seksualiteit en intimiteit - Oncologie in perspectief

SEKSUALITEIT EN INTIMITEIT:
HOE BESPREEK JIJ DIT?
DET JETTEN, ONCOLOGIE, WOND-STOMA VERPLEEGKUNDIGE
DANIELA HAHN; GZ PSYCHOLOOG, SEKSUOLOOG NVVS
Verveelvoudigen van de PowerPoint presentatie
en/of hand-outs of gebruik hiervan voor andere
doeleinden door derden is niet toegestaan
zonder vooraf schriftelijke instemming van de
presentatoren.
EETBARE AFRODISIACA…
WERKEN ZE ECHT?
3
(ERFELIJKE) KANKER EN SEKSUALITEIT
Still uneasy
bedfellows?
4
IS SEKSUALITEIT EN INTIMITEIT NA KANKER
EEN PROBLEEM?
WAT DENKT U?
5
OMVANG SEKSUELE PROBLEMEN NA KANKER
• 30% - 100 % van patienten met kanker*
• 20% - 30% partners van kankerpatienten.
*Afhankelijk van aard tumor, plaats, behandeling, prognose, bijverschijnselen behandelingen,
eerdere psychoseksuele problemen
O.a. reviewartikel: Sadovsky R. et al., 2010. Cancer and Sexual Problems. J.Sex Med 2010; 7:349-373
6
SEKSUELE PROBLEMEN ALS GEVOLG VAN:
• De ziekte kanker
• De behandeling van kanker
• Bijverschijnselen van kanker en de behandelingen
• Preventieve chirurgische ingrepen bij (erfelijke) kanker
7
SEKS ALS EEN PROBLEEM ERVAREN:
• Seks niet meer beleven zoals men wil
• Wanneer het niet meer zo gaat als men eigenlijk wil
• Anders dan gewend
• Seksualiteit is anders dan verwacht
bij patiënt en bij partner
9
VOORWAARDEN…
10
Prikkels
Visuele prikkel
Psychosomatische
cirkel van seks
(Bancroft)
Cognitie
Bewustwording
van respons
Limbisch Systeem
Spinale
centra
Genitale
Prikkels
Orgasme
Cardiovasculaire
respons
Genitale
respons
Lichamelijk contact
Bron dia: Paul Rabeszstiyn
SEKSUELE GEVOLGEN AFHANKELIJK VAN:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Tumor locatie
Aard behandeling
Seksueel funktioneren voor ziekte
Bestaande medische problemen of klachten (lich. en psych.)
Leeftijd
Medicatie
Psychosociale factoren
Aanwezigheid partner
Reacties partner
12
HADDEN ZE ME MAAR VOORBEREID…
•
•
•
•
•
•
•
•
Oude vrouw in jong lichaam
Abrupte overgang
Opvliegers
Nachtelijk zweten
Gewichtstoename
Droge vagina
Stemmingswisselingen
Wellicht geen kinderen
meer kunnen krijgen
-…
“NEE, NA DE OPERATIE EN CHEMO STOND SEKS
NIET BOVENAAN MIJN VERLANGLIJSTJE”
14
SEKSUELE RESPONS CYCLUS
(0P BASIS VAN O.A. MASTERS & JOHNSON, 1960)
15
HOE VAAK KOMEN SEKSUELE PROBLEMEN VOOR BIJ
BORSTKANKER?
Op basis van onderzoek vaak gerapporteerd:
Patienten:
• Verminderd verlangen
• Verminderde opwinding
• Anorgasmie
• Pijn bij het vrijen
23 – 64 %
20 – 48 %
16 – 36 %
30 – 38 %
Partner:
20 – 30 %
Sadovsky, et al. 2010, Kedde et al, 2009
16
ENQUETE BORSTKANKERVENIGING B FORCE
17
Over seks praten is
moeilijk
…maar ook voor
verpleegkundigen
verpleg.specialist.,
artsen, …
zeker wanneer je
(erf.)kanker hebt
(gehad)
Er dan
maar niet
over
beginnen...
18
STUDIE ONDER ONCOLOGIEVPL.KUNDIGEN
BESPREKEN ZIJ SEKSUEEL FUNCTIONEREN (SF)?
