Feestdagen in China

Academiejaar 2009-2010
Feestdagen in China
Traditionele feestdagen en hun evolutie
sinds 1949
Verhandeling voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte tot het
verkrijgen van de graad van Master in de Oosterse Talen en Culturen door
Elke Van Bossuyt
Promotor: Prof. Dr. Bart Dessein
VOORWOORD
Vooraleer ik aanvang met mijn uiteenzetting over de traditionele feestdagen in China, wil ik
even stilstaan bij de ontwikkeling van deze masterproef en van de gelegenheid gebruik
maken om enkele mensen te bedanken.
Eerst en vooral bedank ik mijn promotor Prof. Dr. Bart Dessein voor het vrijmaken
van zijn tijd en voor het geven van zijn advies tijdens het maken van deze masterproef.
Verder wil ik ook mijn ouders bedanken voor hun onophoudelijke steun waarmee ze mij
hebben bijgestaan. Mijn goede vriendin Nathalie verdient speciale vermelding voor haar
hulp die ze me bood om mijn tekst te controleren op fouten en om me iedere dag te
motiveren. Ook Inge ben ik dankbaar voor haar adviezen en dagelijkse inspiratie.
Tenslotte bedank ik ook alle andere personen die me bleven aanmoedigen om dit
werk tot zijn einde te brengen; mijn zus Joke, Kristof, Rowena, Lotte, Anouk, Sarah,
Naeema, Ruby, Khadija, Delfy en tal van anderen.
2
INHOUDSOPGAVE
Inhoudsopgave
LIJST VAN FIGUREN .......................................................................................................... 5
INLEIDING ........................................................................................................................... 6
1.
China‟s traditionele kalender ...................................................................................... 8
1.1
Tijd volgens de traditie ............................................................................................... 8
1.2
Naar een officiële tijdsrekening .................................................................................. 9
1.3
Data van de feestdagen ............................................................................................. 9
2.
Traditionele Chinese feestdagen ............................................................................. 13
2.1
Chinees Nieuwjaar ................................................................................................... 13
2.1.1
Oorsprong ............................................................................................................. 14
2.1.2
Voorbereidingen en gebruiken .............................................................................. 15
2.1.3
Eetgewoontes ....................................................................................................... 17
2.2
Lantaarnfeest ........................................................................................................... 18
2.2.1
Oorsprong ............................................................................................................. 18
2.2.2
Gebruiken ............................................................................................................. 19
2.2.3
Eetgewoontes ....................................................................................................... 20
2.2.4
Het Bijenvuurwerk................................................................................................. 21
2.3
Gravenfeest ............................................................................................................. 22
2.3.1
Gebruiken ............................................................................................................. 23
2.3.2
Activiteiten ............................................................................................................ 25
2.4
Drakenbootfeest ....................................................................................................... 26
2.4.1
Oorsprong ............................................................................................................. 26
2.4.2
Gebruiken ............................................................................................................. 27
3
2.5
Midherfstfeest .......................................................................................................... 28
2.5.1
Oorsprong ............................................................................................................. 28
2.5.2
Mythen en legendes ............................................................................................. 29
2.5.3
Gebruiken ............................................................................................................. 32
2.5.4
Midherfstfeest in Taiwan ....................................................................................... 33
2.6
Feest van de Keukengod ......................................................................................... 34
2.6.1
Oorsprong ............................................................................................................. 35
2.6.2
Gebruiken ............................................................................................................. 37
2.7
Chinese oudejaarsavond ......................................................................................... 38
3.
Veranderingen in China na 1949 ............................................................................. 41
3.1
Politieke invloed op de feestdagen .......................................................................... 43
3.2
Westerse invloed op traditie ..................................................................................... 47
3.3
Officiële vs. traditionele feestdagen ......................................................................... 48
4.
Veranderingen in de traditionele feestdagen ........................................................... 50
4.1
Evolutie van het Chinees Nieuwjaar ........................................................................ 50
4.2
Evolutie van het Lantaarnfeest................................................................................. 56
4.3
Evolutie van het Gravenfeest ................................................................................... 59
4.4
Evolutie van het Drakenbootfeest ............................................................................ 62
4.5
Evolutie van het Midherfstfeest ................................................................................ 64
4.6
Evolutie van het Feest van de Keukengod ............................................................... 65
4.7
Evolutie van de Chinese Oudejaarsavond ............................................................... 66
5.
De Chinese jeugd versus traditie ............................................................................. 68
6.
Conclusie ................................................................................................................. 71
BIBLIOGRAFIE .................................................................................................................. 73
4
LIJST VAN FIGUREN
Figuur titelblad: Chinees karakter fu 福, geluk.
Figuur 1: Het Jieqi-systeem.…………………………………………………………………10-11
Figuur 2: kind met muts in de vorm van een tijger, Nanjing 南京……………………………55
Figuur 3: Leeuwendans, Beijing 北京…………………………..………………………………56
Figuur 4: Vuurwerk afsteken, Rongshui 融水…………………………..……………………...56
Figuur 5: Mensen laten luchtlantaarns omhoog, Shifen 十分, Taipei 台北…………………58
Figuur 6: Drakendans, Chengdu 成都, Sichuan 四川…………………………..……………..59
Figuur 7: Mensen komen aan op de begraafplaats om te rouwen om hun overleden
familieleden, Kunming 昆明, Yunnan 云南…………………………..…………………………61
Figuur 8: Papiergeld verbranden, Chongqing 重庆, Sichuan 四川…………………………..62
Figuur 9: Vliegeren, Shanhuba 杉树把, Chongqing 重庆…………………………..………...62
Figuur 10: Geparfumeerde zakjes, Bozhou 亳州, Anhui 安徽……………………………….63
Figuur 11: Drakenbootracen, Aberdeen Harbour 香港仔, Hong Kong 香港………………..64
Figuur 12: Feest aan de Confucius-tempel, Nanjing 南京, Jiangsu 江苏…………………...65
Figuur 13: Pandas krijgen speciale maancake, Guangzhou 广州…………………………..65
Figuur 14: De Keukengod…………………………..…………………………..……………….66
Figuur 15: Vuurwerk, Dalian 大连…………………..…………………………..……………....67
Figuur 16: Cartoon van Pang Li over de tradities die verdwijnen door het
multimediatijdperk. Hier de evolutie van het traditionele nieuwjaarsgeld en -bezoeken naar
nieuwjaarswensen via sms. …………………………..…………………………..…………….70
5
INLEIDING
Met de komst van Mao Zedong als China‟s nieuwe leider in 1949 werd binnen de
Volksrepubliek China een woelige periode met tal van veranderingen ingeluid. Vooral ten
tijde van de Culturele Revolutie werden vele traditionele gebruiken en gewoontes
onderdrukt en zelfs verboden wegens hun bijgelovig karakter. Na Mao‟s dood versoepelde
het beleid echter en werd het land geleidelijk aan opengesteld naar de buitenwereld toe.
Tal van westerse invloeden kwamen het land binnen en deze hadden dan ook vaak een
grote en blijvende impact op het dagelijkse leven van de burgers en veranderden hun blik
ten opzichte van traditie.
Ook de inhoud en de vorm van de traditionele Chinese feestdagen onderging
veranderingen naargelang de evoluties in de maatschappij. Zo verloren sommige
feestdagen hun oorspronkelijke betekenis, werden er nieuwe religieuze elementen in
opgenomen of stonden ze nu in het teken van de herdenking van historische figuren of
gebeurtenissen. Andere werden vermengd met mythen en legendes, en nog anderen
doelden op de verering van de voorouders of bepaalde goden, of poogden toekomstig
geluk af te dwingen. In mijn uiteenzetting wil ik dan ook ingaan op de evolutie van deze
feestdagen en een blik werpen op hun toekomst. Vooreerst maakte ik dan ook een
selectie uit de talloze feestdagen en besloot ik me toe te spitsen op enkele traditionele
feestdagen van de Han. Deze blijken zowel vandaag als in het verleden de meest
populaire feestdagen te zijn en bovendien zijn de talloze veranderingen en evoluties er
ook beter in op te merken dan in de minder populaire en kleinschaligere feesten. Het
Lentefeest, het Lantaarnfeest, het Gravenfeest, het Drakenbootfeest, het Midherfstfeest,
het Feest van de Keukengod en de Chinese Oudejaarsavond zijn dan ook de feesten die
ik uitvoerig zal bespreken. Hierbij zal ik enkel de vieringen binnen de Volksrepubliek China
bekijken. Alleen bij het Lantaarnfeest en het Midherfstfeest wordt even uitgeweken naar
enkele opmerkelijke Taiwanese varianten van deze vieringen.
Vooraleer van start te gaan met de bespreking van deze feestdagen zal ik in deel
één van mijn masterproef een kort overzicht geven van het ontstaan van de traditionele
kalender. De feestdagen zijn immers op deze kalender gebaseerd en op deze manier
wordt het dan ook mogelijk om een vollediger inzicht te bieden in het belang van deze
feestdagen. In het tweede deel van mijn masterproef zal ik de feestdagen en hun
gebruiken zelf aan bod laten komen. Deel drie bespreekt de maatschappelijke
6
veranderingen sinds 1949 en de bijhorende aanpassingen in het beleid. De invloed van
deze veranderingen op de feestdagen zelf wordt aangetoond in deel vier. In het vijfde en
laatste deel zal ik tot slot nog even kort ingaan op de visie van de jeugd ten opzichte van
traditie.
7
1.
China’s traditionele kalender
Een basisbegrip van de gebruikte methodes voor tijdsberekening is noodzakelijk om tot
een beter inzicht te komen van de betekenis van de Chinese feestdagen. In China
hanteert men twee verschillende kalenders: de traditionele en de Gregoriaanse kalender.
De eerste is een lunisolaire kalender 1 en de laatste maakt gebruik van de westerse
methode. Een moderne Chinese kalender integreert beide systemen, met vermelding van
de data van de traditionele feestdagen.2
1.1
Tijd volgens de traditie
Om de landbouwactiviteiten in het primitieve China efficiënter te laten verlopen, ontstond
de behoefte om een eerste rudimentaire kalender op te stellen. Men had al langer gemerkt
dat de positie van de maan, zon, planeten en sterren invloed had op de seizoenen. Zowel
in het Westen als in China was de maan de sleutel tot de vroegste ontwikkeling van een
kalender. Het observeren van de maan alleen was niet voldoende en door de observatie
van de sterren en planeten kwam men tot een eerste lunisolaire kalender (yinyangli 陰陽
曆). Deze kalender bestaat uit twaalf maanden waarvan het begin samenvalt met de
nieuwe maan en het midden met de volle maan. Deze twaalf maansomlopen bedragen
samen 354 dagen, wat betekent dat iedere maand ofwel negenentwintig ofwel dertig
dagen telt, respectievelijk kleine maanden (xiaoyue 小月) en grote maanden (dayue 大月)
genoemd. Zoals de maanden, droegen ook de dagen geen namen, maar werden ze
bijgehouden op nummer. Deze kalender was zeker al sinds de Shang-dynastie (商, ca.
1600–1045 v.Chr.) in gebruik. Na zijn afschaffing in 1911 werd hij ook jiuli 舊曆, de oude
kalender, of yinli 陰曆, de maankalender, genoemd. Na 1949 werd hij ook nongli 農曆, de
boerenkalender, genoemd. Deze benamingen worden nog steeds gebruikt, naast zhongli
中曆, de Chinese kalender, en xiali 夏曆, de Xia-kalender. De traditionele kalender wordt
1
Een lunisolaire kalender baseert zich zowel op de maan als op de zon en voegt regelmatig een dertiende
maand in om bij te blijven met het feitelijke zonnejaar.
2
Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, p. 11.
8
nog steeds gebruikt voor bepaalde doeleinden, zoals het aangeven van traditionele
feesten en bij de astrologie.3
1.2
Naar een officiële tijdsrekening
Na de stichting van de Republiek China in 1911 door Sun Yatsen 孫逸仙4 (1866-1925),
nam Yuan Shikai 袁世凱 (1859-1916) als tweede president in 1912 de beslissing om de
traditionele kalender naar de achtergrond te bannen en over te schakelen naar de
Gregoriaanse kalender van het Westen. Hij hernoemde ook het traditionele Chinese
Nieuwjaar (yuandan 元旦) tot het Lentefeest (chunjie 春节) en Nieuwjaar viel vanaf dan op
één januari.
1.3
Data van de feestdagen
De traditionele feestdagen zijn seizoensgebonden en gebaseerd op de Chinese
agrarische levenswijze. Een goed of slecht jaar beïnvloedde niet alleen het materiële
welzijn van de bevolking, maar ook het voortzetten van de heerschappij van de keizer en
de nobelen. Daarnaast zijn er ook feestdagen die verband houden met de
bovennatuurlijke wereld. De oorsprong van Chinese festiviteiten ligt soms bij verjaardagen
of offerdagen van geesten en goden, of bij verjaardagen of verlichtingsdagen van
boeddha‟s en bodhisattva‟s5.
De seizoensgebonden feestdagen zijn verbonden met belangrijke momenten van
verandering in de natuur. De Chinese traditionele kalender gebruikt een jaarlijkse cyclus
van vierentwintig afwisselende solaire en mid-solaire periodes (qi 氣) van elk vijftien dagen
lang. Elk van de vier seizoenen (shi 时) is onderverdeeld in drie solaire en drie mid-solaire
3
Derk Bodde, Festivals in Classical China. New Year and other annual observances during the Han-dynasty
206 B.C. – A.D. 220, Princeton University Press, The Chinese University of Hong Kong, 1975, p. 26., MarieLuise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp. 11-12., Joseph Needham,
Science and Civilisation in China, vol. 3: Mathematics and the Sciences of the Heavens and the Earth,
Cambridge: Cambridge University Press, 1959, pp. 186-210 en 390-408..
4
Sun Yatsen, ook Sun Zhongshan 孫中山, was de stichter en de eerste president van de Republiek China in
1911. Cf. Sidney H. Chang en Leonard H.D. Gordon, Bibliography of Sun Yat-sen in China’s Republican
Revolution, 1885-1925, University Press of America, 1991.
5
Bodhisattva‟s zijn wezens die zich afwenden van de zinloosheid en het lijden van de cyclus van
wedergeboortes, maar toch de individuele verlichting niet zoeken om andere wezens bij te staan in het
bereiken van hun verlichting. Cf.: Padmakara Translation Group, The Way of the Bodhisattva, Boston:
Shambhala Publications, 2008, p. 1.
9
periodes. Samen werd dit het jieqi 節氣-systeem genoemd. De afbakening ervan gebeurt
op basis van de positie van de zon ten opzichte van de 360 graden van de ecliptica en
twaalf tekens van de Chinese dierenriem 6 . De vierentwintig periodes worden allemaal
genoemd volgens de seizoensveranderingen, zie figuur 1. Vanaf 520 n.Chr. werd een
systeem dat iedere qi in drie periodes van vijf dagen verdeelde, de 72 hou 候, in de
kalender geïntegreerd.
Jieqi
Translation
Western Calendar
Chinese
Calendar
1
Dongzhi 冬至
Winster Solstice
22 or 23 Dec.
十一月中
2
Xiaohan 小寒
Slight Cold
6 or 7 Jan.
十二月節
3
Dahan 大寒
Great Cold
21 or 22 Jan.
十二月中
4
Lichun 立春
Start of Spring
4 or 5 Feb.
正月節
5
Yushui 雨水
Rain Water
19 or 20 Feb.
正月中
6
Jingzhe 驚蟄
Waking of Insects
6 or 7 March
二月節
7
Chunfen 春分
Spring Equinox
21 or 22 March
二月中
8
Qingming 清明
Pure Brightness
5 or 6 Apr.
三月節
9
Guyu 穀雨
Grain Rain
20 or 21 Apr.
三月中
10
Lixia 立夏
Start of Summer
6 or 7 May
四月節
11
Xiaoman 小滿
Forming of Grain
21 or 22 May
四月中
12
Mangzhong 芒種
Grain in Ear
6 or 7 June
五月節
13
Xiazhi 夏至
Summer Solstice
22 or 23 June
五月中
14
Xiaoshu 小暑
Slight Heat
7 or 8 July
六月節
15
Dashu 大暑
Great Heat
23 or 24 July
六月中
16
Liqiu 立秋
Start of Autumn
8 or 9 Aug.
七月節
17
Chushu 處暑
Limit of Heat
23 or 24 Aug.
七月中
6
De 12 dieren (shi’er shengxiao 十二生肖) vertegenwoordigen de 12 Aardtakken (dizhi 地址) die een
systeem voor tijdberekening verschaffen en zijn: rat, os, tijger, konijn, draak, slang, paard, schaap, aap,
haan, hond en varken. Cf.: Shelly Wu, Chinese Astrology: Exploring the Eastern Zodiac, New Jersey: Career
Press, 2005, p. 17.
10
18
Bailu 白露
White Dew
8 or 9 Sept.
八月節
19
Qiufen 秋分
Autumn Equinox
23 or 24 Sept.
八月中
20
Hanlu 寒露
Cold Dew
9 or 10 Oct.
九月節
21
Shuangjiang 霜降
Frost‟s Descent
24 or 25 Oct.
九月中
22
Lidong 立冬
Start of Winter
8 or 9 Nov.
十月節
23
Xiaoxue 小雪
Slight Snow
23 or 24 Nov.
十月中
24
Daxue 大雪
Great Snow
7 or 8 Dec.
十一月節
Figuur 1: Het Jieqi-systeem. Cf.: Endymion Wilkinson, Chinese History. A manual., Cambridge: Harvard
University Press, 2000, p. 186.
De tijdsbepaling van de vroegste feestdagen gebeurde op basis van de seizoenen
in het jaar en de cyclus van voedselproductie van het noorden van China. Omdat de
solaire periodes nauw verwant waren met de productieactiviteiten kwamen de mensen
steeds samen op het moment van een solaire periode om een ceremonie of een viering te
houden of om offers te maken. Geleidelijk evolueerde dit naar de gewoonte om een
feestdag te vieren. Bijgevolg was er een direct verband tussen de hoofd-jieqi en de
feestdagen. Er zijn 8 klimatologische hoofdperiodes (bajie 八節) die het begin en het einde
van ieder seizoen aanduiden, (vetgedrukt in figuur 1). Toen er nog geen vaste data van de
feestdagen waren, werd er geschat volgens het seizoen. Geleidelijk aan ontstond het
gebruik om de belangrijke feestdagen te houden op de oneven dagen van de oneven
maanden, aangezien deze voorspoedig zijn. Het was de regering van de Han-dynastie (汉,
202 v.Chr.-220 n.Chr.) die, naast het vastleggen van de kalender, ook de data van de
feestdagen vastlegde om meer invloed te kunnen uitoefenen, zo hadden ze immers meer
controle over de acitiviteiten die in het land plaatsvonden. Deze feestdagen bleven, op een
paar aanpassingen na, bijna onveranderd gedurende de volgende duizend jaar. De
aanpassingen
waren
vooral
van
boeddhistische
en
taoïstische
oorsprong.
De
veranderende omstandigheden in de Song-dynastie (宋, 960-1279), waarbij het hof van de
Noordelijke Song-dynastie (北宋, 960-1127) door de inname van de Jin-dynastie (金,
1115-1234) naar het zuiden vluchtte om daar de Zuidelijke Song-dynastie (南宋, 11271279) te stichten, zorgden ervoor dat er opnieuw aanpassingen moesten gebeuren, maar
nu aan de gewoontes en het klimaat van het zuiden. De voornaamste Chinese feestdagen
van vandaag stammen rechtstreeks af van de feestdagen van de Song-dynastie. In de
11
Ming- (明, 1368-1644) en Qing-dynastie (清, 1644-1912) stonden de drie grootste jaarlijkse
feestdagen bekend als de san dajie 三大節: het Nieuwjaar, het Drakenbootfeest en het
Midherfstfeest. De zeven hoofdfeestdagen van het late keizerrijk waren:7
 1/1
chunjie 春节: het Lentefeest of het lunaire Nieuwjaar
 15/1
yuanxiao jie 元宵节: het Lantaarnfeest
 Begin/3
qingming jie 清明节: het Gravenfeest
 5/5
duanwu jie 端午节: het Drakenbootfeest of Dubbel-Vijf-Feest
 15/8
zhongqiu jie 中秋节: het Midherfstfeest of Maanfeest
 23/12
Zao Wangye 灶 王 爷 : het feest van de Keukengod (24/12 in het
zuiden)
 29/12
chuxi 除夕: de lunaire Oudejaarsavond (of 30/12)
7
Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p. 6.,
Endymion Wilkinson, Chinese History. A manual., Cambridge: Harvard University Press, 2000, pp. 185-188.,
Wang Jingui 王 锦 贵 , Zhongguo Wenhuashi Jianpian 中 国文 化史简 篇 (Beknopte geschiedenis van de
Chinese cultuur), Beijing 北京: Beijing Daxue Chubanshe 北京大学出版社, 2004, pp. 221-222.
12
2.
Traditionele Chinese feestdagen
Het spreekt voor zich dat niet alle feestdagen uit China aan bod kunnen komen. De
hierboven vermelde zeven belangrijkste feestdagen van het late keizerrijk zullen in de
uiteenzetting behandeld worden omdat deze toen, en ook nu nog, de meest populaire en
meest gevierde feesten waren in heel China. Veranderingen en evoluties zullen hier ook
beter opgemerkt worden dan in minder populaire en kleinschaligere feesten waarover veel
minder gegevens bestaan.
2.1
Chinees Nieuwjaar
De eerste staan we vroeg op, de tweede is een goede dag, de derde trouwen
de muizen; de vierde dalen de goden weer af, de vijfde is de scheiding, de
zesde gaan we mest gieten; de zevende is de dag van het Zevende Principe,
de achtste is alles compleet; de negende is de Hemelgod jarig, de tiende is er
volop te eten, de elfde nodigen we de schoonzoons uit; de twaalfde gaan de
getrouwde dochters hun ouders gelukwensen, de dertiende eten we rijstgruel
met mosterdblad; de veertiende hangen we lantaarns aan het rek, de vijftiende
is het Lantaarnfeest.8
Deze verzen uit het Nieuwjaarslied, een volksliedje uit Taiwan, beschrijven levendig de
feestelijkheden van de eerste tot en met de vijftiende dag van de eerste maand van het
Chinese maanjaar. Hoewel het een Taiwanees liedje is, is het toch representatief voor de
