het tijdperk van de ROMANTIEK Muziek

het tijdperk van de
ROMANTIEK
Romantiek & muziek
ROMANTIEK – AFBAKENING – FRANSE REVOLUTIE - PASTORALE
VIER VOORBEELDEN VAN ROMANTISCHE COMPONISTEN EN HUN MUZIEK
VIER VOORBEELDEN VAN ROMANTISCHE COMPONISTEN EN HUN MUZIEK
Beethoven: zesde symfonie – 4e deel: Allegro (1802-1808)
Schubert: Erlkönig – tekst van Goethe, muziek van Schubert (1815)
Chopin: Marche Funèbre (1837/’39)
Paganini: Caprice No. 24 (1805/’09)
ROMANTIEK – AFBAKENING – FRANSE REVOLUTIE - PASTORALE
Romantiek
→ ‘romantique’ (Franse vorm, aan het Italiaans ontleend)
Eind 17e eeuw voor het eerst gebruikt, vindt brede ingang in de 18e en 19e eeuw
romantisch / romanesk → roman
→ een verhaal in het Romaans, aanvankelijk een ridderverhaal vol avontuur, grillig,
fantastisch, onberekenbaar, gepassioneerd
In de muziek:
Ook romantiek in de muziek, volgend op de Barok (Bach) en het tijdperk van de
‘klassieke muziek’ (18e eeuw, in engere zin: Haydn, Mozart)
Barok en Klassiek → vorm, orde en regel, inzichtelijkheid, zorgvuldige verantwoording
van de inhoud
Romantiek → verbeelding, spontaneïteit, expressie
Kunst en muziek als ‘hogere orde’ (boven de mensen zwevend) wordt vervangen door
de passies en fantasieën van de kunstenaar (intuïtie, gevoelswarmte, innigheid, dromen,
mysteries, idealisme, zeggingskracht – de menselijke natuur)
De kunstenaar wordt bewogen door hartstocht, lijden en eenzaamheid
De 18e eeuw betekent beheersing,
de 19e eeuw betekent vervoering
In de muziek:
Ook romantiek in de muziek, volgend op de Barok (Bach) en het tijdperk van de
‘klassieke muziek’ (18e eeuw, in engere zin: Haydn, Mozart)
Barok en Klassiek → vorm, orde en regel, inzichtelijkheid, zorgvuldige verantwoording
van de inhoud
Romantiek → verbeelding, spontaneïteit, expressie
Kunst en muziek als ‘hogere orde’ (boven de mensen zwevend) wordt vervangen door
de passies en fantasieën van de kunstenaar (intuïtie, gevoelswarmte, innigheid, dromen,
mysteries, idealisme, zeggingskracht – de menselijke natuur)
De kunstenaar wordt bewogen door hartstocht, lijden en eenzaamheid
Classicisme
regel,
De 18e eeuw huldigt
betekentdebeheersing,
romantiek
uitzondering
de 19e eeuwdebetekent
vervoering
ROMANTISCHE MUZIEK
Ongrijpbare muziek:
Realisme:
o.i.v. verhalen vol raadselachtigheid, wonderen
en mystiek
teruggrijpen op eigen verleden, invloeden van
volksmuziek
→ tastende, onbestemde muziek
→ ongecompliceerde, direct herkenbare
muziek
Revolutionaire vernieuwingsdrang:
Vasthouden aan de principes van de Klassieke
muziek:
ontwikkeling van nieuwe muzikale genres
als het Lied en het symfonisch gedicht (een
ééndelig muziekstuk voor orkest, waaraan
een buitenmuzikaal gegeven ten grondslag ligt)
veel waarde aan het muzikale verleden en
vasthouden aan Klassieke tradities. Herleving
van de muziek van Bach en Palestrina;
ontstaan van wetenschappelijke bestudering
van de muziekgeschiedenis
Liszt, Berlioz, Wagner
Mendelssohn, Brahms en Bruckner
Programmamuziek:
Absolute muziek:
Franz Liszt als grondlegger. Invloed van
buitenmuzikale gegevens op de muziek:
Omzetting van de door de dichters,
schrijvers, filosofen opgeroepen romantische
gevoelens en gedachten in stemmingsvolle,
vaak een programma volgende muziek
Niet gebonden aan buitenmuzikale inhouden,
dus niet-programmatisch. Uitdrukking van een
gevoel van evenwicht/ harmonie
Opera:
Liederen cycli:
Grootse en meeslepende muziekspektakels
Uitingen van hartstocht en drama.