VRAGENLIJSTEN ONCOLOGIEDAGEN EN ENQUETE ONCOVPL (N= 477)
•
•
•
•
•
88% voelen zich verantwoordelijk voor bespreken SF
89 % denkt: oncoloog medeverantwoordelijk
74 % denkt oncoloog bespreekt het zelden
70% van patienten hebben –geschat- SF
33 % bespreekt SF routinematig
- sekuele bijwerkingen behandelingen (71%)
- lubricatieproblemen bij vrouwen (29 %)
- erectieproblemen (52%)
• Oudere en ervaren vplk bespreken SF * vaker
bron: Krouwel EM et al, Tijdschrift v. Seksuologie 38 (2014):192
19
STUDIE CHIRURGEN
BESPREKEN ZIJ SEKSUEEL FUNCTIONEREN?
SURVEY LEDEN NED. VERENIGING V. CHIR. ONCOLOGIE (N= 438)
RESPONS CHIRURGEN N= 165:
•
86% VOELT ZICH VERANTWOORDELIJK VOOR BESPREKEN SF
•
9 % BESPREEKT SF IN “ MEER DAN DE HELFT TOT ALTIJD”
•
54% GAF AAN IN MINDER DAN DE HELFT VAN DE INFORMED CONSENT GESPREKKEN OVER SF TE PRATEN
•
VOORNAMELIJK MAMMACHIRURGEN (69%) VOELEN ZICH MINDER VERANTWOORDELIJK VOOR BENOEMEN SF
•
STERKSTE BARRIERE BESPREKEN SF :
- HOGE LFT. (51%)
- NIET VAN BELANG BIJ ALLE SOORTEN TUMOREN (44 %)
- GEBREK AAN TIJD (40%)
•
46 % WILLEN AANVULLENDE TRAINING BESPREKING SF
bron: Hagen J.H. et al, Tijdschrift v. Seksuologie 38 (2014):192
20
BARRIÈRES OM OVER SEKS EN BORSTKANKER TE
PRATEN
Instelling arts en
verpleegkundige
Instelling patient
“Als ik het over seks heb kost me dat
zeker 10 minuten extra”
21
“WAT ZAL DE DOKTER VAN ME DENKEN
ALS IK OVER SEKS BEGIN?”
22
Een studie naar de effectiviteit van internetbased therapie voor seksuele disfuncties bij
vrouwen behandeld voor borstkanker
Antoni van Leeuwenhoek
Neil K. Aaronson
Hester Oldenburg
Daniela Hahn
Virenze
Eva Broomans
Hannah Lassche
PHd student: Lisanne Hummel
Open Universiteit Maastricht: Jacques van Lankveld
•
•
•
•
•
•
•
Randomized controlled design, 10 ziekenhuizen
Dec. 2012 – mei 2017
Vrouwen geïncludeerd (interventie n = 84, controle n = 85)
Begeleid door persoonlijke psycholoog/seksuoloog
Selectie van 4/5 modules uit totaal van 10 modules
Ongeveer 20 sessies, af te ronden in max. 24 weken
Paper Hummel et al. submitted
25
WAT VERWACHTEN WIJ VAN VERPLEEGKUNDIGEN EN
ARTSEN MITS GOED GETRAINDED?
• Open houding
• Praten over seksualiteit
• Kennis van gevolgen van (erf.)kanker op
seksgebied
• Signalering van seksuele en
intimiteitsproblemen
• Adequate doorverwijzing
26
Drietraps zorgsysteem oncoseksuologie
Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis
voorheen Stepped care, nu Matched care
Gespecialiseerde
seksuologische
behandeling
Seksuoloog-psycholoog DBO /
med. specialist
Psychoseksuele counseling en
educatie
Gespec. verpleegkundige/maatschappelijk
Werker DB0/PSK
Basis psychoseksuele informatie, educatie
en behandeling
Verzorgd door getrainde medisch specialisten, NP’ers,
verpleegkundigen en paramedische zorgverleners
27
EEN AANTAL UITSPRAKEN OP DE POLI SEKSUALITEIT
EN KANKER VOOR MANNEN:
“Mijn gevoel van “man zijn “ ben ik kwijt
“Is altijd mijn beste vriend geweest”
“Alleen knuffelen niet voldoende”
“Vrijen is altijd fijn geweest, we missen het”
WELKE INVLOED HEEFT DE BEHANDELING OP SF?
