Leve het systeem

Leve het systeem - waarom
Leve het systeem – een woordje uitleg.
Leve het systeem – praktisch en financieel
Leve het systeem – het programma
Leve het systeem – een uitsmijter
Leve het Systeem - Colofon
Leve het Systeem – artikel Anke Hintjes
Leve het Systeem – artikel Freek Neirynck
Leve het systeem - waarom
De kracht van een lied.
Enkele trompetstoten volstonden om de muren van Jericho te slopen. Of strijd- en
protestliederen het systeem ooit zullen doen ineenstorten valt te betwijfelen. Systemen kunnen
tegen meer dan een stootje, laat staan een trompetstoot. Systemen blaas je niet zomaar omver.
Ze zijn flink wat resistenter dan bijbelse stadsmuren. Trouwens, het waren priesters die op de
trompetten van Jericho bliezen. Zo is het natuurlijk niet moeilijk, als je kunt rekenen op de
steun van God. Ons systeem heeft anders ook niet te klagen. Om overeind te blijven kan het
zelfs rekenen op de hulp van een heel kransje fervent aanbeden goden. Winst, Concurrentie,
Vrije Markt, Deregulering, Rendement, Flexibilisering en Divident heten die. En dan is er nog
de oppergod Geld. Voor het paradijs moet je niet eens naar de hemel. Het bevindt zich hier op
aarde. Ook daar hebben ze er meer dan een.van. Luxemburg, Lichtenstein, de Bahama’s, de
Kaaimaneilanden om de bekendste maar te noemen.
Maar het systeem, wat is dat eigenlijk voort iets? Krachtiger en kernachtiger dan de
Nederlandse cabaretier Jaap van de Merwe (1924-1989) het uitdrukte, kan haast niet. In 1971
voorzag van de Merwe die goede, ouwe trouwe Internationale van een andere tekst. Een die
wat meer swingde. Die begon aldus: “Hé, joh! Ze houen je d’r onder! Hé, joh! Ze houen je
tekort!”. Ziedaar het systeem in één regel samengevat! En voor wier eventjes niet goed heeft
opgelet, die “ze” blijkt een paar regels en wat strofen verder te slaan op “God” , “de kroon”,
“de grootmogollen der bedrijven” en “de geldmelkers”.
De kracht van een systeem
Systemen zijn ooit ontstaan. Maar één zaak is zeker: op een keer is het ermee afgelopen.
Soms pas na talloze, eindeloze eeuwen. Hoe dan ook, verdwijnen doen ze allemaal. Alleen
komt er telkens een in de plaats dat nog steviger in het zadel lijkt te zitten dan het vorige.
Toch hebben systemen een zwakke plek. Ze kunnen niet tegen kritiek. Streng verboden met
ze te spotten. Ze verdragen geen satire. Zelfs liedjes brengen hen soms al van de wijs. Dat
ondervond bijvoorbeeld de Turkse dichter Nazim Hikmet wiens liederen niet alleen door de
Turkse generaals werden verboden, maar die zelf ook nog werd gemarteld. Of de Amerikaan
Pete Seeger, die voor de Mc Carthycommissie moest verschijnen, zogezegd voor antiAmerikaans gedrag en communisme en die uiteindelijk in de gevangenis belandde Of de
Oostenrijker Friedrich Hollaender wiens muziek door de nazi’s werd verboden. En ook de
Amerikaanse zwarten toen ze in de jaren ’60 “We shall overcome” zongen. Enkele jaren later,
in 1976, zette de DDR haar talentrijkste chansonnier, Wolf Biermann aan de deur. Toen in de
1933 de nazi’s in Duitsland de macht grepen, vonden succesvolle cabaretiers als Karl Krauss
en Kurt Tucholsky het geraadzaam om het land te verlaten. Wie niet zo vooruitziend was
geweest, eindigde gegarandeerd in een van de vele vernietigingskampen. Hans Eisler, die
Duitsland ontvluchtte voor de nazi’s, zocht zijn heil in Amerika - “land of the free”- maar
daar kwam hij dan in botsing met Mc Carthy vervolgd en werd het land uitgezet.Toen
Pinochet in 1973 de macht greep in Chili was het de liedjeszanger Victor Jara die het met zijn
leven bekocht. De lijst is eindeloos.