nieuwjaarsviering in de rest van China, aangezien de viering in Taiwan, hoewel deze in
bepaalde details verschilt, afgeleid is van het systeem van het vasteland.9
Op de avond van de derde dag van de eerste maand “trouwen de muizen”.
Iedereen gaat die avond zo vroeg mogelijk slapen om de muizenbruiloft niet te storen. Er
wordt ook wat voedsel in de hoeken van de kamers gestrooid, als teken dat men de oogst
van dit jaar met de muizen wil delen. De vriendschap van de muizen kan immers voordelig
8
Xu Bodong 徐博东, Zhang Minghua 张明华, Zhongguo wenhuashi zhishi congshu 中国文化史知识丛书
(Collectie van de kennis van de Chinese cultuurgeschiedenis), vol.6: Taiwan chuantong wenhua tanyuanI 台
湾传统文化探源 (Oorsprong van de Taiwanese traditionele cultuur), Shanghai 上海: Shangwuyinshuguan 商
务印书馆, 1996, p. 65., vertaling van Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese
cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p. 2.
9
Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, pp. 24.
13
zijn tegen muizenplagen. Met de “scheiding” op de vijfde dag wordt een deel van de
nieuwjaarsviering afgesloten. Het “mest gieten” van de zesde dag duidt op het feit dat men
alle watermest uit het huis opruimt en naar de akkers brengt om over de gewassen uit te
gieten. Op deze dag begint het werk opnieuw. Hieruit kan de grote waarde die men aan de
tradities van het boerenleven hecht, worden opgemaakt, want in de huidige Chinese
maatschappij die al een heel pak minder boeren telt, is het natuurlijk niet meer nodig om
mest te gieten, maar in de industrie en handel is dit nog steeds de dag waarop men terug
begint te werken.10
2.1.1
Oorsprong
Het Chinees Nieuwjaar was een periode van reünie en tegelijkertijd stond het voor een
vernieuwing van de geest. Na het Nieuwjaar volgt het begin van de lente (lichun 立春, één
van de vierentwintig jieqi), bijgevolg is het een tijd van hernieuwde vruchtbaarheid van de
aarde, een heel belangrijk gegeven in het agrarische leven. Het Nieuwjaar bracht ook een
belangrijk keerpunt in het zakelijke en persoonlijke financiële leven van de mensen: alle
schulden dienden afbetaald te worden tegen deze tijd en men hoopte op een beter leven
en groter succes in het komende jaar.11
De naam van het meest wijdverspreide feest in China is door de jaren heen
verschillende keren veranderd. Het heeft ook nog bekend gestaan als: Tijd van het Begin
(yuanchen 元陈), Eerste Dag (yuanri 元日), Eerste Dag van de Eerste Maand (yuanshuo
元说), Begin van de Eerste Maand (yuanzheng 元正) en Eerste Ochtend van het Jaar
(yuandan 元旦). Deze Eerste Ochtend heeft een drievoudige betekenis: het is het begin
van het jaar, het begin van de maand en het begin van de dag. De komst van het
Nieuwjaar staat symbool voor het opruimen van het oude om plaats te maken voor het
nieuwe. Nu de Gregoriaanse kalender in gebruik is, is één januari het officiële Nieuwjaar
10
Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, pp.
2-4.
11
Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp. 23-24.
14
dat de naam yuandan 元 旦 kreeg en ter onderscheiding werd het Chinese lunaire
Nieuwjaar hernoemd tot het Lentefeest (chunjie 春节).12
2.1.2
Voorbereidingen en gebruiken
Vanaf het begin van de twaalfde maand beginnen de voorbereidingen op het Nieuwjaar,
maar om chronologisch volgens de seizoenen te werken, zullen deze pas besproken
worden bij de Chinese oudejaarsavond.
Het Chinese Nieuwjaar beslaat de eerste drie dagen van de eerste lunaire maand
die ingevuld worden met familiereünie en vriendenbezoeken. De tweede dag houdt men
apart voor de aanbidding van de God van de Rijkdom om zijn bescherming en steun in het
komende jaar te bestendigen. In het Noorden eindigen de feestelijkheden op de 15 e dag
met het Lantaarnfeest, terwijl dit in het Zuiden pas op het Maanfeest in de achtste maand
wordt gevierd.
Nieuwjaarsdag start met het Juiste Begin (kaizheng 开征); het eerste wat men doet
is de voorouders eer bewijzen. Meestal vindt dit vroeg in de ochtend plaats, maar er is
geen vast tijdstip. Vandaar dat er die dag voortdurend vuurwerk te horen is. Alle lampen in
de
hoofdhal
van
het
huis
zijn
aangestoken,
er
hangen
rode
slingers
met
nieuwjaarscoupletten (chunlian 春联)13 bij de deuropening en rond de offertafel, en op het
altaar
liggen
onder
andere
nieuwjaarssinaasappels,
nieuwjaarskoeken,
hartige
kleefrijsttaarten, drie soorten offergaven (bijvoorbeeld varkensvlees, vis en kip), kopjes
thee en drank, vier soorten vruchten, wierook en kaarsen. Het ophangen van
nieuwjaarscoupletten is eveneens een heel oude traditie, daterend van de tijd toen ze nog
op hout geschreven werden. Met de ontwikkeling van papier, verving men deze houten
tabletten door rood papier. Tijdens de Song-dynastie schreven hofpoëten gedichten rond
hun verering van de keizer, die dan op de muren van het paleis geplakt werden. Verzen
ter ere van het Nieuwjaar verschenen pas in de Ming-dynastie (明, 1368-1644) toen keizer
12
Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp. 23-24., Wang
Jingui 王锦贵, Zhongguo Wenhuashi Jianpian 中国文化史简篇 (Beknopte geschiedenis van de Chinese
cultuur), Beijing 北京: Beijing Daxue Chubanshe 北京大学出版社, 2004, p. 223.
13
Chunlian zijn een speciale vorm van duilian 对联, coupletten geschreven op verticale stroken rood papier
in de beste kalligrafische stijl mogelijk. Duilian zijn permanent, terwijl chunlian speciaal voor Chinees
Nieuwjaar gemaakt worden. Cf.: Tseng Yuho, A History of Chinese Calligraphy, Hong Kong: The Chinese
University Press, 1993, p. 67.
15
Hongwu 洪 武 14 (1328-1398) Nanjing 南 京 tot hoofdstad maakte en bevel gaf om
lenteverzen op de deur van ieder huis te plaatsen om een vredige atmosfeer te creëren. In
het begin werden dergelijke verzen enkel door ambtenaren geschreven, maar met verloop
van tijd werd het gebruik ook wijdverspreid onder het volk. De thema‟s waren beperkt tot
gelukwensen, lof aan de lente en de feodale moraliteit. Vroeger hingen mensen ook
afbeeldingen van “deurgoden” aan hun deur als bescherming tegen kwade geesten. Dit
waren kleurrijke houtblokken met afbeeldingen van twee volledig gepantserde bewakers,
rond wie er een taoïstische legende 15 bestaat, maar wiens identiteit lange tijd een
onderwerp van discussie is geweest. Vervolgens komt de hele familie samen om de
voorouders en de goden te eren door buigingen te maken met stokjes brandende wierook
in de handen. Hierna wensen de jongeren gerangschikt volgens generatie en leeftijd de
ouderen geluk. Dit is de meest plechtige ceremonie van het hele jaar. De naam “het Juiste
Begin” (kaizheng 开征) heeft in het Chinees ook een heel mooie bijklank en betekent
symbolisch dat het jaar op een heel waardige wijze gaat beginnen; de rode slingers staan
voor “vreugde”, de aangestoken lampen voor “licht”, en het volledige ritueel helpt om de
liefde van de goden, voorouders en ouders indachtig en dankbaar te zijn. Na deze
ceremonie is het nieuwe jaar pas echt begonnen.
In China ontsteekt men al duizenden jaren “knalbamboe” (baozhu 爆 竹 ) ter
gelegenheid van het Nieuwjaar. De oorspronkelijke functie van knalbamboe was om boze
geesten te verdrijven en dus het kwaad uit te bannen. In het begin werd er nog geen echt
vuurwerk gebruikt, maar een groot vuur voor de hoofdhal werd aangemaakt en stukjes
bamboe werden erin geworpen die dan met een knal ontploften. Pas later werd de
moderne betekenis van knalvuurwerk aan baozhu toegeschreven en stond het afsteken
ervan enkel nog symbool van gezelligheid en voorspoed.
Het sociale aspect aan Nieuwjaar zijn de nieuwjaarsbezoeken. Bij dageraad worden
alle voordeuren wagenwijd opengezet en gaat iedereen familie en vrienden gelukwensen.
Ook worden kleine rode pakjes met geld aan de kinderen geschonken. Natuurlijk bestaat
14
Hongwu, geboortenaam Zhu Yuanzhang 朱元璋 en tempelnaam Taizu 明太祖, was de stichter en eerste
keizer van de Ming-dynastie en regeerde van 1368 tot 1398.
15
Volgens deze legende leefden er twee broers onder een perzikenboom, die als beschermers van de mens
demonen overwonnen die ze dan bij de tijgers wierpen. Om deze daden te herdenken, werden er later
houten beelden van deze twee broers voor officiële gebouwen gezet en werden tijgers op de poorten
geschilderd. De tijger werd beschouwd als de aartsvijand van kwade geesten, vooral van zij die de doden
kwaad wilden doen, en daarom ziet men vaak tijgers op graven en grafstenen in China.
16
de kans elkaar mis te lopen, aangezien iedereen op stap is om anderen geluk te wensen,
en daardoor zijn er een paar praktische gebruiken ontstaan: “een kaartje achterlaten” met
de eigen naam erop geschreven om aan te geven dat men al is langs geweest.
Hooggeplaatste personen kunnen gebruik maken van “kaartjes laten vliegen” door een
bediende erop uit te sturen met rode wenskaartjes om hun uitgebreide vriendenkring geluk
te wensen. “Lentewandeling” (zouchun 走 春 ) is de poëtische naam voor deze
nieuwjaarsbezoeken en associeert dit gebeuren met een uitstapje in de lente naar de
velden buiten de stad. Zo zijn de nieuwjaarswensen niet enkel een sociale
aangelegenheid en een teken van vriendschap, maar ook een vorm van ontspanning.
Een heel oude traditie met Nieuwjaar is een partijtje gokken. In die periode heeft
iedereen wat geld op zak en de uitgelaten stemming draagt bij tot de goklust. De overheid
bemoeit zich ook helemaal niet met de gokpartijen, want dit is een eeuwenoud gebruik dat
nog steeds ongewijzigd is gebleven.16
2.1.3
Eetgewoontes
Op de laatste dag van het jaar moest men genoeg eten bereiden om nog een aantal
dagen verder te kunnen en zowel mensen als goden tevreden te stellen, aangezien de
eerste dagen van het nieuwe jaar geen messen of andere scherpe voorwerpen mochten
gebruikt worden. Deed men dit wel, dan sneed men het geluk af van het nieuwe jaar. Het
zorgde er ook voor dat vrouwen een aantal dagen vrijaf kregen om te genieten van de
festiviteiten. De favoriete en typische gerechten van Zuid-China waren zoete gestoomde
Nieuwjaarscake (niangao 年糕) en dumplings (zongzi 粽子), van Noord-China gestoomde
broodjes (mantou 馒头) en kleine vleesdumplings. Als de familie de mogelijkheden had,
voegden ze meestal zoetigheden, koperen munten, pinda‟s, dadels en kastanjes toe bij de
vulling van enkele dumplings. Rijke families voegden zelfs goud, zilver en edelstenen toe.
Het was een teken van voorspoed als men één van deze dumplings kreeg. Koperen
munten betekenden dat men nooit geld te kort zou hebben, pinda‟s stonden voor een lang
leven, en dadels en kastanjes duidden de komst van een zoon aan. De grote hoeveelheid
16
V.R. Burkhardt, Chinese creeds and customs, Hong Kong: South China Morning Post, 1982, p. 2 en pp. 710., Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp. 27-28., Ch‟inghsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, pp. 9-13.
17
voedsel die bereid werd, stond symbool voor de overvloed en rijkdom van het
huishouden.17
2.2
Lantaarnfeest
Het Lantaarnfeest (deng jie 灯节 ) staat ook bekend als het Feest van het Opperste
Principe (shangyuan jie 上元节), de Nacht van het Principe (yuanxiao jie 元宵节) of Klein
Nieuwjaar. Het valt op de vijftiende dag van de eerste lunaire maand en kan gezien
worden als het hoogtepunt van het Lentefeest. In vroegere tijden begonnen de vieringen al
een paar dagen na de eerste dag van het Nieuwjaar en duurden gewoonlijk tot rond de
18e dag, soms nog langer in landelijke gebieden, en op die manier werd de
nieuwjaarsviering pas werkelijk afgesloten.18
2.2.1
Oorsprong
Volgens sommige bronnen is het Lantaarnfeest waarschijnlijk ontstaan in vroegere tijden
als een ceremonie om het toenemende licht en de warmte van de zon binnen te leiden na
de koude van de winter. Andere bronnen zeggen dat het een ceremonie was om te bidden
voor regen voor het planten in de lente.
Historische optekeningen plaatsen het begin van de viering in de Han-dynastie (汉,
202 v.Chr.-220 n.Chr. Toen lag de nadruk van het feest op offerrituelen aan Tai Yi 太一,
de God van de Poolster, die eerbetoon kreeg omdat hij de twee principes van yin 阴 en
yang 阳19 belichaamt en nooit zijn positie ten opzichte van de rest van het universum
verandert. In de tijd van de Noordelijke en Zuidelijke dynastieën (南北朝, 420-589) was de
inhoud van de festiviteiten al veel minder devotioneel dan in de Han-dynastie. Op het
einde van de Sui-dynastie (隋, 581-618) nodigde keizer Yang Di 煬蒂20 (569-618) vele
buitenlandse handelaars uit voor een groots operagala ter ere van het Lantaarnfeest.
Deze feestelijkheden namen een volledige maand in beslag en waren enorm in omvang,
17
Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp. 29-30.
Ibidem, p. 37., Wang Jingui 王 锦 贵 , Zhongguo Wenhuashi Jianpian 中 国 文 化 史 简 篇 (Beknopte
geschiedenis van de Chinese cultuur), Beijing 北京: Beijing Daxue Chubanshe 北京大学出版社, 2004, p.
223.
19
Yin en yang zijn de twee tegengestelde en elkaar aanvullende krachten die het universum reguleren.
20
Yang Di, geboortenaam Yang Guang 楊廣 en bekend als Keizer Ming 明帝, was de medestichter en
tweede keizer van de Sui-dynastie en regeerde van 604 tot 618.
18
18
dit om de rijkdom van de keizer te laten zien. Keizer Taizong 太宗21 (599-649) schortte in
de Tang-dynastie (唐, 618-907) de vieringen van het Lantaarnfeest voor een paar jaar op,
maar na de consolidatie van het regime werden ze hervat als mogelijkheid voor het volk
om hun vreugde wegens de hernieuwde vrede en welvaart te uiten en voor de leiders om
te delen in het plezier van het gewone volk.
Tegen deze tijd was de 15e dag van de eerste maand tot een grote feestdag
uitgegroeid, met festiviteiten die soms wel drie opeenvolgende nachten duurden. In het
begin van de Noordelijke Song-dynastie (北宋, 960-1127) liep het zelfs uit tot vijf nachten
en deed het kleurrijke en levendige feest niet meer onder voor het Lentefeest.22
2.2.2
Gebruiken
Tijdens het Lantaarnfeest werden in alle huizen lampen aangestoken en openbare
plaatsen werden versierd met rijen lampionnen. Overal hield men lampionwedstrijden en
waren er optochten van kinderen met een lampion in de hand. In vroegere tijden, toen de
nachtverlichting heel gebrekkig was, moet het een buitengewone belevenis geweest zijn
om al die brandende lantaarns te zien, terwijl het tegenwoordig niets bijzonders meer is
om een enorm aantal lichtjes tegelijk te zien branden.
Vele gezinnen deden ook vuurwerk afgaan. Tussen rijke en vooraanstaande
families bestond er zelfs competitie in het kopen van verschillende types vuurwerk. Sinds
de Ming-dynastie (明, 1368-1644) is het een vast gebruik om deze “bonte dozen” af te
steken. Gewoonlijk maakte men op de avond van de 15 e offers aan bepaalde goden,
waarna men een groot feest hield met veel drinken en plezier. Respectabele getrouwde
vrouwen kregen die avond ook meer vrijheid, hoewel zij normaal strikt beperkt waren tot
hun eigen huizen, om ook het vertoon van de lantaarns te kunnen zien.
Naast lantaarns en vuurwerk heeft men nog een intellectuele ontspanning voor
deze feestavond: “het raden van lantaarnraadsels” (cai dengmi 猜灯谜). Eerst werd een
heel aantal raadsels op kleine papiertjes geschreven die dan op de lantaarns voor of in het
huis werden gekleefd. Soms werden er nog bepaalde objecten op die lantaarns gehangen
21
Taizong, geboortenaam Li Shimin 李世民, was de tweede keizer van de Tang-dynastie en regeerde van
626 tot 649.
22
Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp. 37-38., Ch‟inghsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p. 18.
19
die voorzien waren van een hint om het raadsel te kunnen oplossen. Deze werden “het
gezicht van het raadsel” (mimian 谜面) genoemd. Degene die de juiste oplossing wist,
werd ter plaatse beloond. Het waren echter obscure toespelingen die heel moeilijk te
ontcijferen waren. De raadsels die uit deze oude traditie afkomstig zijn, maken een groot
deel uit van de Chinese literatuur.
De leeuwendans (wushi 舞狮) is een heel populaire dans bij het Chinese volk en is
dan ook een vast onderdeel van vele feestvieringen, alsook die van het Lantaarnfeest. De
dans is waarschijnlijk afgeleid van rondtrekkende Indische jongleurs en dierentemmers die
voor het eerst in China kwamen tijdens de Tang-dynastie. Aangezien er geen echte
leeuwen voor handen waren, gebruikte men een doek in de plaats. Eén man hanteerde
het houten hoofd en een andere het achterste deel van de leeuw. Zo ontwikkelden zij een
dans met de naam “het Spel van de Leeuw” , die oorspronkelijk als doel had demonen uit
te drijven. De leeuw stond symbool voor een bodhisattva en was een beschermer van het
boeddhisme. Vele groepen leeuwendansers hielden een optocht doorheen de straten en
gingen van dorp tot dorp. Eén of twee leeuwen, twee andere dansers die de leeuwen
lokten met grote geborduurde ballen en een paar muzikanten met gongs en drums
vormden een dergelijke groep.23
2.2.3
Eetgewoontes
Vele gebruiken van het Lantaarnfeest hebben te maken met eten, zoals dit ook geldt voor
de meeste van de andere traditionele feesten. Eén van die tradities was “het eten van
taro24 onder de lantaarns”. Men kookte een bepaalde hoeveelheid taro gaar en een beetje
voor middernacht ging de hele familie onder het helderste licht zitten om de taro te
nuttigen. Sommigen dachten dat ze hierdoor helderziend konden worden. Anderen
geloofden dat het hielp tegen de transmigratie van de ziel, die volgens de boeddhisten
volgt op iemands dood. In regio‟s waar men katoen kweekte, kneedde men katoenbolletjes
uit tarwemeel en stak men ze in de velden. Vervolgens liep men met brandende
23
Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, p. 41 en pp. 43-44.,
Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p. 18.,
Wang Jingui 王 锦 贵 , Zhongguo Wenhuashi Jianpian 中 国文 化史简 篇 (Beknopte geschiedenis van de
Chinese cultuur), Beijing 北京: Beijing Daxue Chubanshe 北京大学出版社, 2004, p. 223.
24
De taro (Colocasia esculenta) is een plant uit de aronskelkfamilie. Ze behoort tot de oudste cultuurplanten
en wordt al duizenden jaren verbouwd in Azië. In China heeft ze de naam yutou 芋头 of yunai 芋艿. Cf.:
Susan Scott, Plants and Animals of Hawaii, Honolulu: Bess Press, 1991, pp. 47-48.
20
wierookstokjes door de velden om hopelijk een goede katoenoogst teweeg te brengen. Op
het einde van deze ceremonie werden de valse katoenballetjes aan de kinderen gegeven
in het geloof dat ze hierdoor beschermd werden tegen gevaar.
Een nog belangrijkere eetgewoonte is het eten van “soepballetjes” (tangyuan 汤圆).
Deze zoete rijstballetjes worden ook yuanxiao 元宵 genoemd, naar de andere benaming
van het Lantaarnfeest, de Nacht van het Principe. Tangyuan worden thuis gemaakt door in
een velletje van kleefrijstmeel een vulling van sojabonenpasta, sesamzaad, dadelpasta,
gemalen pinda‟s en dergelijke te verpakken. In de winkels worden ze in grote
hoeveelheden geproduceerd door de balletjes te schudden. Dit heet “yuanxiao schudden”.
De vullingen worden tevoren al tot balletjes gekneed en worden dan één voor één in een
grote platte mand met droog kleefrijstmeel gelegd. Door de mand te schudden, draaien de
vullingen heen en weer en blijft het kleefrijstmeel erop vastplakken. Eens ze volledig
volhangen met het meel, worden ze weer vochtig gemaakt met water en opnieuw
geschud. Dit wordt verscheidene keren herhaald om ronde, gladde yuanxiao uit vele lagen
kleefrijstmeel te bekomen. 25
2.2.4
Het Bijenvuurwerk
Er bestaan veel regionale verschillen in de viering van het Lantaarnfeest, maar het meest
opvallende is het Bijenvuurwerk (fengpao 蜂炮) uit Yanshui 盐水 bij Tainan 台南 in Taiwan
台湾. In het straatbeeld ziet men niet de gewoonlijke lampionnen en optochten, maar in
plaats hiervan steekt men het hevige Bijenvuurwerk af. Dit bestaat uit tienduizenden
vuurpijlen die via de lonten met elkaar verbonden zijn, zodat als er één pijl aangestoken
wordt, al de andere pijlen meteen na elkaar de lucht ingaan en ontploffen. Het
spectaculaire resultaat doet denken aan een zwerm bijen die plotseling uit het nest vliegt,
vandaar de naam “Bijenvuurwerk”. De oorsprong van dit vuurwerk vindt men in de
negentiende eeuw. In Yanshui heerste er toen een grote cholera-epidemie die ongeveer
20 jaar aanhield. De weinige overgebleven inwoners waren ervan overtuigd dat kwade
geesten de epidemie veroorzaakt hadden. Bij de viering van het Lantaarnfeest hield men
25
Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp. 41-42., Ch‟inghsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, pp. 19-21.
21
een processie met het beeld van de god Guandi26 关蒂 van de Tempel van de Oorlog uit
het stadje om de stadsgrenzen te inspecteren. Dit ging gepaard met het afsteken van een
grote hoeveelheid vuurwerk om de boze geesten te verdrijven. Sindsdien was er geen
spoor meer van de epidemie en de inwoners geloofden dat het vuurwerk de geesten
verdreven had en ieder jaar breidden ze de viering uit, totdat stilaan het merkwaardige
Bijenvuurwerk ontstaan is.27
2.3
Gravenfeest
Het Gravenfeest (Du Mu)28
In de tijd van het Gravenfeest is de regen overvloedig,
Op de weg wil de wandelaar de moed opgeven,
Hij vraagt waar er een wijnhuis is,
Een herdersjongen wijst in de verte naar Abrikoosbloesemdorp.
Het Gravenfeest (Gao Juqing)29
In de bergen van het noorden en het zuiden zijn veel grafvelden,
De offers en de schoonmaak van het Gravenfeest zijn heel druk;
Papieras fladdert rond als witte vlinders.
Tranen en bloed kleuren de rode azalea‟s.
26
Guandi, ook Guan Yu 关羽, is een bekende generaal uit de Oostelijke Han-dynastie (东汉, 25-220) en
leefde van 160-219. Hij werd en wordt nu nog vereerd als taoïstische God van de Oorlog.
27
Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, pp.
22-25.
28
Mei Zhang 张梅, Du Mu 杜牧, Beijing 北京: Zhongxin Chubanshe 中信出版社, 2006, p. 121.
29
Zhang Gongchang 張弓長, Shici pinshang 詩詞品賞 (Waardering van de poëzie), Changchunshu Shufang
常春樹書坊, 1976, p. 104.
22
Bij zonsondergang slapen de vossen op de graven,
‟s nachts keren de kinderen terug en lachen ze voor lantaarns;
Zolang het leven wijn heeft, moet je je bedrinken,
Heeft er één druppel ooit de onderwereld bereikt?
Deze twee gedichten, respectievelijk uit de Tang- (唐, 618-907) en Song-dynastie (宋,
