Novità 11-2015 - Dante Alighieri | Nijmegen

Novità
NIEUWS VAN DANTE ALIGHIERI NIJMEGEN · NOVEMBER 2015
Lezing
JACQUES JANSSEN
OVER 750 JAAR
DANTE
Gratis
WIN KAARTEN
VOOR
PAOLO VENTURA
IN HET VALKHOF
Boeken
EXTRA VEEL
PAGINA’S
BOEKEN
Dante Alighieri
Nijmegen
LEZING
Novità
November 2015
1
750 jaar Dante: VerumBonum-Pulchrum. Dantes
betekenis annu nu
door JACQUES JANSSEN
WANNEER
Woensdag 11
november 2015 om
19.45 uur.
Dat de schoonheid van Dantes werk
eeuwigheidswaarde heeft en de actualiteit
overstijgt zal niemand betwisten. Elke
illustratie ervan deelt in het ‘etterno
piacer’ dat zijn werk oproept en dat talloze
kunstenaars blijft inspireren.
WAAR
Logegebouw
(voorheen het
Steiger-theater).
Het adres is
Fortstraat 7, 6523
DG Nijmegen
Maar hoe is met de waarheid en de moraal gesteld die
Dante biedt? Zijn die bestand tegen de tand des tijds,
boeien die nog steeds of verbloemt de schoonheid van de
taal een achterhaald gedachtegoed? En hoe verhouden het
ware, het schone en het goede in zijn werk zich tot elkaar?
Zijn het inderdaad communicerende vaten, volgens het
oorspronkelijke, scholastieke adagium: ‘ens et unum, verum,
bonum et pulchrum convertuntur’?
Het zijn vragen waarop Jacques Janssen in woord en beeld een
bescheiden en voorlopig antwoord zoekt, dat ongetwijfeld
nieuwe vragen oproept.
JACQUES JANSSEN
Jacques Janssen
is emeritus
hoogleraar cultuuren godsdienstpsychologie aan de
Radboud Universiteit
Nijmegen. Hij
publiceerde diverse
boeken en artikelen
over studentencultuur,
jeugdcultuur en de
betekenis van religie
in de hedendaagse
samenleving. In 1999
verscheen van zijn
hand een nieuwe,
geannoteerde
vertaling van Dantes
Hel. De laatste jaren
was zijn onderzoek
primair gericht op
de psychologie
van het gebed
en de religieuze
ervaring. Tijdens
zijn emeritaat blijft
hij zich interesseren
voor godsdienst>
LEZING
Novità
November 2015
2
psychologische
thema’s, de Divina
Commedia en het
vertalen daarvan.
Momenteel werkt hij
aan een boek over
de geschiedenis en
de betekenis van het
gregoriaans, voor
Dante de muziek
bij uitstek. Daarna
volgen, Deo volente,
de vertalingen
van Purgatorio en
Paradijs.
Novità
November 2015
AGENDA
Tentoonstellingen,
Italië & Nederland
door YVETTE DRIEVER
AMSTERDAM
MILAAN
De droom van keizer Constantijn.
Topstukken uit drie Romeinse musea: de
Vaticaanse musea, de Capitolijnse musea
en het Nationaal Romeins museum.
Van 3 oktober 2015 tot 7 februari 2016
Nieuwe Kerk
www.nieuwekerk.nl
Giotto, Italia
Tot 10 januari 2016
Palazzo Reale
comune.milano.it/palazzoreale
AMSTERDAM
Sicilië en de zee –duik in het verleden
Tot 17 april 2016
Allard Pierson Museum
www.allardpiersonmuseum.nl
AMSTERDAM
Michelangelo Antonioni - il maestro del
cinema moderno
Tot 17 januari 2016
Eye
www.eyefilm.it
FLORENCE
Bellezza divina - tra Van Gogh, Chagall e
Fontana
Tot 24 januari 2016
Palazzo Strozzi
www.palazzostrozzi.org
NIJMEGEN
Paolo Ventura: un mondo infinito!
Tot 10 januari 2016
Museum Het Valkhof
www.museumhetvalkhof.nl
3
Win 2 kaarten
voor de tentoonstelling van
Paolo Ventura in Museum
Het Valkhof
Wij verloten in samenwerking met Museum Het Valkhof twee
toegangskaarten kaarten voor ‘Paolo Ventura: un mondo infinito’.
O
TE
RI
J
Soci die hun bijdrage voor dit jaar hebben voldaan kunnen
meeloten door vóór 11 november een e-mailbericht te sturen naar
[email protected] november o.v.v. ‘loterij Ventura’.
Novità
November 2015
AGENDA
Programma Dante
Nijmegen
WOENSDAG 11 NOVEMBER 2015, 19.45 U
WOENSDAG 9 MAART 2016, 19.30 U
Lezing door Jacques Jansen: 750 jaar
Dante: Verum - Bonum - Pulchrum.
Dantes betekenis anno nu
Italiaanse film in samenwerking met Lux
Nijmegen
5
WOENSDAG 13 APRIL 2016, 19.45 U
WOENSDAG 16 DECEMBER 2015, 19.30 U
Italiaanse film in samenwerking met Lux
Nijmegen
Lezing voor Willy van Ophem: Het Napolitaanse lied van 1914-1940
WOENSDAG 18 MEI 2016, 19.45 U
WOENSDAG 6 JANUARI 2016, 19.45 U
Nieuwjaarsbijeenkomst: Dante per Dante
WOENSDAG 3 FEBRUARI 2016, 19.45 U
Lezing in het Italiaans door Carla Rita
Palmerino: Il libro della natura secondo
Galileo
Serata di fine stagione: een frisse en
romige verrassing met schrijver Ernest
van der Kwast
Novità
November 2015
AGENDA
Programma Dante
Alighieri Kleve
VRIJDAG 23 OKTOBER 2015
DONDERDAG 10 DECEMBER 2015
Multimediale voorstelling door Sabine
Sonntag: Callas Forever oder Die ewige
Primadonna
Kolpinghaus Kleve, 19.30 u
Diavoorstelling door Renzo Brizzi: Eurokrise: ist auch Italien eine Zeitbombe?