Ons systeem is heel wat zelfverzekerder. Op het arrogante af. Met zingen zul je het niet
verontrusten. Ook al leven we in een land dat zijn ontstaan te danken zou hebben aan een
opera-aria. Reken er dus niet op dat het Duwoh Anke Hintjens en Bernard van Lent ons
systeem met hun liederen klein zullen krijgen. Alsof dat hun bedoeling was! Maar komen zál
die dag, daar kun je gif op innemen. Ondertussen is het zaak er de moed in te houden.
Waarom dan niet met liederen? Liederen die onze sociale geschiedenis als het ware begeleid,
beter nog: geritmeerd hebben. Denk aan de Parijse Commune met Le Temps des Cérises, de
Spaanse Burgeroorlog met het lied van de Thälmann brigade, het Italiaanse partizanenlied
Bella Ciao, de Franse koloniale oorlogen in Indochina en Algerije met Le Déserteur (Boris
Vian), de strijd van de Amerikaanse zwarten tegen de rassensegregatie met We Shall
Overcome, en natuurlijk de onverwoestbare Internationale, met welke woorden je hem ook
wilt zingen. Allemaal titels die iedereen spontaan te binnen schieten.
Anke Hintjens en Bernard van Lent echter hebben hun Duwoh niet opgericht om nog maar
eens de traditionele sporen te volgen. Ze hebben een eigenzinnige keuze gemaakt, zonder
daarom de traditie botweg te verloochenen: Onder meer Wannes van de Velde heeft mee zijn
stempel op hun repertoire gedrukt. Maar ook Nazim Hikmet, Pete Seeger, Hans Eisler,
Friederich Hollaender of het hymne van het getto van Warschau. En zo ademt dat repertoire
pure poëzie, oprechte empathie en doorvoelde ontroering. Maar ook.spot, sarcasme en ironie.
Alleen de bozen zingen niet, beweert een gezapig Vlaams spreekwoord. Vergeet het. Hier
wordt gezongen over verontwaardiging, woede en verzet. Muziek die de kant van de zwakken
kiest. Een zinderende hommage aan al wie er aan ten onder is gegaan. En wie moeite heeft
met de ironie van de titel – Leve het Systeem! - kunnen we geruststellen: de Internationale is
één van de hoogtepunten in dit programma.
LEVE HET SYSTEEM – een woordje uitleg.
Duwoh
Op verzoek van het Masereelfonds werkte Duwoh een muziekprogramma uit onder de titel “Leve het
systeem”.
Duwoh, dat is Bernard Van Lent en Anke Hintjens.
Door hun jarenlange interesse in muziek met inhoud was het voor hen geen probleem om een boeiend,
ontroerend en hartverwarmend programma samen te stellen.
Bekende en minder bekende liederen over zaken die er toe doen. Crisis, onrecht, liefde, verzet en
hoop. Van Bertolt Brecht via Pete Seeger naar Tracy Chapman, via Dirk Witte over Friedrich
Holländer naar Wannes Van de Velde. In elke periode en in elk continent zetten mensen hun
verontwaardiging en hun verzet en hoop op muziek, Leve het systeem!
Bernard Van Lent
Als jongen was hij liever voetballer geworden. Gelukkig bracht de Sint hem toch een accordeon.
Vandaag is Bernard een gevierd muzikant, componist en accordeonist. Als jonge snaak verdiende hij
zijn boterham door te spelen in cafés en op bonte avonden. Op één van die avonden kwam hij Wannes
Van de Velde tegen. Het begin van een lange vriendschap en samenwerking.
Zo stond Bernard mee op het podium bij de creatie van Mistero Buffo in de Munt in 1973 en maakte
hij jaren deel uit van de groep van Wannes Van de Velde. Bernard is vooral actief als begeleider bij
theater. Momenteel verzorgt hij de muzikale omkadering voor Alice Toen in haar stuk “Charlotte” in
het Fakkeltheater.
Hij begeleidde producties van het KJT, het Mechels Poppentheater, theater Malpertuis, Guido
Belcanto,.... Vandaag speelt hij ondermeer in Leonard, Violine Zigane, Fa Fatal en inspireert
aanstormende talenten in het muziekatelier Ward De Beer. Rode draad in het werk van Bernard is zijn
sympathie voor de gewone mens, “voor zij die in 't donker staan” zoals Bertolt Brecht het schrijft.
Zijn bekendste compositie is wellicht het lied “ Ze kwamen van 't Zuiden”.
