Subarachnoïdale bloeding bij patiënten op de afdeling

Subarachnoïdale bloeding
bij patiënten op de
afdeling intensive-care en
medium-care
Uw familielid, vriend of vriendin is opgenomen op de afdeling
met een zogenoemde ‘subarachnoïdale bloeding’. Dit is een
bepaald type hersenbloeding. Naast de uitleg die u heeft
gekregen van de arts of de verpleegkundige kunt u in deze
folder de informatie over de aandoening nog eens rustig
nalezen.
Wat is een subarachnoïdale bloeding?
De hersenen worden omgeven door drie vliezen. Het middelste vlies wordt
arachnoïdea of spinnewebvlies genoemd. De ruimte tussen dit vlies en
het binnenste vlies dat direct tegen de hersenen aanligt, wordt de
subarachnoïdale ruimte genoemd. Deze ruimte bevat het hersenvocht,
de liquor, en omgeeft de gehele hersenen en het rug­gen­merg. In deze
ruimte lopen tevens de bloedvaten die de hersenen van bloed voorzien.
Indien een bloeding ontstaat vanuit een bloedvat in deze ruimte, spreekt
men van een subarachnoïdale bloeding.
Dit is dus een bloeding rondom de hersenen tussen de hersenvliezen.
Een dergelijke bloeding treedt vooral op tussen het veertigste en
vijftigste levensjaar. De verschijnselen zijn een zeer plotseling optredende
heftige en aanhoudende hoofdpijn en nekpijn.
Veel patiënten beschrijven een ‘knapje’ of slag in de nek.
Ook is er vaak sprake van misselijkheid en braken. Als de bloeding zeer
ernstig is, kan er beschadiging van hersenfuncties optreden met
bewustzijnsverlies of coma.
De bloeding ontstaat meestal doordat een zwakke plek in de wand van
een slagader is uitgestulpt en geknapt. Onder invloed van de bloeddruk
is deze zwakke plek in de loop der jaren uitgerekt tot een blaasvormige
uitstulping, die aneurysma heet. Dit type hersenbloeding kan ook
ontstaan bij een aangeboren vaatkluwen in de hersenen, bij een ongeval
met ernstig hoofdletsel. Het kan ook ontstaan wanneer een adertje knapt,
dit is een onschuldige vorm.
Figuur 1:van een normale slagader (1) tot slagader met uitstulping;
een aneurysma (3)
2
Een subarachnoïdale bloeding vanuit een aneurysma is een ernstige
aandoening. Een derde van de patiënten met een geknapt aneurysma
overlijdt al voordat het ziekenhuis bereikt kan worden. Als de bloeding
uit zichzelf snel tot stilstand komt, is de prognose sterk wisselend.
Het ziekbed kan lang zijn en tijdens deze periode is de prognose soms
moeilijk te voorspellen. Volledig herstel is mogelijk, maar ook ernstige
invaliditeit kan het gevolg zijn.
De aandoening komt niet vaak voor. Er zijn ongeveer duizend patiënten
per jaar in Nederland. In de regel is deze aandoening niet erfelijk, maar
in sommige families kan de kans op een aneurysma verhoogd zijn.
Andere risicofactoren zijn: roken, een hoge bloeddruk en alcoholmisbruik.
Diagnose
Voor het stellen van de diagnose is het specifieke verhaal van de patiënt
belangrijk. Als aanvullend onderzoek wordt een hersenscan gemaakt.
Als op de scan wordt gezien dat er bloed in de subarachnoïdale ruimte
aanwezig is, moet snel worden uitgezocht of de oorzaak een geknapt
aneurysma is. Hiervoor wordt meestal een vaatonderzoek gedaan, een
angiografie. Bij dit onderzoek wordt een katheter via de lies ingebracht
en opgeschoven tot de halsslagader. Door deze katheter wordt contrast­
vloeistof ingespoten. Hiermee kunnen de bloedvaten van de hersenen in
beeld worden gebracht en op foto’s worden vastgelegd.
Behandeling
Een aangetoond aneurysma moet snel worden behandeld om te
voorkomen dat er opnieuw een bloeding uit ontstaat. De plaats, de vorm
en de grootte van het aneurysma en de conditie van de patiënt bepalen
welke behandeling wordt uitgevoerd en wanneer deze zal plaatsvinden.
Er zijn twee mogelijkheden: coilen of clippen.
•B
ij coilen wordt via een katheter in de lies een aantal dunne spiraal­
vormige draadjes, coils, in het aneurysma gebracht. Het aneurysma
wordt zodanig opgevuld dat er geen bloed meer in kan komen.
Dit gebeurt onder narcose, maar het is geen operatie. Deze procedure
vindt plaats op de röntgenafdeling onder doorlichting. Coilen is soms
niet mogelijk omdat de plaats van het aneurysma niet met een katheter
bereikt kan worden of omdat het door de vorm niet kan worden
opgevuld met coils. Dan zal operatief clippen moeten plaatsvinden
3
Figuur 2: coilen
•B
ij clippen wordt een knijpervormig klemmetje, een clip, aangebracht
op de steel van het aneurysma, zodat er geen bloed meer in kan
komen. Dit gebeurt via een hersenoperatie onder narcose. Clippen is
ook niet altijd mogelijk. Bij ernstige hersenzwelling of als de conditie
van de patiënt te slecht is, moet de operatie worden uitgesteld.