Kolpinghaus Kleve, 19.30 u
LEER ITALIAANS
IN ITALIË
● taal- en cultuurcursussen voor alle leeftijden
● 45 bestemmingen in heel Italië
● vanaf 1 week tot een heel studiejaar
● specials gastronomie, wijn & kunst
● mode- & designopleidingen in Milaan
● géén administratiekosten; wel persoonlijk advies
Vraag onze brochure aan!
Tel. 0345 52 01 52
■
[email protected]
■
www.italstudio.nl
www.italstudio.nl
6
Novità
November 2015
AGENDA
Programma Alliance
Française Nijmegen
7
DINSDAG 17 NOVEMBER 2015
DONDERDAG 10 MAART 2016
Lezing door Nico Nelissen: « Het veranderende gezicht van Parijs »
Café Zaal Groenewoud, 20.00 u
Lezing door Henri Helfre: « Napoléon et la
Hollande »
Café Zaal Groenewoud, 20.00 u
DONDERDAG 10 DECEMBER 2015
DONDERDAG 31 MAART 2016
Toneelstuk van Stéphane Dugain en
Jeanne Couppié: « Le prochain train »
Aula Kandinsky College, 20.00 u
Café chantant met Les Copains
De Muse, Malden
DONDERDAG 21 APRIL 2016
MAANDAG 18 JANUARI 2016
Franse filmavond door Denis Mandon
Kandinsky College, 19.30 u
DONDERDAG 18 FEBRUARI 2016
Lezing door Marie-Paule Eeckhout:
« L’Hôtel-Dieu de Beaune »
Café Zaal Groenewoud, 20.00 u
Lezing door Alicia C. Montoya: « Mme
Leprince de Beaumont et La Belle et la
Bête »
Zaal Gr 1.176 Grotiusgebouw Radboud
Universiteit Nijmegen, 19.30 u
OPROEP
Soci gezocht voor
Dante per Dante
Woensdag 6 januari heffen we traditiegetrouw
het glas op het nieuwe jaar. Aansluitend
organiseren wij Dante per Dante, waarbij het
de bedoeling is dat u als socio uw medesoci
vermaakt met een hilarische, ontroerende,
droevige of gewoon mooie Italië-belevenis.
Uw verhaal mag kort zijn (enkele minuten) of ook langer.
Bijvoorbeeld twee korte verhalen mag ook. Wij hopen dat u
zich in groten getale zult melden!
Novità
November 2015
8
AANMELDEN
U kunt zich
aanmelden door
een e-mailbericht te
sturen naar
[email protected]
NIEUWS
Novità
November 2015
9
Mondadori koopt
boekendivisie van Rizzoli
door ROB KAMP
Mondadori heeft besloten de boekendivisie
van RCS Editore, uitgever van onder andere
de Corriere della Sera over te nemen.
Hoofdaandeelhouder van RCS is de familie Agnelli. Daarnaast
zijn er aandelen in handen van Diego delle Valle, bekend
van het merk Tod’s en hoofdsponsor van de restauratie van
het Colosseum. Onder Rizzoli vallen de uitgeverijen Rizzoli,
Bompiani, Febbri, Marsilio. Er was ook een belang van 58% in
Adelphi. Dat is echter teruggekocht door de eigenaar van het
overige deel Roberto Calasso, die daarmee voor 100% eigenaar
is.
CONCURRENTIE
De overnameprijs is 127,5 miljoen euro. Het marktaandeel van
Mondadori is nu 35% (het aandeel van Rizzolo was 11%). Alleen
de concurrentie-waakhond kan nog roet in het eten gooien.
“
De aandelen
zijn in
handen van
de Agnelli’s
en de Della
Valle’s
NIEUWS
Novità
November 2015
10
Rome zonder burgemeester
door ROB KAMP
Rome heeft geen burgemeester meer en
wordt nu bestuurd door een commissaris, in
afwachting van de verkiezing van een nieuwe
burgemeester, die voor 2016 gepland is.
Met de laatste twee burgemeesters heeft Rome het niet
getroffen. De laatste, Marino, twee jaar geleden met ruime
meerderheid verkozen, heeft het onderspit moeten delven als
gevolg van een ontoegankelijke persoonlijkheid en een weinig
politieke houding. Marino was een beginneling in de politiek
na als chirurg gewerkt te hebben. Uiteindelijk werden een
bekeuringen-affaire en een reis naar de Verenigde Staten om
de paus aldaar te ontmoeten hem fataal.
ALEMANNO
De voorganger van Marino, Alemanno, was een door de wol
geverfde politicus. Een man die zich in neofascistische kringen
ophield en die gemeentelijke diensten verstrekte aan mensen
uit eigen kring.
Het betreft geen incidenten. Er is iets grondig mis in
Rome. Corriere della Sera-commentator Ernesto Galli della
Loggia beschrijft het klimaat dat ten grondslag ligt aan het
bestuurlijke verval van Rome in de afgelopen 30 jaar.
De stad is uit elkaar gegroeid. Er is geen herkenbare elite meer
en ook de oude bevolking is weg. De tradities van vroeger
en het hart van de stad zijn ver te zoeken. Vanaf de jaren ’70
zit er geen leven meer in de stad. Het gonst niet meer van
leven en ideeën zoals daarvoor nog wel het geval was, toen
kunstenaars, intellectuelen, journalisten, acteurs en actrices
“
Er is steeds
meer
ruimte voor
consultants
en
ambtenaren
NIEUWS
Novità
November 2015
11
elkaar ontmoetten in cafés, galeries en boekhandels die nu
praktisch allemaal zijn verdwenen.