Anke Hintjens
Anke is in talrijke middens geen onbekende. Zij zorgde er mee voor dat holebi's kunnen trouwen; ze
was actief in de Noord-Zuidbeweging, werkte als woordvoerster voor de armenverenigingen. Minder
bekend is haar passie voor muziek. Vrienden en collega's wisten het al: Anke zingt goed, graag en
veel. Ze is al lang bezig met muziek: sinds haar dertiende speelt ze piano, zingt al even lang in
verschillende koren, volgde meerdere zangopleidingen. Ze is al die tijd in het bijzonder geïnteresseerd
in muziek die de kant van de zwaksten kiest.
Dankzij de ontmoeting met Bernard van Lent kan ze nu twee van haar passies combineren: ijveren
voor een mooiere wereld en zingen.
LEVE HET SYSTEEM – praktisch en financieel
Technische gegevens
De twee artiesten hebben weinig nodig.
Ze gebruiken geen versterking.
Twee barkrukken (zonder leuning)..
Graag een aparte ruimte waar Anke op voorhand een kwartiertje kan inzingen.
Vergoeding Sabam is op verantwoordelijkheid van de organisator. Speellijst kan op voorhand
aangevraagd worden. De voorstelling duurt ongeveer een uur.
Financiële gegevens
De richtprijs voor deze productie is 500 euro. Plus daarbovenop verplaatsingsonkosten en
SABAM.
De richtprijs is de ideale prijs, die toelaat o.m. de artiesten te vergoeden voor al hun
voorbereidend werk, hun repetities enz.
Maar omdat ‘leve het systeem’ liefst overal gebracht wordt, omdat ‘leve het systeem’ ook (en
vooral) bedoeld is voor mensen met weinig ruimte in hun budget voor cultuur is de richtprijs
onderhandelbaar.
Geïnteresseerden met interesse, maar zonder groot budget kunnen dus gerust aankloppen om
samen te zien wat mogelijk is.
Contact
Masereelfonds
Kazernestraat 33, 1000 Brussel
02/502 38 80 – [email protected]
Leve het systeem – het programma
Lied
Duur auteur
Componist
se otto ore son troppo poche 2:50 musica nova
trad.
Zie die niet slapen
2:55 Kees Pruis
Willem Ciere
't was werkstaking
4:59 anoniem/wannes
wannes?
Ze kwamen van 't zuiden
2:01 Wannes
Bernard Van Lent
sacco en vanzetti
3:19 Joan Baez
Ennio Morricone
het wijnglas in de hand
3:10 Dirk Witte
Dirk Witte
I come and stand
2:27 Nazim hikmet
pete seeger
zog nit kein mal
3:12 Hirsh Glik
Dmitri and Daniel Pokrass
long long trail
4:05 Stoddard King 1889-1933 Alonzo Elliot (1891-1989)
mein sohn
2:04 brecht
Eisler
muzikaal intermezzo
3:00
Bernard Van Lent
Weg met de mannen
2:38 friedrich holländer
friedrich holländer
Allez les gars
2:53 GAM
GAM
Behind the wall
1:05 tracy chapman
tracy chapman
De Colores
2:35 trad
trad.
Am Grunde der Moldau
3:00 brecht
Eisler
Internationale Nieuw
3:30 Paul Claes
Pierre Degeyter
Desinformatie
2:07 Mc Coll
Mc Coll
Lied van de bannelingen
1:48 INS
Wannes/Dario Fo
Leve het systeem – een uitsmijter
Rebellenzang
Omdat wij de miserie
van onze hoofden weerden
zijn wij door alle landen
voorgoed verbannen
wij zijn thuis op de hele wereld
onze wet is de vrijheidsdrang
in onze harten x2
leeft een rebellenzang
maar eens keren wij weer
wij bannelingen
om 't vals gezongen welvaartslied
juister te zingen
wij zijn thuis op de hele wereld
onze wet is de vrijheidsdrang
in onze harten x2
leeft een rebellenzang
Leve het Systeem - Colofon
Leve het Systeem kwam er in opdracht van Masereelfonds vzw
Leve het Systeem is een creatie van Duwoh, zijnde Bernard Van Lent en Anke Hintjens
De voorstelling duurt ongeveer een uur, en heeft in principe geen technische ondersteuning
nodig
Leve het Systeem is bedoeld voor culturele centra, gemeenschapshuizen, jeugdhuizen,
wijkcentra, afdelingen van verenigingen en voor actiecomités allerhande.
