Lees - Anne van Kessel

bionieuws
2
1 september 2012 | jaargang 22
celbioloog er ic k ar sent i organi seerde een re i s rond de wereld van t wee Ë nhal f ja ar
Celbioloog op volle zee
INTERVIEW
buurt van virussen en protisten.’ De
diversiteit blijkt sterk te verschillen
per locatie. ‘Oceaanstromen spelen
daarbij een grote rol. Zo hebben we
monsters genomen in een zone waar
de Indische Oceaan overgaat in de
Atlantische, omdat we willen weten
hoe de interactie tussen die twee is.
Hoe worden organismen van de ene
naar de andere oceaan getransporteerd, passen ze zich aan aan de andere omgeving?’
Door Anne van Kessel
De Franse celbioloog Eric
Karsenti voorspelt de
toekomst van het oceaanleven op basis van de organisatie van plankton.
Stroming
Foto: Adam Gristwood, EMBL (Heidelberg)
‘Tien jaar geleden las ik Darwins
boek over zijn reis met de Beagle. De
combinatie van avontuur en wetenschap sprak me enorm aan. Ik wist
meteen dat ik dat zelf ook nog eens
wilde doen. Om data te verzamelen
en om mensen over de hele wereld de
schoonheid van wetenschap in te laten zien.’ Dat zegt Eric Karsenti, celbioloog bij het European Molecular
Biology Laboratory in Heidelberg en
onderzoeksdirecteur van de Tara
Oceans-expeditie.
De Tara is een zeilboot van 36 meter
die in maart van dit jaar terugkeerde
naar vertrekpunt Lorient in Frankrijk, na een reis van 938 dagen. Het
doel van de expeditie was de kennis
over de evolutie en ecologie van
plankton te verbeteren. Zelf ziet Karsenti het niet als een vreemde overgang, die van onderzoek aan de mitotische spoelfiguur naar onderzoek
aan planktonecosystemen. ‘Bijna al
het plankton is eencellig en sommige
planktonsoorten gebruiken we als
modelorganisme in de celbiologie.
Na zoveel jaar alleen naar de cel te
kijken, vond ik het tijd worden om de
schaal wat te vergroten. Ik wilde naar
het ecosysteem kijken waarvan de
eencelligen deel uitmaken.’ Er is
bijna niets bekend over plankton, aldus Karsenti. ‘En dat terwijl het 80
procent van de eencelligen vertegenwoordigt, aan de basis staat van onze
voedselketen en een essentiële rol
speelt in de klimaatcycli door de opslag van koolstof.’
Celbioloog Eric Karsenti aan boord van onderzoekschip Tara in Dublin: ‘Na zoveel jaar naar de cel alleen te kijken, vond ik het tijd worden om de schaal wat te vergroten.’
Karsenti is een van de keynote speakers
tijdens het tweejaarlijkse congres
EuroScience Open Forum (ESOF), gehouden van 11 tot 15 juli in Dublin.
De Tara is er speciaal voor naar Ierland gevaren. Een week lang leidt het
onderzoeksteam geïnteresseerden
op de boot rond. Het team bestaat onder andere uit oceanografen, marien
biologen, moleculair biologen en bioinformatici.
‘Het team nam in totaal meer dan 27
duizend monsters op 153 verschillende plaatsen, van de Middellandse
Zee tot aan Antarctica’, vertelt Karsenti. De wetenschappers namen
Gert van Maanen
Hoofdredacteur Bionieuws
Kiezen of delen
COLUMN
Het is verkiezingstijd, dus even doet iedereen of er veel
valt te kiezen. Dat valt natuurlijk tegen, want uiteindelijk wordt het weer vooral een zaak van delen. Het verdelen van de lasten en het hier en daar uitdelen van een
sigaar uit eigen doos. De kans dat de wereld er na 12 september opeens heel anders uitziet, lijkt me verwaarloosbaar klein. De politiek zit immers vol met vastgeroeste dossiers.
Een welhaast klassiek voorbeeld van zo’n vastgelopen
dossier vormt de toelating van genetische gemodificeerde gewassen. Een in drijfzand vastgelopen kwestie.