OPPORTUNISME
Ook de salons van de Eerste Republiek zijn er niet meer.
In plaats daarvan zijn er ‘invloedssferen’, coalities van
verenigingen van kooplieden, taxichauffeurs, aannemers,
hotel- en restauranthouders, enzovoort. Met hun net van
vertrouwenspersonen, cliënten, vrienden en vrienden van
vrienden hebben zij politici stemmen te bieden. Zij zijn het
die achter de schermen de stad ongegeneerd opportunistisch
besturen.
Zij zijn het die elke uitbreiding anders dan die van de
tertiaire sector tegen te houden. Dat betekent dat er geld
wordt gemaakt met aanbestedingen en vergunningen. De
enige andere manier om in Rome geld te maken is door de
historische stad als een melkkoe uit te buiten.
POLIZIA
Er komt steeds meer ruimte voor consultants en ambtenaren
– Rome heeft de meest lakse en meest uit zijn voegen
gegroeide administratie van heel Italië. Verborgen achter
een muur van vakbonden, al dan niet van waarde, worden
dagelijks burgers op schaamteloze wijze afgezet. Als symbool
voor de slecht functionerende administratie geldt de nieuwe,
onzinnige naam voor de politie, die nu Polizia di Roma
Capitale heet. Wat niet veranderd is zijn de onvriendelijkheid
en de slechte manieren van de agenten. Die daarmee wel
prima passen in een stad die agressief en lusteloos is en waar
de regels met voeten worden getreden.
“
Rome is
sinds de jaren
‘70 uit elkaar
gegroeid
NIEUWS
Novità
November 2015
12
Expo 2015: Nederland zonder
eigen paviljoen
door ROB KAMP
De Expo in Milaan is een gigantisch succes
geworden. Enkele dagen voor de sluiting zijn
er meer dan 22 miljoen bezoekers geweest.
Ook uit het land dat geen geld wenste te spenderen aan een
eigen paviljoen (we hebben het over Nederland) en pas op het
allerlaatste moment toch nog deelnam dankzij een lobby van
de industrie.
Wat was er naast het kermisrad en de mobiele frietkraam nog
meer te zien en te doen?
FRIETEN
Carlo Baroni schrijft erover in de Corriere della Sera.
Nederland is volgens hem het land dat er niet is met een
paviljoen maar toch is het aanwezig binnen het terrein met
vrolijkheid, muziek, zeelucht en uiteraard Nederlandse
producten. Nederland is geen land van oude mensen maar
met leeftijd heeft dat niks te maken. In de Nederlandse ruimte
moet je in de juiste stemming zijn. In Nederland kun je naar
Amsterdam gaan om de kleur te vinden die je thuis niet hebt.
Dat hebben de Nederlanders meegenomen naar Milaan. Een
auto uit de jaren ’70 met etenswaar. Bloemenmeisjes. Frieten,
samen met de neven uit Vlaanderen. Broeken met uitlopende
pijpen als olifanten. Het restaurant waar onze pasta met onze
pesto wordt gecombineerd met Nederlandse garnalen. Het
enige wat ontbreekt is het zebrapad.
Het Nederlandse terrein ligt naast dat van de Heilige Stoel.
De fijnproevers aan de ene kant, de mystici aan de andere
kant. Dankzij de hemel maakt het leven nooit zulke banale
“
Het
Nederlandse
terrein ligt
naast dat van
de Heilige
Stoel
NIEUWS
Novità
November 2015
13
verschillen. De wereld is niet zwartwit. De Nederlanders
hebben hun buren verrast met een grote vaas bloemen
met exotische namen, wonderschoon zoals hun tulpen. De
Nederlanders glimlachen altijd, zoals zij gewend zijn oceanen
uit te dagen. Bang voor de kleine problemen zijn ze niet.
KERMIS
De Nederlandse organisatoren hebben ze smaak zo te pakken
dat ze thuis in Nederland ook een Expo willen organiseren.
In Rotterdam, welteverstaan, zoals Elov Weelinck van het
ministerie van Buitenlandse zaken meldt. ‘Het paviljoen dat
geen paviljoen is maar een kermis, is een keuze uit noodzaak.
We hebben pas op het allerlaatst besloten mee te doen. Er was
geen tijd meer om iets te bouwen en we moesten ook nog op
zoek naar sponsors. De creativiteit heeft ons gered.’
NIEUWS
Novità
November 2015
14
Een Danteske novità
door ROB KAMP
Het lijkt onmogelijk dat er na al die tijd (750
jaar na de geboorte!) nog iets nieuws over
Dante Alighieri wordt ontdekt, maar toch is
het zo!
Het Centro Pio Rajna in Rome hield eind september een
wetenschappelijk congres over de vondst. Centraal staat
Francesco Barberino, dichter, notaris, kunstenaar en reiziger.
Mogelijk kende Dante hem goed; zij werden in hetzelfde
jaar geboren. Barberino was degene die voor het eerst
melding maakte van Dante’s werk en hij was de eerste die
het werk van Dante illustreerde. Dat Dante’s werk al gauw
met belangstelling werd gevolgd, wordt door meer bronnen
gemeld. Maar Barberini is de eerste die melding maakt van de
verspreiding van de Inferno, in een notitie uit eind 1313-maart
1314. Daarin schrijft hij dat Dante in een werk dat Commedia
wordt genoemd naast vele andere dingen de hel behandelt en
Vergilius als zijn meester presenteert. Hij vervolgt dat het de
attente lezer duidelijk is hoezeer Dante gegroeid is door de
studie van de Romeinse dichter.
COMMEDIA
Deze notitie bewijst dat de Commedia, waar hij tussen 1305
en 1307 mee bezig was, al voltooid was. Wellicht dat de eerste
twee gezangen al herzien en gepubliceerd waren.