Deze brochure werd geschreven en samengesteld door Bernard Desmet, Koen Dille, Anke
Hintjens en Bernard Van Lent. Opmaak Rudi De Rechter. Foto’s: Rita Lacres.
v.u. Bernard Desmet, Masereelfonds, Kazernestraat 33, 1000 Brussel,
tel.: 02/502 38 80, fax.: 02/502 41 53, [email protected], www.masereelfonds.be
Chantez la vie!
Bij de liederen uit het programma “Leve het Systeem”.
Anke Hintjens
How could I keep from singing.
“Hoe zou ik niet kunnen zingen?”. De uitroep van Pete Seger is moeilijk te vertalen: “How
could I keep from singing?” De mens heeft altijd gezongen. Om het werk lichter te maken.
Om de liefde te verklaren. Om van de geschiedenis een andere versie te geven en door te
geven. Wie over de wereld iets anders wil weten dan wat er ‘in de boekskes staat’, moet op
zoek naar liederen. Naar liederen van hoop en verzet.
Strijdliederen tonen ons de achterkant van de geschiedenis. Toen het Masereelfonds ons
vroeg om een muziekprogramma samen te stellen, gingen we op zoek naar die liederen. Wij,
dat zijn Bernard Van Lent en Anke Hintjens. Dat strijdmuziek een ander licht werpt op de
(arbeiders)geschiedenis, wordt treffend geïllustreerd door “De Werkstaking”, een lied van het
eind van de 19de eeuw. De Werkstaking vertelt hoe een soldaat verplicht wordt op stakers te
schieten. Hij weigert, deserteert en brengt zo zijn leven in gevaar: “Maar ik geef nog liever
zelve mijn bloed, dan op één van mijn broeders te schieten”. Het zeer ontroerende en
verhalende lied toont inderdaad een andere geschiedschrijving: arbeiders in de mijn hebben
gestaakt voor een menswaardig loon; het leger is er op afgestuurd; er waren soldaten die door
te schieten niet de belangen van hun ‘broeders’ verdedigden, maar die van de bezittende
klasse. Rijker dan fictie is de realiteit. Toen het lied geschreven en gezongen werd, schoot
het leger tientallen stakers en betogers dood. Socialisten riepen de soldaten op om niet op de
stakers te schieten. Eduard Anseele krijgt 6 maanden gevangenisstraf omdat hij de soldaten
hiertoe had opgeroepen. Wij leerden het lied kennen in de schitterende versie van Wannes
Van de Velde op de cd “Het zwarte goud”.
Mensen die dit soort liederen zingen, geven hun eigen versie van feiten en gebeurtenissen,
versies die afwijken van het heersende verhaal en vaak haaks staan op de heersende ideeën.
Handig voordeel is dat je liedteksten makkelijk onthoudt. Zo krijgen ook mensen die niet
kunnen lezen belangrijke informatie. Wie strijdliederen zingt, zingt altijd over het leven –
zelfs al zingt hij of zij over ellende, over oorlog en moord, over liefde en verraad. Deze
strijdliederen zingen altijd over de liefde voor het leven, ook al wordt het leven door het
chagrijn van hebzucht en kapitalisme keer op keer geschonden – de zanger(es) stopt niet met
zingen. How could I keep from singing?
Mensen die samen zingen, krijgen energie. In die zin zou je kunnen zeggen dat Links
opnieuw moet gaan zingen. Wie (samen) zingt, krijgt een goed gevoel. Liederen zijn vaak
krachtiger dan pamfletten. Nogal wiedes dat machthebbers het vaak erg moeilijk hadden - nog
hebben - met (strijd)liederen. Talrijk zijn de zangers, de schrijvers en componisten die hun
kritische composities met gevangenisstraf of erger, met de dood moesten bekopen.
Vervolgd om te zingen.
De eerste componist uit de Europese geschiedenis, die door de machthebbers vermoord werd
omwille van zijn muziek, was een zeker Willem Cousture. Hij stierf in 1530 onder het
zwaard van de inquisitie. Dertig jaar later werden zijn liederen in Antwerpen gezongen, door
een publiek dat de wederdoper eerde als held en martelaar.
