Bruine rat - NVD Dierentuinen

Capucijnapen
Capucijnapen (Cebus sp.)
Verspreiding: regenwouden van Midden- en
Zuid-Amerika
Voedsel:
vruchten, bladeren, zaden,
bloesems, bessen, noten, eieren
en kleine prooidieren
Leeftijd:
Gewicht:
maximaal 45 jaar
van 1½ tot 4½ kg (afhankelijk
van soort en geslacht)
Draagtijd:
5½ maand
Hoe zie ik eruit?
Soorten en ondersoorten
Capucijnapen komen bijna overal in de uitgestrekte regenwouden van
Midden- en Zuid-Amerika voor. In die gebieden vind je veel brede
rivieren. Omdat bijna alle apen een hekel aan water hebben, vormen deze
rivieren de grenzen van hun leefgebied.
Aan beide kanten van de rivier leven apen. De apen van de ene oever
komen normaal gesproken nooit bij de apen van de andere oever. Omdat
er aan beide kanten vaak net weer verschillende planten groeien, eten de
apen dus ook net iets anders. Ook andere leefomstandigheden kunnen op
beide oevers enigszins verschillen. In de loop van tienduizenden jaren
pasten de apen op beide oevers zich zo goed mogelijk aan aan de
omstandigheden in hùn gebied. En omdat die een beetje van elkaar
verschillen, begonnen ook de apen er ook een beetje anders uit te zien.
Dit proces noemen wij evolutie.
Eerst ontstaan nieuwe ondersoorten. Ondersoorten verschillen soms maar
een heel klein beetje van elkaar: de ene heeft bijvoorbeeld een gele vlek
op zijn borst; de andere een witte. Blijven de ondersoorten van elkaar
gescheiden, dan verschillen ze in de loop van tijd steeds meer. Het
worden verschillende soorten. Als je deze bij elkaar zou zetten,
bijvoorbeeld in een dierentuin, dan willen ze meestal niets meer van
elkaar weten. Verschillende soorten hebben vaak verschillend gedrag en
een verschillende 'taal'. Verschillende soorten kunnen (en willen) zich ook
meestal niet kruisen; verschillende ondersoorten kunnen zich wèl met
elkaar voortplanten.
De capucijnapen
Bij de capucijnapen kunnen we goed zien hoe dieren zich in verschillende
soorten en tal van ondersoorten kunnen opsplitsen. Waarschijnlijk gaat
het bij capucijnapen om 4 soorten en maar liefst 25 ondersoorten. De ene
soort heeft witte schouders, de andere een gele borst, nog weer een
andere een zwarte 'pet', … en ga zo maar door. Het is dan ook heel
moeilijk om 'de capucijnaap' te beschrijven. Toch zijn er sommige
kenmerken die ze allemaal hebben.
Alle capucijnapen zijn ongeveer even groot; namelijk ongeveer zo groot
als een huiskat. Ze hebben een staart die ze wel bij het klimmen en
springen gebruiken, maar ze kunnen er lang niet zo veel mee doen als de
echte grijpstaartapen (zoals bijvoorbeeld slingerapen en wolapen). Ook
hebben ze niet het gevoelige onbehaarde grijpvlak aan de onderkant van
het laatste deel van hun staart. De staarten van capucijnapen zijn van de
wortel tot de punt behaard.
Nog een bijzonder gemeenschappelijk kenmerk van capucijnapen is hun
intelligentie. Dat is dan wel geen lichamelijk kenmerk, maar als je de tijd
neemt om capucijnapen een beetje goed te bekijken, dan zal hun
interessante gedrag je zeker opvallen.
Waar woon ik?
Aan de kust of in de bergen; bijna overal waar regenwoud is!
Capucijnapen komen bijna overal voor in de Midden- en Zuid-Amerikaanse
regenwouden. Ze bewonen de bossen in bergachtige streken (tot een
hoogte van meer dan 2500 meter), maar je ziet ze ook langs de kust, in
de 'mangrovebossen' (bossen waar de grond regelmatig door de zee
wordt overspoeld). Het meest maken capucijnapen gebruik van de
aaneengesloten laag van boomkruinen, op een hoogte van ongeveer 15
tot 30 meter. Hier trekken de capucijnaapgroepen rond, op zoek naar
voedsel.
Overigens bewonen niet alle soorten en ondersoorten een groot gebied,
en komen ze in grote aantallen voor. Integendeel: de geelborst
capucijnaap komt bijvoorbeeld alleen voor in een heel klein stukje bos aan
de oostkust van Brazilië. Omdat in dit gebied heel veel bos werd gekapt,
zijn er nog maar enkele honderden geelborst capucijnapen over! De
Europese dierentuinen hebben een speciaal fokprogramma voor deze
soort opgezet. Ook werken ze mee aan natuurbeschermingsprojecten in
dit deel van Brazilië.
Wat eet ik?