De notitie komt uit Documenti d’amore, een allegorisch
werk dat door Barberino in zijn Provençaalse ballingsoord
is geschreven. Een curieus werk met verzen in de volkstaal,
een letterlijke vertaling met uitvoerig commentaar en met 29
miniaturen en tekeningen van eigen hand.
“
Het
Nederlandse
terrein ligt
naast dat van
de Heilige
Stoel
NIEUWS
Novità
November 2015
15
Francesco da Barberino werd in 1264 in de Val d’Elsa geboren
uit een adellijke familie. Hij studeerde in Florence Vrije
kunsten en vervolgens Burgerlijk recht in Bologna om bij de
bisschop in Florence notaris te worden. Daar kwam hij in
contact met de Stile Nuovo van Cavalanti en Dante. Hij had
ook contact met kunstenaars uit de omgeving van Cimabue
en Giotto. Hij was dichter van liefdesgedichten en schrijver
van romans, die echter verloren zijn gegaan. Omdat hij een
ghibellijn was moest hij, net als overigens Dante, Florence
in 1304 verlaten. En net als Dante hield hij zich op in Padua
en Treviso, om tussen 1309-1313 in Avignon te belanden, van
waaruit hij Frankrijk bereisde.
BALLINGSCHAP
Een brief in het Latijn aan de keizer om de ballingschap op te
heffen had succes en in 1317 was hij terug in Florence om als
notaris aan de slag te gaan. Zijn lange carrière als functionaris
en politiek raadgever werd beëindigd toen de pest hem
in 1348 velde. Dante was al in 1321 overleden. Boccaccio
schreef het epitaaf voor het graf in de S. Croce. Naast de
Documenti d’amore schreef Barberino ook een traktaat over
vrouwenonderwijs in vlotte verzen.
In 2003 werd er bij Christies een kleine Codex aangeboden
van 13,4 bij 10,2 centimeter, met de hand ingebonden in
rood fluweel, bestaande uit 174 bladen waarvan 70 met
geraffineerde miniaturen waarin tekst en beeld harmonieus
samengaan. Onderzoek bracht aan het licht dat het ging
om het L’officiolum, tussen 1304 en 1309 samengesteld
door Barberini in Padua. De data zijn terug te vinden in de
Documenti. Het betreft het vroegste getijdenboek in het
Italiaans. Naast de traditionele gebeden voor de dag bestaat
het boekje uit een allegorisch traktaat over de hoop. Het
boekje getuigt van het succes van Dante’s werk terwijl hij het
nog aan het schrijven was.
De destijds anonieme koper heeft zich nu bekend gemaakt.
Het blijkt de Milanese advocaat Guido Rossi te zijn. Hij
betaalde destijds 935 duizend euro voor het werkje. Rossi
heeft het boekje ter beschikking gesteld voor bestudering
tijdens het congres. Er zal ook een kopie van het boekje
worden gemaakt, met een introductie van Enrico Malato.
“
Barberino
getuigt van
Dante en
diens werk
SPORT
Gelderland grijpt Giro aan
om veel te laten zien
door BART JUNGMANN
Over precies zeven maanden gaat de Giro
d’Italia, een van de grote carrousels in het
wielrennen, van start in Apeldoorn. ‘Bij hoge
uitzondering mogen we op vrijdag 6 mei
beginnen’, aldus projectdirecteur Simone
Richardson.
Maandag verplaatst het hele circus zich naar het diepe zuiden
van Italië om dinsdag de draad weer op te pakken.
EXTRA DAG
Normaal gesproken begint een wielerronde op zaterdag. Vanwege de voorjaarsvakantie geeft de UCI, de internationale
wielerunie, toestemming om de Grande Partenza een dag te
vervroegen. De volgende dag wordt van Arnhem naar Nijmegen gereden en het Nederlandse aandeel sluit af met een rit in
omgekeerde richting. Richardson: ‘Allebei lange etappes zodat
we veel van Gelderland kunnen laten zien.’
Zaterdag is de Veluwe de eerste bestemming. Daarna rijdt het
peloton westwaarts via Ede en Tiel. Zondag gaat het de andere
kant op met Borculo als meest oostelijke gemeente. In de finale is de Posbank de eerste hindernis van formaat. Richardson:
‘We willen vooral laten zien hoe waterrijk het hier is en welke
mogelijkheden Gelderland biedt als fietsgebied.’
Maandag verplaatst het hele circus zich naar het diepe zuiden
van Italië om dinsdag de draad weer op te pakken. De negende rit, een 40 kilometer lange tijdrit door Toscane, zal voor de
eerste keer het klassement naar sterkte schikken. Een paar
Novità
November 2015
16
INFO
Giro d’Italia. 6 t/m
29 mei 2016.
Eerste etappe:
ApeldoornApeldoorn (proloog).
9,8 km.
Tweede etappe:
Arnhem-Nijmegen.
190 km.
Derde etappe:
Nijmegen-Arnhem.
189 km.
SPORT
Novità
November 2015
17
dagen later kunnen de klimmers en klassementsrenners aan
de slag in de Dolomieten en vervolgens ook in de Franse Alpen. De aanstaande Giro biedt een uitgebalanceerd parcours
met ook mogelijkheden voor de sprinters.
Bij de presentatie maandag in Milaan waren oud-winnaars
Vincenzo Nibali en Alberto Contador aanwezig. De laatste won
de Giro vorig jaar, maar was vervolgens niet meer fit genoeg
om een gooi te doen naar de Tourzege. Het is daarom onwaarschijnlijk dat Contador komend jaar in Apeldoorn te bewonderen zal zijn.
DUMOULIN
Robert Gesink en Steven Kruijswijk, dit jaar zevende, hebben
al wel aangekondigd zich aan de Ronde van Italië te willen wagen. Koersdirecteur Mauro Vegni hoopt ook Tom Dumoulin te
verleiden tot deelname. Dumoulin, maandag ook bij de presentatie, is een gewilde partij na zijn optreden in de Ronde van
Spanje.