Ook veel schrijvers en componisten van de liederen uit ons liederenprogramma kregen te
maken met één of andere vorm van repressie. Pete Seeger is zo iemand. Zijn lange leven
achtervolgd door onder meer communistenjagers en racisten, bleef Seeger zingen. Hij werd
een van de grote muziekantropologen van de Amerikaanse volksmuziek, die voor en met
zwarten zong toen burgerrechtenbeweging eigenlijk nog moest beginnen. De man van “If I
had a hammer” en van “Where have all the flowers gone” bezorgde de machthebbers met zijn
erg toegankelijke liedjes kippenvel.
Doordat hij steeds de kant van de onderdrukten koos, kreeg hij het aan de stok met de
autoriteiten. Hij werd ervan verdacht communist te zijn en moest voor de parlementaire
commissie voor On-Amerikaanse activiteiten verschijnen. Deze “House on Un-American
Activities” is beter bekend als de Mc Carthy-commissie. Seeger bevond zich in goed
gezelschap: ook Orson Welles, Leonard Bernstein, Bertolt Brecht, Hanns Eisler en Charlie
Chaplin werden door de commissie van communisme beschuldigd. Chaplin zal weigeren om
voor de commissie te verschijnen en verlaat Amerika, om er pas op het eind van zijn carrière
terug te keren, nadat men hem uitdrukkelijk gevraagd heeft om terug te keren en een Ere
Oscar in ontvangst te nemen. Toen een journalist hem wilde forceren afstand te nemen van
bevriende communisten, zei Chaplin het volgende:
Journalist: Are you friends with Hanns Eisler?
Chaplin: Yes, he is a personal friend, and I am very proud of the fact.
Journalist: Do you think Eisler is a Communist?
Chaplin: I know he is a fine artist and a great musician and a very sympathetic friend.
Journalist: Would it make any difference if he were a Communist?
Chaplin: No, it wouldn't.
Hoewel ook toen al verdacht gemaakt als een besmettelijke ziekte, bestonden er toen nog
Bekende Mensen die daar openlijk anders durfden over te denken. Wie geïnteresseerd is in de
visie van Chaplin op de Mc Carthy-periode moet zeker zijn film “A king in New York”
bekijken, waar in een hilarische scene de koning uit de hoofdrol de hele commissie met een
brandslang onderspuit en een jongen, die regelmatig Marx citeert, zijn ouders van
communisme moet beschuldigen.
De methode van de commissie was om te vragen aan iemand of hij communist was. Wanneer
die persoon ontkende, vroeg men hem namen te noemen van andere mensen die wellicht wel
communist waren…. Mensen die beschuldigd werden door de commissie, kwamen niet op
voorhand te weten wat de beschuldiging was. Ze konden zelf geen getuigen aanbrengen, ze
hadden geen recht om de getuigen ten laste aan een kruisverhoor te onderwerpen. Seeger
weigerde namen te noemen.
Toen de commissie hem uitleg vroeg over enkele van zijn liedjesteksten, stelde hij voor om ze
te zingen. “I greatly resent this implication that some of the places that I have sung and some
of the people that I have known, and some of my opinions, whether they are religious or
philosophical, or I might be a vegetarian make me less of an American”. Hij kreeg 10 jaar
gevangenisstraf voor belediging van de Commissie. Het proces werd in beroep vernietigd.
Dit was een belangrijk precedent. De New York Post schrijft: “Return to reason, a big day
for Miss Liberty”.
Bijna zijn hele leven lang werd Pete Seeger geboycot. Hij verloor platencontracten; grote
betaalde concerten werden afgezegd omdat de organisatoren steeds werden opgebeld met de
vraag: “weet u wel dat u een communist binnenhaalt?”. Omdat vele carrières met dit soort
beschuldigingen gebroken werden, durfden maar weinig zaaluitbaters Seeger te boeken.
Hierdoor werd hij verplicht in zeer kleine plaatsen te spelen, voor scholen en
kerkgemeenschappen. Veel van die lokale optredens werden alleen lokaal bekendgemaakt
zodat niemand de organisatoren kon “verwittigen” dat Seeger toch eigenlijk wel
staatsgevaarlijk was. Tijdens die lange mars door kleine dorpen, scholen en stadjes groeide
Seeger uit tot de grote held van massa's kinderen. Een generatie later bleken die jonge
volwassenen opeens talloze liederen te (her)kennen uit hun vroege jeugd.... Dat kwam goed
van pas in de naoorlogse solidariteitsbewegingen....
Meezingers.