960-1279), geven een goed beeld van deze tijd van het jaar, de omstandigheden en de
sfeer van het Gravenfeest (qingming jie 清明节), dat veel gelijkenissen vertoont met het
westerse Pasen. Vroeger viel het feest op de derde dag van de derde maand van de
Chinese lunaire kalender, maar voor onbekende redenen is het nu gebaseerd op het jieqisysteem, waarvan het de vijfde solaire periode is vanaf het Lentefeest. Geconverteerd
naar de Gregoriaanse kalender is dit 4 of 5 april. Tegenwoordig is 5 april de vaste datum
en geldt die dag als een officiële vrije dag. Dit betekent dat het Gravenfeest in het vochtige
„motregenseizoen‟ met het begin van de lente valt. De naam qingming („puur en helder‟)
doet al vermoeden dat die dag gewoonlijk een klare, heldere dag is. Oorspronkelijk was
het feest ook een viering van het ontwaken van de natuur uit haar winterslaap, waarop
mensen van de gelegenheid gebruik maakten om uitstapjes te maken buiten de stad. De
evolutie naar een jaarlijks feest voor voorouderverering is vermoedelijk ontstaan uit het
Chinese geloof dat de geest het lichaam overleeft na de dood en in het graf achterblijft. De
menselijke geest wordt enorme krachten toegeschreven, meer dan de mens én de natuur.
Door jaarlijkse ceremonieën te houden rond de tijd van de hergeboorte van de natuur bij
het graf van de overledenen, hoopt men hen tevreden te stellen en hun toorn te
vermijden.30
2.3.1
Gebruiken
Meteen na het ontbijt ging de hele familie naar de familiegraven op de voetheuvel buiten
het dorp om de plek rond het graf schoon te maken. Men plaatste gele linten aan
30
Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp. 46-47., Ch‟inghsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p. 27., Wang
Jingui 王锦贵, Zhongguo Wenhuashi Jianpian 中国文化史简篇 (Beknopte geschiedenis van de Chinese
cultuur), Beijing 北京: Beijing Daxue Chubanshe 北京大学出版社, 2004, pp. 223-224.
23
bamboestokken of onder een steen op het graf om dwalende geesten (youhun yegui 游魂
野鬼) af te schrikken. Chinese verhalen over dergelijke kwaadwillige, dwalende geesten
die verwaarloosd zijn door hun nabestaanden of gestorven zijn op zo‟n manier dat het
lichaam niet meer beschikbaar was om te begraven, zijn heel talrijk. Door het
schoonmaakritueel wordt dit feest ook wel het Feest van het Vegen van de Graven
(saomu jie 扫墓节) genoemd.
Hiernaast is het voornaamste gebruik tijdens het Gravenfeest het offeren aan de
voorouders. Men offert niet alleen aan de eigen voorouders, maar ook aan de God van de
Aarde (tudigong 土地公) die de graven bewaakt en aan de dwalende geesten. Er worden
kopjes rijstwijn en versnaperingen aangeboden en na het offer wordt imitatiegeld verbrand.
Men geloofde immers dat de voorouders via deze weg verzekerd waren van een inkomen
in de onderwereld. In het vroege China verbrandden de kinderen van gestorven, rijke
mannen zelfs dienaren, paarden, meubels en dergelijke, in papierimitatie. De mausolea
van keizers, hoge ambtenaren en rijke mannen werden tijdens hun leven reeds
klaargemaakt en waren zo rijkelijk voorzien dat de overledene een ondergrondse versie
van zijn vorig leven had. Het bekendste Chinese mausoleum is dat van de eerste keizer
van China Qin Shi Huangdi 秦始皇帝 31 (259-210 v.Chr.) in Xi‟an 西安 dat duizenden
terracottafiguren bevat.32
De dag vóór het Gravenfeest is de dag van het Feest van het Koude Eten (hanshi
jie 寒食节), een herdenkingsdag aan Jie Zitui 介子推 die zich in de Lente-Herfst-periode
(chunqiu 春秋, 770-476 v.Chr.) in de bergen verschool voor de overheid. De vorst van de
staat Jin 晋 wilde Jie Zitui een ambt opleggen en beval het woud in brand te steken om Jie
Zitui uit te roken. Jie Zitui hield zijn been stijf en werd uiteindelijk levend verbrand. Hij
kwam samen met zijn moeder om en ze werden met hun armen rond een wilg
teruggevonden. De eeuwen nadien ontstond het populaire gebruik om op de dag van Jie
Zitui‟s dood uit respect geen vuur te maken en wilgentakken te verzamelen en te planten
voor ieder huis. Vanaf de Qing-dynastie (清, 1644-1912) combineert men de vieringen van
31
32
Voor verdere info, cf. Wang Xueli 王学理, Qin Shihuang bingmayong bowuguan 秦始皇兵馬俑博物馆
(Speciale studies over de Qin-terracottafiguren), Xi‟an 西安: Sanqin chubanshe 三秦出版社, 1996.
24
het Gravenfeest en het Feest van het Koude Eten, om zowel Jie Zitui als de voorouders te
herdenken.33
2.3.2
Activiteiten
Vroeger bestonden er naast de gravenschoonmaak nog veel andere activiteiten, zoals
balspelen, hanengevechten, hondenracen, schommelen, enzovoort. Tijdens de Songdynastie (宋, 960-1279) ontstond het nieuwe gebruik om de figuur van een vliegende
zwaluw, gemaakt van bloem en dadels, aan een wilgentak te hangen bij de deur van het
huis. Deze werden “Zitui Zwaluwen” genoemd. Zo verwezen ze met zowel hun naam als
de wilgentak naar de ongelukkige Jie Zitui. Kinderen offerden ook zwaluwen van bloem,
gekookte eieren en papierimitaties van gouden en zilveren staven aan de dorpsgod.
Vliegeren genoot de grootste populariteit. Deze sport heeft zijn oorsprong in de
Periode van de Strijdende Staten (zhanguo 战国, 475-221 v.Chr.) en is sindsdien een
veelgebruikt thema in Chinese verhalen. De uitvinding van de vlieger wordt toegeschreven
aan de Chinese filosoof Mozi 墨子 in het begin van de Periode van de Strijdende Staten.
Hij heeft vele pogingen gedaan om een houten vlieger te maken en is er uiteindelijk in
geslaagd. In een andere overlevering werd de vlieger uitgevonden door een tijdgenoot van
Mozi, de legendarische timmerman Lu Ban 鲁班. De techniek die hier gebruikt werd, ging
echter verloren in de volgende eeuwen. Han Xin 韩信, een bekende generaal van de
Vroege Han-dynastie (西汉, 202 v.Chr.-23 n.Chr.) was de uitvinder van een vlieger die
bekend stond als de Papieren Valk omdat hij gemaakt was uit een bamboeskelet, verpakt
in papier of zijde, in de vorm van een vogel. Deze soort vlieger werd vaak aangewend voor
militaire doeleinden, zoals kroonprins Xiao Gang 萧纲 in de Periode van de Noordelijke en
Zuidelijke Dynastieën (南北朝, 420-589) met een vlieger om hulp vroeg toen zijn stad
omsingeld en aangevallen werd door een vijandig leger. Tijdens de Periode van de Vijf
Dynastieën en Tien Staten (五代十国, 902-979) werd de vlieger verbeterd en voorzien van
een fluitje dat een geluid voortbracht zoals dat van de zheng 筝 , een oud Chinees
snaarinstrument. Vandaar de moderne naam voor vlieger: fengzheng 风筝, windciter. De
33
V.R. Burkhardt, Chinese creeds and customs, Hong Kong: South China Morning Post, 1982, pp. 16-17.,
Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p. 27.,
Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp.47-49.
25
technieken om vliegers te maken werden steeds beter en beter waardoor de variëteit aan
vormen ook enorm werd: vlinders, kikkers, duizendpoten, karpers, sterren, de maan en
historische en legendarische figuren.34
2.4
Drakenbootfeest
Het Drakenbootfeest (duanwu jie 端午节) vindt plaats op de vijfde dag van de vijfde maand
van de lunaire kalender. Het staat ook bekend als de Kaarsrechte Zon (duanyang 端阳),
de Dubbele Vijf (shuangwu 双五) en het Vijfde-Maand-Feest (wuyue jie 五月节). Het feest
valt midden in het zomerseizoen, wanneer de temperaturen redelijk hoog zijn en er
geregeld regenbuien zijn.
2.4.1
Oorsprong
Het Drakenbootfeest valt net rond de tijd van de Zomerzonnewende (xiazhi 夏至), die in
vroegere tijden verbonden was met offerceremonies in verband met bepaalde cruciale
sociale activiteiten, zoals jagen, vissen en oorlogvoering. In het vroege China leefden de
meeste mensen in de riviervalleien, waardoor deze ceremonies evolueerden naar
activiteiten specifiek gericht op het gunstig stemmen van de Riviergod. Men dacht dat de
rivieren gecontroleerd werden door een draak die ook instond voor de verdeling van het
regenwater voor de landbouw en het levensonderhoud. Daarom werden offers gemaakt
aan de draak op de Zomerzonnewende. Deze oorspronkelijke herkomst van het feest
evolueerde later naar de populaire herdenking aan Qu Yuan 屈原35 (339-278 v.Chr.) en
zijn patriottisme. Qu Yuan was een heel bekende dichter en politieke figuur uit de Periode
van de Strijdende Staten (zhanguo 战国, 475-221 v.Chr.) die zich, uit teleurstelling over de
gebeurtenissen in zijn tijd en uit bezorgdheid over de staat, in de Milo-rivier verdronk en zo
34
Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp.52-53., Wang
Jingui 王锦贵, Zhongguo Wenhuashi Jianpian 中国文化史简篇 (Beknopte geschiedenis van de Chinese
cultuur), Beijing 北京: Beijing Daxue Chubanshe 北京大学出版社, 2004, p. 224.
35
Qu Yuan is het bekendst van zijn werk Het Klaaglied (lisao, 離騷). Cf.: Qu Yuan, Yang Xianyi, Gladys
Yang, Li Sao: And Other Poems of Qu Yuan, University Press of the Pacific, 2001.
26
zijn leven gaf voor zijn vaderland. Dit gebeurde op de vijfde dag van de vijfde maand en
daarom wordt het Drakenbootfeest ook het Dichterfeest (shiren jie 诗人节) genoemd.36
2.4.2
Gebruiken
Na de dood van Qu Yuan te vernemen, gooide het gewone volk zongzi (粽子, in een blad
gewikkelde gestoomde rijst) in het water zodat de vissen zijn lichaam niet zouden opeten.
Ze maakten ook boten klaar om in de Miluo汨罗-rivier op zoek te gaan naar zijn lichaam,
maar het werd nooit teruggevonden. De gebruiken om zongzi te eten en te racen met
drakenboten zijn wel blijven bestaan en zouden teruggaan tot in de tijd van de Noordelijke
en Zuidelijke Dynastieën (南北朝, 420-589).
Het meest wijdverspreide gebruik van het Drakenbootfeest blijft het klaarmaken en
het eten van zongzi, plakkerige rijstballetjes met verschillende vullingen verpakt in
bladeren. De rijstballetjes moesten in bladeren verpakt worden en met zijden draadjes in
vijf verschillende kleuren gesloten worden zodat de rivierdraak niet meer zou durven de
balletjes op te eten nog voor Qu Yuan de kans had.
De boten die gebruikt worden voor de races zijn heel smal en kunnen tot 30 meter
lang zijn. Een prachtig uitgehouwen houten drakenhoofd vormt de voorsteven. Iedere boot
heeft 8 tot 15 paar roeiers. In sommige regio‟s zitten de roeiers neer en gebruiken ze korte
riemen. In andere regio‟s staan ze recht en gebruiken ze lange riemen. In het midden van
de boot staan twee mannen, de ene slaat op een drum en de andere op een gong. Een
man aan de voorsteven zwaait met een kleine rode vlag en zingt werkliederen om het
roeien synchroon te laten gebeuren.
Later werden op het Drakenbootfeest ook grote poëziefestivals georganiseerd, ter
ere en nagedachtenis van Qu Yuan. Vele bijkomstige gebruiken van het Drakenbootfeest
hadden te maken met het feit dat de vijfde maand een kwaadaardige maand is omdat het
vochtige en warme weer de groei van schadelijke insecten en de verspreiding van
besmettelijke ziektes gemakkelijker toelaat. Op de voordeur van alle huizen werden
bijvoorbeeld afbeeldingen van de koning van de geesten Zhong Kui 鍾馗 geplakt omdat hij
de macht had om geesten en duivels in te tomen. Bij het Drakenbootfeest werd hij ook
36
Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp.55-60., Wang
Jingui 王锦贵, Zhongguo Wenhuashi Jianpian 中国文化史简篇 (Beknopte geschiedenis van de Chinese
cultuur), Beijing 北京: Beijing Daxue Chubanshe 北京大学出版社, 2004, p. 224.
27
uitgenodigd om als beschermgod op te treden. Andere middeltjes om epidemieën te
voorkomen en boze geesten te verdrijven waren: kalmoes, bijvoet en knoflook aan de deur
hangen, granaatappelbloesems in het haar van vrouwen steken, realgaarwijn 37 drinken
door de mannen en amuletzakjes met geurstof om de kinderen hangen.38
2.5
Midherfstfeest
Het Midherfstfeest valt op de vijftiende dag van de achtste maand van de lunaire kalender,
dit wil zeggen precies in het midden van het herfstseizoen dat de zevende, achtste en
negende maanden omvat. Het zware werk van de hele jaar loopt in deze tijd ten einde en
de dag nadert waarop men de laatste oogst binnenhaalt. Op de dag van het Midherfstfeest
is de maan het verst verwijderd van de aarde en is zo helder als op geen andere dag,
vandaar dat deze feestdag ook het Maanfeest (yuejie 月节) wordt genoemd. De mensen
zien de maan als symbool voor de reünie tussen de mensen en daarom wordt het
Midherfstfeest ook het Reüniefeest (tuanyuan jie 团圆节) genoemd.
2.5.1
Oorsprong
De werkelijke oorsprong van het Midherfstfeest is nog steeds heel onduidelijk. Men meent
wel dat keizer Wu Di 武帝39 (16-87 v.Chr.) van de Han-dynastie (汉, 202 v.Chr.-220 n.Chr.)
degene was die begon met vieringen die wel drie dagen duurden. Op deze dagen hield
men banketten en keek men naar de maan. In de Jin-dynastie (晋, 265-420) werden de
Midherfstfeestvieringen verdergezet en ook van in de Tang-dynastie (唐, 618-907) zijn er
gelijkaardige overleveringen. Tijdens de Ming-dynastie (明, 1368-1644) werden de huizen
en tuinen versierd met vele lantaarns en overal was het geluid van gongs en drums te
horen.
37
Realgaar is een arseensulfide met een goudrode tot oranjegele kleur. In oude tijden werd in China geloofd
dat dit gif kwaadafwerende krachten had en ziektes kon vermijden. Om deze redenen dronk men
realgaarwijn en smeerde men dit op het hoofd en de voetzolen van kinderen. Cf.: William R. Cullen, Is
arsenic an aphrodisiac? The Sociochemistry of an Element., Cambridge: Royal Society of Chemistry, 2008,
pp. 3-4.
38
V.R. Burkhardt, Chinese creeds and customs, Hong Kong: South China Morning Post, 1982, pp. 36-38.,
Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp.60-62., Ch‟ing-hsuan
Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, pp. 38-39.
39
Wu Di, persoonlijke naam Liu Che 劉徹 en tempelnaam Shizong 世宗, leefde van 156-87 v.Chr. en was de
zevende keizer van de Han-dynastie. Cf.:
28
Het Midherfstfeest draait rond de verering van de maan, maar de vijftiende dag van
de achtste maand is in de Chinese volksgodsdienst ook de verjaardag van de God van de
Aarde (tudigong 土 地 公 ). Dit vreugdevolle feest wordt vooral met gevoelens van
dankbaarheid jegens de Hemel (in de vorm van de maan) en de Aarde (via de God van de
Aarde) gevierd voor het werk en de oogst van het voorbije jaar. Voor de Chinezen is de
maan niet enkel een satelliet van de aarde, maar ze geven haar ook namen zoals de
Moeder in het Maanpaleis, de Hoofdster van het Grote Vrouwelijke Principe, het Meisje
van de Maan, de Heilige Moeder van het Maanlicht, de Bodhisattva van het Maanlicht,
enzovoort, waardoor duidelijk wordt dat men de maan verpersoonlijkt en aanbidt als een
vrouwelijke godheid.40
2.5.2
Mythen en legendes
De maan heeft sinds het begin der tijden de mens enorm gefascineerd. Overal ter wereld
ontstonden ontelbare legendes over de maan en haar ontstaan. De regelmatigheid van het
wassen en afnemen van de maan heeft de mens altijd zo geïntrigeerd in de mate dat veel
fenomenen in de natuur en het menselijk bestaan toegeschreven worden aan de invloed
van de maan. Vooral de boeren lieten de maanfasen het bepalen van de juiste tijd voor het
zaaien en oogsten of het kweken van dieren beïnvloeden. Vele andere bijgeloven werden
geassocieerd met de tijd van de nieuwe of volle maan. Ze werd ook aanbeden als een
godheid bij vele oude volkeren.
Dat de maan bewoond wordt door een konijn is een thema in de mythologie van
vele volkeren over de hele wereld, inclusief de Chinese. Het concept van het Maankonijn
(yuetu 月兔) werd geïntroduceerd in China met de komst van het Indische boeddhisme,
zoals overgeleverd in het volgende verhaal Śaśajâtaka:
Er was eens een open plaats in het bos waar heilige mannen vaak kwamen
mediteren. Op die plaats was er een prachtige tuin met fruit en bloemen, zachte
grassen en het kabbelende water van een schitterende stroom. In dit kleine
paradijs leefde een konijn wiens deugden die van alle andere levende wezens
overschaduwde. Op een avond kwam de Boeddha met verschillende van zijn
40
Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993,
p.53., Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp.69-70., Wang
Jingui 王锦贵, Zhongguo Wenhuashi Jianpian 中国文化史简篇 (Beknopte geschiedenis van de Chinese
cultuur), Beijing 北京: Beijing Daxue Chubanshe 北京大学出版社, 2004, p. 224.
29
discipelen naar de tuin. Ze zaten aan zijn voeten en luisterden naar zijn recitatie
van de sutras. Een nacht en een dag gingen voorbij tot de brandende zon hoog
in de hemel stond en de cicaden krijsten. Het was het moment waarop ieder
wezen de schaduw zocht en iedere reiziger leed onder de hitte. Boeddha nam
de vorm aan van een brahmaan en riep treurig uit: “Ik ben alleen, mijn vrienden
hebben me verlaten en ik heb honger en dorst. Gelovigen, kom en help me!”.
De kleine dieren van het bos hoorden zijn roep en één na één haastten ze zich
tot bij hem. Ze smeekten hem om te blijven en hun gastvrijheid te aanvaarden.
Ze brachten elk eten tot wat ze in staat waren. De otter bracht zeven vissen en
zei: “Neem deze en blijf bij ons.”. De jakhals bracht een deel van zijn prooi en
vroeg Boeddha hen te vereren met zijn aanwezigheid en hun leraar te zijn.
Toen was het de beurt aan het konijn. Hij nam bescheiden een stap naar voor,
met lege handen. “Meester! Ik ben opgegroeid in de bossen, kruiden en
grassen zijn mijn voedsel. Ik heb u niets anders te bieden dan mijn lichaam.
Zegen ons en blijf hier, en laat me u voeden met mijn vlees, want er is niets
anders dat ik u kan geven.”. Net dan merkte het konijn wat magische kool op,
die brandt zonder rook. Toen hij in het vuur wou springen, stopte hij plots en
nam de kleine insecten uit zijn vacht en zei: “Ik geef dan wel mijn lichaam aan
de heilige, maar ik heb niet het recht om jullie levens te nemen.”. Hij plaatste de
insecten voorzichtig op de grond en gooide zichzelf in het vuur. Boeddha
hernam zijn eigen vorm en prees het offer: “Hij die zichzelf vergeet, de meest
bescheiden van alle wereldlijke schepselen, zal de Oceaan van Eeuwige Vrede
bereiken! Iedereen zou moeten leren van hem en even mededogend en
behulpzaam zijn als hij!”. Boeddha gaf vervolgens instructies dat de gelijkenis
van het konijn de maan moet versieren en zo voor altijd een schijnend
voorbeeld blijven.41
Het taoïsme, inheemse religie van China, nam het konijn in de maan over, samen met vele
andere concepten die hun oorsprong in het boeddhisme hadden. Bij hen werd het het
Jadekonijn (yutu 玉 兔 ) genoemd en afgebeeld met korte voorpoten, hele lange
achterpoten en een korte staart. Het konijn staat onder een magische cassiaboom op de
maan en maakt onsterfelijkheidspillen, ook bekend als het jade-elixir. De onsterfelijke Wu
41
Henry Thomas Francis, Jataka Tales, Charleston: BiblioBazaar, LLC, 2009, pp. 225-229.
30
Gang 吴刚, een andere taoïstische figuur, houdt het Jadekonijn gezelschap op de maan.
Hij was een houthakker die altijd al onsterfelijk wilde worden, maar nooit zijn best deed om
de toverij te leren. Na verbannen te zijn door de Jadekeizer (de hoogste godheid in de
taoïstische kosmologie) omwille van zijn laks gedrag, plantte hij een cassiaboom op de
maan en als Wu erin slaagde de boom te vellen, zou amnestie verleend worden aan hem.
Maar iedere keer dat hij sloeg met zijn bijl, genas de wonde meteen en was hij op die
manier gedoemd tot eeuwige nietigheid.42
Het populairste verhaal onder de Chinezen rond het Midherfstfeest is het verhaal
van Chang E 嫦娥, de Maangodin. Net zoals het verhaal van het konijn heeft dit ook zijn
oorsprong in India en gaat als volgt:
Chang E en haar man Hou Yi 后羿, de wonderbaarlijke boogschutter, leefden
tijdens de heerschappij van de legendarische keizer Yao 尧 帝 (rond 2000
v.Chr.). Hou Yi was een heel getalenteerd lid van de Keizerlijke Wacht die een
magische boog hanteerde en magische pijlen afschoot. Op een dag verschenen
er tien zonnen in de hemel. De mensen op aarde konden de hitte en droogte
die jaren aan een stuk duurde, niet verdragen. De keizer riep Hou Yi bij hem en
beval hem de extra zonnen uit de hemel te schieten om de mensen te redden.
Met al zijn bekwaamheid schoot Hou Yi er negen neer en liet er één over.
Hierna verspreidde Hou Yi’s roem zich zelfs tot de Koningin-Moeder van het
Westen (xiwangmu 西王母) in de verre Kunlun-bergen. Ze nodigde hem uit in
haar paleis om hem te belonen met de onsterfelijkheidspil, maar waarschuwde
hem eerst: “Eet de pil niet meteen op. Bereid jezelf eerst voor door te bidden en
te vasten gedurende twaalf maanden.”. Hou Yi was een voorzichtige man, dus
volgde hij haar advies op en begon met de voorbereidingen, allereerst met de
pil te verbergen in zijn huis. Helaas werd hij plots weggeroepen voor een
dringende missie. In zijn afwezigheid merkt zijn vrouw Chang E een zachte en
zoete geur die vanuit de hoek van de kamer kwam. Ze nam de pil in haar hand
en kon het niet laten om even te proeven. Op het moment dat ze de pil inslikte,
had de wet van de zwaartekracht geen controle meer over haar, ze kon vliegen!
Niet lang daarna hoorde ze dat haar man terugkwam en uit vrees vloog ze uit
42
V.R. Burkhardt, Chinese creeds and customs, Hong Kong: South China Morning Post, 1982, p. 64., MarieLuise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp.70-75.
31
het raam. Met pijl en boog in de hand achtervolgde Hou Yi haar doorheen de
hemel, maar een sterke wind blies hem terug. Chang E vloog helemaal tot aan
de maan, maar toen ze aankwam, was ze zo hard aan het hijgen door haar
inspanningen dat ze het omhulsel van de pil uitspuwde. Dit veranderde meteen
in het Jadekonijn. Zijzelf werd een driepotige pad. Sindsdien leeft ze op de
maan en blijft ze de magische pijlen van Hou Yi afweren. Haar man bouwde
een paleis op de zon voor zichzelf en zo zien ze elkaar op de vijftiende dag van
iedere maand.43
Chang E en Hou Yi symboliseren respectievelijk de zon en de maan. Ze worden gezien
als de belichaming van yin en yang, negatief en positief, donker en licht, vrouwelijk en
mannelijk, de dualiteit die het universum bestuurt.44
2.5.3
Gebruiken
Het belangrijkste onderdeel van het Midherfstfeest is het eten van de maankoeken
(yuebing 月饼). Wanneer dit gebruik precies ontstaan is, is niet duidelijk, maar het is ten
laatste tijdens de Song-dynastie (宋, 960-1279) van start gegaan. Met hun ronde vorm
symboliseren ze de familiehereniging. Door het feit dat op het Midherfstfeest in alle