Met de extra lange proloog, genoemde tijdrit door de wijnvelden van Chianti en ook nog eens een klimtijdrit wordt hij
op zijn wenken bediend als specialist in dit werk. Maar Tom
Dumoulin wil zich er nog niet op vastleggen. Het zwaartepunt
ligt voor hem in de Olympische tijdrit. Daarop past hij zijn
programma aan.
OVERVOERING
Apeldoorn is volgend jaar de tiende gemeente waar een grote
wielerronde in gang wordt geschoten. Vooral de laatste jaren
lijkt dat eerder regel dan uitzondering. De Ronde van Italië
begon in 2010 in Amsterdam. Datzelfde jaar lagen de eerste
kilometers van de Ronde van Frankrijk in Rotterdam en een
paar maanden later was Assen het startdecor van de Ronde
van Spanje.
Bang voor overvoering is Richardson allerminst. ‘Integendeel.
Ik denk dat Nederland juist in een bepaalde flow is gekomen.
Dit is een prachtige verbinding tussen sport en evenement.
Het kan als een katalysator werken, niet alleen toeristisch
maar ook sociaal. Zo’n evenement bindt de gemeenschap.’
Bron: de Volkskrant, 6 oktober 2015
“
Nederland
is in een
bepaalde flow
gekomen
— ADVERTENTIE —
TE KOOP EN TE HUUR: WONING IN LE MARCHE
Woning in Castelsantangelo sul Nera. Gelegen In het Parco Nazionale dei Monte
Sibillini op de grens van Umbria en Le Marche. Drie slaapkamers, twee badkamers,
overdekte parking, twee balkons, zeer groot voorterras, cv op gas. Rustige ligging, geen
doorgaand verkeer. Het dorp heeft alle dagelijkse voorzieningen op 400 meter te voet.
Gelegen op 1,5 uur van de luchthaven Ancona. In de omgeving: Assisi, Perugia, Spello,
Spoleto, Lago Trasimeno en als dagtocht Rome (170 km).
Het huis is te koop t.e.a.b. en ook nog steeds te huur. Info: [email protected].
KUNST
Novità
November 2015
19
Brute krachten in Italiaans
stadje
door ANNE VAN DRIEL
Het Italiaanse stadje Gibellina werd in 1968
verwoest door een aardbeving. De Italiaanse
kunstenaar Alberto Burri maakte op die
plek een enorm labyrinth. Het Guggenheim
Museum in New York vroeg onlangs fotografe
Petra Noordkamp hierover een film te maken.
Een Siciliaans bergstadje en een aardbeving in 1968 - hoe
kwam het Guggenheim erbij u te benaderen?
‘Kort nadat Gibellina was verwoest, werd besloten een
nieuwe stad te bouwen, op zo’n 20 kilometer van de ruïnes.
De burgemeester nodigde daarvoor belangrijke moderne
kunstenaars en architecten uit. Ik maakte twee films over de
futuristische architectuur: een over de kerk in de vorm van
een bol en een over de vervreemdende sfeer in de lege straten
en de De Chirico-achtige pleinen. Toen de curator van het
Guggenheim die zag, vroeg ze me nóg een film te maken, voor
hun Alberto Burri-retrospectief.’
Want Burri zou ook iets ontwerpen voor de nieuwe stad.
‘Maar toen hij er kwam, in 1979, vond hij het er nogal lelijk. En
hij voelde er niets voor om iets voor het nieuwe Gibellina te
maken.
Waarom wel in de oude stad?
‘Daarvan was hij onder de indruk. Hij schijnt ter plekke te
hebben bedacht om het puin van de ruïnes bijeen te vegen tot
grote blokken, elk zo’n 20 meter lang en 1,5 meter hoog, en die
te bedekken met een witte cementlaag. Zo zou een labyrint
ontstaan met grillige paden - twee ervan komen overeen met
INFO
De film van Petra
Noordkamp is
onderdeel van
Alberto Burri, The
Trauma of Painting,
t/m 6 januari 2016
in het Guggenheim
Museum in New York
guggenheim.org/
burri
KUNST
Novità
November 2015
20
de hoofdstraten van de oude stad. Krankzinnig plan natuurlijk,
want er móést me toch een lading cement over die smalle
bergweggetjes omhoog! Maar de burgemeester zei meteen:
dat gaan we doen.’
Il grande cretto noemde Burri het.
‘De grote barst. Vanwege de gescheurde aarde in Gibellina.
Maar ook, denk ik, naar analogie met de schilderijen die hij
destijds maakte, van witte of zwarte klei waarin hij craquelures
liet ontstaan.’
Wat wilt u met de film vooral laten zien?
‘Veel eerdere films tonen de Cretto van boven. Terwijl het zo
mooi is erdoorheen te lopen. De aardbeving was heftig en de
Cretto zelf is ook heel intens. Bruut op een bepaalde manier.
Maar mij viel vooral de stilte op. Daarom is de soundscape die
Nathalie Bruys voor de film maakte minimaal, met momenten
van bijna-stilte. De cameravoering is ook verstild en vergroot
uit waar het Burri óók om ging: vormen, textuur, materiaal,
ruimte.’
“
Vooral
jongeren uit
Gibellina zijn
trots op de
cretto
KUNST
Novità
November 2015
21
Is Gibellina blij met de cretto?
‘Jongeren zijn er trots op. Veel oude bewoners vinden het
lastig dat ze niet terugkunnen naar de plekken van vroeger,
naar de school, de kerk - ook al is die een ruïne. Ik denk dat
Burri’s monument de herinnering levendiger houdt. Zoals
burgemeester Ludovico Corrao destijds zei: “We moeten de
ruïnes uitwissen om ze te kunnen herdenken.”’
Een restauratie van het oude deel staat op stapel.
‘Ik twijfelde eerst aan de noodzaak van voltooiing en
restauratie - het kost liefst 2 miljoen euro. Maar het witte deel
is zo fantastisch!’