Eén van Seegers bekendste liedjes is “If I had a hammer”. Seeger schreef het in 1949 voor een
benefiet ten voordele van 11 communisten die een proces kregen voor samenzwering tegen
de staat.... The Weavers, de groep waarmee Seeger het lied bracht, durfde het lied in de Mac
Carthy-periode niet meer brengen, wegens te radicaal. Seeger ging ermee door. Het werd een
grote hit, vooral in de versie van Peter, Paul and Mary. Het grote publiek zag het als een
oproep tegen de oorlog. En wij kennen het nu als een leuke meezinger, die wel 150 keer
gecoverd werd.....
Seeger koos bewust voor meezingers als basis voor zijn teksten. Als de boodschap belangrijk
is en moet verspreid worden, moeten de mensen de melodie kunnen onthouden. Zijn muziek
is gebaseerd op de zeer gevarieerde Amerikaanse volksmuziek, van uiteenlopende oorsprong,
de Indianen, Afro-Amerikanen, Ieren, ….. By the way, de banjo (Pete's iconisch instrument)
kwam met de Afrikaanse slaven vanuit West-Afrika naar Amerika. Het instrument dat
symbool staat voor de Amerikaanse muziek, niet enkel de folk maar ook de country en
western, zou dus niet bestaan zonder inbreng van Afrika.
Seeger stond met zijn 90 jaar bij de inauguratie van Obama op het podium naast Bruce
Springsteen. En deed er de honderdduizenden aanwezigen meezingen.... Hoe zou hij niet
kunnen zingen, deze man?
De invloed van Seeger op de strijdbewegingen en op de ganse muzikale cultuur van NoordAmerika kan moeilijk overschat worden. In onze zoektocht, en met dank aan de archieven
van het Brussels Brecht Eislerkoor, vonden we een heel mooie, intense en toch minder
bekende compositie van Pete Seeger “I come and stand at every door”. De tekst is van Nazim
Hikmet, een Turkse dichter, bij ons te weinig bekend , hoewel hij tot de groten der aarde
wordt gerekend.
Hikmet verzette zich tegen de nationalistische plannen van Ataturk. Zijn gedichten en
toneelstukken kozen de kant van de onderdrukten en waren erg kritisch voor de nieuwe
machthebbers. Hikmet zal zo'n 17 jaar van zijn leven in gevangenissen doorbrengen. Pablo
Neruda schrijft in zijn autobiografie (“Ik beken ik heb geleefd, herinneringen”) wat hij van
Hikmet vernam over diens proces: “Zijn beulen hadden hem in een latrine gestopt waar een
laag stront in lag van een halve meter dik. Hikmet voelde dat hij zou flauwvallen. Toen dacht
hij; mijn beulen willen me zien vallen, ze willen me in mijn ongeluk aanschouwen. Trots
begon hij te zingen, eerst zachtjes, toen harder, ten slotte uit volle borst. Hij zong alle
liederen, alle liefdesgedichten die hij uit zijn hoofd kende, zijn eigen verzen, de balladen van
de boeren, de strijdhymnen van zijn volk. Toen hij mij dit later vertelde antwoordde ik: Mijn
broeder, jij hebt namens ons allemaal gezongen. We hoeven niet meer te twijfelen, te denken
aan wat ons te doen staat. Nu weten we voortaan allemaal wanneer we moeten beginnen met
zingen.”
Er werd een steuncomité opgericht met als bekendste leden Pablo Neruda en Pablo Picasso.
Hikmet werd verbannen en zijn liederen verboden. “Ze zijn bang voor onze liederen” schreef
hij. Op 25 juni 1951 ontnam Turkije hem zijn staatsburgerschap. Achtenvijftig jaar later, op 5
januari 2009, maakte de Turkse ministerraad het besluit ongedaan.
In dit artikel bespreken we slechts enkele auteurs, zangers en componisten. Hoe meer we
zochten, hoe duidelijker het ons werd hoe groot de goudader is. Strijdmuziek is van alle
culturen. Van alle tijden. Via Wannes botsten we op een schitterend lied van Ewan Mc Coll.
Opnieuw hetzelfde verhaal: het grote publiek kent twee drie van zijn liedjes maar bijna
niemand kent de man zelf. Het is nochtans een hele grote meneer. Natuurlijk kennen we
Dirty Old Town (over de vervuilende fabrieken). Bijna iedereen herkent de melodie van het
zinnetje “the first time ever I saw your face”. Ewan Mc Coll verklaart er zijn liefde aan ….
