Risicofactoren en voeding bij kanker

Risicofactoren en
voeding bij kanker
Dr. Dieuwertje Kok, medisch bioloog, WUR Humane Voeding
Prof. Dr. Ben Witteman, MDL-arts, Ziekenhuis Gelderse Vallei
Patient 1
risicofactoren voor kanker
 68 jaar oude man.
 Maakt zich zorgen! In de familie veel kanker (vader prostaat
(78) en longkanker (56); moeder darmkanker (73); Broer
prostaatklachten (72); Neef met darmkanker (68)
 Zelf wat meer buikklachten en kan moeilijker uitplassen.
Altijd wat obstipatie gehad, niet veranderd. Rookt, drinkt 4
bier per dag. Komt weinig buiten. Is vaak gestressd
 Wil gezonder gaan leven. Graag leefwijze- en
risicoadviezen?
Discussie
 Wat zijn risicofactoren voor prostaatkanker?
 Wat zijn risicofactoren voor darmkanker?
 Zijn er verschillende adviezen voor vrouwen en
mannen?
 Waar kan patiënt betrouwbare informatie vinden?
 Welke life-style is haalbaar en het beste voor deze
man. Hoe kunt u hem hierin begeleiden (praktisch)
Gevoelig voor ‘hypes’
Stand van zaken
Vraag:
Hoeveel procent van alle kanker diagnoses is te wijten
aan voeding en leefstijl?
Bron: Parkin et al. British Journal of Cancer 105; S2 (2011) en WCRF rapport (2007)
Stand van zaken
~30%
Bron: Parkin et al. British Journal of Cancer 105; S2 (2011) en WCRF rapport (2007)
Stand van zaken
World Cancer Research Fund
 Samenvatten studies naar
effecten van voeding op
kankerrisico
 Systematisch literatuuroverzicht
 Meta-analyses
 17 locaties kanker
 Aanbevelingen
De resultaten
Pancreas
Dikke darm
Borst
Endometrium
Nier
Slokdarm
Dikke darm
Mond
Slokdarm
Borst
Dikke darm
Mond
Slokdarm
Long
Maag
Prostaatkanker
• Leeftijd
• Ras
• Positieve familiegeschiedenis én
• Aantal genetische varianten
WCRF rapport 2007
Darmkanker
WCRF rapport 2007 en
Update 2010
Aanbevelingen
Voorkom overgewicht
Beweeg tenminste 30 minuten per dag
Vermijd energierijke voeding en dranken
Eet voornamelijk plantaardig voedsel
Beperk inname van rood vlees en bewerkt vlees
Beperk inname van alcohol
Beperk inname van zout (en gezoute producten)
Gebruik geen supplementen ter preventie van kanker
Patient 2
ondervoeding bij kanker
 48 jarige vrouw met ovariumcarcinoom.
 Krijgt chemotherapie. Valt zwaar!
 Heeft weinig eetlust. 8 kg afgevallen (> 10%)
 Voelt zich zwakker worden en moet volgende week
weer…
Discussie
 Wat zijn de gevolgen van het gewichtsverlies op welzijn en
complicatiekans?
 Is het mogelijk de eetlust te verbeteren of de misselijkheid te
verminderen?
 Is bijvoeding (drinkvoeding) zinvol? Hoe werkt dit in de
praktijk?
 Wanneer is er een indicatie voor voeding per maagsonde of
jejunumsonde of PEG.
 Is bijvoeding in de palliatieve setting zinvol/noodzakelijk?
kankercachexie
Kakos & Hexis = slechte toestand /slechte conditie
 Kenmerken van cachexie:
 Ongewenst gewichtsverlies, anorexie, snelle verzadiging,
smaakveranderingen
 anemie, oedeem en vermoeidheid
 Gevolgen van cachexie:
 negatieve invloed op de therapierespons
 vermindering van de kwaliteit van leven
 vermindering van de overleving
 Prevalentie: 9-84%
 Ingewikkeld proces, werking nog niet volledig
achterhaald
Megastrolacetaat
Dexamethason
farmacologie
progestativum
glucocorticoid
plaats
Verbetern eetlust
Behouden gewicht
Verlichten moeheid
Algemeen welbevinden
Snelle verbetering QoL
Geen gewichtstoename
toediening
Oraal
Effect na 2 weken
Moeten goede
levensverwachting hebben
Oraal
Alleen gebruiken bij korte
levensverwachting
dosering
1 x 480 mg zn ophogen tot
1 x 800 mg
1 x 4 – 8 mg
bijwerking
Vochtretentie
Trombose, impotentie,
hypertensie,
hyperglycaemie
Candida, hyperglycaemie,
ulcus, psychische
veranderingen
bijvoeding
 Smaakmakers / ambiance / bewegen
 Drinkvoeding
 Neus-maag sonde
 Neus – jejunumsonde
 PEG
 PEJ
Percutane Endoscopische
Gastrostomie
Patient 3
voeding NA kanker
 Patiente van 37 jaar. Borstkanker gehad (niet genetisch
bepaald). Behandeld met resectie en chemotherapie.
Gaat goed, geen aanwijzing voor recidief.
 Wordt steeds dikker terwijl ze niet veel eet. Bij lich.
onderzoek behoudens obesitas geen afwijkingen.
 Wil weten waarom ze zo dik wordt? Wil leefwijze- en
voedingsadviezen om af te vallen en recidiefkanker te
voorkomen.
Discussie
 Van chemotherapie word je altijd dik.
 Het veranderde eet- en leefgedrag na kanker is
psychologisch bepaald.
 Eet- en leefgedrag adviezen aan postkankerpatienten
worden zeer gewaardeerd en vrijwel altijd opgevolgd.
 Gezond leven na kanker kan de kans op recidiefkanker
verkleinen.
Het onderzoek
Risicofactor
Therapie
Overleving
Het probleem
Gewichtstoename tijdens en na therapie
- Vocht
- Verlies spiermassa
- Toename vetmassa
1 jaar na diagnose
+2kg
5 jaar na diagnose
>5kg (29%)
Winkels et al., Ned Tijdschr Oncol 2012;9:256-61
Het probleem
Costa et al, 2002, Sao Paulo Med. J. vol.120no.4
Het probleem
Demark-Wahnefried W et al. JCO 2001;19:2381-2389
Sarcopenische obesitas
Inflammatie
Metabole
ontregeling
Eiwitafbraak
De oorzaak?
 Vervroegd in de overgang
 Verandering in eetpatroon
 Verandering in geur/smaak perceptie
 Verandering in lichamelijke activiteit
 …
De oorzaak?
300 borstkankerpatiënten
300 vriendinnen zonder borstkanker
Smaak en geurveranderingen
Ervaringen patiënten
Hoeveelheid spier / vet
De oplossing
Adviezen: afhankelijk van patiënt en tijdstip
5-jaars overleving borstkanker is 85%
Nederlandse Kanker Registratie (www.cijfersoverkanker.nl)
Aanbevelingen WCRF
Voorkom overgewicht
Beweeg tenminste 30 minuten per dag
Vermijd energierijke voeding en dranken
Eet voornamelijk plantaardig voedsel
Beperk inname van rood vlees en bewerkt vlees
Beperk inname van alcohol
Beperk inname van zout (en gezoute producten)
Gebruik geen supplementen ter preventie van kanker
Meer informatie
Meer informatie
Voedingenkankerinfo.nl
Meer onderzoek
Meer onderzoek