Gezonde voeding voor het brein

Naam: Charisa Ellis
Vak: Klinisch redeneren 3.2
Aantal woorden: 1445
Docent: Y. van der Burg
Inleverdatum: juni 2014
Studentennummer: 500679018
Opleiding: Verpleegkunde Duaal GGZ
Gezonde
voeding voor
het brein
L
Essay
Achter de feiten aan
Voeding is een thema waar binnen psychiatrie vreemd genoeg nauwelijks aandacht voor is.
Waarom is dat niet met de paplepel ingegoten? Onderzoek wijst uit dat voeding
psychiatrische stoornissen positief en negatief kunnen beïnvloeden, terwijl in de meeste
psychiatrische handboeken het thema voeding geen aandacht krijgt. Waarom is dat zo?
Belangrijker is natuurlijk het onder de aandacht brengen van het probleem namelijk. Er zijn
steeds meer psychiatrisch patiënten die te maken hebben met overgewicht, dit heeft
verschillende oorzaken binnen de psychiatrie. Het is een slechte zaak maar hoe kan de
verpleegkundige in de klinische zetting zorgen voor gezond eten op tafel?
Doordat er steeds meer wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan kunnen we niet langer
onze ogen sluiten voor wat de psychiatrisch patiënt allemaal tot zich neemt. De laatste jaren
krijgen patiënten naast de ziekte steeds vaker te maken met het metaboolsyndroom(3).
Een van de oorzaken van het metaboolsyndroom is, het noodzakelijke gebruik van
antipsychotica hier heeft de verpleegkundige geen invloed op. Een bijwerking van het
gebruik van antipsychotica is gewichtstoename, een vervelende bijwerking waar de
verpleegkundige wel invloed op kan uitoefenen. Het zoveel mogelijk op de juiste wijze de
patiënt stimuleren tot het eten van gezonde voeding.
Antipsychotica als pure noodzaak
Zowel klassieke antipsychotica, zoals bijvoorbeeld haloperidol, als de nieuwere atypische
antipsychotica kunnen gewichtstoename veroorzaken. Van de atypische antipsychotica zijn
vooral Clozapine en Olanzapine geassocieerd met gewichtstoename, maar ook bij
Quetiapine (Serequele) en Risperidon is het wel beschreven(3). Het exacte mechanisme van
de gewichtstoename bij antipsychotica is onbekend. Uit analyse blijkt dat bijna alle vormen
van antipsychotica leidden tot een aanzienlijke gewichtstoename. Er zijn in Nederland naar
schatting ruim 350.000 mensen die antipsychotica gebruiken, het is een groot probleem. Het
aantal mensen dat lijdt aan het metaboolsyndroom door bijvoorbeeld overgewicht en
antipsychotica gebruik neemt snel toe(3).
Het metaboolsyndroom is een chronische stofwisselingsstoornis met belangrijke risico’s. Het
brengt een verhoogd risico op hart- en vaatziekten met zich mee. Door de ernstige gevolgen
van overgewicht is het nog belangrijker om als verpleegkundige te kijken hoe het
overgewicht van patiënten kan worden terug gedrongen(7).
GEZONDE VOEDING VOOR HET BREIN
1
Beschrijving
Om inzicht te krijgen in het actuele functioneren is het van belang om dit eerst in kaart te
brengen met behulp van de ICF(1). Mensen met overgewicht als gevolg van een ernstige
psychiatrische ziekte hebben te maken met functie stoornissen op verschillende gebieden.
Alvorens het plan op te stellen is het raadzaam om te kijken of de hartfuncties en functies
van de circulatie te controleren. Stoornissen zoals een te hoog cholesterol kunnen van
invloed zijn op de toe te passen interventie. Door gewichtstoename ten gevolge van de
ziekte is er een participatie probleem ontstaan doordat de patiënt niet langer dan een uur
zelfstandig de deur uit kan, met als gevolg niet kunnen deel nemen aan bijvoorbeeld
groepstherapie. Dit resulteert vaak in een slechte fysieke gezondheid. De persoonlijke
factoren spelen ook een rol gebrek aan financiële middelen voor een goede maaltijd, maar
ook de externe factoren beperk aanbod in de voorzieningen in de buurt zorgen voor
problemen. Volgens de beschrijving van de ICF is er een matig tot ernstige beperking in het
zorgdragen en het in stand houden van eigen gezondheid en lichaamsgewicht(1).