Peggy Seeger, dochter van. Ewan Mc Coll was actief in verschillende strijdbewegingen. Hij
schreef ongeveer 300 liederen voor theater of mediaprogramma's. In 1934 richtte hij het
Theater of Action op. In 1939 krijgt ook hij 2 jaar verbod om te spelen... Bernard en ik
brengen zijn “Interpretatie lied”, over de dubieuze rol van de media, vertaald door Wannes
Van de Velde.
Gecamoufleerde strijdliederen
Strijdliederen konden niet altijd openlijk gezongen worden. Om vervolging te vermijden
verpakte men de boodschap soms in min of meer bedekte termen. Wie denkt dat gospel
alleen maar over God en Jezus gaat, kijkt best eens naar de context van hun ontstaan. Als je
dan nog eens naar de teksten luistert, hoor je inderdaad soms heel andere liederen. De gospel
ontstaat bij de Afrikaanse slaven in Noord-Amerika. Zij mochten natuurlijk niet aan politiek
doen, niet met elkaar praten tijdens het werk. Ze konden wel zingen en naar de mis gaan,
samen met hun meester wel te verstaan. Daar leerden ze het evangelie (gospel) kennen.
De slaven gingen geheime bijeenkomsten organiseren waar ze samen zongen en op het thema
van het evangelie gingen variëren. In de gospel Go down Mozes, gaat het dus niet alleen
over een verhaaltje “ooit eens lang geleden”. Het refrein “let my people go” was tegelijk
verbloemd en letterlijk:
“When Mozes went to Egypt land (let my people go),
it was so hard he couldn’t stand, (let my people go)”
Natuurlijk kunnen we niet over geëngageerde liederen schrijven zonder iets over Hanns Eisler
te zeggen. Eisler is een groot componist die de strijdmuziek als het ware heruitvond. Eilser
vond dat componisten de opdracht hadden om nieuwe muziek te maken, die geschikt was om
door arbeiders gezongen te worden en grote boodschappen mee te geven.
Eislers muziek is (nog steeds) erg vernieuwend en prachtig. Het is geen eenvoudige muziek,
de accordeonist en zangeres van dienst werkten zich in het zweet om ze “in de vingers” en “in
de stem” te krijgen. Eislers muziek is helemaal gericht op de overdracht van de boodschap.
Wij, en het publiek tijdens de try outs, vinden ze in elk geval prachtig. Daarom kozen wij er
drie uit voor ons programma.
Gelukkig kiezen ook vandaag nog een boel zangers voor teksten over feiten die je niet in de
media verneemt. Ze zijn te talrijk om ze op te sommen maar het is duidelijk dat ze zich lieten
inspireren door mensen als Seeger, Mc Coll en Eisler van deze wereld.
Voor ons programma kozen wij een lied van Tracy Chapman. Haar liederen zijn gebaseerd op
haar eigen ervaringen als Afro-Amerikaanse en als vrouw.
Ze verbindt haar muziek ook aan concrete engagementen zoals steun voor
vrouwenvluchthuizen en de strijd tegen het racisme. Chapman werd in haar jeugd zelf bijna
vermoord tijdens een racistische aanval.
Wij brengen het lied “Behind the wall” over de rol van de politie bij partnergeweld.
“the police always come late, if they come at all. And when they arrive they say they can't
interfere with domestic affaires. (…) And the policeman said “I’m here to keep the peace.
Will the crowd disperse, I think we all could use some sleep” '.... Kiezen is verliezen. We
hadden nog tal van andere mooie en boeiende nummers kunnen kiezen, maar soms moet je
stoppen....
Vandaag worden er in België nog zelden liedjes verboden. En eerlijk gezegd, progressief
Vlaanderen zingt nog weinig. Nochtans... hebben we iets te zeggen. De wereld draait toch
vierkant, een andere wereld blijft mogelijk.
Met liederen kunnen we ónze visie op de actualiteit geven. We kunnen analyses doorgeven.
We kunnen een glimp laten zien van onze utopie: een wereld waar de rijkdom eerlijk verdeeld
is, waar iedereen genoeg heeft, waar raar zijn gewoon is, waar de hebzucht van enkelen geen
kans maakt tegen de levensvreugde van velen, gezongen door vele kelen.
Laten we terug samen zingen. En liefst nog liederen die ons, en anderen, iets vertellen. Daar
willen wij met ons liederenprogramma graag aan bijdragen.