Waarom weten zo weinigen af van dit immense landartproject?
‘Gibellina ligt afgelegen, je kunt er alleen met een auto
naartoe. Nu de Cretto dit jaar is voltooid, zijn er plannen
om meer mensen te trekken. Ik hoop natuurlijk dat mijn
film daarbij helpt. De keren dat ik er filmde, was er vrijwel
niemand. Behalve een zwerfhondje. Een vriend van me heeft
hem geadopteerd en doopte hem Alberto. Als je goed kijkt zie
je de gelijkenis met de kunstenaar: veel haar.’
“
Een
restauratie
staat op
stapel
libri
Novità
BOEKEN
Een reisverhaal met een
vleugje filosofie
Novità
November 2015
23
Van voormalig Dante-bestuurslid Marjolein
Hoefnagels-Steenveld verscheen onlangs een
nieuw boek, De odyssee van de Vita Pugna.
Het is het verhaal van een rijnaak genaamd Vita Pugna, haar
bemanning en passagiers die een schier onmogelijke reis
moesten afleggen van Nijmegen naar Venetië. De reis voert
door half Europa, over kanalen, rivieren en zeeën, langs
legendarische kusten en eilanden. Een kleine odyssee vol
schoonheid en onmacht, met gevoelens van twijfel over
zin en noodzaak, over balanceren tussen plichtsgevoel en
eigenbelang. Met bijzondere ontmoetingen ook, waaronder
die met de filosoof Heracleitos die op het eiland Lesbos
‘aanmonstert’. Een verhaal dat niet alleen over overleven gaat
maar vooral over wat het betekent om in leven te zijn.
Het boek is uitgegeven bij de Valkhofpers en bij elke
boekhandel te koop of te bestellen.
Marjolein
Steenveld: De
Odyssee van de
Vita Pugna. Reizen
met Heracleitos
€ 13,95
BOEKEN
Caravaggio: schilder,
straatvechter, stripfiguur
Novità
November 2015
24
door ROB VAN SCHEERS
Het Italiaanse stripfenomeen Milo Manara
tekende Caravaggio’s biografie - nu
verschenen in het Nederlands. Waarom het
leven van de Italiaanse meester schrééuwde
om verstripping. Dat van zijn Nederlandse
tijdgenoten trouwens ook.
Wat een goed idee van de gereputeerde Italiaanse tekenaar
Milo Manara om het leven van Michelangelo Merisi da
Caravaggio (1571-1610) te verstrippen. Dat verhaal draagt alles
in zich en voelt op een gekke manier hoogst actueel: seks,
drugs, rock ‘n roll en narcisme - afgezet tegen de achtergrond
van een apocalyptisch Rome, met zijn destijds circa 100
duizend inwoners.
Wát een bende was het daar, gedurende Caravaggio’s
levensdagen. Dat levert mooie prenten op. Intrigerende clairobscur, paupers in de straten, vervallen Romeinse oudheden,
spontane kampvuren in de galerijen van het Colosseum:
zo heb je wat te tekenen. En dan moest Caravaggio na
zijn gewonnen duel met de verraderlijke pooier Ranuccio
Tomassoni op 28 mei 1606 ook nog naar Napels vluchten, waar
het zo mogelijk een nóg grotere bende was: dat krijgen we
later dit jaar te zien in deel II van deze aanbevolen strip.
ROMANTISCHE
Manara lijkt hem wel te mogen, zijn protagonist Caravaggio.
Hij maakt een romantische held van hem, getuige de
ondertitel: Met degen en palet. Hoewel Caravaggio zeer
productief is, raakt hij geregeld betrokken bij knokpartijen en
Milo Manara:
Caravaggio - Met
degen en palet
€ 17,95
BOEKEN
Novità
November 2015
25
zwalkt hij haveloos over straat. Zijn opdrachtgevers - uiteraard
meest klerikalen, kardinaal Francesco Maria Del Monte voorop
- zijn nooit zo van op tijd betalen. Die ergernis voegt nog meer
bloed en lust en rebellie toe aan zijn werk: de street credibility
spat ervan af. ‘Geweldig! Een schilder-straatvechter!’ jubelen
zijn nieuwbakken vrienden in het stripboek - hij is hun
Herman Brood of Jan Cremer, zeg maar. Alleen dan zo’n vier
eeuwen eerder.
INSPIRATIE
Zodra Caravaggio eens even niet aan de wijn of de
bordeeljuffers zit, en aan het schilderen slaat, geeft Manara
hem iets waanzinnigs mee in zijn oogopslag - noem het,
vooruit, inspiratie. Die atelierscènes verklappen veel over de
totstandkoming van diens fameuze doeken. We herkennen
in de strip onder meer Caravaggio’s vroege werken Jongen
die fruit schilt en Jongen die een fruitmand draagt, alsook de
latere Bacchus; De waarzegster; Judith onthoofdt Holofernes,
De dood van de maagd; en veel meer. Lees verder op
www.volkskrant.nl.
Bron: de Volkskrant, 1 juli 2015
MILO MANARA
Milo Manara werd
in 1945 als Maurilio
Manara geboren
te Luson, ZuidTirol. Hij studeerde
architectuur en
schone kunsten.
De Franse
Barbarella-strip
van Jean-Claude
Forest opende
hem de ogen, de
gelijknamige film
van Roger Vadim
kwam daar in
1968 overheen.
Het jaar daarop
debuteerde Manara
bij het Italiaanse
tijdschrift Genius,
en specialiseerde
zich in het ‘fumettineri’-genre: zwarte
comics, bevolkt
door geteisem en
antihelden.
Inmiddels zijn
we ruim vijftig
albums verder en
wordt Manara
gerekend tot de
grote Europese
exponenten van het
beeldverhaal. Hij
voelt zich verwant
aan de Amerikaanse
pop-art, maar nog
meer aan ‘maestro
Federico Fellini’.