Frankrijk: Opéra Comique en de Grand
Opéra (sterke uitvergroting van historische
plots en personages)
Het Lied en de Liederen cycli als tegenhanger
van de opera. Meestal uitgaande van een
bestaand gedicht op een gedichtencyclus.
Intieme setting: concerten in huiselijke of
kleine kring door de componist die daarbij
zichzelf begeleide op de piano.
Opera’s van Richard Wagner:
- streven naar de ontwikkeling van een gesamtkunstwerk, een totale verwevenheid van
verschillende kunstdisciplines in één kunstwerk
- voortdurende stroom van vocale en instrumentale muziek horen (= de unendliche
melodie)
- omvangrijke en kleurrijke orkest wordt bijna een ‘karakter’ in het drama → leidmotieven,
verklanken van stemmingen verklankt en begeleiden van de zangstemmen (aria’s)
Wagner liet een ‘eigen’ operatheater bouwen (het festspielhaus in Bayreuth)
Periodisering:
preromantiek: ca. 1750 – 1800
vroegromantiek : ca, 1800 – 1830
hoogromantiek: ca. 1830 – 1870
laatromantiek: ca. 1870 – 1910
Beethoven
Rossini:
Weber:
Schubert:
tijdperk van Beethoven en Schubert: 1791-1828
Vioolconcert Op. 61(1806)
Aartshertogtrio Op. 97 (1811)
Symfonie nr. 3 (1804)
Sonate Pathétique
Strijkkwartet op. 135
Il Barbiere di Siviglia (1816)
Der Freischütz (1821)
Winterreise (1828)
Strijkkwintet in C (1828)
Symfonie nr. 8 (1822)
Berlioz:
Mendelssohn
Schumann:
Chopin:
tijdperk van Mendelssohn, Schumann, Berlioz: 1828-1854
Symfonie Fantastique (1830)
Ouverture Ein Sommernachtstraum Op. 21
Elias Op. 70 (1846)
Octet op. 20
Carnaval Op. 9 (1835)
Dichterliebe (1840)
Symfonie nr. 3 (1850)
Polonaises Op. 40 (1839)
Wagner:
Verdi:
Liszt:
Bruckner:
Brahms:
Franck:
Fauré:
Smetana:
J. Strauss:
Borodin:
Moessorgski
Rimsky
Korsakow:
Tsjaikowsky:
Dvorák:
Janácek:
Grieg:
tijdperk van Wagner en Brahms: 1854-1886
Tristan und lsolde (1859)
Wesendonk-Lieder
Otello (1887)
Pianosonate in b-klein (1853)
Symfonie nr. 7 (1885)
Motetten
Ein Deutsches Requiem
Symfonie nr. 4
Variations symphoniques (1884)
Trois Chorals (1890)
Requiem (1887)
De Moldau (1875)
Die Fledermaus (1874)
In de steppen van Centraal Azië (1880)
Schilderijententoonstelling
Scheherazade, Op. 35
Symfonie nr. 6 Pathétique Op. 74 (1893)
Notenkraker-suite Op- 71a (1892)
Symfonie nr. 9 Op. 95 Uit de nieuwe wereld (1893)
Sinfonietta (1926)
Peer Gynt-suite (1875)
Elgar
Mahler:
Wolf:
Sibelius
Puccini:
Debussy:
Satie:
Ravel:
tijdperk van Debussy en Strauss: 1886-1922
Enigma-variaties (1899)
Kindertotenlieder (1904)
Symfonie nr. 2
Goethe liederen
Finlandia
7e symfonie
La Bohème
Prelude á l' après-midi d' un faune (1902), La Mer (1905)
Préludes 1(1910)
Vioolsonate (1915)
Gymnopédies (1880)
Parade (1917)
Daphnis et Chioé (1912),
La Valse (1920)
Einde van de romantiek?