Ander perspectief
Het is van groot belang dit probleem vanuit het patiënten perspectief te bekijken. De
verpleegkundige interventies hebben meer kans van slagen als er als de kern van het
probleem zo veel mogelijk word geraakt. Wat zijn de belangrijkste problemen voor de
patiënt? En op welke gebieden spelen zich die af? Zo kan voor iemand met schizofrenie het
op de juiste wijze innemen van zijn medicatie erg belangrijk zijn, bij gebrek aan ziekte besef
en inzicht kunnen de meningen tussen patiënt en verpleegkundige verschillen vind een
patiënt zijn lichaamsgewicht belangrijker. In dit voorstadium kan motiverende
gespreksvoering en psycho-educatie goed bruikbaar middel zijn(4).
GEZONDE VOEDING VOOR HET BREIN
2
Aanpak
Overgewicht is een ernstig probleem, de meeste psychiatrisch patiënten die antipsychotica
gebruiken hebben hier helaas mee te maken. Toch liggen er tal van interventies binnen het
verpleegkundig domein om professioneel om te gaan met dit probleem en een toepasbare
effectieve oplossing te vinden. Wat is er voor nodig om gezond te eten als het ook snel en
makkelijk kan? Een van de belangrijke doelen die de verpleegkundige wil behalen is
bewustwording (2). Wat er niet aan komt hoeft er ook niet af! Health 4U is een
vaardigheidstraining voor het ontwikkelen van een gezondere leefstijl. Het
groepsprogramma is speciaal ontwikkeld voor mensen met psychische klachten. Health 4 U
probeert het bewustzijn rondom leefstijlgewoontes te vergroten en te zoeken naar
alternatieven voor ongezonde gewoontes. Deze interventie zou toegepast kunnen worden
door zowel klinisch als ambulant verpleegkundigen en werkt zowel individueel als in
groepen. De interventie heeft positief effect en werkt preventief als er periodieke controle
blijft op de leefstijl gewoontes van de patiënt(5).
Preventief te werk gaan
De verpleegkundige kan zich bewuster maken door zich meer te verdiepen in de maaltijd
voorziening binnen de instelling. Waarom bieden we aan de ene kant wit brood aan tijdens
het ontbijt en de lunch terwijl de psychiater op de afdeling steeds meer laxantia voorschrijft?
Beweging zou een beter alternatief zijn(6). Waarom krijgen de patiënten iedere vrijdag
zaterdag en zondagavond frisdrank en Chips? Terwijl onderzoek uitwijst dat psychiatrisch
patiënten moeite hebben met maat houden. Chips en frisdranken kunnen vervangen
worden door voedingsmiddelen zoals nootjes en eieren deze Omega 3 deze vetzuren
hebben aangetoond zeer belangrijk te zijn voor het menselijk brein(6). De verpleegkundige
kan de “vervangers” aanbieden in plaats van chips en fris drank. Simpele aanpassingen
kunnen ervoor zorgen dat de psychiatrisch mensen gezonder eten. Vervang de boter op de
afdeling door margarine, vervang de koffie door cafeïne vrije koffie. En denk aan zoetstoffen
in plaats van suiker. Doordat deze kleine aanpassingen allemaal binnen het verpleegkundig
domein vallen te realiseren zijn ze kosten besparend en leveren snel resultaat op.
Meten is weten
De verpleegkundige kan invloed hebben op de te beïnvloeden factoren van het
metaboolsyndroom ook wel het x syndroom genoemd deze zijn;



Mate van beweging
Eetgewoonte
Roken
De eerste interventie Health 4 U heeft vooral positief invloed op de eet en
leefgewoonten(5). Meten is weten de verpleegkundige kan zich bewuster maken door op
tijd te signaleren wanneer een patiënt te maken krijgt met overgewicht ten gevolge van het
langdurig antipsychotica gebruik. De metabool screening kan daarbij een belangrijk middel
zijn. Voor de verpleegkundige bestaat de metabool screening uit;
GEZONDE VOEDING VOOR HET BREIN
3
Meten: het gaat om gegeven zoals lengte gewicht, buikomvang, BMI, bloeddruk en
pols Het is vaak lastig om meetgegevens in het elektronisch patiëntendossier terug
te vinden. Door meetgegevens systematisch te verzamelen en overzichtelijk te
noteren kan een verslechtering sneller geconstateerd worden waarna dan een
interventie ingezet kan worden. Het komt nog te vaak voor dat er pas maartregelen
worden genomen wanneer er een toevallige meting wordt gedaan. Door een andere
hulpverlener of arts. Het is van belang om uitgangswaarden te hebben(7).
