faculty of mathematics and natural sciences ocean ecosystems

faculty of mathematics
and natural sciences
ocean ecosystems
Zeevonk
Sinds 2 augustus 2015 staat zeevonk volop in de belangstelling omdat iedereen vanaf het strand van
Scheveningen kon zien dat de zee rood kleurde. Zeevonk komt elk jaar in onze kustwateren voor, alleen
zijn de drijflagen lang niet altijd zichtbaar vanaf het strand.
Op de Klokhuiswetenschapsdag 2008 mocht Karin de Boer de vraag beantwoorden van Floortje
Kerkhove (toen 12 jaar): “Waarom geeft Plankton licht in het donker?” Dit antwoordde Karin:
Flitsende nachtlichtjes
Het bekendste plankton dat licht geeft en ook veel
bij ons in zee voorkomt is zeevonk, oftewel
Noctiluca scintillans, wat ‘flitsend nachtlichtje’
betekent. Als het water ‘s nachts na een aantal
mooie warme dagen licht geeft, zit er
waarschijnlijk zeevonk in het water.
Wat is zeevonk?
Zeevonk is ongeveer 0.5 tot 1 mm groot en is een
dinoflagellaat. Dinoflagellaten is een klasse van
eencelligen die in de zee behoort tot het
Bron: Phil Hart
phytoplankton, het plantaardige plankton; algen.
Een dinoflagellaat kan bewegen met een flagel
(zweepstaartje, 1 of meerdere) en maakt met zijn bladgroen zelf zijn eten (suikers) uit het zonlicht.
Echter, niet alle dinoflagellaten hebben bladgroen, ook zeevonk niet. Eigenlijk is zeevonk meer een
diertje dat andere algen, schelpdierlarven en voedseldeeltjes uit het water ‘eet’. In sommige gebieden
leven ze in symbiose met algen die dan in hun cel leven. De alg maakt de suikers voor zeevonk en als
tegenprestatie beschermt de zeevonk de alg.
De kleur
Zeevonk kan in grote bloeien voorkomen. Een
bloei ziet eruit als een gekleurde soep van algen
omdat er meer dan duizenden, soms meer dan
miljoenen, cellen in een liter water zitten. De
cellen vormen dan drijflagen aan het
wateroppervlakte die heel mooi rood, roze-oranje
en soms zelfs groen van kleur kunnen zijn.
Zeevonk is zelf doorzichtig, maar de verschillende
kleuren komen van de pigmenten van het eten of
van de algen die in hen leven, de symbionten.
Plaagalg
De vorming van een drijflaag is de reden waarom
Bron: PJS Franks
zeevonk als plaagalg wordt gezien. Het is dus
geen plaagalg die gifstoffen maakt en direct giftig is voor de mens. Een drijflaag kan zorgen dat het water
zuurstofloos wordt. Dit kan schadelijk en soms zelfs dodelijk zijn voor andere zeedieren. In de drijflagen
kunnen soms verhoogde concentraties ammoniak voorkomen wat ook schadelijk kan zijn. Of dit de
oorzaak is voor huid- en luchtwegirritaties bij de mens is moeilijk te bewijzen. ‘s Nachts zwemmen in
zeevonk is prachtig door het mooie blauwe licht dat ze maken, maar zwemmen in een drijflaag van
zeevonk kan soms stinken door het afsterven van de bloei.
Het licht
Zeevonk geeft bij aanstoten een lichtvonkje af
om zo zijn vijanden af te schrikken. Diegene die
zeevonk probeert op te eten wordt niet alleen
geflitst maar valt door deze flits ook zelf op voor
zijn eigen vijanden. Het licht wat je ziet is blauw.
Blauw licht dringt het meest ver door in water en
de meeste organismen in de zee kunnen alleen
maar blauw licht zien.
Bron: Phil Hart
Het licht wordt geproduceerd tijdens een chemisch proces, waarbij een heleboel energie vrijkomt. Dit
proces wordt bioluminescentie genoemd. Bioluminescentie ontstaat doordat de stof luciferine (eiwit,
verzamelnaam voor allerlei moleculen waaruit licht kan worden geproduceerd) een chemische reactie
aangaat met zuurstof, waarbij oxyluceferine en licht vrijkomt. Voor de productie van licht in zeevonk
zijn 4 stoffen nodig; luciferine, het enzym luciferase, zuurstof en een zeezout. Je zou het kunnen
vergelijken met een lucifer die pas licht gaat geven als je hem afstrijkt. Alleen steek je hier het licht aan
door een snelle onverwachte beweging in het water, waardoor je het enzym activeert om luciferine te
oxideren.
Niet alleen sterren kijken
Ben je na een zwoele zomerdag op het strand om naar de sterren te kijken? Kijk dan niet alleen omhoog
maar ook naar de branding voor de flitsende nachtlichtjes. Wie weet brandt het licht van de zee.
Schroom dan niet om een heerlijke duik in het water te nemen! Een mooier nachtelijk zwemavontuur
bestaat bijna niet!
Bronnen: Okaichi & Nishio 1976; Fukuyo et al. 1990; EUROHAB, 1999; Hallegraeff et al. 2003; Bos
2003; van Duren 2006.
Zie ook: www.kennislink.nl/publicaties/sterren-in-de-zee