Laatste fase vertoont een zekere mate van uitputting:
de muziek van de klassieke periode is grondig omgewoeld, de toon wordt
somberder, muziek begint zichzelf te overschreeuwen
Met de Sacre du Printemps van Strawinski wordt de deur naar de Romantiek
in 1913 dichtgesmeten. De nieuwigheden moeten worden geëvalueerd, de
tonaliteit staat op de tocht, er komt toch weer behoefte aan een zekere
discipline, de 20e eeuw met Strawinski, Schönberg en Bartók dient zich aan
:
VOORLOPER VAN DE ROMANTISCHE MUZIEK
DE CULTUS VAN ARCADIË EN DE PASTORALE
Pastoraal festijn of Pastoraal concert, Giorgione en/of Titiaan (ca. 1509)
Arcadisch landschap met fluit spelende herder en zingende herderin
Anoniem (eerste helft 17e eeuw)
Hameau de la reine:
Een klein boerendorpje dat werd gebouwd in opdracht
van Marie Antoinette door Richard Mique. Het geheel
bestaat uit 12 pittoreske huisjes waaronder een molen,
een groentetuin en een boerderij met dieren
Nicolas Chédeville
(1705 – 1782)
:
FRANSE REVOLUTIE
VERANDERINGEN IN HET MUZIEKLEVEN
Executie Marie Antoinette, 16 oktober 1793
Sociale status:
- componisten minder vaak in dienst van hof, kerk of adel
- patronage van het hof verdween grotendeels
- verwerven van opdrachten, lesgeven, concerten geven
- opkomst van de burgerij
- nieuwe vorm van muziekleven: verschuiving van het hof naar publieke concerten
(tegen betaling) → ontstaan van de eerste concertzalen
- publiek worden van muziekleven zorgt ook voor ontstaan van (belangstelling voor)
muziekgeschiedenis (luisteren naar oude meesterwerken, interesse voor
ontwikkeling van muziek) én institutionalisering / professionalisering (conservatoria)
- burgerij wordt een belangrijke ‘afnemer’ van muziek (partituren, muzieklessen,
muziekmethodes)
- fascinatie voor virtuositeit
Enorme veranderingen in instrumentarium en (mede daardoor) veranderend
klankidioom (dynamiek!!)
VIER VOORBEELDEN VAN ROMANTISCHE COMPONISTEN EN HUN MUZIEK
VAN KLASSIEK NAAR ROMANTIEK
:
BEETHOVEN
Ludwig van Beethoven
Bonn, 1770 – Wenen, 1827
‘U bent toevallig als prins geboren, wat ik ben heb ik zelf bereikt.