BOEKEN
Livia Augusta: de machtigste
vrouw van Rome
Novità
November 2015
26
door LOTJE
Livia Augusta. De machtigste vrouw van
Rome is de titel van het boek van Matthew
Dennison, die als journalist schreef voor The
Times en Telegraph Magazine.
Het boek verscheen onlangs bij Kosmos en is een uitstekend
voorbeeld van de Britse geschiedschrijving, waarbij een
levensgeschiedenis is verweven met historische feiten.
Stukken interessanter dan een opsomming van data, als je
historisch wat wijzer wilt worden.
LEGITIMITEIT
Begin je te lezen over de familie en voorouders van Livia, dan
lees je over het Romeinse atrium, waar beelden stonden van
de Claudii familie die eeuwenlang censors en allerlei andere
ambtenaren leverden voor de Romeinse Republiek. Livia kwam
uit die familie en haar bekendheid in deze moest legitimiteit
verlenen aan de homus novus die Octavianus, de eerste keizer
van Rome was.
GIFMENGSTER
Het boek probeert een genuanceerd beeld te geven en dat
betekent de geschiedschrijving van Tacitus in context plaatsen
en ook aandacht geven aan andere bronnen. Het beeld van
Tacitus van Livia als gifmengster die alle andere potentiele
familiaire opvolgers van Octavianus om zeep hielp is wel erg
rigoureus. Dat is ook het beeld wat overgeleverd is door het
bekende boek en de BBC verfilming van I Claudius. Hoewel het
opmerkelijk is dat de familielijn van deze vrouw zorgde voor
de keizers van Rome in de eerste decennia van het keizerrijk,
Octavianus adopteerde Livia’s zoon Tiberius, probeert
Matthew Dennison:
Livia Augusta. De
machtigste vrouw
van Rome
€ 19,99
BOEKEN
Novità
November 2015
27
“
Dennison een mildere versie, of genuanceerde versie van Livia
neer te zetten.
Mooi is het om te lezen over de keuze van Livia’s haardracht
welke een traditionele keus was, een veilige keus. Zoals ook
haar man zichzelf wilde presenteren. Een veilige keus, zijn
alleenheerschappij. Livia stond achter hem en versterkte dat
beeld, met haar haardracht en op af beeldingen, portretten
en munten. Dit staat in schril contrast met de toeters en
bellen die Cleopatra droeg, de minnares van Octavianus’
rivaal: Marcus Antonius. Een teloorgang van Romeinse deugd
en soberheid moest men vrezen met dergelijke oosterse
frivoliteiten, zo leek het.
FASCINEREND
Livia Augusta is een fascinerend boek om te lezen. Het leest
als een roman, maar is meer dan dat. Een historisch verhaal
gebaseerd op feiten dat niet veel speculeert over gevoelens
of motieven van mensen. Het presenteert de feiten en oppert
mogelijkheden. Of ze slim was of uitgekookt, dat oordeel blijft
over aan de lezer. In ieder geval blijf je in bewondering achter
voor wat in ieder geval de machtigste vrouw van Rome moet
zijn geweest.
Bron: italieuitgelicht.nl, 8 september 2015
Het beeld
van Livia als
gifmengster
is wel weg
rigoreus
BOEKEN
Novità
November 2015
28
Robert Harris completeert
zijn Cicero-trilogie
door FRANK HELLEMANS
Dictator is het sluitstuk van de magistrale
historisch-politieke romantrilogie waarin
Robert Harris het Rome van Cicero en Caesar
weer tot leven brengt.
In november verschijnt Dictator, het slotdeel van Robert
Harris’ weergaloze trilogie waarin hij opkomst en ondergang
beschrijft van de bekende redenaar-politicus Cicero. Naar
aanleiding van deze finale worden ook ‘Imperium’ en ‘Lustrum’,
de vorige beide delen, reeds in oktober in een goedkope editie
bij uitgeverij Cargo heruitgebracht.
De Britse auteur Harris is gebiologeerd door macht en weet
als geen ander hoe hij de politieke arena, waarin macht het
hoofdingrediënt vormt, in beeld moet brengen. Hij kiest
daarvoor bij voorkeur het instrument van de historische
romanthriller.
CICERO-TRILOGIE
Met De officier over de Dreyfus-affaire in het Frankrijk van
het fin-de-siècle kreeg hij verleden jaar overal staande
ovaties maar zijn Romeinse historische romans zijn pas echt
grote klasse. In Pompeii bijvoorbeeld wist hij de strijd om de
controle over het systeem van de Romeinse watervoorziening
in een spannende thriller in te bedden, maar met zijn Cicerotrilogie schreef hij zijn meesterwerk.
In Imperium laat hij in een filmische openingssequentie het
Rome met zijn luxekwartieren van en voor de machtigen zien,
waarin Cicero als jurist carrière maakt. Cicero als ontluikend
advocaat krijgt de microbe van de politiek te pakken en wil
Robert Harris:
Dictator
€ 22,90
(Ebook € 14,99)
BOEKEN
Novità
November 2015
29
“
meedoen met de machtigen. In dit eerste deel toont Harris
op ongeëvenaarde wijze heel concreet hoe het er echt aan
toe ging bij de kiesstrijd op het Marsveld maar zoomt hij
vooral in op het gekonkel en gelobby om tot het kransje van
invloedrijken te kunnen behoren.
COCKPIT VAN DE MACHT
In Lustrum is Cicero eindelijk consul geworden maar wordt
hij voortdurend door tegenstanders - onder andere Catilina
- onder vuur genomen. Hij vraagt zich af of het wel de moeite
loonde om all the way te gaan tot hij consul werd en nu
voortdurend wordt tegengewerkt en belaagd.
Dictator, dat in november dus verschijnt, belooft vuurwerk.