families maankoeken worden gegeten, wordt het duidelijk dat de Chinezen sterk verlangen
naar eenheid binnen de familie. Vroeger kon men wel verschillende vormen van
maankoeken vinden, zoals pagoda‟s, dieren, enzovoort. Andere waren versierd met de
afbeeldingen van konijnen, bloemen of godinnen. De vullingen waren ook in een heel
grote variëteit beschikbaar: suiker, meloenzaadjes, amandelen, sinaasappelschillen,
gezoete cassiabloesems, stukjes vlees, enzovoort.
De ceremonie van het Maanoffer is een ander vast onderdeel van het
Midherfstfeest. Voor de opkomst van de maan zet men meestal op de binnenplaats een
altaartafel met een offerande van seizoensvruchten en –gewassen, versierd met een
afbeelding van het Maanpaleis of het Maankonijn en soms een klein kleifiguurtje van het
konijn. In Noord-China offert men doorgaans peren, appels, druiven en dergelijke, in ZuidChina pompelmoezen, zoete aardappelen, bananen, enzovoort. Deze worden vergezeld
43
Hua Long, The Moon maiden and other Asian folktales, Melbourne : China Books, 1993 , pp. 9-10.
V.R. Burkhardt, Chinese creeds and customs, Hong Kong: South China Morning Post, 1982, p. 64., MarieLuise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp.70-75.
44
32
door maankoeken, snoep en kopjes thee. Men brandt wierookstokjes en maakt buigingen
in de richting van de maan. Hierna mogen de maankoeken pas opgegeten worden. Er
wordt iets overgelaten voor de afwezige familieleden, als teken van het verlangen naar
hereniging. Aangezien de maan enkel geassocieerd wordt met yin, de vrouwelijke kracht,
werd deze ceremonie helemaal uitgevoerd door vrouwen. Dit is nog terug te vinden in een
oud spreekwoord: “Mannen aanbidden de vrouw niet en vrouwen offeren niet aan de
Keukengod.”. 45
2.5.4
Midherfstfeest in Taiwan
Naast maankoeken eet men in Taiwan ook pompelmoezen op het Midherfstfeest,
enerzijds omdat die rond deze tijd rijp worden en anderzijds heeft het Chinese woord voor
pompelmoes (you 柚) dezelfde klank als het woord voor goddelijke hulp (you 佑). De
sinaasappel is ook een voorspoed brengende vrucht omdat in het Taiwanese dialect het
woord voor sinaasappel (ju 桔) gelijkluidend is met het woord voor voorspoed (zhi 祉) en
ook rond van vorm is.
Op het Taiwanese Midherfstfeest bestonden er vroeger nog twee traditionele
gebruiken verschillend van die van Noord-China. Het eerste was het luisteren met wierook
(tingxiang 听香). De vrouwen brandden wierook voor de goden en hielden een zwijgend
gebed waarin ze duidelijk maakten op welke vraag (over kinderen, financiën,…) ze een
antwoord wilden. Daarna vroegen ze de godheid in welke richting ze het huis moesten
verlaten, bijvoorbeeld door een wierookstokje in een bak met water te laten drijven, en
gingen dan naar buiten met brandende wierookstokjes in de hand. Telkens ze iemand op
straat hoorden spreken of zingen, stopten ze met wandelen en vroegen aan de hand van
twee wichelblokken in de vorm van een halve maan of dat het antwoord was op hun vraag.
Indien niet, liepen ze verder totdat ze hun antwoord gekregen hadden.
Het andere gebruik in Taiwan was dat ongehuwde meisjes groenten probeerden te
stelen uit andermans moestuin. Indien ze niet betrapt werden door de eigenaar betekende
45
Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993,
p.53., Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp.75-76.
33
dit dat ze een man naar hun wens zouden vinden. Dit blijkt uit het Taiwanese
spreekwoord: “Wie groente kan stelen, krijgt een goede echtgenoot.”46
2.6
Feest van de Keukengod
Te midden van de voorbereidingen voor het Lentefeest, deed men offers aan de
Keukengod (zaowangye 灶王爷) op de drieëntwintigste dag van de twaalfde maand van
de maankalender (in het noorden) of op de vierentwintigste (in het zuiden). Men geloofde
dat de Keukengod op één van deze twee dagen naar de hemel ging om zijn jaarlijks
verslag te geven over het gedrag van de leden van ieder huishouden.
In het oude China stond de Keukengod in hoog aanzien bij de mensen. Vroeger
werd hij aanbeden als de uitvinder van het vuur. Toen later een speciale god van het vuur,
Zhu Rong 祝融47, verscheen, werd de Keukengod aanbeden als een familiegod en de
beschermer van de haard. Hij genoot zoveel respect dat de mensen hem niet zoals bij de
meeste goden slechts op één feestdag vereerden, maar ze brandden kaarsen en wierook
bij zijn altaar op de eerste en vijftiende dag van iedere maand. Bovendien gingen alle koks
in Beijing naar de Tempel van de Keukengod om hun beschermheilige te eren op de derde
dag van de achtste lunaire maand, de dag waarop hij jarig was.
Ieder huishouden had een altaar voor de Keukengod in een hoek tegen de
achtermuur achter de haard. Het was gewoonlijk helemaal zwart van de rook en gevuld
met kakkerlakken die men de paarden van de god noemde. Deze altaren werden uit
verschillende materialen gemaakt, waaronder bamboe, hout en papier. Binnenin was er
een afbeelding van de Keukengod in één van zijn vele vormen gekleefd. Soms zittend
naast een paard in volledig harnas, soms als een jonge man met een schrijftablet in de
hand en soms als een oude man gezeten naast zijn oude vrouw. Arme families kleefden
een klein vierkant stuk rood papier op het altaar in de plaats van de duurdere
afbeeldingen. Op het papier stond de naam van de god, zijn titel en een speciaal verzoek
van de familie geschreven, zoals:
Oh, Keukengod, oh, Keukengod,
46
Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993,
pp.54-55.
47
Hij is vooral bekend om het gevecht met zijn eigen zoon Gong Gong 共工 die een watergod was,
verantwoordelijk voor overstromingen. Voor meer info, cf.: Roni Jay, Teach Yourself Mythologie, New York:
McGraw-Hill Trade, 1996, p. 103.
34
Hier is een kom met water en drie wierookstokjes.
Ons leven was het voorbije jaar niet zo goed,
Misschien bieden we u volgend jaar Mantsjoerijse suiker aan!48
2.6.1
Oorsprong
De verering van de Keukengod dateert van meer dan 2000 jaar terug. De Riten van de
Zhou (zhouli 周礼), een confucianistisch boek dat de decreten en voorschriften van de
Westelijke Zhou (西周, 1045-771 v.Chr.) en de Periode van Strijdende Staten (zhanguo 战
国, 475-221 v.Chr.) bevat, zegt:
Zhu Rong, de zoon van Zhuan Xu en kleinzoon van de Gele Keizer, was tijdens
zijn leven verantwoordelijk voor het vuur en na zijn dood uitgeroepen tot de God
van de Keuken. Tijdens de Zhou-dynastie plaatsen rijke families offergaven op
hun haarden.49
Het taoïstische boek Huai Nan Zi 淮南子, dat tijdens de Vroege Han-dynastie (西汉, 202
v.Chr.-23 n.Chr.) voltooid werd, bevat de volgende passage:
De Gele Keizer vond de haard uit en werd na zijn dood aanbeden als de
Keukengod.50
De Keukengod wordt dus op dezelfde positie geplaatst als de Gele Keizer die beschouwd
wordt als de gemeenschappelijke voorouder van het hele Chinese volk. De precieze
identiteit van de Keukengod heeft in de loop der tijden al verschillende interpretaties
gehad. De Youyang Varia (youyang zazu 酉阳杂俎), een boek uit de Tang-dynastie (唐,
618-907) van Duan Chengshi 段成式 dat het dagelijks leven en de sociale gewoontes van
die tijd beschrijft, beweert dat de familienaam van de Keukengod Zhang is. 51 Vroeger
geloofden de mensen ook dat de Keukengod een oude vrouw was, waarschijnlijk door het
feit dat de oudere vrouw in huis het meeste koken deed. Later werd het een jonge vrouw.
48
V.R. Burkhardt, Chinese creeds and customs, Hong Kong: South China Morning Post, 1982, pp. 77-78.,
Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp.82-83.
49
50
Auteurscollectief, Suijie de gushi 歲節的故事 (Verhalen van feestdagen), Zhishufang chuban jituan 知書房
出版集團, 2004, p.246.
51
Wang Shucun 王 树 村 , Zhongguo nianhua shi 中 国 年 画 史 (Geschiedenis van de Chinese
nieuwjaarsprenten), Beijing 北京: Beijing gongyi meishu chubanshe 北京工艺美朮出版社, 2002, p. 50.
35
De uiteindelijke en meest aanvaarde versie is dat de Keukengod een jongeman was die
Zhang Sheng heette en rond wie een bekend verhaal bestaat:
Zhang Sheng had een groot landgoed en veel vee. Zijn vrouw Guo Dingxiang
was deugdzaam en mooi. Het koppel kwam heel goed overeen totdat hij
trouwde met een luie en kwaadaardige concubine, Li Haitang genaamd. Na een
korte tijd was Li er al in geslaagd om Zhang te overtuigen om te scheiden van
zijn eerste vrouw. Zonder haar toezicht verkwistten Zhang en Li zijn rijkdom in
amper twee jaar. De concubine verliet hem en hertrouwde, terwijl Zhang herleid
was tot een bedelaar. Zwak door de honger viel hij flauw aan de poort van een
gezin op een bitterkoude winterdag. Een meid van het huis vond hem en hielp
hem in de keuken waar ze hem iets te eten gaf. Toen Zhang naar de huisvrouw
vroeg, vernam hij dat zij een deugdzame vrouw was die graag anderen hielp en
ook dat ze alleenstaand was. Een diepe bewondering kwam in hem op. Toen hij
de vrouw door het raam zag komen, realiseerde hij zich dat het niemand anders
was dan zijn eerste vrouw Guo Dingxiang. Overwonnen door schaamte durfde
hij haar niet onder ogen te komen, maar waar moest hij zich verbergen? De
haard was de enige mogelijke plek, dus hij kroop in de haard en hij werd levend
verbrand. Toen Guo ontdekte dat haar ex-man tot as verbrand was, was ze
gevuld met gevoelens van zowel medelijden als verdriet. Ze stierf niet lang na
deze gebeurtenis. Toen de Jadekeizer het verhaal vernam, prees hij Zhang
Sheng voor zijn moed om zijn fouten toe te geven en hij verklaarde hem tot de
Keukengod. Later aanbad het gewone volk ook zijn eerste vrouw als godheid.52
Het aanbidden van de Keukengod heeft een heel lange geschiedenis. De keizer van de
Han-dynastie (汉, 202 v.Chr.-220 n.Chr.) Wu Di leidde persoonlijk de ceremonies ter ere
van de god. De Keukengod diende als rechter van de moraliteit van de familie. Zijn manier
van komen en gaan (het verbranden van zijn portret zendt hem naar de hemel) stamt af
van het natuurlijke verschijnsel van de bliksem, dat volgens het bijgeloof het middel was
waarmee God vuur naar de aarde zond.
De Keukengod was zo diep geworteld in de harten van de Chinezen, dat het
taoïsme en het boeddhisme beide het concept overnamen om hun eigen verspreiding te
52
Haiwang Yuan, The magic lotus lantern and other tales from the Han Chinese, Californië: Libraries
Unlimited, 2006, pp. 175-176.
36
vergemakkelijken. Zo bracht de taoïstische mythologie een Keukengod met aantal
verschillende titels uit die pasten in hun eigen complex pantheon. De boeddhisten
meenden dat hun Keukengod fundamenteel verschillend was van die van de taoïsten, met
name dat hij een hemels wezen was die een boeddhistische monnik is geworden tijdens
de Tang-dynastie en die dan na zijn dood gekozen was om het vegetarische dieet van de
monniken te overzien.53
2.6.2
Gebruiken
Zoals hierboven vermeld, ging de Keukengod op de drie- of vierentwintigste van de
twaalfde maand naar de hemel om verslag uit te brengen bij de Jadekeizer. Hiervoor
plaatste men offers voor het portret van de Keukengod en plakte men drie inscripties
eromheen, één horizontaal erboven en één verticaal aan beide zijkanten. De horizontale
bevatte meestal de naam van de Keukengod en de twee verticale wensen voor het
huishouden. Aangezien de Keukengod het hoofd van het huishouden vertegenwoordigde,
werd de ceremonie dan ook voorgezeten door het hoofd. In sommige streken werden de
vrouwen zelfs buitengesloten uit de ceremonie. De lokale gewoontes konden echter
verschillen van plaats tot plaats. Op sommige plaatsen mochten bijvoorbeeld enkel oude
mensen deelnemen.
Tijdens de Tang-dynastie bestonden de offers uit een kop thee en drie
wierookstokjes. Vóór 1949 offerden de boeren gewoonlijk lichte snacks gemaakt van
moutsuiker en kleverige rijstbloem. Bij rijkere families was het meer extravagant: onder
andere watermeloen, cake, gedroogd fruit, vlees en verse sinaasappelen werden gegeven
aan de Keukengod. In sommige streken smeerden de mensen de lippen van de god in
met honing zodat hij zoete woorden zou spreken in de hemel. Sommigen gebruikten zelfs
opium om hem slaperig te maken en de minder goede gebeurtenissen te doen vergeten.
Met dezelfde redenering werd ook rijstwijn gesprenkeld op zijn afbeelding. Deze offers
waren dus meer een vorm van omkoping geworden, maar niettemin geloofden de mensen
dat ze door hun inspanningen konden rekenen op de medewerking van de Keukengod in
het verkrijgen van zijn zegeningen en bescherming van de hemel.54
53
Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp.83-86.
V.R. Burkhardt, Chinese creeds and customs, Hong Kong: South China Morning Post, 1982, pp. 77-78.,
Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp.86-88.
54
37
Nadat het altaar van de Keukengod naar de binnenplaats was gedragen, werden
het voedsel, de drank en de thee ervoor geplaatst. Terwijl de sterke geur van de
brandende wierook naar de hemel steeg, offerde het hoofd namens zijn familie en maakte
buigingen voor het altaar (koutou 叩头). Het luide geknal van het ontploffende vuurwerk
bracht de ceremonie tot een bevredigend einde. In het oude China werd praktisch elk
belangrijk ritueel vergezeld van vuurwerk omdat men geloofde dat het geluid van het
vuurwerk plezier en verkwikking bracht bij zowel het volk als de goden en de kwade
geesten schrik aanjoeg. Tenslotte verbrandden de familieleden het portret van de
Keukengod, samen met wat papiergeld (voor zijn kosten onderweg) en hij steeg op naar
de hemel via het vuur en de rook. Ook aan zijn vervoerdieren werd gedacht: in sommige
streken gooide men stro en bonen in het vuur als voer en sprenkelde men thee of water op
de grond om de dorst van het paard te lessen. Tegelijkertijd gooiden sommigen bonen of
erwten op het dak om het geluid van de voetstappen en hoefslagen na te bootsen.
Na het vertrek van de Keukengod konden de mensen zich eindelijk een paar dagen
ontspannen. Ze waren verlost van sommige verboden die normaal golden voor de
vrouwen in het bijzonder wanneer ze in de keuken werkten; nu mochten ze hun haar
kammen, hun handen wassen en hun messen scherpen voor het altaar van de Keukengod
en zelfs spuwen in de richting van de haard.55
2.7
Chinese oudejaarsavond
Na de Winterzonnewende (dongzhi 冬 至 ) gaat de laatste maand van de Chinese
maankalender van start. Volgens de Chinese traditie treft men vanaf het begin van deze
laatste maand al voorbereidingen voor de nieuwjaarsviering. Dit geldt vooral voor NoordChina waar deze maand al een tijd is van zware sneeuwval en rusttijd in de landbouw.
Deze periode wordt het Klein Nieuwjaar (xiaonian 小年) genoemd.
Vanaf het begin van de laatste maand houdt men op veel plaatsen het ritueel van
de Springende Keukengod (tiao zaowang 挑灶王). Hierbij gaan kleine groepjes bedelaars
voorbij de huizen langs om geld te bedelen met hun zang, dans en heilwensen. Op deze
manier bereiden zelfs de bedelaars zich voor op het Nieuwjaar.
55
V.R. Burkhardt, Chinese creeds and customs, Hong Kong: South China Morning Post, 1982, pp. 77-78.,
Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp.86-88.
38
Op de achtste dag van de twaalfde maand eet men Laatste Maand-pap. Deze wordt
gemaakt van zoete, waterige rijstpap waarin men allerlei bonen en gekonfijte vruchten
meegekookt heeft. Dit gebruik is volgens een volksgeloof afkomstig uit het Indische
boeddhisme. Boeddha Sakyamuni zag dat de levende wezens gekweld werden door de
Acht Vormen van Lijden (geboorte, ouderdom, ziekte, dood, scheiding van wat we
liefhebben, ontmoeting met wat we haten, niet kunnen krijgen wat we zoeken en verdriet)
en verliet vervolgens zijn familie en leefde zes jaar in ascese. Hij bereikte de Verlichting en
werd Boeddha in de nacht van de achtste dag van de laatste maand. De mensen eten pap
op deze dag om deze grote gebeurtenis te herdenken.
Na de achtste dag begint men met de bereiding van worst, nieuwjaarskoeken en
pekelvlees, en gaat de grote schoonmaak voor het einde van het jaar van start.
De zestiende dag van de twaalfde maand staat ook bekend als de Laatste Dag van
de Handelsvoordelen. Op deze dag bewijst men eer aan de God van de Aarde, die ook de
God van de Rijkdom (caishenye 财神爷) is. Dit doet men om hem te bedanken voor zijn
hulp tijdens het afgelopen jaar. Winkels nodigen op deze dag hun personeel uit voor een
grote maaltijd en als de baas iemand wil ontslaan hoeft hij gewoon de kop van de in
reepjes gesneden kip naar die persoon te leggen. Het typische voedsel dat op deze dag
gegeten wordt, wordt bij ons „loempia‟ genoemd en wordt gemaakt van een pannenkoekje
van tarwebloem met binnenin sojascheuten, worteltjes, koriander, gebakken ei, gemalen
pinda‟s, enzovoort.56
Op de drie- of vierentwintigste dag wordt zoals hierboven beschreven het offer aan
de Keukengod voltrokken. Na het offer zijn overheidskantoren gesloten en nemen ook de
scholen vrijaf, want iedereen bereidt zich voor op het Lentefeest.
Oudejaarsavond (chuxi 除夕) is eveneens één van de belangrijke feesten bij de
Chinezen. Alle familieleden die ver weg van hun familie leven, keren op deze dag terug
naar hun oude huis om de avond samen te kunnen doorbrengen en het oudejaarsmaal te
nuttigen. Vroeger was het oudejaarsmaal bij de boeren wel de rijkste maaltijd van het hele
jaar, zelfs de allerarmsten deden hun uiterste best om extra lekker eten klaar te hebben.
Bij dit maal mag een grote vis niet ontbreken, maar hij mag niet helemaal opgegeten
worden om op die manier symbolisch aan te geven dat er altijd overvloed zal zijn. Het
56
V.R. Burkhardt, Chinese creeds and customs, Hong Kong: South China Morning Post, 1982, pp. 76-78.,
Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, pp.5962.
39
Chinese karakter voor overvloed of rest (yu 余) heeft dan ook dezelfde klank als het
karakter voor vis (yu 鱼). In Noord-China eet men op deze avond Chinese ravioli (jiaozi 饺
子). Meestal maakt men van tevoren heel veel jiaozi klaar om gedurende de eerste vijf of
zes dagen van het nieuwe jaar te eten. In Zuid-China maakt men rijsttaart en
nieuwjaarskoeken, gewoonlijk ook genoeg voor een voorraad voor een tiental dagen.
Op Oudejaarsdag is men klaar met de grote schoonmaak en kleven de nieuwe
afbeeldingen van de Deurgoden op de voordeur en stroken rood papier met
gelukbrengende versregels op de deurposten. Nadat de ouderen van de familie dit alles
hebben geïnspecteerd en goedgekeurd, kan men pas aan tafel gaan en het
oudejaarsmaal eten. De oudste van de familie gaat na het maal in de hoofdhal zitten en de
jongeren gaan volgens hun plaats in de genealogie en leeftijd bij hem om hem een
gelukkig nieuwjaar te wensen. Bij deze wensen geven de ouderen „geld om het jaar neer
te drukken‟ (yasui qian 压岁钱) en hopen dat de jongeren hierdoor zuinig zullen zijn met
hun tijd. Vroeger werd deze naam uitgelegd als „geld om het ongeluk neer te drukken‟
omdat het woord voor jaar (sui 岁) dezelfde klank heeft als een woord voor ongeluk (sui
碎). Het is bij de meeste families toegestaan om na de ontvangst van het Nieuwjaarsgeld
gokspelletjes te doen met kleine hoeveelheden geld. Wat men ook doet, bijna niemand
gaat slapen om de jaarwake te houden en op te blijven tot het allerlaatste moment. Dit
heeft een dubbele betekenis. Enerzijds neemt men afscheid van het voorbije jaar en is
men een beetje nostalgisch, maar anderzijds gelooft men dat kinderen door middel van de
jaarwake het leven van hun ouders kunnen verlengen. Daarom wordt dit gebruik overal in
China heel erg in acht genomen. Om twaalf uur ‟s nachts wordt het vuurwerk aangestoken
en begint het nieuwe jaar officieel. Vanaf dan mogen geen schulden meer opgeëist
worden totdat de nieuwjaarsviering helemaal voorbij is. Daarom komen vele mensen die
vluchten voor hun schuldeisers terug naar huis om Nieuwjaar met hun familie te vieren.57
57
V.R. Burkhardt, Chinese creeds and customs, Hong Kong: South China Morning Post, 1982, pp. 76-78.,
Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, pp.5962.
40
3.
Veranderingen in China na 1949
Na het einde van de Tweede Wereldoorlog was de Chinese Burgeroorlog (guogong
neizhan 国 共 内 战 ) 58 tussen de Chinese Communistische Partij (CCP) (zhongguo
gongchandang 中 国 共 产 党 ), die sinds 1949 de Volksrepubliek China regeert en op 1
juli 1921 in Shanghai 上 海 werd opgericht, en de Nationalistische Partij (GMD)
(guomindang 国民党), die in 1911 ontstond uit de Revolutionaire Liga van Sun Yat-sen 蒋
介石, nog aan de gang. In september 1949 behaalden de communisten de overwinning en
op 1 oktober 1949 riep Mao Zedong 毛泽东 (1893-1976) de Volksrepubliek China (VRC)
(zhonghua renmin gongheguo 中华人民共和国) uit. Hij werd zelf president en Zhou Enlai
周恩来 (1898-1976) werd premier. De GMD-regering vluchtte naar Taiwan om daar hun
bewind verder te zetten. Ondertussen vestigde Mao een dictatoriaal bewind dat uiteindelijk
een strenge controle zou uitoefenen over het dagelijkse leven van de mensen in China.
Om de achteruitgang in te halen die het land opliep tijdens de nationalistische Republiek
China (zhonghua minguo 中华民国) (1912-1949) onderging het land enkele drastische
hervormingen, waaronder de Grote Sprong Voorwaarts (dayuejin 大跃进)59, die echter niet
altijd goed afliepen. Het dieptepunt in Mao‟s politieke carrière was de Grote Proletarische
Culturele Revolutie (wuchanjieji wenhua dageming 无产阶级文化大革命), of korter, de
Culturele Revolutie (wengé 文革). Het was een revolutionaire opstand, met opnieuw veel
slachtoffers, van studenten en arbeiders om de maoïstische verworvenheden te behouden
en duurde van 1966 tot 1976. Na de dood van Mao Zedong op 9 september 1976 ontstond
er een opvolgingskwestie tussen twee rivaliserende kampen binnen de CCP: de radicalen
onder leiding van de Bende van Vier (sirenbang 四人帮)60 en de gematigden onder wie
Deng Xiaoping 邓小平 (1904-1997). Uiteindelijk werd Hua Guofeng 华国锋 (1921-2008),
58
De Chinese Burgeroorlog duurde van 1927 tot 1950 met een onderbreking tijdens de Tweede ChineesJapanse oorlog tussen 1937 en 1945. Cf. John King Fairbank, Denis Twitchett, The Cambridge history of
China, vol.12, p.1.
59
De Grote Sprong Voorwaarts was een campagne van Mao Zedong die samenviel met het Tweede