Prinsen zijn er bij duizenden, er is slechts één Beethoven’
Beethoven tegen prins Lichnowsky toen hij Beethoven vroeg voor
de Franse bezetter van Wenen te laten spelen
Ludwig van Beethoven
Bonn, 1770 – Wenen, 1827
'Wat wil je als zo'n reus in mijn nek staat te kijken‘
Brahms
Ludwig van Beethoven
Bonn, 1770 – Wenen, 1827
De muziek van Beethoven vertegenwoordigde voor E.T.A. Hoffmann
‘een symbool van een verlangen’. Beethovens muziek was als een
bovenwereldlijke, boven de materie uitstijgende vorm van expressie
Hoffmann noemt in een legendarisch geworden artikel (1810) over
Ludwig van Beethovens Vijfde Symfonie muziek ‘de meest romantische
van alle kunsten’
- 9 symfonieën, waarvan de 3e, 5e, 6e en de 9e wel de bekendste zijn. De laatste heeft een
finale waarin 4 zangsolisten en een koor voorkomen voor de Ode an die Freude op de
tekst van Schiller
- 32 pianosonates
- 33 variaties op een wals van Anton Diabelli voor piano solo en diverse andere
variatiereeksen
- een groot aantal korte pianostukken (waaronder Bagatellen (o.a. Für Elise), enkele
Fantasieën en oerversies van delen uit sonates)
- 9 concerten voor solo-instrumenten en orkest: 6 pianoconcerten (waaronder het 'nulde'
in Es-groot dat hij op twaalfjarige leeftijd in Bonn componeerde), 1 hoboconcert (uit
dezelfde periode, de handgeschreven partituur is zoekgeraakt), 1 vioolconcert en 1
concert voor viool, cello en piano (NB Het vioolconcert heeft Beethoven later succesvol
bewerkt tot 'zesde' pianoconcert)
- 2 romances voor viool en orkest
- 10 vioolsonates
- 5 cellosonates
- 7 pianotrio's
- 16 strijkkwartetten
- ouvertures: onder andere Coriolanus, Egmont en Leonore (I, II en III)
- 1 opera: Fidelio (NB voorafgegaan door twee eerdere versies van dezelfde opera, onder
de naam Leonore)
- de Missa Solemnis, een zeer grootschalige mis voor solisten, koor en orkest en de Mis in
C-groot
Youtube:
https://www.youtube.com/watch?v=hi
CJjD5bXXQ
Zesde Symfonie in F majeur "Pastorale" opus 68 (1802 – 1808)
Allegro ma non troppo (Ontwaken van vrolijke gevoelens bij aankomst op het land)
Andante molto mosso (Scène bij de beek)
Allegro (Vrolijk samenzijn van de landmensen)
Allegro (Onweer en storm)
Allegretto (Herderslied - vreugde en dankbare gevoelens na de storm)
DE ‘GODDELIJKE VONK’ VAN DE ROMANTIEK
SCHUBERT
:
Franz Peter Schubert
(Wenen, 1797 – aldaar, 1828)
Erlkönig 1782 / 1815
Franz Peter Schubert
(Wenen, 1797 – aldaar, 1828)
Winterreise 1824 / 1827
Franz Peter Schubert
(Wenen, 1797 – aldaar, 1828)
Op hem, die wij juist begraven hebben
Op hem, die de volgende zal zijn
De dood begroef hier een rijk bezit,
doch nog schoner verwachtingen
Grafschrift voor Schubert door Grillparzer
Franz Peter Schubert
(Wenen, 1797 – aldaar, 1828)
1 Werken voor orkest
Symfonieën, ouvertures, overig
2 Missen, cantates en gewijde muziek
3 Muziektheater
Opera's, toneelmuziek
4 Vocale muziek
Liederen-cycli, liederen
5 Kamermuziek
6 Werken voor piano
Fantasieën, impromptu's, ouvertures, marsen,
polonaises, rondo's, sonates voor piano, overig
Animatiefilm Erlkönig op youtube:
https://www.youtube.com/watch?v=JS91p-vmSf0
CHOPIN
Frédéric François Chopin
Polen, 1810 – Parijs, 1849
‘Het hart van zijn volk slaat in zijn borstkas. Ik ken geen andere musicus
die een groter patriot is dan Chopin. Hij is meer Pools dan elke
Fransman ooit Frans is geweest, elke Italiaan Italiaans en elke Duitser
Duits. Hij is een Pool en niets anders dan een Pool, en uit het
vernietigde, bezette Polen komt zijn ziel tevoorschijn, en zijn muziek’
George Sand
Youtube:
https://www.youtube.com/watch?v=JS91p-vmSf0
Frédéric Chopin - Marche Funèbre
Arturo Benedetti Michelangeli
:
DE VIRTUOZEN
LISZT & PAGANINI
Youtube:
https://www.youtube.com/watch?v=JS91p-vmSf0
Jascha Heifetz plays Paganini Caprice No. 24