Samenvatting Iman Stratenus

Het veranderende sociale contract – door Iman Stratenus
Samenvatting van uitgesproken column tijdens dialoog#31
We willen samen leven. Democratie is onze vorm van hoe we samen beslissingen nemen. Dat
organiseren is niet makkelijk en door de eeuwen heen altijd veranderd - ons sociale contract is steeds
aangepast en steeds meer mensen mochten gaan meedoen.
Technologie maakt mogelijk dat we overal iets van kunnen vinden en ook dat we met elkaar kunnen
creëren. Dat gebeurt in vele domeinen - zie bijvoorbeeld Wikipedia, het Google algoritme en Linux maar nog niet in onze formele democratie.
Wat we hier vandaag doen is een bijzondere discussie: een exploratie naar een transformatie van
onze democratie.
Een paar eerste observaties: er zijn veel vertegenwoordigers uit de overheid. Dat roept de vraag op:
kan de overheid wel disrupten? Heeft de koning de parlementaire democratie uitgevonden? De hotels
hebben toch ook Airbnb niet uitgevonden?
Een volgende observatie: voelen we wel echte urgentie? Komt transformatie niet echt uit noodzaak?
Zijn de mensen die zich boos maken wel echt de leefwereld en de mensen die bezig zijn met beleid
de systeemwereld? Dat onderscheid werd hier vanmiddag meermalen gemaakt en komt op mij
intellectualistisch over. Leven we eigenlijk niet allemaal in een wereld waarin de representatieve
democratie nog wel een toekomst heeft? Uit een onderzoek in de VS over vele jaren blijkt dat de
kans dat een bepaald standpunt beleid wordt gemiddeld 30% is, onafhankelijk wat de meeste mensen
die dat standpunt innemen. Tenzij je bij de rijkste 10% hoort: als de rijkste toplaag een standpunt
heeft, wordt het bijna altijd beleid. In de VS bepaalt de elite wat er gebeurt - en is dat elders niet
precies hetzelfde? Dat de grote massa zich gepiepeld voelt, is dan ook feitelijk juist.
Technologie maakt mogelijk dat we allemaal meedoen - maar is dat een goed idee? Er zit een dunne
lijn tussen 'wisdom of the crowd' en 'group think'. Massa kunnen opgezweept raken en vreselijk
destructief zijn.
Wisdom of crowd is moeilijk op te halen. Praten in een grote groep vandaag ook! Het goede nieuws
is dat we heel veel van wisdom of crowd weten. Zie het befaamde boek van James Surowiecki. De 4
basiselementen zijn vandaag in de verschillende gesprekken ook aan bod gekomen:
Diversiteit. Groepen moeten divers zijn, in vele opzichten. Vandaag was er een terechte challenge of
dit wel een representatie uit de samenleving is. We zitten midden in de Schilderswijk met een vrijwel
volledig (hoogopgeleid naar ik aanneem) wit publiek. Diversiteit maakt groepen slimmer: interessant
en niet intuïtief is dat non-experts een groep van experts slimmer maakt, mits de non-experts ook
echt mee mogen doen. Of we er iets van af weten maakt eigenlijk heel weinig uit - het vaak gehoorde
argument dat de mensen niet genoeg weten om een verstandig oordeel te vormen is dan ook onjuist
en irrelevant. Gezamenlijk weten we namelijk wel heel veel.
1
Dialoog#3 staat in een reeks van dialogen over de vraag wat de impact van digitalisering is op onze samenleving. Deze
reeks wordt georganiseerd door het ministerie van BZK ism Pakhuis de Regâh*.*
Onafhankelijkheid. In een groep moet iedereen onafhankelijk tot een oordeel mogen komen.
Populisme staat daar recht tegenover - want dit gaat juist over beïnvloeding, of zelfs indoctrinatie.
Interessant dat Positief Links hier vandaag zich presenteert en zelf zegt dat we de naam maar moeten
negeren. Hun naam alleen al suggereert dat alles rechts van het midden geen bijdrage aan het oordeel
zou hoeven hebben. Ook GeenPeil zal moeite hebben een onafhankelijke en diverse crowd achter
zich te verzamelen. Het Oekraïne referendum was juist zeer polariserend. Dit is mijn advies: als je
echt de wisdom van de crowd wil ophalen, zul je je neutraal moeten positioneren en alleen het proces
moeten willen leiden, niet de inhoud.
Decentralisatie. Mensen die dicht bij het probleem zitten, moeten mee mogen doen. Dat is een van
de redenen dat de steeds centralere overheid (bijv de EU) steeds meer moeite heeft goede besluiten te
nemen.
Integratie. De meningen van iedereen moeten geïntegreerd worden. Dat is wat anders dan
consensus: het gaat erom het beste oordeel met elkaar vast te stellen. Dit is het moeilijkste element,
zeker in de politiek waar luisteren naar elkaar zeer weinig waarde heeft. Ook vandaag is integratie
heel moeilijk: iedereen mag wat zeggen, maar hoe komen we tot conclusies? In andere domeinen lukt
dat wel: Wikipedia en Linux kunnen uitstekend integreren.
Als we deze elementen zorgvuldig d.m.v. proces en technologie neerzetten, dan kunnen we collectief
wijs zijn.
Overal in de wereld wordt technologie ontwikkeld om de democratie te verbeteren of te
transformeren. Velen zien het probleem, velen zien een oplossing in technologie maar weinigen zien
de noodzaak van een zorgvuldig proces en al helemaal weinigen zijn bezig de kennis van wisdom of
the crowd toe te passen. Zo ook de app van PrimoForum die we vandaag zagen: mooi ontworpen,
maar mijn eerste indruk is dat onafhankelijkheid van het oordeel en de integratie niet echt goed zijn
uitgewerkt.
De meeste initiatieven die we zien gaan erom de zittende vertegenwoordigers te informeren of te
beïnvloeden. Ik zie nergens dat soort initiatieven echt opschalen. De macht is weerbarstig. Zie de
mislukte poging in IJsland om te grondwet rechtstreeks door de bevolking te laten schrijven. Op
kleinere schaal gebeurt er wel heel veel moois, ook in Nederlandse gemeenten. Code Oranje zou, met
een goed proces, veel los kunnen maken.
Zoals Arthur Dallau (Code Oranje) mooi zei, we moeten geen digitale strategie hebben, maar een
visie hoe we met elkaar ons publiek domein willen kunnen organiseren. Dat moeten we m.i.
collectief doen - want we zien dat er maar weinig neutraliteit bestaat. We leven in informatie bubbels.
Ook de keerzijde van het algoritme is uitgebreid aan bod gekomen.
En belangrijker wellicht, we kunnen dan met elkaar beter met elkaar samenleven omdat we ons
sociaal contract opnieuw kunnen vormgeven. Margaret Wheatley leerde ons dat 'people believe what
they create': als wij ons sociale contract en onze governance gezamenlijk vormgeven zullen we ons
samen-leven op een hoger plan tillen.
Iman Stratenus
Auteur van Crowdocracy: the end of politics