Vijfjarenplan om de economische achterstand in een enorm snel tempo in te halen. Het liep van 1958 tot
1961 en had rampzalige gevolgen. Cf.: James Stuart Duncan, The great leap forward, s.n., 1959.
60
De Bende van Vier was een groep radicalen bestaande uit Mao‟s vrouw Jiang Qing 江青(1914-1991),
Wang Hongwen 王洪文(1935-1992), Zhang Chunqiao 张春桥 (1917-2005) en Yao Wenyuan 姚文元 (19312005). De groep werd op 6 oktober 1976 gearresteerd nadat ze verdacht werden van het voorbereiden van
een staatsgreep. Cf. Kwam Ha Yim, China since Mao. Londen, The Macmillan Press, 1980, pp.33-37., I.C.Y.
Hsü, The Rise of Modern China. Oxford, Oxford University Press, 2000, pp.768-773 en pp.817-824.
41
die voor beide kanten aanvaardbaar zou moeten zijn, in 1976 als opvolger aangesteld. Na
de arrestatie van de Bende van Vier op 6 oktober 1976 nam de macht van de radicalen
aanzienlijk af en kon men zich opnieuw concentreren op de stabilisatie en de verdere
uitbouw van het land. Ook de macht van Deng Xiaoping begon stilaan opnieuw te groeien
na zijn rehabilitatie in 1977.61 In 1978 werd de VRC dan ook als volgt geleid: Hua Guofeng
werd de nieuwe secretaris-generaal van de CCP en eveneens premier van de VRC, terwijl
Deng Xiaoping benoemd werd tot vice-premier en vice-secretaris-generaal van de CCP,
een functie die hij deelde met minister van defensie Ye Jianying 叶剑英 (1897-1986).62
Voor deze nieuwe leiders waren eveneens hervormingen noodzakelijk, zoals de Vier
Moderniseringen (si ge xiandaihua 四个现代化) die voor een hernieuwde opbouw van de
Chinese economie meer aandacht zouden besteden aan landbouw, industrie, defensie en
wetenschap & technologie, de openstelling van de grenzen, noodzakelijk voor een verdere
evolutie in de economie en een grotere modernisering, en het ontstaan van de
socialistische
markteconomie
met
Chinese
karakteristieken
(zhongguo
tese
de
shehuizhuyi shichang jingji 中国特色的社会主义市场经济) die een gemengde economie
inhield die van een economie die gebaseerd is op publiek bezit van productiemiddelen
naar een economie gaat die zowel publieke als privébedrijven toelaat. Deze waren
succesvol, verhoogden de levensstandaard van de mensen, maar zorgden ook voor een
aantal problemen zoals werkloosheid. Na een periode van redelijke onstabiliteit door tal
van protesten, met als hoogtepunt het protest op het Tian‟anmenplein in 1989 tegen
de Chinese Communistische Partij en haar instellingen, keerde de rust terug met de
benoeming van Jiang Zemin 江泽民 (geb. 1926) als secretaris-generaal van de CCP en
hoofd van de Centrale Militaire Commissie (zhongyang junshi weiyuanhui 中央军事委员
会). Hij bekleedde ook de functie van president van de VRC (zhonghua renmin gongheguo
zhuxi 中华人民共和国主席) die in 1982 opnieuw in het leven werd geroepen, nadat het na
de dood van voorzitter Mao (Mao Zhuxi 毛 主 席 ) was afgeschaft. De socialistische
markteconomie kon zich dan ook volop verder ontwikkelen. In 2003 nam Hu Jintao 胡锦涛
61
Deng Xiaoping viel tijdens de Culturele Revolutie in ongenade bij de CCP en werd in 1976 gerehabiliteerd.
Eén jaar later viel hij echter opnieuw in ongenade, gevolgd door een tweede rehabilitatie in 1977. Cf. M.
Dillon, China-A Cultural and Historical Dictionary. Richmond, Curzon, 1998, p.76.
62
R. Baum, Political Stability in Post-Deng China: Problems and Prospects., Asian Survey, Vol.32, Nr.6, juni
1992, pp.491-494. Kwam Ha Yim, China since Mao. pp.27-60., I.C.Y. Hsü, The Rise of Modern China.
pp.763-782.
42
(geb. 1942) de plaats in van Jiang Zemin als secretaris-generaal van de CCP, hoofd van
de Centrale Militaire Commissie en president van de VRC. Tot vandaag de dag bekleedt
hij nog steeds deze functies, bijgestaan door premier Wen Jiabao 温家宝 (geb. 1942). De
VRC kent nog steeds een groeiende economische ontwikkeling en is erin geslaagd uit te
groeien tot één van de machtigste economieën ter wereld. De communistische ideologie
heeft echter sterk aan invloed ingeboet en ruimde plaats voor de kapitalistische ideologie.
Een evolutie naar een echte democratie daarentegen lijkt nog niet onmiddellijk ophanden.
Al is een stapsgewijze ontwikkeling in de richting van een verdere democratisering wel
merkbaar.63
3.1
Politieke invloed op de feestdagen
Al deze politieke veranderingen brachten ook drastische aanpassingen van de
beleidslijnen met zich mee, wat zeker ook invloed heeft gehad op het dagelijks leven van
de mensen en de vieringen van de feestdagen op zich. Reeds onder het Republikeinse
regime werden populaire religieuze geloven en gebruiken als bijgeloof64 bestempeld. Men
was ervan overtuigd dat de uitroeiing van bijgeloof van cruciaal belang was voor het
vormen van moderne burgers. In 1928 in Nanjing 南 京 gaven de Nationalisten een
wetgeving
uit
tegen
bijgelovige
beroepen
en
verboden
religieuze
specialisten
(waarzeggers, sjamanen,…) en de verkoop van bijgelovige goederen (prenten van
godheden, papieroffers,…). Beleidslijnen van de overheid raakten niet enkel de
ontwikkeling van het populaire geloof, maar hervormden ook de relaties tussen de staat en
het gewone volk. Via de veranderingen in het Dubbel-Zeven-Feest (qixi jie 七夕节)65 en
63
J.S., Prybyla, “Economic Reform of Socialism: The Dengist Course in China.”, Annals of the American
Academy of Political and Social Science, Vol.507, januari 1990, pp.113-117., I.C.Y., Hsü, The Rise of
Modern China. pp.803-814, pp.841-869, pp.888-901 en pp.942-959. Kwam Ha Yim, China since Mao. pp.6176 en pp.183-197.
64
Eén van de grootste punten van kritiek was dat de traditionele feestdagen nauw verbonden waren met de
maankalender en de Chinese traditionele almanakken die informatie bevatten over de 24 solaire periodes en
ook over bijgelovige onderwerpen, zoals verjaardagen van goden, gunstige en ongunstige dagen,… .
65
Het Dubbel-Zeven-Feest valt op de zevende dag van de zevende lunaire maand en wordt soms ook de
Chinese Valentijnsdag genoemd. Volgens de legende ontmoeten de Koeienherder 牛郎 en het Weefstertje
织女 elkaar op deze dag. De meisjes tonen gebruikelijk hun vaardigheden op deze dag en hopen op een
goede echtgenoot. Cf.: Wang Jingui 王锦贵, Zhongguo Wenhuashi Jianpian 中国文化史简篇 (Beknopte
geschiedenis van de Chinese cultuur), Beijing 北京: Beijing Daxue Chubanshe 北京大学出版社, 2004, p.
224.
43
het Geestenfeest (guijie 鬼节)66 in het Republikeinse Guangzhou 广州 toont Poon Shuk
Wah in zijn artikel Refashioning Festivals in Republican Guangzhou 67 van 2004 de
complexiteit aan van de relatie tussen de staat en het gewone volk betreffende de actuele
religieuze omstandigheden, en in bijzonder de interactie tussen de officiële cultuur en de
traditionele feestdagen. Zo waren de traditionele feestdagen bij de vervanging van de
maankalender door de Westerse kalender officieel niet langer feestdagen en werd de
viering ervan ontmoedigd. Later maakte de overheid deze feestdagen terug officieel zodat
het volk toch een paar rustdagen zou hebben, aangezien ze het hele jaar door zonder
onderbreking werken. Ze kregen echter wel data toegewezen van de zonnekalender die
de vroegere data van de maankalender benaderden. 68 Poon komt tot het besluit dat,
hoewel de nieuwe nationale symbolen met succes de weg vonden naar het religieuze
leven van de mensen en zo de traditionele feestdagen een nationalistisch tintje gaven,
onder deze uitbreiding van de officiële cultuur toch nog een rijk aanbod aan lokale tradities
is blijven bestaan. Door officiële symbolen over te nemen hebben de mensen hun
religieuze tradities vervormd en kunnen behouden. De pogingen van de overheid om de
bijgelovige feestdagen uit te roeien, heeft dus niet geleid tot een afname, maar tot het
opleggen van nieuwe elementen met als resultaat dat de traditionele feestdagen een
nieuwe vorm werden aangemeten waarin nieuwe officiële symbolen 69 en traditionele
religieuze symbolen naast elkaar bestonden en concurreerden met elkaar. Helen F. Siu
spreekt hier over het “recycleren van rituelen” 70; de herleving van deze rituelen in hun
66
Het Geestenfeest valt op de vijftiende dag van de zevende lunaire maand, ook wel de Geestenmaand
genoemd omdat de poorten van de onderwereld worden opengezet. Op deze dag houdt men
verlossingsceremonies, bereidt men rijke offermaaltijden en verbrandt men papiergeld voor de eenzame
zielen en dolende geesten om hun wraak te voorkomen. Cf.: Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese
feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p. 48.
67
Poon focust zich in zijn artikel op deze twee feestdagen omdat deze allebei evenzeer als bijgeloof werden
bestempeld die in de bijgelovige zevende maanmaand vielen en hij neemt Guangzhou als
onderzoeksgebied omdat de stad lange tijd heel betrokken was bij de zoektocht van de revolutionairen naar
een nieuw China en de politieke basis was van de GMD van 1920 tot 1927.
68
Nieuwjaar werd dan gevierd op 1 januari in plaats van op de eerste dag van de eerste lunaire maand, het
Drakenbootfeest op 5 mei in plaats van op de vijfde dag van de vijfde lunaire maand en het Midherfstfeest
besloot men te houden op de dag van de volle maan het dichtst bij de Herfstevening in plaats van de
vijftiende van de achtste lunaire maand.
69
Er werden bijvoorbeeld nieuwe herdenkingsdagen ingevoerd, zoals de Internationale Dag van de Kinderen
(ertong jie 儿童节) op 1 juni en Dag van het Leger (jianjun jie 建军节) op 1 augustus.
70
Helen F. Siu, Recycling Rituals. Politics and Popular Culture in Contemporary Rural China in Perry Link,
Unofficial China: popular culture and thought in the People’s Republic., Boulder: Westview, 1989, pp. 121137.
44
getransformeerde vorm vertegenwoordigen de culturele fragmenten die gerecycleerd zijn
onder nieuwe omstandigheden.71
Ook in de Volksrepubliek China is religie al altijd onder controle geweest van de
staat. Het confucianisme heeft met zijn dominantie China gevormd op ideologisch en
politiek vlak en het was zelf, naast enkele onderdrukkingen van religieuze groepen 72 ,
overwegend tolerant, zolang de heerschappij niet bedreigd werd. Maar met de
consolidering van het gezag van de communisten over heel China, met Mao Zedong als
leider, in het begin van de jaren 1950, kwam er een hernieuwde en versterkte intolerantie
tegenover religieuze groepen. Religie werd beschouwd vanuit twee perspectieven: het
Chinese nationalistische perspectief dat religie zag als een bedreiging voor de staat en het
marxistisch-leninistische perspectief dat het als een overblijfsel van feodale en bourgeois
samenlevingen zag en het bestempelde als “opium van het volk”, een kwaad dat moest
verwijderd worden73. Hoewel de CCP een negatief beeld had van religie, schafte ze religie
toch niet af door bevelen of met geweld. Ze probeerde eerder de controle te verkrijgen
over religie en een omgeving te creëren waarin religie werd beschouwd als bijgeloof. Ze
ondernam ook pogingen om religie te verdringen met de verafgoding van Mao en de Partij,
de studie van het marxisme-leninisme en de rituelen van kritiek en publieke biecht van
begane fouten. Sommige religieuze doctrines werden opnieuw geïnterpreteerd en
geformuleerd in termen van het marxisme-leninisme.
74
Enkele instellingen werden
opgericht ter controle van religieuze aangelegenheden, zoals het Bureau van Religieuze
Zaken (zongjiao shiwu ju 宗教事务局)75. De tolerantie verminderde weer in 1959, de tijd
van de Grote Sprong Voorwaarts. Maar pas vanaf de Culturele Revolutie, van 1966 tot
1976, ging het regime over van een beleid van geleidelijke religieuze onderdrukking tot
een beleid van volledige uitroeiing. Het doel hiervan was om een compleet nieuwe
71
Poon Shuk Wah, “Refashioning Festivals in Republican Guangzhou”, Modern China, Vol.30, april 2004,
pp. 199-223.
72
De boeddhisten werden vervolgd van 841 tot 845 onder keizer Wuzong 武宗 (814-846) van de Tangdynastie. Cf.: Tansen sen, Buddhism, diplomacy, and trade: the realignment of sino-indian relations, 6001400, Honolulu: University of Hawaii Press, 2003, p. 111.
73
“Religie is opium van het volk” is een uitspraak van Karl Marx (1818-1883), een belangrijke Duitse denker
met een centrale positie in de geschiedenis van het socialisme en het communisme, en grondlegger van het
marxisme.
74
Bijvoorbeeld, de boeddhistische Verlichting werd niet meer bereikt door hergeboorte in het Westelijke
Paradijs, maar door verbetering van het leven op aarde.
75
Dit bureau werd opgericht in 1950, afgeschaft in 1975 en terug ingesteld in 1979. Het staat nu bekend als
het Nationaal Bureau van Religieuze Zaken (guoji zongjiao shiwu ju 国际宗教事务局).
45
revolutionaire cultuur op te bouwen. De vernietiging van de “Vieren Ouden” (bei sijiu 被四
旧) (oude gebruiken, oude cultuur, oude gewoonten en oude ideeën) was ook één van de
strategieën om dit doel te bereiken. 76
Onder het leiderschap van Deng Xiaoping keerde het bewind zich af van de
vernietigende aanpak van de Culturele Revolutie en voerde terug een meer verdraagzame
benadering in. Men besefte dat religie te diep ingebed zit bij de mensen om volledig
uitgeroeid te kunnen worden aan de hand van richtlijnen of geweld, en nog meer, dat de
vroegere vervolgingen, chaos, terreur en onzekerheid van de Culturele Revolutie het
religieuze geloof hebben versterkt en het aantal mensen doen stijgen die hun toevlucht
zochten bij religie. De mensen zagen de Culturele Revolutie ook als een voortvloeisel van
het marxisme-leninisme, waardoor ze enorm ontgoocheld waren in deze ideologie en iets
nieuws zochten om deze te vervangen. De tolerantie en zelfs aanmoediging van publieke
verering onder Deng duidde niet op een nieuwe waardering van religie, een beleid van
religieuze vrijheid of een verlangen voor meer gelovigen, maar de staat wou enkel terug
controle krijgen over de religie die ondergronds en dus buiten haar toezicht werd beleden,
door ze op het publieke domein te laten doorgaan. In deze periode werden ook de
grenzen meer opengesteld naar het Westen toe en China had met dit beleid van tolerantie
ook de intentie om, naast de medewerking van de religieuze groepen in China zelf,
Westerse medewerking te krijgen door een beeld van religieuze verdraagzaamheid te
projecteren naar de buitenwereld toe. Dit alles leidde echter weer tot aanspannen van de
teugels in het religieuze beleid en de religieuze organisaties ter controle werden, na
afschaffing in de Culturele Revolutie, terug opgericht. Ook de opleiding van de geestelijken
werd onder officiële bevoegdheid gebracht. Het Bureau van Religieuze Zaken werd, na
afgeschaft te zijn, opnieuw ingesteld in 1979. Op deze manier werd de controle hervat en
werden spontane religieuze aangelegenheden uitgesloten. In toeristische streken bestond
er een vrijere beoefening omdat dit geld van toeristen opleverde en een positief beeld gaf
naar de buitenwereld toe.77
76
Merle Goldman, “Religion in Post-Mao China”, Annals of the American Academy of Political and Social
Science, Vol. 483, Religion and the State: The Struggle for Legitimacy and Power, Sage Publications, januari
e
1986, pp.147-149., Jonathan Spence, The Search for Modern China, 2 ed., New York: W.W. Norton & Co.,
1999, p. 575.
77
Merle Goldman, “Religion in Post-Mao China”, Annals of the American Academy of Political and Social
Science, Vol. 483, Religion and the State: The Struggle for Legitimacy and Power, Sage Publications, januari
1986, pp.149-152.
46
Hoewel religie onder Deng toleranter werd behandeld dan onder Mao, volgde zijn
aanpak nog steeds het maoïstische patroon dat religie voor politieke doeleinden gebruikte.
De ervaringen van de Volksrepubliek hebben aangetoond dat religie niet uitsterft, ondanks
enorme politieke, ideologische en zelfs gewelddadige onderdrukking, en zelfs sterker
wordt en aanhangers wint. Maar al heeft men de invloed van religie erkend, toch blijft het
uiteindelijke doel de afschaffing ervan.78
3.2
Westerse invloed op traditie
Onder leiding van Deng Xiaoping verbeterden de relaties met het Westen opmerkelijk. Met
zijn economische liberalisering opende hij China voor buitenlandse investeringen, de
wereldeconomie, beperkt privé-initiatief, enzovoort. In 1979 voerde hij ook een nieuw
cultuurbeleid in dat vrije discussie tussen de verschillende meningen toeliet, maar tegelijk
nog begrensd was door het voortlevende maoïstische gedachtegoed. Na de opening van
het land startte de Partij met enkele campagnes om de stijgende invloed van het Westen
in te perken79. Met de afschaffing van de televisieserie Rivierelegie (heshang 河殇)80 in
1989 werd duidelijk dat de westerse cultuur nog steeds als een bedreiging voor het
politieke systeem en het eenpartijstelsel werd gezien. Meer dan tien jaar later blijft de
westerse cultuur een gevoelig onderwerp op het Chinese vasteland. Enerzijds is er een
snelle opkomst zichtbaar van niet-officiële culturele stromingen die zich ontwikkeld hebben
in het kielzog van de economische modernisering en de openstelling van het land.
Anderzijds is de regering begonnen met het benadrukken van de rol van de traditionele
Chinese cultuur om zich te beschermen tegen deze culturele verschijnselen en invloed
van het Westen. De traditionele westerse cultuur is welkom, zolang ze niet provoceert,
terwijl de traditionele Chinese cultuur dient om de legitimiteit van de Partij te verruimen in
tijden waarin de officiële ideologie van het marxisme-leninisme aan het tanen is.81
78
Merle Goldman, “Religion in Post-Mao China”, Annals of the American Academy of Political and Social
Science, Vol. 483, Religion and the State: The Struggle for Legitimacy and Power, Sage Publications, januari
1986, pp. 155-156.
79
Chinese intellectuelen en studenten die beïnvloed waren door de Westerse cultuur waren het mikpunt van
deze campagnes. De campagnes tegen “spirituele vervuiling” en “bourgeois liberalisme” in respectievelijk
1983-1984 en 1986 waren een voorproefje van de gebeurtenissen op het Tian‟anmenplein in 1989.
80
Voor meer info, cf.: Christina Neder, Flusselegie – Chinas Identitätskrise. Die Debatte um die chinesische
Fernsehserie He shang 1988-1994 (Rivierelegie – China‟s identiteitscrisis. Het debat over de Chinese
televisieserie He shang), Dortmund: Projekt Verlag, 1996.
81
e
Wayne C. McWilliams en Harry Piotrowski, The World since 1945. A History of International Relations, 6
ed., Londen: Lynne Rienner Publishers, 2005, p.359., Werner Meissner, “Cultural Relations between China
47
Het is vanzelfsprekend dat de vele westerse invloeden die China binnenstroomden
in deze periode, naast de invloed van de veranderingen in politiek beleidslijnen, ook hun
aandeel zullen gehad hebben in de eventuele veranderingen in de traditionele feestdagen
van China.
3.3
Officiële vs. traditionele feestdagen
Met de komst van nieuwe ideologieën en westerse invloeden werden er ook veel nieuwe
feestdagen geïntroduceerd. De overheid erkent elf feestdagen, waarvan vier (het
Nieuwjaar, het Lentefeest, de Internationale Dag van de Arbeid en de Nationale Feestdag)
normaal gezien zorgen voor vrije dagen van werk en school. Vanaf midden 1999 waren de
officiële feestdagen in de Volksrepubliek China:
 Nieuwjaar (yuandan 元旦) (1 januari,1 dag vrijaf)
 Lentefeest (chunjie 春节) (eind januari of begin februari, 3 dagen vrijaf)
 Internationale Vrouwendag (guoji funü jie 国际妇女节)82 (8 maart)
 Boomplantdag (zhishu jie 植树节)83 (12 maart)
 Internationale Dag van de Arbeid (guoji laodong jie 国际劳动节)84 (1 mei, 1 dag
vrijaf)
 Jongerendag (qingnian jie 青年节)85 (4 mei)
 Internationale Kinderdag (guoji ertong jie 国际儿童节)86 (1 juni)
 Stichtingsdag van de CCP (jiandang jie 建党节)87 (1 juli)
and the Member States of the European Union”, The China Quarterly, nr.169, Special Issue: China and
Europe since 1978: A European Perspective, maart 2002, pp.184-185.
82
De Internationale Vrouwendag is een feestdag ter herinnering aan de staking van vrouwelijke werkers in
Chicago in 1909. In 1910 verklaarde een socialistisch congres in Kopenhagen 8 maart tot Internationale
Vrouwendag. Sommige ondernemingen geven hun vrouwelijke werkkrachten een halve of een volledige,
betaalde, dag vrijaf.
83
Boomplantdag is een feestdag waarop mensen aangemoedigd worden om bomen te planten en te
verzorgen.
84
De Internationale Dag van de Arbeid is een oude lentefeestdag van Europa die tijdens de negentiende
eeuw verspreid is door Europese socialisten als een viering van de arbeiders. Nu wordt deze dag bijna over
de hele wereld gevierd, behalve in de Verenigde Staten.
85
Jongerendag is een herdenkingsdag aan China‟s eerste moderne massale studentenbeweging op 4 mei
1919.
86
De Internationale Kinderdag is een feestdag om de kinderen van de lagere school te vieren en is
overgenomen van de Sovjet-Unie in de jaren 1950.
87
De Stichtingsdag van de CCP herdenkt de oprichting van de Chinese Communistische Partij in 1921 in
Shanghai.
48
 Legerdag (jianjun jie 建军节)88 (1 augustus)
 Lerarendag (jiaoshi jie 教师节)89 (10 september)
 Nationale Feestdag (guoqing jie 国庆节)90 (1 oktober, 2 dagen vrijaf)
Slechts één van deze elf is een traditionele feestdag die al gevierd werd vóór de twintigste
eeuw, namelijk het Lentefeest. In september van 1999 breidde de overheid de Nationale
Feestdag en de Internationale Dag van de Arbeid uit tot drie vrije dagen om aan de
stijgende nood van een beter materieel en cultureel leven tegemoet te komen.91
In januari 2008 werd een nieuw feestdagensysteem ingevoerd; het Gravenfeest, het
Drakenbootfeest en het Midherfstfeest werden nieuwe officiële feestdagen op de kalender,
terwijl het aantal vrije dagen voor de Internationale Dag van de Arbeid werd ingekort van
een hele week (één van de drie Gouden Weken)92 naar één dag. Dit was deels om de
publieke viering van de traditionele cultuur te verhogen omdat velen vrezen dat het
bewustzijn van de traditionele feestdagen aan het vervagen is, nu China steeds meer
westerse feestdagen, zoals Valentijnsdag, overneemt.93
88
Legerdag is een feestdag ter herdenking van de eerste gewapende opstand geleid door de CCP op 1
augustus 1927, die gezien wordt als de oprichting van het Rode Leger (later het Volksbevrijdingsleger).
89
Lerarendag werd in de vroege jaren 1980 geïntroduceerd om mee het anti-intellectualisme van de