Het was daarom grappig om op zaterdag 25 augustus op
bezoek te kunnen bij de open dag voor proefvelden met
genetische gemodificeerde aardappels én biologische
monsters met behulp van filters van
verschillende maasgroottes, zodat ze
de organismen op grootte konden
'Voor plankton geldt: hoe
kleiner het organisme is,
hoe vaker het voorkomt'
scheiden: van virussen tot aan zoöplankton. Naast de morfologie analyseren ze ook het genoom van de organismen. ’Dat is voor een aantal plaatsen in de Middellandse Zee al ge-
daan; 80 procent van de genen die we
daar vonden waren nog niet bekend.’
Karsenti verwacht nog zeker tien
jaar nodig te hebben om alle verzamelde data te analyseren. Op het
ESOF presenteerde hij wel al de eerste resultaten. Daaruit blijkt dat ook
voor plankton geldt dat hoe kleiner
het organisme is, hoe vaker het voorkomt, zowel in aantallen individuen
als taxa. ‘Verder is opvallend dat er
sterke correlaties tussen verschillende soorten plankton bestaan.
Archaea en bacteriën leven graag samen, net als bacteriën en virussen.
Maar archaea zie je niet snel in de
veredeling van aardappelen. Vanouds twee tegenhangers die niets van elkaar wilden weten, maar nu samen
optrekken: de proefveldjes liggen broederlijk naast elkaar.
Aan de ene kant genetisch gemodificeerde aardappelrassen die in het Durph-project via gentechnologie zijn
voorzien van een of enkele resistentiegenen tegen de
aardappelziekte Phytophthora. Een paar meters verderop
de biologische aardappels van het groene veredelingsproject Bioimpuls dat op traditionele manier probeert
weerbare aardappelrassen tegen Phytophthora te ontwikkelen.
De ook aanwezige campagneleider van Greenpeace
Herman van Bekkem stond er een beetje verloren bij.
Natuurlijk wilde hij nog wel even uitleggen waarom hij
tegen gentechgewassen was. Dit was immers een proefveld waartegen hijzelf nog had geprocedeerd. Hij wees
op het kistje met biologische aardappels van het nieuwe
ras Clusius: zo kan het ook! Ja, maar dat doen we toch
ook, was het simpele verweer. Het in onderzoek geza-
Ook de temperatuur, diepte, zuurtegraad en het zuurstofgehalte bepalen de samenstelling van de planktonecosystemen, vervolgt Karsenti.
Zo bevat de Stille Oceaan ten oosten
van de Marquesaseilanden weinig
nutriënten, terwijl het water ten westen ervan juist heel nutriëntrijk is.
Karsenti: ‘De stroming gaat daar van
oost naar west en de diversiteit aan
organismen neemt toe naarmate je
westelijker komt. De monsters van
dit soort plekken hebben nu onze
voorkeur bij het analyseren van de
data. Als we weten hoe planktonecosystemen georganiseerd zijn, kunnen we mogelijk voorspellen hoe ze
reageren op veranderende omstandigheden als verzuring en opwarming van de oceanen.’
Zeilliefhebber Karsenti bracht zelf in
totaal drie maanden door aan boord.
‘Dat was een bijzondere ervaring. De
sfeer en de samenwerking met de andere wetenschappers waren geweldig. Maar er waren ook zware momenten, zoals op het stuk tussen Buenos Aires en Ushuaia, waar het weer
continu heel slecht was.’ De boot
meerde vijftig keer aan. ‘Tijdens die
stopovers nodigden we wetenschappers, journalisten en kinderen uit
aan boord om te laten zien wat voor
een onderzoek we doen. Dat was voor
mij een van de belangrijkste redenen
van de expeditie. Als we niet vertellen over wat we doen, waar doen we
dat onderzoek dan voor?’
menlijk optrekken van biologisch en gentech is qua pr
een geniale zet. ‘We kunnen ons bij Phytophthora simpelweg niet veroorloven maar op een paard te wedden’, aldus Bioimpuls-coördinator Edith Lammert van Bueren
van het Louis Bolk Instituut.
Een prima voorbeeld dat biologisch en
gentech kennis kunnen delen
Een prima voorbeeld dat biologisch en gentech kennis
kunnen delen. Voor activisten levert het een nieuw dilemma: waar een gentechproefveld ongeveer ligt kunnen ze zo uit de openbare vergunning afleiden. Maar
met proefstroken met biologische en gentechaardappelen zo dicht bij elkaar wordt het een stuk lastiger even
razend alleen de gentechpiepers te rooien. Voor je het
weet ben je een biologische proef aan het verstoren. Een
kwestie van kiezen of delen.