• Medicinale therapie
• Hormonale effecten, bloedvaten zenuwschade
• Radiotherapie
• Bloedvat- en zenuwschade
• Chirurgie in kleine bekken
• Bloedvat- en zenuwschade
• Combinatie van therapieen
• Sterk additief effect
CO-MORBIDITEIT
• Vasculair
opwinding
• Neurogeen
opwinding en orgasme
• Psychiatrisch
libido, opwinding
• Psychisch
alle fases
• Psycho-sociaal
libido
• Leefstijl
WAAROM BELANGRIJK
Behoudt van het zwellichaam
WAT ZIJN DE OPTIES BIJ ERECTIELE DYSFUNCTIE?
• Vibratie
• PDE5-remmers
• Vacuumpomp
• Intra Caverneuze
Injecties
• Erectie prothese
32
SEKSUALITEIT BESPREEBAAR MAKEN
• Uit taboe–sfeer halen
• Nieuwsgierigheid
• Het kan je zelf raken
• Eigen opvattingen en misvattingen
• Respect
33
WAT IS EEN GOED MOMENT?
Direct na de behandeling:
minder verlangen, meer behoefte aan intimiteit
Na einde van de behandeling:
moeite met veranderd lichaam
bijwerkingen kankertherapie(en)
schuldgevoelens
verhoudingen binnen relatie veranderd
34
ROL VAN DE PARTNER
• Kanker heeft invloed op partner
• Niet altijd meer rots in de branding
• Heeft vaak andere rol op zich genomen
• Veranderd seksleven
35
HOE DOE JE DAT:
Meerdere wegen;
Timing;
Fiat model:
•
•
•
•
•Fiateren
•Informeren
•Adviseren
•Therapie verwijzing
Wat past bij je zelf
Legitimeren
Nooit abrupt of onverwacht
Vraag naar veranderingen
“Bruggetje”vanuit je eigen discipline
36
WORKSHOP SYMPOSIUM: BESPREKEN SEKS &
INTIMITEIT
5 patient vignettes
Oefenen in groepen FIAT model
•
•
•
•
•
•
•
Moment van aankaarten seksualiteit & intimiteit
Gespreksvoorbeelden
Voorlichting aan leeftijdgenoten of oudere patient
Zelfbeeld patient
Betrekken partner
Signaleren seksuele problemen en adequaat doorverwijzen
PRAKTIJK SITUATIES VOOR WORKSHOP SYMPOSIUM
1. Jonge vrouw met borstkanker, relatie stuk gelopen, vandaag opgenomen voor
borstoperatie.Partner doet heel luchtig. Zij is terugetrokken. Piekert veel.
2. Weduwe, 46 jaar, ovariumcarcinoom, opgenomen 1e chemokuur, notaris, druk, mist
iemand naast zich, heeft geen kinderen
3. 70 jarige man met larynxextirpatie waarbij partner het bedje in de logeerkamer al heeft
opgemaakt; lekker rustig voor haar man wanneer hij thuis komt.
4. 50 jarige man na APR, tijdens ontslaggesprek wil je weten of dhr op de hoogte is van de
seksuele consequenties, maar je verwacht dat hij dit niet met jou wil bespreken
5. 51 jarige man na RALP, woont samen met man, uit - gedurende ontslag gesprek- zijn
ongerustheid over hoe het nu allemaal gaat met de seks
38
TAKE HOME MESSAGE:
• Herken omvang seksuele problemen na kanker
• Schroom niet over kanker en seksualiteit & intimiteit te
praten
• Gebruik FIAT MODEL
• Signaleer seksuele en intimiteitsproblemen
• Geef informatie en patient-educatie
• Verwijs- zo nodig- adequaat door naar gespecialiseerde
seksuologische hulpverlening DBO/PSK (matched care)
39
NUTTIGE SEKSSITES EN LITERATUUR
• Remkes M. Zin in je relatie na kanker. Kracht, kwartaalblad KWF kankerbestrijding; 4
(2011): 16-21.
• 80 vragen over kanker en seksualiteit. Voorlichtingsboekje AVL-VU (verkrijgbaar in
Patientinformatie-centrum)
Algemeen:
• www.seksvraagbak.nl
• www.zin in seks.nl
WE HAVE A DREAM…
SEXUAL HEALTH CARE CLINIC IN …
DANK U VOOR UW AANDACHT!
42