Culturele Revolutie tegen te werken.
90
De Nationale Feestdag viert de stichting van de Volksrepubliek China op 1 oktober 1949.
91
Richard Gunde, Culture and customs of China (reeks “Culture and customs of Asia”), Westport:
Greenwood, 2002, pp. 191-192.
92
De officiële kalender van de Volksrepubliek China telde vroeger drie Gouden Weken; voor het Lentefeest,
voor de Internationale Dag van de Arbeid en voor de Nationale Feestdag. Om de druk op de toeristische
sector te doen dalen, zijn deze allemaal ingekort tot één of enkele dagen. Cf.:
http://en.beijing2008.cn/news/olympiccities/beijing/n214174025.shtml, 4/05/10.
93
Xin Dingding, “New holiday system set for first test”, China Daily, 26 maart 2008,
http://www.chinadaily.com.cn/china/2008-03/26/content_6565344.htm, 4/05/10.
49
4.
4.1
Veranderingen in de traditionele feestdagen
Evolutie van het Chinees Nieuwjaar
Volgens Derk Bodde is het lunaire Nieuwjaar de enige traditionele feestdag die overleeft
tot op heden.94 Tillman Durdin, een vroegere correspondent in China van The New York
Times, beschreef het in 1971 als volgt:
De enige oude feestdag die nu in acht wordt genomen, is die rond de tijd van
het oude Chinese Nieuwjaar, gebaseerd op de lunaire cyclus. Het wordt niet
Nieuwjaar genoemd, maar Lentefeest. De vieringen zijn niet van de kleurrijke
traditionele aard. Er zijn wel vieringen, maar deze zijn dan van politieke aard
(politieke theateropvoeringen over politiek georiënteerde massabijeenkomsten
en sportevenementen). Eén januari wordt gevierd als de echte nieuwjaarsdag
en andere vaste feestdagen, naast het Lentefeest, zijn de Dag van de Arbeid op
één mei en de Nationale Feestdag op één oktober.95
De sterke invloed van de politiek in de tijd van de Culturele Revolutie is duidelijk merkbaar
in deze beschrijving; de feestdag is hervormd naar het politieke gedachtegoed en dient de
politieke doeleinden.
Tegenwoordig houdt men al niet zo streng meer vast aan de muizenbruiloft en is
het, zoals eerder gezegd, niet meer nodig om mest te gieten, maar in de industrie en
handel is dit nog steeds de dag waarop men terug begint te werken. De vieringen van het
Nieuwjaar hebben tot vandaag niet zoveel veranderingen ondergaan. De traditie is
bewaard gebleven in dingen als het afsteken van vuurwerk, het ophangen van de
nieuwjaarsspreuken, de drakendans, de leeuwendans, het uitdelen van het nieuwjaarsgeld
aan kinderen, nieuwjaarsbezoeken brengen aan familie en vrienden, tempels bezoeken
om wierook te branden en gokspelletjes spelen. Ook de schoonmaak van het volledige
huis wordt niet overgeslagen.
Het Lentefeest is nog steeds de belangrijkste feestdag in China en het is de enige
van de traditionele feesten die nog officieel gevierd wordt. In de steden vindt deze plaats
van de eerste tot en met de derde van de eerste maand en op het platteland zelfs langer,
94
Derk Bodde, Festivals in Classical China. New Year and other annual observances during the Handynasty 206 B.C. – A.D. 220, Princeton University Press, The Chinese University of Hong Kong, 1975, p.
220.
95
Tillman Durdin, “China Transformed by Elimination of „Four Olds‟”, New York Times, 19 mei, 1971, p. 14.
50
afhankelijk van het lokale werk. Het is een tijd van familiereünie, vriendenbezoekjes, rust
van het harde werk en alle soorten entertainment. Het verlangen naar geluk en voorspoed
dat vroeger vaak gevonden werd in bijgelovige gebruiken en gewoonten, kan vandaag nog
gezien worden, hoewel het bijgeloof geleidelijk onbelangrijk is geworden en de gebruiken
nieuwe betekenissen hebben gekregen. De meeste mensen beschouwen het bereiken
van geluk en succes niet meer als afhankelijk van spirituele factoren. Het Lentefeest staat
vandaag de dag in het teken van vreugde in wat men bereikt heeft en vertrouwen in wat
de toekomst brengt.96
Een goed voorbeeld van de veranderingen in de nieuwjaarsvieringen kan gezien
worden in de nieuwjaarsprenten die men aan de huizen hing. Artiesten, vaak
boerenfamilies of zelfs hele dorpen, waren verantwoordelijk voor de productie van deze
prenten tijdens de wintermaanden wanneer er niet veel werk was op de velden. Met de
verkoop
ervan op de markt verdienden
ze
op die manier wat
extra
geld.
Nieuwjaarsprenten worden zeker al tweeduizend jaar gemaakt. Oorspronkelijk was het
gebruikelijk voor de rijkere mensen om portretten van helden of symbolen van goed geluk
op de poorten van hun huizen te schilderen ter bescherming. Met de uitvinding van de
blokdruk evolueerden de nieuwjaarsprenten in een kunst van het volk. Rond 1500 n.Chr.
in de Ming-dynastie (明, 1368-1644) wonnen ze sterk aan populariteit en bereikten hun
hoogtepunt in de achttiende eeuw. Deze prenten waren redelijk betaalbaar en families
kochten gewoonlijk enkele stuks om hun huis mee te versieren en de prenten van vorig
jaar te vervangen. De onderwerpen van de oude nieuwjaarsprenten kunnen onderverdeeld
worden in vier categorieën: 1. Portretten van verschillende goden, vooral de Keukengod
en de deurgoden. 2. Taferelen uit het leven van de boeren. 3. Allegorische of symbolische
figuren en objecten, zoals vissen, perziken en welgevoede kinderen, die allemaal het
verlangen uitdrukken naar een beter leven, geluk, rijkdom, overvloed, vele kinderen, lang
leven, roem en succes. 4. Taferelen van legendes, romans, historische gebeurtenissen en
opera‟s. Na 1945 verschenen er in de revolutionaire gebieden nieuwe types van
nieuwjaarsprenten. Deze behielden de oude vorm, maar de inhoud weerspiegelde de
nieuwe realiteit. De deurgoden waren vervangen door een paar boeren, arbeiders of
soldaten en in plaats van de Keukengod vond men het portret van Mao Zedong. In de
96
Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, p. 24 en pp. 30-36.,
Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p. 4, p.
11 en p. 13.
51
jaren 1950 toonden de nieuwjaarsprenten zowel traditionele als moderne taferelen.
Vandaag de dag zijn er prenten beschikbaar met de deurgoden, de Keukengod, mollige
kinderen met vissen, pioenen, perziken, goudvissen, feniksen met pioenen, thema‟s van
Chinese opera‟s en taferelen van de mythologie. Andere combineren oud en nieuw;
boerenkinderen en –vrouwen met mandjes vol vis of lotusbloemen en perziken. Daarnaast
zijn ook heel moderne versies te vinden met bijvoorbeeld de verkenning van het
universum, maar afgebeeld in de traditionele stijl.
Tijdens de Culturele Revolutie waren er enkele veranderingen in de vieringen van
het Lentefeest. Zo mocht men geen prenten van de Keukengod kopen, men schilderde er
dan maar zelf en schreef ook zelf nieuwjaarscoupletten om op te hangen. Wierookstokjes
werden niet meer verkocht, maar konden vervangen worden door sigaretten van goede
kwaliteit. Het voortduren van deze gebruiken toont dat men ze niet zomaar kan afschaffen.
De eerste dag van het nieuwe jaar staat nog steeds in het teken van feesten en verwanten
bezoeken. Op de tweede of derde dag krijgt men vrienden en kennissen over de vloer om
goede wensen uit te wisselen. Vandaag blijven ook vele winkels open op de feestdagen
zelf voor de mensen die verkiezen om dan hun inkopen te doen omdat het minder druk is.
De hoofdbezigheid van de kinderen is dezelfde gebleven, namelijk vuurwerk afsteken. 97
In de pers verschijnen er menig artikels rond de feestdagen waaruit enkele
tendensen kunnen afgeleid worden. De artikels op de Chinese nieuwswebsite
www.ChinaDaily.com.cn hadden het dit jaar vooral over het transport rond het Lentefeest.
Feestdagen zijn traditioneel een periode van familiehereniging en vele mensen die
verwijderd van hun familie wonen, keren terug naar huis om samen met de familie te
genieten van de feestsfeer. Hierdoor zijn miljoenen mensen onderweg de weken en dagen
voor en na het feest. Deze Lentefeestreis (chunyun 春运) begon dit jaar op dertig januari
en eindigde op tien maart. Ook nu werd er een stijging van het percentage reizende
mensen genoteerd 98 . De overheid houdt hier rekening mee en heeft dit jaar ook
verschillende maatregelen genomen om grote verkeershinder te vermijden en het de
reizigers gemakkelijker te maken, zoals het invoeren van extra tijdelijke treinen en extra
97
Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, p. 24 en pp. 30-36.,
Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p. 4, p.
11 en p. 13.
98
Xinhua, “64m people on China‟s roads Saturday”, China Daily, 21 februari 2010,
http://www.chinadaily.com.cn/bizchina/2010-02/21/content_9480772.htm, 30/04/10.
52
vluchten tussen Taiwan en het vasteland.99 China verhoogde ook het aantal patrouilles en
veiligheidscontroles waardoor er minder ongelukken, zowel in het verkeer als met
vuurwerk en dergelijke, geregistreerd werden.100 De vernieuwingen op technologisch vlak
bieden bovendien nieuwe mogelijkheden bij het vieren van het Lentefeest. Dit jaar werden
er tijdens het Chinese Nieuwjaar ongeveer 23 000 000 000 sms‟en verzonden, een stijging
van tien procent in vergelijking met vorig jaar.101 Het internet speelt ook een grotere rol in
de vieringen: jongeren zenden steeds meer online wensen naar familieleden en surfen
voor entertainment tijdens het feest ook steeds vaker op het internet. Dit zijn vooral
jongeren van de één-kind-generatie, geboren tussen de jaren 1970 en 1990, die sterk
beïnvloed zijn door het internet en verkiezen online te zijn om te shoppen of een virtueel
vuurwerk te bekijken in plaats van bij hun familie te zitten en naar televisie te kijken.102 Het
was voor veel jongeren dit jaar een dilemma hoe ze het Lentefeest gingen beleven,
aangezien de westerse Valentijnsdag, die reeds heel populair is in China, op dezelfde dag
plaatsvond. Deze cultuurbotsing stelde hen voor de moeilijke keuze tussen hun geliefde
en hun familie. De meeste Chinese jongeren plaatsen het Lentefeest echter nog steeds
boven Valentijnsdag. 103 Ook voor de eigenaars van westerse restaurants was het
samenvallen van deze twee feestdagen nadelig omdat de mensen meer traditionele
familiediners hielden in plaats van romantische Valentijnsdiners. Velen hebben toch
geprobeerd om meer klanten te lokken met aanpassingen aan hun menu.104
Traditie en bijgeloof zijn in de moderne tijden nog niet helemaal verdwenen. Zo
wordt gezegd dat meisjes die in dit jaar, het Jaar van de Tijger, geboren worden, ongeluk
brengen voor hun familie. Ze zijn prikkelbaar, wild en onvoorspelbaar. Daarom zou het
99
Wang Qian, “Transport networks brace for travel peak”, China Daily, 19 februari 2010,
http://www2.chinadaily.com.cn/china/2010-02/19/content_9474625.htm, 30/04/10, Xinhua, “More crossStraits
service
runs
at
Spring
Festival”,
China
Daily,
30
december
2009,
http://www.chinadaily.com.cn/china/2009-12/30/content_9249072.htm, 30/04/10.
100
Xinhua, “China reports less accident casualties during Lunar New Year holiday”, China Daily, 2 februari
2010, http://www.chinadaily.com.cn/2010-02/20/content_9478044.htm, 30/04/10.
101
Zhao Chunzhe, “23 billion Spring Festival texts sent”, China Daily, 23 februari 2010,
http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-02/23/content_9489928.htm, 30/04/10.
102
Lan Tian, “Millions of Spring Festival messages sent online”, China Daily, 17 februari 2010,
http://www.chinadaily.com.cn/china/2010springfestival/2010-02/17/content_9472142.htm, 30/04/10.
103
Xinhua, “Spring Festival or Valentine? Dilemma for lovers”, China Daily, 13 februari 2010,
http://www2.chinadaily.com.cn/china/2010springfestival/2010-02/13/content_9469451.htm, 1/05/10.
104
Zheng Caixiong en Mo Xuan, “Western style feels unloved on coming Valentine”, China Daily, 12 februari
2010, http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-02/12/content_9465680.htm, 1/05/10.
53
aantal geboortes van meisjes in 2010 lager liggen dan andere jaren. 105 Hoewel de meeste
moderne jongeren kritischer staan tegenover bijgeloof, zijn ze toch sterk beïnvloed door de
traditionele ideeën van hun ouders en grootouders en volgen ze bepaalde gebruiken
(zoals de bevalling inleiden op een voorspoedige datum) nog om op veilig te spelen.106 Het
Jaar van de Tijger brengt volgens de waarzeggers economische vooruitgang, maar
koppels die willen trouwen, wachten beter tot volgend jaar. Bijgeloof is dus nog steeds een
sterke kracht in het moderne China en is sinds de hervormingen en openstelling van het
land van de jaren 1970 enorm gestegen in populariteit. 107 Ook het ophangen van rode
lantaarns en grote posters met het Chinese karakter voor geluk (fu 福), het houden van
familiereünies en het afsteken van vuurwerk zijn oude gebruiken die na de Culturele
Revolutie opnieuw leven zijn ingeblazen. Het vereren van de voorouders is voor velen al
wat moeilijker geworden omdat men vaak ver weg woont van de voorouderlijke woonst.
Bovendien wordt het voortbestaan van de nieuwjaarscoupletten in twijfel getrokken. De
gemiddelde moderne Chinees beheerst te weinig de klassiek Chinese woordenschat en
de
bijhorende
tonen
en
betekenissen,
waardoor
het
moeilijk
wordt
om
een
nieuwjaarscouplet te schrijven dat volgens de traditie moet bestaan uit twee lijnen
woorden die overeenkomen in metrische lengte. 108 Tenslotte ijvert de bekende auteur
Feng Jicai 冯骥才109 (geb.1942) ervoor om van de rijke traditie van het Chinese Lentefeest
werelderfgoed te maken. Hij vindt dat de nationale opwinding rond het feest, zeker de
rituele jaarlijkse thuiskomst, een kostbaar deel van de cultuur is dat verdient behouden te
worden.110
105
Het vorige tijgerjaar was in 1998 en kende ook een daling van geboortes. 2007, het jaar van het Gouden
Varken, had dan weer het hoogste geboortecijfer omdat dit een heel voorspoedig jaar was.
106
Meng Jing en Yang Wanli, “Is a tigress too hard to handle?”, 12 februari 2010,
http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-02/12/content_9465802.htm, 1/05/10.
107
Hu Yinan en Wang Shanshan, “Riding on roaring expectations”, China Daily, 12 februari 2010,
http://www2.chinadaily.com.cn/china/2010springfestival/2010-02/12/content_9465630.htm, 1/05/10.
108
Li Xing, “Will couplets be a thing of the past for our children?”, China Daily, 11 februari 2010,
http://www.chinadaily.com.cn/opinion/2010-02/11/content_9459570.htm, 1/05/10.
109
Feng Jicai werd geboren in Tianjin 天津 en schrijft vooral verhalen over historische gebeurtenissen van in
zijn geboortestad. Hij is ook een getalenteerde kalligraaf en schilder en houdt zich bezig met het behouden
van culturele erfenissen. Cf.: Helmut Martin, Jeffrey C. Kinkley, Jin Ba, Modern Chinese writers: selfportrayals, New York: M.E. Sharpe, 1992, p. 14.
110
Zuo Likun, “Novelist suggests Heritage status for festival”, China Daily, 11 februari 2010,
http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-02/11/content_9464974.htm, 1/05/10.
54
Het Lentefeest heeft zich ook internationaal verspreid via de “overzeese Chinezen”
(huaqiao 华侨)111. Suzannah Kwok, de vicepresident van de London Chinatown Chinese
Association (LCCA) 112 die verantwoordelijk is voor de zaken in Chinatown en voor de
organisatie van de activiteiten van het Chinese Nieuwjaar, zegt dat het Chinese Nieuwjaar
een groots evenement is geworden in Chinatown in Londen, zelfs het grootste buiten
Azië.113 Ook over de rest van de wereld is het een heel populair feest, zoals bijvoorbeeld
in New York waar dit jaar de consul-generaal Peng Keyu (geb. 1950) de vieringen in gang
heeft gestoken aan het Empire State Building.114
Figuur 2: kind met muts in de vorm van een tijger, Nanjing 南京, 15 februari 2010. [Foto/Xinhua]
111
Overzeese Chinezen zijn Chinezen die in het buitenland wonen (buiten de Volksrepubliek China,
Hongkong, Macau of de Republiek China). Cf.: Wang Gungwu, Among Non-Chinese in Weiming Du: The
Living Tree: The Changing Meaning of Being Chinese Today, Stanford: Stanford University Press, 1994, pp.
127-147.
112
Voor meer info, cf.: http://www.londonchinatown.org/home/, 30/04/10.
113
http://www.bbc.co.uk/london/content/articles/2009/01/22/cny_planning_feature.shtml, 30/04/10.
114
Kelly Chung Dawson, “Thousand Chinese begin the Year in New York”, China Daily, 18 februari 2010,
http://www.chinadaily.com.cn/china/2010springfestival/2010-02/18/content_9473335.htm, 30/04/10.
55
Figuur 3: Leeuwendans, Beijing 北京, 12 februari 2010. [Foto/Agencies]
Figuur 4: Vuurwerk afsteken, Rongshui 融水, 14 februari 2010. [Foto/CFP]
4.2
Evolutie van het Lantaarnfeest
Reeds in 1927 schreven schreven Juliet Bredon en Igor Mitrofanov in hun boek The Moon
Year115 dat de oude gebruiken van het Lantaarnfeest aan het uitsterven waren en dat de
festiviteiten minder spectaculair waren dan vroeger. Tot op vandaag, meer dan tachtig jaar
later, zijn er toch nog enkele gebruiken blijven bestaan.
115
Juliet Bredon en Igor Mitrofanov, The Moon Year, California: Kelly & Walsch, 1927.
56
Tijdens de jaren 1950 bleven de optredens van het Lantaarnfeest door amateurs
uitgevoerd worden, vooral op het platteland en georganiseerd door de productiebrigades
van de volkscommunes. Met de komst van de Culturele Revolutie werden vele uitingen
van de traditionele Chinese cultuur neergedrukt, ook de opvoeringen van het
Lantaarnfeest, omdat hun inhoud gezien werd als feodaal en kapitalistisch. Zelfs de
kostuums en de rekwisieten van de acteurs werden vernietigd. Na de val van de Bende
van Vier werden de opvoeringen en andere activiteiten hervat. Ook het schudden van de
yuanxiao en het oplossen van raadsels zijn volkstradities die nu nog behouden zijn en een
beetje van de sfeer van de grootse Lantaarnfeesten van het verleden oproepen.
Hoewel er geen officiële vakantiedag voor het Lantaarnfeest is, is het uitstallen van
lantaarns nog steeds een groot evenement op de vijftiende dag van de eerste lunaire
maand over het hele land. In de streek van Nanjing 南京 wordt bijvoorbeeld het populaire
Qinhuai-Lantaarnfeest (qinhuai denghui 秦淮灯会)116 gehouden. Dit jaar werd het voor het
eerst samen georganiseerd door het Chinese vasteland en Taiwan, twee dagen voor het
Lantaarnfeest dat op 28 februari viel.117
De persberichten van China Daily handelden vooral over het vuurwerk dat
gewoonlijk wordt afgestoken op het Lantaarnfeest. Dit jaar werd er in vergelijking met vorig
jaar een daling van 66,7 procent genoteerd wat betreft de slachtoffers van vuurwerk.118 De
overheid had dan ook extra veiligheidsmaatregelen getroffen na een ontploffing in de
provincie Guangdong 广东 waarbij veel slachtoffers vielen.119 In 1993 kondigde de stad
Peking 北京 nog een verbod op vuurwerk in de stedelijke gebieden af omwille van het
milieu en de veiligheid. Onder publieke druk werd het verbod in 2006 aangepast en werd
toegelaten dat mensen op voor vuurwerk bestemde plaatsen en binnen een beperkte
periode vuurwerk mochten afsteken. Het is toegelaten op de Chinese Oudejaarsavond, de
Chinese Nieuwjaarsdag en het Lantaarnfeest, in de periode tussen het Lentefeest en het
Lantaarnfeest op bepaalde plaatsen van 7u ‟s ochtends tot middernacht en na het
116
Het Qinhuai-Lantaarnfeest staat ook bekend als het Jinling-Lantaarnfeest (jinling denghui 金陵灯会) en
behoort sinds 2006 tot China‟s beschermd cultureel erfgoed. Cf.: http://en.cnta.gov.cn/html/2008-11/200811-16-9-51-98034.html, 2/05/10.
117
Xinhua, “Chinese mainland, Taiwan hold 1st joint lanternfair in Nanjing”, China Daily, 12 februari 2010,
http://www.chinadaily.com.cn/2010-02/12/content_9465424.htm , 2/05/10.
118
Xinhua, “Fires claim fewer lives during Lantern Festival”, China Daily, 1 maart
2010,
http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-03/01/content_9520544.htm, 2/05/10.
119
Li Wenfang, “Fireworks explosion kills 21, injures 48”, China Daily, 1 maart 2010,
http://www.chinadaily.com.cn/2010-03/01/content_9524133.htm, 2/05/10.
57
Lantaarnfeest op de vijftiende dag van de eerste maand wordt het verbod weer
ingesteld.120
Een ander veelbesproken nieuwsitem waren de lantaarns zelf die dit jaar op vele
plaatsen in teken stonden van de Wereldexpo121 in Shanghai 上海.122 Het oplossen van
lantaarnraadsels is eveneens nog een populaire bezigheid tijdens het feest.123 Mensen in
het noorden van China maken en eten vandaag nog de traditionele yuanxiao en in het
zuiden van China de traditionele tangyuan. Beide soorten worden verkocht in
supermarkten en traditionele winkels en restaurants, maar terwijl tangyuan diepgevroren
kunnen worden, worden yuanxiao vers gemaakt en de dag zelf opgegeten. Populaire
vullingen zijn geplette pinda‟s, zoete en zure hagendoornbessen, zwarte sesam en
geplette rode bonen.124
Figuur 5: Mensen laten luchtlantaarns omhoog, Shifen 十分, Taipei 台北, 28 februari 2010. [Foto/Agencies]
120
China Daily, “To bang or not to bang: fireworks are a hot issue”, China Daily, 13 februari
http://www.chinadaily.com.cn/cndy/2009-02/13/content_7472354.htm, 2/05/10.
121
Voor meer info, cf.: http://en.expo2010.cn/, 2/05/10.
122
China Daily, “Expo-themed lanterns light up in Shanghai”, China Daily, 25 februari
http://www.chinadaily.com.cn/photo/2010-02/25/content_9503826.htm, 2/05/10.
123
China Daily, “Lantern riddles beloved ahead Lantern Festival”, China Daily, 25 februari
http://www.chinadaily.com.cn/photo/2010-02/25/content_9505987.htm, 2/05/10.
124
China
Daily,
“Lantern
Festival
for
foodies”,
China
Daily,
27
februari
http://www.chinadaily.com.cn/life/2010-02/27/content_9513303.htm, 2/05/10.
2009,
2010,
2010,
2010,
58
Figuur 6: Drakendans, Chengdu 成都, Sichuan 四川, 28 februari 2010. [Foto/CFP]
4.3
Evolutie van het Gravenfeest
Vele vroegere gebruiken van het Gravenfeest zijn vandaag bijna helemaal verdwenen,
zoals het dragen van wilgentakjes in het haar, vliegeren, boogschieten, schommelen en
dauwtrappen, hoewel ze op sommige plaatsen nog aangetroffen kunnen worden. Vooral
het gebruik om een bezoek te brengen aan de graven, het belangrijkste onderdeel van het
Gravenfeest, is blijven bestaan. Ook het gebruik van enkel koud eten te consumeren op
de dag van het Gravenfeest laat men achterwege, hoewel de legende rond Jie Zitui nog
steeds heel bekend is onder het Chinese volk.125
Tegenwoordig is crematie de meest voorkomende manier om zich te ontdoen van
