden zover verzakt zijn dat ze onder water komen te staan.
Ingrijpende, pijnlijke en dure maatregelen zijn nodig om de dorpen en steden droog te houden.
Het is daarom tijd om nu te acteren om dit grote maatschappelijke probleem bespreekbaar en
handelbaar te maken.
Feiten op een rij
Techniek
Het slappe lagenpakket (klei en veen) is op sommige plekken wel 10-20 meter dik. In de omgeving Gouda – Waddinxveen – Boskoop is dat voornamelijk veen, in Delft is dat voornamelijk
klei. De bodem zakt hier soms met wel 2 tot 3 centimeter per jaar, ook in historische steden
als Woerden en Gouda. Dit heeft tot gevolg dat infrastructuur in hoog tempo verzakt en frequent onderhouden moet worden om te voorkomen dat wegen onberijdbaar worden doordat
ze regelmatig onder water komen te staan. Diverse aanlegtechnieken zijn door slappebodemgemeenten al uitgeprobeerd, bijvoorbeeld met lichte funderingen en ophoogmaterialen, maar de
optimale beheerstrategie is nog niet ontdekt.
Verwachte bodemdaling en -stijging 2002 - 2050
Op lange termijn
zullen hele dorpen
en steden zover
verzakt zijn dat
ze onder water
komen te staan...
Bron Deltares
Meer betrouwbare kennis over bodemopbouw en gedrag van de bodem is noodzakelijk om een
betere afweging te kunnen maken tussen effectievere oplossingen voor aanleg en beheer van
infrastructuur tegen aanvaardbare kosten. Stichting Rioned heeft in de Benchmark Rioleringszorg
2013 becijferd dat gemeenten met een slappe bodem bijna tweemaal zoveel riolering vervangen
dan gemeenten met vooral zand en stevige kleigrond, terwijl de kosten voor vervanging hoger zijn
en jaarlijks stijgen (zie tabel). Niet alleen wordt door deze gemeenten meer riolering vervangen,
het gebeurt ook veel vaker. Gemeenten op slappe bodem hebben vaker te maken met verzakte en
lekkende rioleringen. Ook huisaansluitingen vormen een belangrijke zorg. Niet alleen gemeenten
hebben hiermee te maken, maar ook de nutsbedrijven die verantwoordelijk zijn voor kabels en
leidingen. De maatschappelijke kosten zijn hoog: 250 miljoen euro per jaar wordt geraamd als extra
onderhoudskosten infrastructuur ten gevolge van de slappe bodem.
Financiën
In 2005 heeft Cebeon onderzoek gedaan naar de meerkosten die gemeenten hebben ten gevolge
van de slappe bodem. Dit heeft geleid tot een herverdeling van het gemeentefonds van 17,5 miljoen
in 2007 ten gunste van gemeenten met een slappe bodem. De slappebodemgemeenten waren destijds blij met deze erkenning, maar stelden tegelijk dat dit slechts een deel van het probleem oplost.
De werkelijke meerkosten liggen veel hoger.
Effect van bodemsoort op de totale onderhoudskosten
(gemiddeld over 2006-2016)
Toename kosten per km systeembuis per jaar
70%
60%
50%
40%
30%
20%
Bron: Benchmark
Rioleringszorg 2010,
Stichting Rioned
10%
0%
-10%
-20%
0-25%
25-50%
50-75%
>75%
aandeel veen+klei/veen
Benchmark Rioleringszorg 2013 van Stichting Rioned becijfert
dat gemeenten met een slappe bodem bijna tweemaal zoveel
riolering vervangen dan gemeenten met vooral zand en kleigrond.