4
Figuur 3: clippen
Complicaties
• Nieuwe bloeding: deze kan vlak na de eerste bloeding optreden maar
ook een aantal dagen later. Een tweede bloeding verloopt meestal
ernstiger dan de eerste. De prognose wordt er negatief door beïnvloed.
• Vaatspasmen of vaatkrampen in het hoofd: dit is een veel voor­
komende complicatie in de eerste twee weken na de subarachnoidale
bloeding. Door de vaatspasmen ontstaan vaatvernauwingen waardoor
de hersenen plaatselijk te weinig bloed kunnen krijgen. Er kan dan
hersenschade, een herseninfarct, ontstaan.
• Verstopping in de normale afvoer van het hersenvocht: hierdoor
ontstaat ophoping van het hersenvocht met verwijding van de
hersenkamers en een verhoogde hersendruk.
• Longoedeem: de longen houden dan veel vocht vast, waardoor
benauwdheid ontstaat.
• Hartritmestoornissen: deze zijn vaak onschuldig en goed te behandelen
met medicijnen.
5
Behandeling van de complicaties
• Voorkomen van de gevolgen van de vaatspasmen.
Om te voorkomen dat de hersenen extra schade oplopen wordt er voor
gezorgd dat ze optimaal worden doorbloed. Dit gebeurt met het geven
van veel vocht en het zorgen voor een hogere bloeddruk.
Ook wordt een medicijn tegen vaatspasmen gegeven. Dit medicijn,
nimodipine, werkt specifiek in de hersenen maar kan ook de bloeddruk
verlagen. Om de bloeddruk voldoende hoog te houden zijn er extra
medicijnen nodig. Deze medicijnen worden alleen op een afdeling
intensive- care en/of medium-care gegeven.
•V
oorkomen van verstopping van de afvoer van het hersenvocht
De afvoerkanaaltjes die normaal het hersenvocht afvoeren, kunnen
verstopt zijn geraakt door het aanwezige bloed. De druk in de
hersenen kan hierdoor fors toenemen. Dit is niet goed voor de
doorbloeding van de hersenen. Er wordt dan meestal een tijdelijke
drain in het hoofd of de rug ingebracht om het hersenvocht makkelijker
te laten aflopen. Met deze drain kan ook de druk in het hoofd gemeten
worden.
•B
ehandeling van longoedeem
Als het niet lukt om met medicijnen het vocht in de longen te laten
verminderen, kan het zijn dat kunstmatige beademing nodig is.
Kunstmatige beademing vindt altijd op de intensive-care plaats.
Opname op de afdeling intensive-care of medium-care
De behandeling van een patiënt met een subarachnoïdale bloeding vindt
in eerste instantie meestal plaats op de afdeling intensive-care of
medium-care. Een opname op deze afdelingen is een ingrijpende
gebeurtenis. De zorg voor de patiënt wordt vrijwel helemaal door de
verpleegkundigen overgenomen. Alle apparatuur en de vele snoeren,
slangen en infusen maken het vooral in het begin moeilijk om naar de
patiënt te kijken zoals u die kent.
De intensivist is de behandelend arts, maar de neurochirurg en de
neuroloog zijn direct bij de behandeling betrokken.
6
Verder verloop
Vaak is door de bloeding en de opgetreden complicaties hersen­schade
ontstaan. Deze kan mild zijn en voor het grootste deel herstellen, maar
soms kan er ook ernstige uitval van functies zijn.
Bijvoorbeeld verlammingen aan armen of benen, spraakproblemen of
moeilijkheden met het geheugen. Dit gebeurt gelukkig in de minderheid
van het aantal gevallen. Meestal treedt wel een lichte geheugenstoornis
op met daarbij concentratie­stoornissen en snelle vermoeidheid.
Ook dit kan allemaal verbeteren, maar daar kunnen maanden tot jaren
overheen gaan.
7
Vragen
Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen, dan kunt u terecht bij
de verpleegkundige die voor de patiënt zorgt.
Meer informatie
Voor algemene informatie kunt u ook terecht bij de balie patiënten­
voorlichting. Deze afdeling is gevestigd in de polikliniek direct rechts
naast de ingang. De balie is geopend op werkdagen van negen uur tot
twaalf uur, telefoon (020) 444 0700.
De Nederlandse Hartstichting heeft een informatielijn voor hart- en
vaatpatiënten en hun omgeving: telefoon (0900) 300 0300.
Websites:
• Nederlandse Vereniging van Neurochirurgen: www.nvvn.org
• Vereniging van Vaatpatiënten: www.shhv.nl
• Hersenstichting Nederland: www.better-go.to/hsn/hsn.cgi
207017
Verantwoording
De illustraties zijn overgenomen van de website van de Nederlandse
Vereniging van Neurochirurgen: www.nvvn.org
VUmc©
oktober 2005
www.VUmc.nl
8