Laboratorium controles: Dit onderdeel bevat een overzicht van de bij gebruik van
antipsychotica noodzakelijke laboratoriumonderzoeken(2). Dit overzicht dient als
controle om te voorkomen dat lab controles niet of onjuist worden uitgevoerd door
verpleegkundigen. Voor ambulant verpleegkundigen in een behandelrol of SPV kan
dit een onderdeel van de screening als leidraad dienen.
Bijwerkingen: Dit onderdeel bestaat uit 55 vragen naar mogelijke bijwerkingen die
zouden kunnen optreden bij antipsychoticagebruik. Deze lijst kan de patiënt
zelfstandig invullen. De vragen zijn meetbaar gemaakt doordat de patiënt alleen
antwoord kan geven met vaak, nooit, zelden of regelmatig.
Observatie: in dit onderdeel kan de behandelaar eenvoudig aanvinken wat er wordt
geobserveerd aan bewegingsstoornissen, zoals parkinsonisme, acathisie, tardieve
dyskinesie en acute dystonie(6).
Deze screening maakt onderdeel uit van de eerste interventie en is moeiteloos te
implementeren in de huidige werkwijze en werkt preventief. Het is uitvoerbaar door
verpleegkundigen en geeft een goed beeld van de gezondheidstoestand van de
patiënt.
GEZONDE VOEDING VOOR HET BREIN
4
Conclusie
Psychiatrisch verpleegkundigen zowel in de ambulante zetting als daar buiten zouden meer
betrokken moeten zijn bij de fysieke gesteldheid van hun patiënten. Het systeem waar de
psychiatrie mee werkt lijkt zijn functie om geestelijk zieke mensen te helpen goed te
vervullen. Terwijl de bijkomende bijwerkingen ten gevolgen van het langdurig gebruik van
antipsychotica lijken te worden vergeten. De fysieke gesteldheid heeft effect op de psyché
en anders om, het is minstens zo belangrijk om naast de mentale conditie, de fysieke
gesteldheid te monitoren. De verpleegkundige vervult een sleutel rol bij het in kaart brengen
van het probleem. De in de tekst verwerkte verpleegkundige interventies zorgen voor kleine
veranderingen op micro en macro niveau en boeken al in een vroeg stadium goede
resultaten. Bewustwording, preventie en timing zijn sleutel woorden die ervoor zorgen dat
de verpleegkundige meer gezonde voeding kan realiseren bij de patiënt op tafel, in de kliniek
en bij de patiënt thuis.
GEZONDE VOEDING VOOR HET BREIN
5
LITERATUUR
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
World Health Organization. Nederlandse vertaling van de WHO-publicatie:
International Classification of Functioning, Disability and Health. Houten: Bohn
Stafleu Van Loghum; 2001
Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie. Multidisciplinaire richtlijn Schizofrenie.
Utrecht: De Tijdstroom; 2012.
Hengeveld MW, Van Balkom AJLM. Leerboek Psychiatrie.
Utrecht: De Tijdstroom; 2005
Miller WR, Rollnick S, Schippers GM, Wildt W. Motiverende gespreksvoering.
Gorinchem: Ekklesia: 2002
LIlly Nederland BV. Health4u.;2013 [cited 2014 5 7. Available from:
https://www.health4u.nu/
Grégoire L, Straaten-Huygen Av, Trompet R. Anatomie Fysiologie van de mens.
Amersfoort: Thiememeulenhoff; 2011.
Demirel A, Emül M. Relationships between IGF-1 schizophrenia and treatment of
metabolic syndrome. Elsevier. 2014 April; 12(9).
GEZONDE VOEDING VOOR HET BREIN
6
GEZONDE VOEDING VOOR HET BREIN
7