We konden het niet beter zeggen dan Gilles Servat
Les chanteurs ne sont pas des gens à part
Mais ce qu'ils font tous, vous pourriez tous le faire.
Si vous n'le faites plus, c'est qu'on vous a fait taire.
Pour vous rendre muets, on vous donne des stars.
N'admirez donc plus l'individu bourgeois
ne laissez pas sa classe parler à votre place.
Prenez la tradition et marchez sur ses traces.
C'est le peuple qui parle et c'est votre voix1
Kom allemaal luisteren naar ons liederenprogramma, kom ze ontdekken en herontdekken – de
pareltjes die Bernard en ik gevonden hebben. Kom en zing mee. Chantons la vie!
Bibliografie/ discografie/ Links
(het oorspronkelijke artikel bevatte nogal wat voetnoten. De meeste verwijzingen vindt u hieronder terug. Het
oorspronkelijke artikel met voetnoten kan digitaal aangevraagd worden ([email protected])
Piet CHIELENS: CD “Rans en Flagel, drie oorlogstaferelen”
http://www.youtube.com/watch?v=J3Pl-qvA1X8
David Dunaway, How can I keep from singing, Villard Books/Random House
http://www.youtube.com/watch?v=ac0CDpU44fA
http://www.youtube.com/watch?=dTFJxM3m-lY
http://www.youtube.com/results?search_query=gilles+servat+chantez+la+vie&aq=f
Tip
‘Leve het Systeem’ is een programma, gemaakt door Duwoh (Bernard van Lent en Anke
Hintjens) in opdracht van het Masereelfonds. Op 18 september kent dit stuk in Sint-Niklaas
zijn première. Voor de andere opvoeringen, zie de kalender in deze Aktief, onze Agenda en
natuurlijk onze website www.masereelfonds.be .
Zangers zijn geen speciale mensen. Wat zij doen, kan jij ook. Als jij het niet meer doet ,is het omdat men je
deed zwijgen. Om je de mond te snoeren, geeft men je vedetten.
Bewonder dus niet meer het bourgeois individu. Laat haar klasse niet voor jou praten, maar neem de traditie en
volg haar sporen. 't is het volk dat spreekt, het is jouw stem.
GENTS/ANTWERPSE ZANGERES
TRY OUT MET SUCCES IN BEIDE STEDEN
Anke Hintjens is geen onbekend figuur in Gent. Ze is bijzonder actief in sociale en culturele
initiatieven op de Brugse Poort en bij uitbreiding ook elders in de stad. In Trafiek en in het
Antwerpse Expohuis gaf ze try-outs van een liederenprogramma dat ze samen brengt met de
accordeonist Bernard Van Lent, ex-Wannes van de Velde en Mistero Buffo.
“Leve het systeem” is de cynische titel van een programma met strijdliederen uit het
internationaal repertoire. We hoorden Brecht, Tracy Chapman, Pete Seeger, Dario Fo,
Wannes…en niet noodzakelijk hun bekendste en voor de hand liggende nummers.
De themata die ze aansnijdt in haar repertoire zijn anti-fascisme, rassendiscriminatie,
vrouwenrechten, onderdrukking… Hintjens heeft een bijzonder goede dictie en alle woorden
krijgen – zelfs zonder enige vorm van geluidsversterking - hun recht of ze nu in het
Nederlands, Duits, Frans, Engels of Antwerps gezongen worden. Dat moet ook zo. Een slecht
gearticuleerde boodschap mist zijn slagkracht.
Aplomb heeft Hintjens duidelijk, vooral in de songs. Ze zingt ze met overtuiging en meestal
in de bovenregisters. Nu en dan daalt ze af naar de lagere regionen en ook daar rendeert haar
warme stem. Haar (uitgeschreven) bindteksten brengt ze evenwel te zenuwachtig. Hieruit kan
na de eerste publiekstoetsingoptredens maar één les getrokken worden: van buiten leren en
kritisch repeteren tot ze op automatische piloot kunnen worden gedebiteerd.
Hintjes verraste het try-out publiek en kreeg minutenlang applaus voor haarzelf en haar
begeleider. Nogmaals werd bewezen hoe universeel en sound scape vullend het symfonisch
orkest van de werkman, de piano à bretelles…de accordeon dus kan zijn.
Anke Hintjens is te contacteren op 09 258 14 23 of 0486 99 35 60.
Freek Neirynck