Cicero geraakt dankzij de steun aan Caesar weer in de cockpit
van de macht maar wanneer in 44 voor Christus Caesar wordt
vermoord, krijgt hij het opnieuw moeilijk. Als Marcus Antonius
een monsterverbond sluit met Octavianus - de latere keizer
Augustus - wordt Cicero geslachtofferd.
Wie verlegen zit om een passend literair eindejaarscadeau,
kan nu al een voorschot nemen op deze trilogie. Wedden dat
de gelukkige, die dit geschenk in ontvangst mag nemen, je
eeuwig dankbaar zal zijn?
Bron: Knack.be, 7 augustus 2015
Harris is
gebiologeerd
door macht
en weet als
geen ander
hoe hij de
politieke
arena in
beeld moet
brengen
BOEKEN
Overige leestips
door ROB KAMP
FRIEDMAN
Friedman is correspondent van The Economist in Italië.
Hij kreeg naar aanleiding van zijn vorige boek over Italië,
Ammaziamo il Gattopadro van Berlusconi het verzoek om een
boek over hemzelf te schrijven. Berlusconi was verrast dat hij
in dat boek niet ongunstig was geportretteerd.
Friedman en Berlusconi hebben elkaar langdurig gesproken
voor het boek waarbij Friedman alles mocht vragen, ook
controversiële zaken. Ik zag Friedman ter promotie in een
uitzending van de BBC en kreeg niet de indruk dat Berlusconi
het achterste van zijn toch heeft laten zien.
Alan Friedman: Berlusconi. € 19,90
HOLLAND
Holland is bekend van meerdere fascinerende boeken over de
Oudheid en de Middeleeuwen, zoals Rubicon en Millennium.
Tom Holland: Dynastie. Opkomst en ondergang van het huis
van Julius Caesar. € 29,90
PACIFICO
In heel Europa protesteren mensen tegen de bestaande
politieke en economische orde. Ook in het verstarde Italië is
dat het geval. Ludovica en Lorenzo zijn welgestelde twintigers
die zich gevangen voelen in de verstikkende omhelzing van
hun familie. Financieel afhankelijk en gebonden door loyaliteit
voelen zij zich niet vrij in de verwezenlijking van hun ambities.
Ludovica runt de slechtlopende familieboekhandel en Lorenzo
studeert maar wil liever filmer worden. Als hij een beurs wint
voor New York gaat Ludovica hem achterna. Ondanks het
wilde leven in New York knaagt het bij Ludovica als Lorenzo
niet de getalenteerde artiest is die hij pretendeert te zijn.
Francesco Pacifico: Klasse. € 24,95
Novità
November 2015
30
TAAL
Novità
November 2015
32
Il caffè in lingua...
italiana
Se studi o parli la lingua italiana, ti aspettiamo
per fare quattro chiacchiere!
Informeel samenzijn en het Italiaans blijven oefenen! We
bieden de mogelijkheid aan studenten en liefhebbers, soci en
non-soci van de Dante Alighieri om elkaar te ontmoeten en
Italiaans te spreken. Ken je iemand die Italiaans spreekt en
wil blijven oefenen? Neem hem/haar mee naar het Caffè in
lingua....italiana.
- Gedurende een uur, een keer per maand, zal er in een
gezellige, ongedwongen sfeer met elkaar in het Italiaans
gekletst worden of over een bepaald thema gesproken
worden.
- Een van de docenten zal altijd aanwezig zijn.
- Je moet minimaal een jaar Italiaans hebben gestudeerd.
- Het is geen les, dus geen boek en geen huiswerk.
- Elke bijeenkomst kost € 5,00 en je betaalt de docent(e) als je
binnenkomt.
INFO
De bijeenkomst vindt
plaats op maandag
16 november,
van 10.00 uur tot
11.00 uur in Doppio
Nijmegen, Plein 44
nr. 90, Nijmegen.
Er gelden speciale
consumptieprijzen
voor de deelnemers.
Let op: de locatie is
gewijzigd!
AANMELDEN
Aanmelden kan
via de website.
Aanmelden is niet
verplicht.
— ADVERTENTIE —
UMBRIË EN MUZIEKFESTIVALS
Umbrie is de enige Italiaanse regio
die niet aan de zee grenst. Deze
rustige regio van Italie waar de tijd
lijkt stil te staan, heeft bergen, heuvels,
authentieke dorpen en een heerlijke
lokale keuken.
Wat veel mensen niet weten is dat er
in Umbrie iedere zomer een aantal
muziekfestivals van wereldfaam
worden georganiseerd.
Perugia is de hoofdstad van Umbrie
en een levendige studentenstad.
Ieder jaar wordt hier in de maand juli
Umbria Jazz georganiseerd, een groot
en bekend Jazz festival waar in het
verleden al grote namen optraden,
zoals Miles Davis, Sting, George
Benson, Santana, Mark Knopfler, BB
King, Herbie Hancock.
Eind juli wordt ieder jaar de Trasimeno
Blues georganiseerd. De concerten van
veelal beroemde blues muzikanten
hebben allemaal plaats in de omgeving
van het Trasimeense meer. Er zijn
betaalde voorstellingen, maar ook
iedere avond een gratis voorstelling
veelal op een dorpsplein of in het
plaatselijk park.
In Spoleto wordt ieder jaar een
klassiek muziek festival gehouden:
het Festival dei 2 Mondi Dit festival is
ieder jaar eind juni, begin juli. Spoleto
is een middeleeuws stadje op 1,5 uur
van Rome en vlakbij de Monti Sibbilini,
een walhalla voor natuurliefhebbers,
wandelaars en liefhebbers van een
goede lokale keuken.
Kom naar Umbrie op vakantie en
geniet van dit alles.
Lees meer over Umbrie op de blog:
www.villainumbria.com/nl/umbrie-blog.
Voor meer informatie over
vakantiehuizen in Umbrie:
www.villainumbria.com.
Wij spreken Nederlands.