de doden in bijna alle Chinese steden. Vele crematoria zijn opgericht om de doden te
verbranden en te bewaren voor een periode niet langer dan vijf jaar. De traditionele
voorouderverering is in de stedelijke gebieden verleden tijd geworden en is nu beperkt tot
enkele publieke begraafplaatsen en monumenten die door de staat worden beheerd. Het
moderne Gravenfeest is herwerkt tot een dag van patriottisme. Deze dag wordt vooral
gebruikt om helden en historische figuren te herdenken. Toen premier Zhou Enlai in 1976
stierf, betuigde het volk respect aan hem op het Gravenfeest. Er wordt ook nog veel
respect betuigd aan de slachtoffers van het protest op het Tian‟anmenplein in 1989. Ook
dit jaar werden op het Gravenfeest op vijf april weer historische figuren en helden
125
Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, p. 49 en pp. 53-54.,
Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p. 27.
59
herdacht. 126 Op het platteland is traditie hardnekkiger om weg te krijgen, daar worden
begraafpraktijken nog steeds wijdverspreid uitgevoerd en is het Gravenfeest nog steeds
de dag voor de familie om hun familiebegraafplaats te bezoeken. Op bepaalde plaatsen
verbrandt men nog papiergeld en maakt men nog simpele offers. Het grote verschil is dat
publieke begraafplaatsen nu de norm zijn en dat geen grond die kan gebruikt worden voor
productieve doeleinden mag bezet worden door graven.127
Sinds de benoeming van het Gravenfeest tot een officiële feestdag ziet men toch
een stijging van het aantal grafbezoeken. Door de extra vrije tijd kunnen de mensen meer
tijd besteden aan het beleven van deze feestdag.128 Vaak worden twee heel uiteenlopende
taferelen gezien op de begraafplaatsen: enerzijds rouwen de mensen om de overledenen
en anderzijds viert men vreugdevol het leven. Qingming 清明, één van de vierentwintig
solaire periodes, geeft traditioneel het begin van de bloei van de planten aan. Het
Gravenfeest is dus van oorsprong niet enkel een tijd om de doden te herdenken, maar
eveneens om de aanvang van de lente te vieren.129
Het begraven van de doden blijft een kostelijke zaak en wordt ook steeds duurder.
De prijzen van de graftombes zijn over de laatste jaren constant gestegen, waardoor een
graf op sommige plaatsen meer kost dan een huis. Toch blijft men graven kopen aan dure
prijzen omdat het een plicht is voor de meeste Chinese families om een aangename
rustplaats te hebben voor hun overledenen.130 In vele gevallen is het tonen van respect
aan de doden een vertoon van rijkdom geworden. Van oudsher verbrandt men papiergeld
en -figuren om de doden een beter leven te geven in de andere wereld. Door de
verbeterde levensstandaarden verbrandt men nu ook papieren limousines, villa‟s en zelfs
dienstmeiden en bewakers. Dit betekent niet alleen verkwisting van papier en geld, maar
het zorgt ook voor milieuvervuiling en brandrisico in gebieden met veel hout. Bloemen
126
People‟s Daily, “How should we take advantage of “historic figures”?”, China Daily, 2 april 2010,
http://www.chinadaily.com.cn/opinion/2010-04/02/content_9680330.htm, 4/05/10 en China Daily, “Fallen
foreing heroes not forgotten”, China Daily, 2 april 2010, http://www.chinadaily.com.cn/china/201004/02/content_9678431.htm, 4/05/10.
127
Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, p. 49 en pp. 53-54.,
Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p. 27.
128
Agencies, “New holidays woo Chinese back to tradition”, China Daily, 28 mei 2009,
http://www.chinadaily.com.cn/china/2009-05/28/content_7951280.htm, 4/05/10.
129
Chen Weihua, “Qingming, a time to celebrate life”, China Daily, 4 april 2009,
http://www.chinadaily.com.cn/cndy/2009-04/04/content_7648632.htm , 4/05/10.
130
Xu Xiaomin, “Tomb price up and up: Let‟s squeeze the dead”, China Daily, 5 april 2004,
http://www.chinadaily.com.cn/english/doc/2004-04/05/content_320737.htm, 4/05/10.
60
leggen en een herdenkingstekst voorlezen zijn meer gepaste handelingen om respect te
uiten die ook beter zijn voor het milieu.131 Een nieuwe, handigere en goedkopere manier
om respect te betuigen aan de overledenen is een online graf op begrafenissites. Dit wordt
meer en meer populair omdat velen niet gemakkelijk naar hun thuisstad kunnen gaan en
het online graf maar een paar klikken verwijderd is. Op deze sites kan men bloemen
offeren, kaarsen en wierook branden en liederen zingen ter ere van de doden. Het is niet
de bedoeling om de traditionele plechtigheden te vervangen, maar als een extra manier te
dienen waarop mensen de doden kunnen herdenken. 132 Ook begrafenissen op zee
worden populairder en de overheid stimuleert deze ook omdat de begraafplaatsen reeds
overbevolkt zijn.133
Ook bij deze feestdag is de westerse invloed merkbaar. Niet enkel het Gravenfeest
zelf wordt in acht gehouden, maar nu besteedt men ook aandacht aan Halloween. In 2009
stond in Shanghai het eerste spookhuis als Halloweenattractie. Het Chinese volk
reageerde enthousiast, maar blijft meer vasthouden aan haar eigen tradities om de doden
te herdenken.134
Figuur 7: Mensen komen aan op de begraafplaats om te rouwen om hun overleden familieleden, Kunming 昆明,
Yunnan 云南, 4 april 2010. [Foto/Xinhua]
131
China Daily, “Respect for tradition”, China Daily, 3 april 2010, http://www.chinadaily.com.cn/cndy/201004/03/content_9683613.htm, 4/05/10.
132
Yu Tianyu, “Online tombs becoming more popular”, China Daily, 6 april 2010,
http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-04/06/content_9687521.htm, 4/05/10.
133
Zhu Chengpei en Zhang Xiaomin, “More ashes spread at sea”, China Daily, 6 april 2010,
http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-04/06/content_9687836.htm, 4/05/10.
134
Agencies, “Boo! China‟s first “haunted house” spooks this Halloween”, China Daily, 27 oktober 2009,
http://www.chinadaily.com.cn/life/2009-10/27/content_8855598.htm, 4/05/10.
61
Figuur 8: Papiergeld verbranden, Chongqing 重庆, Sichuan 四川, 28 maart 2010. [Foto/CFP]
Figuur 9: Vliegeren, Shanhuba 杉树把, Chongqing 重庆, 28 maart 2010. [Foto/CFP]
4.4
Evolutie van het Drakenbootfeest
Het Drakenbootfeest staat vandaag bij het Chinese volk bekend als het feest waarop men
zongzi eet, bijvoet ophangt aan de deur en drakenbootracen houdt. Hiermee is het
traditionele feest al sterk vereenvoudigd in vergelijking met de veel uitgebreidere en
kleurvollere vieringen van vroeger. De daden van de patriot Qu Yuan zijn nog steeds heel
verspreid en verheerlijkt onder het volk.135 Krantenartikels staan vaak in het teken van de
135
Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, p. 49 en pp. 67-68.,
Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p. 38
en pp. 39-42.
62
herdenking aan hem en zijn poëzie is eveneens nog heel geliefd. Aan de gebruiken met
voorwerpen van vroeger die voorspoed brachten en ziektes en kwaad verdreven (zoals
bijvoet en kalmoes), wordt vandaag geen praktische waar meer toegekend, maar ze
worden wel nog in stand gehouden. Het bereiden van de zongzi is nu een vreugdevolle
familiale bezigheid, maar ze worden eveneens in westerse winkels van bijvoorbeeld
Starbucks verkocht. 136 Het racen met drakenboten is een sportief soort volksvermaak
geworden. Het Drakenbootfeest is dankzij deze aanpassingen aan de moderne
maatschappij nog steeds een heel populair feest. Het valt dit jaar op veertien juni en
belooft een enorm spektakel te worden met de drakenbootracen in Hong Kong 香港.137
Figuur 10: Geparfumeerde zakjes, Bozhou 亳州, Anhui 安徽 2juni 2008. [Foto/Xinhua]
136
Ding Qingfen, “Starbucks takes Dragon Boat-ride to zongzi”, China Daily, 26 mei 2009,
http://www.chinadaily.com.cn/china/2009-05/26/content_7941539.htm,
4/05/10,
http://www.gov.cn/zwgk/2009-12/08/content_1482691.htm, 4/05/10.
137
Guo Jiaxue, “2010 dragon boat races to become major festival”, China Daily, 14 april 2010,
http://www.chinadaily.com.cn/hkedition/2010-04/14/content_9725568.htm, 4/05/10., Marie-Luise Latsch,
Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, p. 49 en pp. 67-68., Ch‟ing-hsuan Lin,
Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p. 38 en pp. 39-42.
63
Figuur 11: Drakenbootracen, Aberdeen Harbour 香港仔, Hong Kong 香港, 19 juni 2007. [Foto/Reuters]
4.5
Evolutie van het Midherfstfeest
De twee traditionele gebruiken van het luisteren met wierook en het stelen van groenten
zijn vandaag verdwenen en het Midherfstfeest is nu enkel nog een leuke gelegenheid om
maancake te eten, de volle maan te bekijken en bij ochtenddauw wandelingen te maken.
De verhalen rond het Maankonijn en Chang E zijn even populair gebleven als vroeger,
maar worden nu enkel als sprookjes gezien. Offers aan de maan worden niet meer
gemaakt, maar het hele jaar door kan men artistieke rollen met afbeeldingen van Chang E
en het konijn in het Maanpaleis vinden. Het zijn ook veelvoorkomende thema‟s in
kinderboeken en theaterstukken. Het Midherfstfeest wordt dit jaar op tweeëntwintig
september gevierd.138
138
Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, p. 81., Ch‟ing-hsuan
Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p. 38 en pp. 39-42,
http://www.gov.cn/zwgk/2009-12/08/content_1482691.htm, 4/05/10.
64
Figuur 12: Feest aan de Confucius-tempel, Nanjing 南京, Jiangsu 江苏, 3 oktober 2009. [Foto/CFP]
Figuur 13: Pandas krijgen speciale maancake, Guangzhou 广州, 3 oktober 2009. [Foto/Xinhua]
4.6
Evolutie van het Feest van de Keukengod
De voorbereidingen voor het Chinese Nieuwjaar beginnen nog steeds rond de
drieëntwintigste dag van de twaalfde lunaire maand, de dag waarop de Keukengod
vereerd wordt. Het offer aan de Keukengod is belangrijk gebleven omdat de mensen zich
willen verzekeren van geluk en voorspoed in het komende jaar. Zijn mond wordt nog
steeds ingesmeerd of gevuld met zoetigheden zodat hij enkel positieve dingen over de
65
betreffende familie zou rapporteren bij de Jadekeizer. Vele jonge mensen kiezen deze
feestdag ook voor hun huwelijk.139
Figuur 14: De Keukengod, uit V.R. Burkhardt, Chinese creeds and customs, Hong Kong: South China Morning
Post, 1982, p. 77.
4.7
Evolutie van de Chinese Oudejaarsavond
Als vanouds hecht men veel belang aan eten en drinken, ook om als geschenk te geven.
De huizen krijgen een volledige poetsbeurt en ook de kantoorgebouwen en de straten van
de stad worden onder handen genomen. Het bijhorende bijgeloof dat hierdoor het ongeluk
werd weggevaagd en het geluk werd binnengebracht, is nu verdwenen en de schoonmaak
is gewoon een goede gewoonte geworden. De vrouwen bereiden een paar dagen op
voorhand nog altijd vele gerechten zodat ze de eerste dagen van het nieuwe jaar niet
139
Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp. 87-88., Liu Jun,
“God of Stove brings blessings to those who treat him”, China Daily, 20 januari 2006,
http://www.chinadaily.com.cn/english/doc/2006-01/20/content_513898.htm, 4/05/10.
66
moeten koken. Overal worden er rode en gouden versieringen gehangen met de
nieuwjaarscoupletten, die vandaag slechts enkele woorden bevatten, zoals “Lentefeest” of
“Nieuwjaar”. Binnenshuis verkiest men bloemen of lantaarns als decoratie.
Op Oudejaarsavond probeert iedereen samen te zijn met de familie. Kleine
geschenken worden uitgewisseld en de kinderen krijgen nieuwe kledij, speelgoed, snoep
of een kleine som geld. In conservatievere families krijgen de ouderen ook geschenken,
meestal etenswaren. Het familiediner wordt nog steeds in acht gehouden, maar vandaag
ontdoet men zich meestal van de traditionele kookkarwei en gaat men in een restaurant
dineren of bestelt men eten. De hele familie blijft wakker tot middernacht om het sfeervolle
vuurwerk te zien.140
Figuur 15: Vuurwerk, Dalian 大连, 15 februari 2010. [Foto/CFP]
140
Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp. 33-34., Zhao
Yanrong, “Restaurants „fully booked‟ for Chinese New Year‟s Eve”, China Daily, 22 januari 2010,
http://www.chinadaily.com.cn/life/2010-01/22/content_9361728.htm, 4/05/10.
67
5.
De Chinese jeugd versus traditie
Sommige Chinezen zijn bezorgd dat tieners en jongvolwassenen hun interesse aan het
verliezen zijn in de traditionele feestdagen en vieringen. Sinds de hervormingen en de
openstellingpolitiek van meer dan twintig jaar geleden zijn de levensmanieren erg
veranderd en heeft de Chinese jeugd de westerse cultuur met open armen ontvangen. Ze
worden aangetrokken door westerse trends en producten omdat deze zo vooruitstrevend
en innovatief zijn. Hun voorkeur voor westerse bezigheden in hun vrije tijd strekt zich uit tot
de vieringen van de feestdagen. De jongeren zijn minder familiair met de oude tradities die
deze feestdagen betekenis geven, zoals de oogst van de gewassen, en velen nemen deel
aan de vieringen van westerse feestdagen, zoals Valentijnsdag en Kerstmis. Jongeren in
Beijing 北 京 , Shanghai 上 海 en Hongkong 香 港 vieren Valentijnsdag met kaartjes,
bloemen en chocolade, maar dit is nog steeds ongebruikelijk onder oudere mensen en in
landelijke gebieden waar gearrangeerde huwelijken vroeger vaak voorkwamen en de
mensen niet per se uit liefde trouwden. Kerstmis is in China ook een populaire nieuwe
feestdag geworden. Vele jaren werd het enkel gevierd door een klein aantal Chinese
christenen, maar de laatste jaren zijn de Chinezen vertrouwd geraakt met de
kerstvieringen van over de hele wereld. Tegenwoordig sieren kerstbomen, lichtjes en
figuren van de Kerstman de steden in heel China. Zelfs niet-christelijke Chinezen hebben
deze feestdag met plezier overgenomen als een gelegenheid om te feesten, te shoppen,
geschenken te geven en vrienden en familie te bezoeken.
Enerzijds bestaat er een oprechte bezorgdheid om de onvoorwaardelijke opname
van de westerse cultuur door de Chinese jeugd, die tot moreel verval zou kunnen leiden,
maar anderzijds wordt ook aangetoond, onder andere door professor Fang Ning141 die
gespecialiseerd is in de Chinese jeugd aan het Instituut van Politieke Wetenschappen
onder de Chinese Academie van Sociale Wetenschappen (CASS) 142 , dat de westerse
cultuur inderdaad een invloed heeft op de manier van leven en de waarden van de jongere
generatie, maar dat die invloed niet zo sterk is als in de media weergegeven wordt. De
Chinese jongeren zijn wel geïnteresseerd in de westerse producten, maar willen niet
volledig opgaan in de westerse cultuur en daarbij hun eigen cultuur achterwege laten. De
141
In zijn artikels The Changes of Chinese Youth’s Values for a Decade, 2002 en The Influences of Western
Culture on Chinese Youth by the Implementation of Reform and Open Policy, 2005.
142
Cf.: http://bic.cass.cn/english/infoShow/Arcitle_Show_Cass.asp?BigClassID=1&Title=CASS, 5/05/10.
68
mate waarin ze de westerse invloed aanvaarden, is nauw verwant met hun leeftijd en
woonplaats. In de Chinese grootsteden is de toegang tot buitenlandse invloeden immers
veel groter dan in middelgrote en kleine steden. Toch blijft het heel moeilijk voor de
Chinese jeugd om volledig los te komen van de tradities die over duizenden jaren gevormd
zijn, vooral wat de familiewaarden betreft. De jeugd van tegenwoordig staat ook veel
rationeler tegenover de westerse invloeden en aanvaarden ze niet zomaar volledig zonder
erbij na te denken, in tegenstelling tot de jeugd van de beginperiode van de openstelling
en wording van de moderne maatschappij in de jaren 1980. Volgens hen hebben zowel de
Chinese als de westerse cultuur allebei hun sterke en hun zwakke punten en moet men uit
beide inspiratie putten.
De jongeren in China vandaag hebben ook meer mogelijkheden dan hun ouders en
grootouders vroeger hadden en ze zijn optimistisch wat hun toekomst betreft. Hoewel
sommige dingen nog steeds beperkt worden door de overheid, hebben de Chinese
burgers meer vrijheid dan ooit tevoren. De jongeren willen het ook allemaal: een goed
betaalde job, een ruime woning, modieuze kledij, auto‟s en een kans om de wereld te zien.
Ze willen ook zelf keuzes kunnen maken in hun leven, vooral wat betreft hun
levenspartners, werknemers en vrijetijdsbestedingen. Ze blijven echter nog steeds
gebonden door traditie en voelen een natuurlijke, cultuurbepaalde verplichting om hun
ouders te gehoorzamen, frequent te blijven zien en uiteindelijk ook te verzorgen. Oude
tradities blijven onderhouden, terwijl nieuwe worden toegevoegd. Al deze invloeden
vormen dan ook de identiteit van de moderne Chinese jeugd en bepalen mee het
voorbestaan van de Chinese tradities.143
143
China Today, “Embracing Western ways while cleaving to tradition”, China Daily, 21 januari 2005,
http://www.chinadaily.com.cn/english/doc/2005-01/21/content_411100.htm, 5/05/10., Karen Elizabeth
Conyers, “Teens in China”, reeks Global Connections, Minneapolis: Compass point, 2007, pp. 56-57 en p.
83., Shi Lin 石琳, “Zhongxi chuantong jieri wenhua de chayi yu kongjian tuozhan, 中西传统节日文化的差异与
空间拓展 (De verschillen en ruimtelijke expansie tussen de Chinese en Westerse traditionele feestcultuur)”,
Hunan shewai jingji xueyuan xuebao, 湖 南 涉 外 经 济 学 院 学 报 (Tijdschrift van de Universiteit van
Internationale Economie in Hunan), nr. 4, 2008, pp. 78-79.
69
Figuur 16: Cartoon van Pang Li over de tradities die verdwijnen door het multimediatijdperk. Hier de evolutie van
het traditionele nieuwjaarsgeld en -bezoeken naar nieuwjaarswensen via sms. Uit: Chong Zi, “New Year
traditions are fast disappearing”, China Daily, 23 februari 2008, http://www.chinadaily.com.cn/cndy/200802/23/content_6478071.htm, 8/05/10.
70
6.
Conclusie
Net zoals in de rest van de wereld, vieren ook de Chinezen feest op tal van feestdagen en
dit omwille van verschillende redenen. Het herdenken van het verleden en het
bestendigen van tradities, maar ook amusement en ontspanning blijken enkele van deze
redenen te zijn. Viering na viering helpen de feestdagen bovendien om een gevoel van
verbondenheid met de gemeenschap te creëren. Daarenboven wordt ook de persoonlijke
identiteit deels door deze feestdagen gevormd.
Toch kan men traditie niet als tijdsbestendig beschouwen. Met de veranderingen in
de maatschappij veranderden immers ook de tradities en traditionele feestdagen. Zo
werden bijvoorbeeld, ten tijde van Mao Zedong, tal van traditionele gebruiken en hun
bijhorende betekenissen omgebogen naar handelingen en concepten in functie van de
marxistisch-leninistische politiek. Dit was ondermeer duidelijk merkbaar in de evolutie van
de nieuwjaarsprenten die vanaf dan ook doelden op het overbrengen van de revolutionaire
boodschap. Met de openstelling van het land in de jaren 1980 kwamen er veel westerse
invloeden het land binnen die mee het verdere verloop van de feestvieringen in China
bepaalden. Men begon westerse gebruiken en zelfs volledige feestdagen, zoals Nieuwjaar
en Valentijnsdag, over te nemen. Vele vroegere rituelen zijn dan ook vervaagd of hebben
hun oorspronkelijke betekenis verloren. Ze worden vaak enkel nog pro forma uitgevoerd,
zoals bijvoorbeeld de geparfumeerde zakjes tijdens het Drakenbootfeest die voorspoed
dienen te brengen en ziektes en kwaad dienen te verdrijven.
Desondanks deze westerse invloed, blijft traditie belangrijk en wordt er toch nog
steeds aan vastgehouden. Traditie geeft namelijk betekenis aan het huidige bestaan van
de mens en aan hun kijk op de wereld. Een deel van de Chinese identiteit werd dan ook
gevormd door deze eeuwenoude gebruiken die generatie op generatie doorgegeven
werden. Zelfs ten tijde van de Culturele Revolutie, toen religie en traditie als bijgeloof
werden afgedaan en werden onderdrukt, behield men, desnoods achter gesloten deuren,
zoveel mogelijk de traditionele gebruiken. Na deze onderdrukking kwamen de tradities
opnieuw naar de oppervlakte alsof ze nooit waren verdwenen. Ook de nieuw ingestelde
feestdagen, zoals de Nationale Feestdag, vervingen de oude feestdagen niet en dit
ondanks de vele officiële aandacht die deze nieuwe feestdagen genoten. Beide soorten
bleven dan ook naast elkaar bestaan. De traditionele feestcultuur slaagde er zelfs in zich
met succes over de rest van de wereld te verspreiden.
71
Bovendien poogt ook de overheid nieuwe aandacht te besteden aan de oude
tradities en in januari 2008 werd een nieuw feestdagensysteem ingesteld. Zo verkreeg de
Chinese bevolking onder andere meer verlofdagen, waardoor ze meer tijd konden
spenderen aan de vieringen. Ook de jeugd wilde men op deze manier opnieuw warm
maken voor de oude tradities. De overheid zag dan ook in dat de toekomst van de
Chinese traditionele feestdagen bij de Chinese jeugd ligt. Met hun keuzes bepalen zij
namelijk in welke richting de vieringen en gebruiken verder zullen evolueren. Hoewel het
Westen reeds een grote invloed heeft gehad op hun kijk op traditie, blijft het voor deze
jongeren moeilijk om zich helemaal af te keren van de traditionele opvattingen die ze via
hun opvoeding hebben meegekregen.
Daarnaast biedt de evoluerende en steeds verbeterende technologie ook meer en
meer mogelijkheden bij de feestvieringen. Mensen sturen vandaag de dag tekstberichten
om elkaar geluk te wensen op het Lentefeest, of men maakt een online graf aan ter
herdenking van de overledenen op het Gravenfeest. Hoewel hierbij sommige traditionele
gebruiken achterwege worden gelaten in ruil voor modernere toepassingen, helpt de
technologische vooruitgang ook om de traditie te behouden en zorgt ze ervoor dat de
feestdagen mee evolueren met hun tijd.
Men kan dan ook concluderen dat de Chinese traditionele feestdagen in de loop der
jaren een aanzienlijke evolutie hebben gekend. Zo kregen ze ondermeer af te rekenen met
een onderdrukking ten tijde van de Culturele Revolutie en werd hun authenticiteit door de
komst van tal van westerse invloeden op de proef gesteld. Desondanks slaagde men er
binnen de VRC toch in de tradities te behouden. Door ze geleidelijk aan te passen aan de
moderne maatschappij krijgen ze bovendien de kans om verder te bestaan en behouden
ze hun aantrekkelijkheid ten opzichte van de jeugd. De huidige feestdagen zijn dan ook
een combinatie van de traditionele feestdagen vermengd met een aantal moderne
elementen. Dat dit een essentiële evolutie is in hun voortbestaan is dan ook duidelijk.
72
BIBLIOGRAFIE

