Sub Sahara Afrika: aandeel in de wereld (rond 1990)

De Afrikaanse culturele
economie en geografie:
college inleiding in de regionale
geografie 2 oktober 2008
Sub Sahara Afrika: aandeel in de wereld (rond 1990)
Methode van de Amerikaanse geograaf John Cole
•
•
•
•
•
•
•
Bevolking: 10%
Grondgebied: 18%
Produktief Land: 13%
Zoet water: 15%
Fossiele brandstoffen: 4%
Mineralen: 18%
Totale natuurlijke hulpbronnen: 14%
• Natuurlijke hulpbronnen index: 137 (wereldgemiddelde 100)
• Economische index (BBP/capita): 25 (idem)
Afrika armoedeniveau
% onder armoedegrens van 1$/dag:
Ontw.landen Afrika
1990
28
45
2001
21
46
2007
19
41
Zie
http://www.un.org/millenniumgoals/pdf/m
dg2007.pdf
Rijk, maar toch arm
• Vele verschillende redenen:
• Natuurlijke omgeving: merendeels arme,
uitgeputte bodems, grote klimaatrisico’s
(m.n. droogte), = lage agrarische
arbeidsproductiviteit, weinig
surplusopbouw
• Of juist: vloek van de overvloedige natuur:
geen drang tot innovatie???
Klimaatfluctuaties in de Sahel,
voorbeeld Mali 1920-2000
Grote kans op ziektes (m.n. Malaria, nu ook hiv-aids):
ondermijnen van arbeidsinzet en hoge kosten; levenslange
effecten van ondervoeding op lichaam en geest
Effect van hitte en vochtigheid op arbeidsinzet
Veel mensen op ontoegankelijke plekken, ver van de kust
Lange, dure transportlijnen;
agro-ecologische barrieres N-Z en O-W
Lage investeringen in ‘modern’ onderwijs, geen aansluiting
bij de mondiale vereisten van geschoolde arbeid
Te dure en niet gedisciplineerde (geschoolde) arbeid
Sub-Sahara Afrika en de Wereld: verschillen in ‘human capital’
(wereldbank gegevens van rond 2000)
• Levensverwachting: SSA: 47 jaar
Wereld: 66 jaar
• Kindersterfte:
SSA: 162/1000 Wereld: 78/1000
• Analfabetisme:
SSA: 39%
Wereld: <15%
(onder volwassenen = > 15 jaar)
Andere soorten redenen
• Doorwerkende negatieve invloed van de koloniale tijd: gebrek aan
zelfstandig initiatief, gebrek aan ondernemerschap
• Uitbuitingsrelaties op wereldschaal: wat er aan export is wordt zeer
slecht betaald (m.n. landbouwproducten); Afrika subsidieert de
wereldeconomie
• Of juist: de wereld sluit zich af voor Afrikaanse producten en
overspoelt Afrika met dumpgoederen
• Slecht overheidsbestuur: ‘bad governance’: corruptie, kleptokratie,
interne uitbuiting, elite mergelt de bevolking uit. Doorwerken van
voor-koloniale patroon-client relaties
• Soms: ontwikkelingshulp maakt afhankelijk en zorgt ervoor dat elites
zich naar buiten toe moeten verantwoorden en niet naar de eigen
bevolking toe: ondermijnt democratie
• Etc.
Of toch: oorlog en geweld als schuldigen?
• Voortdurende onzekerheid door geweld, staatsgrepen en
(burger)oorlog of dreiging daarvan
• Veel van wat er aan fysiek kapitaal is opgebouwd gaat steeds weer
kapot door vernieling, gebrek aan onderhoud, diefstal
• Veel investeringen in menselijk kapitaal brengen te weinig op omdat
veel mensen te vroeg sterven
• Veel investeringen in sociale relaties (familie, religie, etnische
groep) verhinderen dat er geinvesteerd kan worden in ‘moderne’
ondernemingen of in de groei van het kleinbedrijf (‘culturele
barrieres’).
Enorme demografische
veranderingen
• Sub-Sahara Afrika: Van 100 miljoen in
1900 tot 600 miljoen in 2005
• Grote migratiebewegingen
• Nu: snelste urbanisatie ter wereld
• Maar ook grote verschillen binnen Afrika,
met bevolkingsachteruitgang in delen
zuidelijk afrika t.g.v. Hiv/aids
Urbanisatie West Afrika 1960-2020
De culturele economie
• In veel huishoudens: grote diversiteit aan
arbeidsactiviteiten en inkomensbronnen
• Van het productieresultaat:
• - afdrachten aan vele familieleden
• - aan de schoonfamilie (deels op krediet
verkregen bruid)
• - aan clanoudsten en etnische baasjes
• - en aan ‘consumptieexplosies’ (Ghana:
begrafenissen)
vervolg
• Maar ook afdrachten aan religieuze
leiders, aan lokale overheid, aan
vrouwengroepen en dorps/wijkprojecten,
aan eigenaars productiemiddelen (land,
water, gereedschap), aan centrale
overheid, aan leger/politie/milities, aan
politieke partij(en), aan ‘beschermers’,
kredietverleners, etc, etc
vervolg
• Van wat er dan overblijft kan een deel
worden geconsumeerd en een deel
worden verhandeld (barter) of verkocht,
vaak via lange verkooplijnen en met zeer
lage beloningen voor de primaire
producenten, zowel absoluut als relatief.
• En vaak gaat het productieresultaat ook
nog verloren door diefstal, geweld, oorlog,
brand, andere rampen
geweldskaarten
geweldskaarten
• Pax Christi
• 2003
Afrika begrijpen
• Alleen door combinatie van wetenschappelijke
inzichten:
• Vooral: klimatologie, bodemkunde, fysische
geografie, agro-biologie uit de betakant
• Vooral: demografie, sociale geografie, culturele
antropologie, culturele economie en ‘governance
studies’ uit de gammakant
• En prekoloniale, koloniale en contemporaine
geschiedenis uit de alfakant
• Plus toegepaste (sociaal-)medische kennis
• En inzichten uit overige culturele studies
Maar kijk uit voor tijdgebonden
beeldvorming....
Beelden: Wit over Zwart
Oudere beelden van Afrika: de raciale factor
racismebeelden
angstbeelden
Half devil and half child
Angstbeelden: tijdens de Apartheid
Angstbeelden
Missie om te beschaven
Maar wel superieur
Beelden: op expeditie met vele
Afrikaanse dragers
Wie leidt mag liggen, wie lijdt die loopt
Inderdaad: sterke negers dragen de nootjes naar de kust....
En ook bij Kuifje doen Afrikanen het werk
Beelden met een wereldwijde ‘impact’
Beelden van Afrika: taxihumor,
“sorry Sir I can’t start yet, I am not yet full”
Soms niet zo gek ver van de werkelijkheid...
Nodig
• Aandacht voor de grote verschillen binnen
Afrika:
• Klimaat van zeer droog tot zeer nat
• Bodems: van zeer vruchtbaar tot hopeloos
• Mensen: van zeer innovatief tot zeer behoudend
• Economie: van snel groeiend tot totaal in het
slop
• Governance: van goed en democratisch bestuur
tot grove onderdrukking en uitbuiting