Van alles iets
Capucijnapen eten bijna alles wat in het regenwoud te vinden is en ze
zetten bijna overal direct hun sterke, scherpe tanden in. Wat ze niet
lusten laten ze weer vallen. Ze smullen vooral van vruchten, bladeren,
zaden, bloesems, noten, stengels en bessen. Hierdoor spelen ze een
belangrijke rol bij de verspreiding van zaden. Waarschijnlijk helpen ze ook
mee aan de bestuiving van sommige plantensoorten. Ze eten ook
verschillende soorten dierlijk voedsel. Ze verorberen zo'n beetje al het
kleine gedierte dat ze in de bomen tegen kunnen komen: insecten,
spinnen, vogels, eieren, jonge eekhoorns, hagedissen, enzovoort.
Capucijnapen die in mangrove-bossen leven, vinden ook oesters en
krabben lekker.
Apen-gereedschap
Capucijnapen bedenken verbazingwekkend snel methodes om bij moeilijk
te bereiken voedsel te komen. Ze kloppen met stokken op rottend hout en
als ze dan insecten horen, knagen ze stukken schors van de stam om die
insecten te verschalken. Noten met een harde schaal slaan ze tegen een
stam totdat ze kraken. Soms gebruiken ze daar zelfs een steen bij, als
notenkraker. Ook takjes gebruiken ze als gereedschap, om larven en
rupsen uit hun smalle gangetjes te peuteren.
Mijn familie en ik
Opzij voor de baas!
Capucijnapen leven over het algemeen in groepen van 10 tot 20 dieren.
Bij alle soorten zijn er meerdere volwassen mannen en meerdere
volwassen vrouwtjes in een groep. De vrouwtjes zijn meestal in de
meerderheid. Een van de mannen is de baas over de andere mannetjes,
die zich meer aan de rand van de groep ophouden. De baas van een groep
heeft recht op de lekkerste hapjes. Hij houdt zich juist vaak in het
centrum van de groep op. Hier is hij het veiligst als de groep wordt
aangevallen door een roofdier.
Ongeveer om de twee jaar brengt een vrouwtje een jong ter wereld. De
andere vrouwtjes in de groep mogen het kleintje af en toe ook
ronddragen. Zo heeft de moeder tussendoor wat rust. Kleintjes drinken
ongeveer een jaar bij hun moeder. Opgroeiende vrouwtjes kunnen op een
leeftijd van 3½ à 4 jaar hun eerste kind krijgen. Opgroeiende mannetjes
verlaten rond die leeftijd hun geboortegroep, en sluiten zich bij een
andere groep aan.
Veel te vertellen
Capucijnapen hebben een heel sprekend, expressief gezicht. Door al die
gezichtsuitdrukkingen kunnen ze elkaar heel veel 'vertellen'. Bovendien
hebben ze een hele reeks geluidjes waarmee ze zich nog eens extra
verstaanbaar kunnen maken.
Help!
Hoeveel bos is er nog over?
Naarmate de regenwouden kleiner worden, verliezen capucijnapen hun
leefgebied. Sommige soorten en ondersoorten zijn dankzij hun nogal grote
verspreidingsgebied nog niet direct met uitsterven bedreigd. Van andere
soorten zijn er echter nog maar enkele honderden dieren over. Het meest
bedreigd is de geelborst capucijnaap, die alleen in kleine stukjes
regenwoud leeft in een gebied dat 'Mata Atlântica' heet. In 2002 hebben
de gezamenlijke Europese dierentuinen een grote campagne gevoerd voor
natuurbeschermingswerk in dit gebied.
Wist je dat…
…capucijnapen altijd op hun hoede moeten zijn?
Bij een onderzoek in Peru kwam aan het licht dat alle bestudeerde
groepen capucijnapen gemiddeld om de twee weken door roofvogels
worden aangevallen. Daarom houden de apen hun omgeving nauwlettend
in de gaten. Als er een grotere vogel overvliegt, laten ze direct hun
alarmkreten horen en zoekt de hele groep dekking.
…doodshoofdaapjes de capucijnapen als gids en als notenkrakers
gebruiken?
Waarschijnlijk kennen capucijnapen hun territorium beter dan
doodshoofdaapjes. De doodshoofdaapjes gaan de capucijnapen achterna,
om op het goede moment bij bepaalde fruit- of notenbomen te komen,
namelijk precies als de vruchten rijp zijn. Daar vinden de
doodshoofdaapjes dan vaak ook nog half gekraakte noten, die de
capucijnapen hebben laten vallen. Doodshoofdaapjes zouden die zelf niet
open kunnen krijgen.
…capucijnapen 'verkeerd om' vlooien?
Bij bijna alle apensoorten worden de belangrijkste apen van de groep veel
vaker gevlooid dan de lager geplaatste dieren. Maar bij capucijnapen
vlooien de 'bazen' veel vaker de laag geplaatste dieren dan andersom.
Waarom? Dat weet niemand (behalve de capucijnapen zelf, natuurlijk).