Auteurscollectief, Suijie de gushi 歲節的故事 (Verhalen van feestdagen),
Zhishufang chuban jituan 知書房出版集團, 2004.

Baum, R., Political Stability in Post-Deng China: Problems and Prospects., Asian
Survey, Vol.32, Nr.6, juni 1992.

Bodde, Derk, Festivals in Classical China. New Year and other annual observances
during the Han-dynasty 206 B.C. – A.D. 220, Princeton University Press, The
Chinese University of Hong Kong, 1975.

Bredon, Juliet en Mitrofanov, Igor, The Moon Year, California: Kelly & Walsch,
1927.

Burkhardt, V.R., Chinese creeds and customs, Hong Kong: South China Morning
Post, 1982.

Chang, Sidney H. en Gordon, Leonard H.D., Bibliography of Sun Yat-sen in China’s
Republican Revolution, 1885-1925, University Press of America, 1991.

Conyers, Karen Elizabeth, “Teens in China”, reeks Global Connections,
Minneapolis: Compass point, 2007.

Cullen, William R., Is arsenic an aphrodisiac? The Sociochemistry of an Element.,
Cambridge: Royal Society of Chemistry, 2008.

Dillon, M., China-A Cultural and Historical Dictionary. Richmond, Curzon, 1998.

Duncan, James Stuart, The great leap forward, s.n., 1959.

Durdin, Tillman, “China Transformed by Elimination of „Four Olds‟”, New York
Times, 19 mei, 1971.

Fairbank, John King, Denis Twitchett, The Cambridge history of China, vol.12,
1983.

Francis, Henry Thomas, Jataka Tales, Charleston: BiblioBazaar, LLC, 2009, pp.
225-229.

Goldman, Merle, “Religion in Post-Mao China”, Annals of the American Academy of
Political and Social Science, Vol. 483, Religion and the State: The Struggle for
Legitimacy and Power, Sage Publications, januari 1986.

Gunde, Richard, Culture and customs of China (reeks “Culture and customs of
Asia”), Westport: Greenwood, 2002.
73


Hsü, I.C.Y., The Rise of Modern China. Oxford, Oxford University Press, 2000.
Jay, Roni, Teach Yourself Mythologie, New York: McGraw-Hill Trade, 1996, p. 103.

Kwam, Ha Yim, China since Mao. Londen, The Macmillan Press, 1980.

Latsch, Marie-Luise, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984.

Lin, Ch‟ing-hsuan, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”),
Leuven: Garant, 1993.

Long, Hua, The Moon maiden and other Asian folktales, Melbourne : China Books,
1993.

Martin, Helmut, Kinkley, Jeffrey C. en Ba, Jin, Modern Chinese writers: selfportrayals, New York: M.E. Sharpe, 1992.

McWilliams, Wayne C. en Piotrowski, Harry, The World since 1945. A History of
International Relations, 6e ed., Londen: Lynne Rienner Publishers, 2005.

Mei Zhang 张梅, Du Mu 杜牧, Beijing 北京: Zhongxin Chubanshe 中信出版社, 2006.

Meissner, Werner, “Cultural Relations between China and the Member States of the
European Union”, The China Quarterly, nr.169, Special Issue: China and Europe
since 1978: A European Perspective, maart 2002.

Neder, Christina, Flusselegie – Chinas Identitätskrise. Die Debatte um die
chinesische Fernsehserie He shang 1988-1994 (Rivierelegie – China‟s
identiteitscrisis. Het debat over de Chinese televisieserie He shang), Dortmund:
Projekt Verlag, 1996.

Needham, Joseph, Science and Civilisation in China, vol. 3: Mathematics and the
Sciences of the Heavens and the Earth, Cambridge: Cambridge University Press,
1959.

Ning, Fang, The Changes of Chinese Youth’s Values for a Decade, s.n., 2002.

Ning, Fang, The Influences of Western Culture on Chinese Youth by the
Implementation of Reform and Open Policy, s.n., 2005.

Padmakara Translation Group, The Way of the Bodhisattva, Boston: Shambhala
Publications, 2008.

Prybyla, J.S., , “Economic Reform of Socialism: The Dengist Course in China.”,
Annals of the American Academy of Political and Social Science, Vol.507, januari
1990.

Qu Yuan, Yang Xianyi en Yang, Gladys, Li Sao: And Other Poems of Qu Yuan,
University Press of the Pacific, 2001.
74


Scott, Susan, Plants and Animals of Hawaii, Honolulu: Bess Press, 1991.
Sen Tansen, Buddhism, diplomacy, and trade: the realignment of sino-indian
relations, 600-1400, Honolulu: University of Hawaii Press, 2003.

Shi Lin 石琳, “Zhongxi chuantong jieri wenhua de chayi yu kongjian tuozhan, 中西传
统节日文化的差异与空间拓展 (De verschillen en ruimtelijke expansie tussen de
Chinese en Westerse traditionele feestcultuur)”, Hunan shewai jingji xueyuan
xuebao, 湖南涉外经济学院学报 (Tijdschrift van de Universiteit van Internationale
Economie in Hunan), nr. 4, 2008.

Siu, Helen F., Recycling Rituals. Politics and Popular Culture in Contemporary
Rural China in Perry Link, Unofficial China: popular culture and thought in the
People’s Republic., Boulder: Westview, 1989.

Spence, Jonathan, The Search for Modern China, 2e ed., New York: W.W. Norton &
Co., 1999.

Tseng, Yuho, A History of Chinese Calligraphy, Hong Kong: The Chinese University
Press, 1993.

Wah, Poon Shuk, “Refashioning Festivals in Republican Guangzhou”, Modern
China, Vol.30, april 2004.

Wang Jingui 王锦贵, Zhongguo Wenhuashi Jianpian 中国文化史简篇 (Beknopte
geschiedenis van de Chinese cultuur), Beijing 北京: Beijing Daxue Chubanshe 北京
大学出版社, 2004.

Wang Shucun 王树村, Zhongguo nianhua shi 中国年画史 (Geschiedenis van de
Chinese nieuwjaarsprenten), Beijing 北京: Beijing gongyi meishu chubanshe 北京工
艺美朮出版社, 2002.

Wang Xueli 王学理, Qin Shihuang bingmayong bowuguan 秦始皇兵馬俑博物馆
(Speciale studies over de Qin-terracottafiguren), Xi‟an 西安: Sanqin chubanshe 三
秦出版社, 1996.

Wilkinson, Endymion, Chinese History. A manual., Cambridge: Harvard University
Press, 2000.

Wu, Shelly, Chinese Astrology: Exploring the Eastern Zodiac, New Jersey: Career
Press, 2005.

Xu Bodong 徐博东, Zhang Minghua 张明华, Zhongguo wenhuashi zhishi congshu
中国文化史知识丛书 (Collectie van de kennis van de Chinese cultuurgeschiedenis),
vol.6: Taiwan chuantong wenhua tanyuanI 台湾传统文化探源 (Oorsprong van de
Taiwanese traditionele cultuur), Shanghai 上海: Shangwuyinshuguan 商务印书馆,
1996.
75

Yuan, Haiwang, The magic lotus lantern and other tales from the Han Chinese,
Californië: Libraries Unlimited, 2006.

Zhang Gongchang 張弓長, Shici pinshang 詩詞品賞 (Waardering van de poëzie),
Changchunshu Shufang 常春樹書坊, 1976.
Krantenartikels:

Agencies, “Boo! China‟s first “haunted house” spooks this Halloween”, China Daily,
27 oktober 2009, http://www.chinadaily.com.cn/life/200910/27/content_8855598.htm, 4/05/10.

Agencies, “New holidays woo Chinese back to tradition”, China Daily, 28 mei 2009,
http://www.chinadaily.com.cn/china/2009-05/28/content_7951280.htm, 4/05/10.

Chen, Weihua, “Qingming, a time to celebrate life”, China Daily, 4 april 2009,
http://www.chinadaily.com.cn/cndy/2009-04/04/content_7648632.htm , 4/05/10.

China Daily, “Fallen foreing heroes not forgotten”, China Daily, 2 april 2010,
http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-04/02/content_9678431.htm, 4/05/10.

China Daily, “Expo-themed lanterns light up in Shanghai”, China Daily, 25 februari
2010, http://www.chinadaily.com.cn/photo/2010-02/25/content_9503826.htm,
2/05/10.

China Daily, “Lantern Festival for foodies”, China Daily, 27 februari 2010,
http://www.chinadaily.com.cn/life/2010-02/27/content_9513303.htm, 2/05/10.

China Daily, “Lantern riddles beloved ahead Lantern Festival”, China Daily, 25
februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/photo/201002/25/content_9505987.htm, 2/05/10.

China Daily, “Respect for tradition”, China Daily, 3 april 2010,
http://www.chinadaily.com.cn/cndy/2010-04/03/content_9683613.htm, 4/05/10.

China Daily, “To bang or not to bang: fireworks are a hot issue”, China Daily, 13
februari 2009, http://www.chinadaily.com.cn/cndy/200902/13/content_7472354.htm, 2/05/10.

China Today, “Embracing Western ways while cleaving to tradition”, China Daily, 21
januari 2005, http://www.chinadaily.com.cn/english/doc/200501/21/content_411100.htm, 5/05/10.

Dawson, Kelly Chung, “Thousand Chinese begin the Year in New York”, China
Daily, 18 februari 2010,
http://www.chinadaily.com.cn/china/2010springfestival/201002/18/content_9473335.htm, 30/04/10.
76

Ding, Qingfen, “Starbucks takes Dragon Boat-ride to zongzi”, China Daily, 26 mei
2009, http://www.chinadaily.com.cn/china/2009-05/26/content_7941539.htm,
4/05/10.

Guo, Jiaxue, “2010 dragon boat races to become major festival”, China Daily, 14
april 2010, http://www.chinadaily.com.cn/hkedition/201004/14/content_9725568.htm, 4/05/10.

Hu, Yinan en Wang, Shanshan, “Riding on roaring expectations”, China Daily, 12
februari 2010, http://www2.chinadaily.com.cn/china/2010springfestival/201002/12/content_9465630.htm, 1/05/10.

Lan, Tian, “Millions of Spring Festival messages sent online”, China Daily, 17
februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/china/2010springfestival/201002/17/content_9472142.htm, 30/04/10.

Li, Wenfang, “Fireworks explosion kills 21, injures 48”, China Daily, 1 maart 2010,
http://www.chinadaily.com.cn/2010-03/01/content_9524133.htm, 2/05/10.

Li, Xing, “Will couplets be a thing of the past for our children?”, China Daily, 11
februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/opinion/201002/11/content_9459570.htm, 1/05/10.

Liu, Jun, “God of Stove brings blessings to those who treat him”, China Daily, 20
januari 2006, http://www.chinadaily.com.cn/english/doc/200601/20/content_513898.htm, 4/05/10.

Meng, Jing en Yang, Wanli, “Is a tigress too hard to handle?”, 12 februari 2010,
http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-02/12/content_9465802.htm, 1/05/10.

People‟s Daily, “How should we take advantage of “historic figures”?”, China Daily,
2 april 2010, http://www.chinadaily.com.cn/opinion/201004/02/content_9680330.htm, 4/05/10.

Wang, Qian, “Transport networks brace for travel peak”, China Daily, 19 februari
2010, http://www2.chinadaily.com.cn/china/2010-02/19/content_9474625.htm,
30/04/10.

Xin, Dingding, “New holiday system set for first test”, China Daily, 26 maart 2008,
http://www.chinadaily.com.cn/china/2008-03/26/content_6565344.htm, 4/05/10.

Xinhua, “64m people on China‟s roads Saturday”, China Daily, 21 februari 2010,
http://www.chinadaily.com.cn/bizchina/2010-02/21/content_9480772.htm, 30/04/10.

Xinhua, “China reports less accident casualties during Lunar New Year holiday”,
China Daily, 2 februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/201002/20/content_9478044.htm, 30/04/10.
77

Xinhua, “Chinese mainland, Taiwan hold 1st joint lanternfair in Nanjing”, China
Daily, 12 februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/201002/12/content_9465424.htm , 2/05/10.

Xinhua, “Fires claim fewer lives during Lantern Festival”, China Daily, 1 maart
2010, http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-03/01/content_9520544.htm,
2/05/10.

Xinhua, “More cross-Straits service runs at Spring Festival”, China Daily, 30
december 2009, http://www.chinadaily.com.cn/china/200912/30/content_9249072.htm, 30/04/10.

Xinhua, “Spring Festival or Valentine? Dilemma for lovers”, China Daily, 13 februari
2010, http://www2.chinadaily.com.cn/china/2010springfestival/201002/13/content_9469451.htm, 1/05/10.

Xu, Xiaomin, “Tomb price up and up: Let‟s squeeze the dead”, China Daily, 5 april
2004, http://www.chinadaily.com.cn/english/doc/2004-04/05/content_320737.htm,
4/05/10.

Yu, Tianyu, “Online tombs becoming more popular”, China Daily, 6 april 2010,
http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-04/06/content_9687521.htm, 4/05/10.

Zhao Chunzhe, “23 billion Spring Festival texts sent”, China Daily, 23 februari 2010,
http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-02/23/content_9489928.htm, 30/04/10.

Zhao, Yanrong, “Restaurants „fully booked‟ for Chinese New Year‟s Eve”, China
Daily, 22 januari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/life/201001/22/content_9361728.htm, 4/05/10.

Zheng, Caixiong en Mo, Xuan, “Western style feels unloved on coming Valentine”,
China Daily, 12 februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/china/201002/12/content_9465680.htm, 1/05/10.

Zhu, Chengpei en Zhang, Xiaomin, “More ashes spread at sea”, China Daily, 6 april
2010, http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-04/06/content_9687836.htm,
4/05/10.

Zuo, Likun, “Novelist suggests Heritage status for festival”, China Daily, 11 februari
2010, http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-02/11/content_9464974.htm,
1/05/10.
Websites:

http://bic.cass.cn/english/infoShow/Arcitle_Show_Cass.asp?BigClassID=1&Title=C
ASS, 5/05/10.

http://en.beijing2008.cn/news/olympiccities/beijing/n214174025.shtml, 4/05/10.
78

http://en.cnta.gov.cn/html/2008-11/2008-11-16-9-51-98034.html, 2/05/10.


http://en.expo2010.cn/, 2/05/10.
http://www.bbc.co.uk/london/content/articles/2009/01/22/cny_planning_feature.shtm
l, 30/04/10.

http://www.gov.cn/zwgk/2009-12/08/content_1482691.htm, 4/05/10.

http://www.gov.cn/zwgk/2009-12/08/content_1482691.htm, 4/05/10.

http://www.londonchinatown.org/home/, 30/04/10.
79
80