De hogere rioolkosten waarmee slappe bodem gemeenten worden geconfronteerd, worden
in de vorm van de relatief hoge rioolheffingen doorbelast aan de burgers om de gemeentebegroting sluitend te krijgen. COELO heeft in 2009 in opdracht van het Platform Slappe Bodem
onderzoek gedaan. Een van de conclusies was dat het aandeel van de bodem dat uit klei bestaat
verlagend werkt op de hoogte van de woonlasten, terwijl het aandeel van kleiveen en (vooral)
veen verhogend is voor de woonlasten. De rioolheffing in een gemeente die voor meer dan de
helft uit veenbodem bestaat ligt soms wel € 100 per huishouden hoger, bijvoorbeeld in Zaanstad. Dat is 65% hoger dan gemiddeld!
Los van de lasten voor burgers en gemeenten, is de schade voor de economie van heel Nederland groot, zeker wanneer rekening wordt gehouden met gangbare klimaatscenario’s waarin
watertekorten en wateroverschotten langer en heviger voorkomen. In een poging de impact
van deze klimaatscenario’s te kwantificeren heeft Deltares in 2012 een onderzoek uitgevoerd
in opdracht van het Deltaprogramma Nieuwbouw en Herstructurering.Voor slappebodemgemeenten wordt hierin een bedrag van 250 miljoen euro per jaar aan extra onderhoudskosten
aan infrastructuur (wegen en riolering) als benadering genoemd voor de huidige situatie. Deze
kosten stijgen jaarlijks afhankelijk van het optredend klimaatscenario. De schade aan funderingen inclusief infrastructuur, als gevolg van grondwateronderlast in nog vele malen hoger en kan
oplopen tot wel 25 miljard euro tot 2050.
Samenwerking en gedeelde verantwoordelijkheid
De slappe bodem is niet een probleem van gemeenten alleen. Het is een groot en groeiend
maatschappelijk probleem, dat onze economie direct raakt en om een stevige aanpak vraagt.
Ook het bedrijfsleven, de landbouw, huiseigenaren, waterschappen, Rijkswaterstaat, nutsbedrijven en provincies hebben te maken met de gevolgen van bodemdaling. Op langere termijn
zullen de gevolgen van de bodemdaling meer zichtbaar worden en daarmee ook de schade. Hoe
complex het probleem is, laat onderstaande illustratie zien. Dé oplossing zal niet gevonden worden, maar wel is duidelijk dat meer gevraagd zal worden van het samenspel tussen de partijen
die een deel van de verantwoordelijkheid dragen. We kunnen het niet laten gebeuren dat onze
waardevolle steden en dorpen verder wegzakken!
Evaporatie
Neerslag
Neerslag
Evapotranspitaite
Drainage
Afstroming
Schade aan riool door verschilzetting
Infiltratie
Infiltratie
Rioolstelsel
Vuilwater
Evapotranspitaite
Infitratie
Drainage
Afname
waterkwaliteit
Drinkwater
Grondwater overlast
Capilaire
nalevering
Overstorting
Hittestress
Irrigatie
Drainage
(lekkage)
Verschilzetting wegen
Wateropname
afstroming
Wateraanvoer
voor peilbeheer
en doorspoeling
Evaporatie
Hittestress
Percolatie
Neerslag
Droogteschade groen
funderingschade door
grondwater overlast
Grondwater
winter
Grondwater
zomer
Paalrot
Afvalwater zuiv
ering
Tijd voor een grondige aanpak!
Het Platform Slappe Bodem pleit voor:
n Brede maatschappelijke aandacht
n Een nationaal (onderzoeks)programma gekoppeld aan een onderzoeksfonds
n Nationale strategie slappe bodem
n Investeringsfonds voor onderhoud infrastructuur
Dit zal een grote bijdrage leveren aan de doelstelling van het Deltaprogamma om Nederland
ook op lange termijn droog, leefbaar en welvarend te houden. Een stevige en gedragen strategie
om onaanvaardbare economische en maatschappelijke schade te voorkomen is dringend noodzakelijk. Het is nu tijd voor een grondige aanpak!
Platform Slappe Bodem
Postbus 45,
2800 AA Gouda
[email protected]
www.slappebodem.nl