Presentatie Leendert van Bree

Gezondheid in de leefomgeving
‘Kansen onder de nieuwe Omgevingswet’
Dr. Leendert van Bree
Een gezonde leefomgeving – wie wil dat nou
niet...?
Zijn er wetten, regels en instrumenten die
dat waarborgen…?
Of hangt ‘t juist af van een energieke
samenleving die zelf werkt aan een
hoogwaardige kwaliteit van de
leefomgeving…?
En gaat ‘t dan (vanzelf) goed…?
Leendert van Bree | Gezondheid in de NOw | 19 mei 2016
2
Drieluik ontwikkeling gezonde leefomgeving
Gezondheidsbescherming
Gezondheidsbevordering
Extractieve
economie
Leendert van Bree | Gezondheid in de NOw | 19 mei 2016
Duurzaam welzijn
Inclusieve
economie
3
Dynamiek in denken over gezonde leefomgeving
Gezondheid als milieuhygiëne
- beschermende omgeving
Gezondheid als leefbaarheid, sociale inclusiviteit, gezondheidsbevordering,
gezonde leefstijl en gezond gedrag
- faciliterende omgeving
Gezondheid als het vermogen om je aan te passen en je eigen regie te
voeren, in het licht van de sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het
leven
- adaptieve en zorgzame omgeving
Gezondheid en kwaliteit van leven als intrinsiek kapitaal van duurzaamheid
- duurzame omgeving
Leendert van Bree | Gezondheid in de NOw | 19 mei 2016
4
Positieve gezondheid
Leendert van Bree | Gezondheid in de NOw | 19 mei 2016
55
Dynamische interactie tussen omgeving,
mens en gezondheid
• Dynamiek in denken en doen
• Naast technocratisch nu ook sociaal imperatief
• Transformaties op het niveau…
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Naast milieu nu ook omgevingskwaliteit
Naast milieuhygiëne nu ook volksgezondheid en gedrag
Naast sectoraal nu ook integraal en verbindend beleid
Slimme en gezonde steden
Agenda Stad
NWO SURF
EU Urban Agenda / IABR2016 / Innovatie Expo 2016 / WHO Healthy Cities
/ Eurocities
Naast een ‘Green Deal’ nu ook een ‘Health Deal’
Kansen in de nieuwe Omgevingswet
Leendert van Bree | Gezondheid in de NOw | 19 mei 2016
6
Milieuhygiëne en gezondheid (1970-heden)
Reductie van negatieve, externe effecten van milieufactoren
(vooral via sectoraal (klassiek) beleid)
luchtverontreiniging
geluid
straling
stoffen
binnenmilieu
externe veiligheid
-------------------------------------------------kwantitatieve risicoschatting, uniform risicobeleid
emissiebeperkingen / milieunormen (EU, NL)
sanering van slechte milieucondities
Leendert van Bree | Gezondheid in de NOw | 19 mei 2016
7
Traditionele milieuhygiene loopt tegen grenzen
aan…
•
•
•
•
•
•
•
•
Verschillende gezondheidsrisico’s zijn onvergelijkbaar
Normen hebben verschillende achtergronden en niveaus van onzekerheid, en dus ook
verschillende veiligheidsmarges
Gezondheidskundige betekenis van onder- of overschrijding van normen is onzeker
Voldoen aan de norm levert verschillende kosten en baten en garandeert nog geen
gezondheid
Hoe risico’s te reduceren als er geen norm voor is?
Milieu- en omgevingsbeleid heeft ‘t lastig bij de vraag om politieke en maatschappelijke
steun
Maar…. het is wel een succesverhaal vanuit een technocratisch
sturingsprincipe!
RIVM 2014 rapport ‘Gezondheid en veiligheid in de nieuwe omgevingswet’
Leendert van Bree | Gezondheid in de NOw | 19 mei 2016
8
Ont
Modern
kader voor
gedifferentieerd
(nuchter) omgaan
met risico’s
(IRGC 2005)
Leendert van Bree | Gezondheid in de NOw | 19 mei 2016
9
Gezondheid en veiligheid in de Omgevingswet:
Doelen, normen en afwegingen bij de kwaliteit van
de leefomgeving (RIVM, 2014)
•
•
•
•
•
Normen zijn van belang voor de kwaliteit van de leefomgeving als middel tot
sanering van bestaande risico’s en preventie van nieuwe risico’s (basisniveau).
Meer (risico-)samenhang aanbrengen tussen de wetgeving in sectoren ruimte,
water, milieu en natuur.
Gezondheidskundige betekenis van onder- of overschrijding van een norm moet
duidelijker, en gebruik daarbij ook de instrumenten als blootstelling, geschat
risico en stapeling van risico’s voor betere sturing op gezondheid en veiligheid.
Houd rekening met morele dimensies bij afwegingen over onzekere, complexe of
omstreden risicoproblemen waarbij schadelijke effecten worden vermoed.
Tijdige dialoog met en inzicht voor bewoners, bedrijven en overheden, met ook
aandacht voor gunstige omgevingsfactoren en eventuele voorzorgsmaatregelen.
Leendert van Bree | Gezondheid in de NOw | 19 mei 2016
10
Verfijning én
modernisering van
milieubeleid
- Naast normen ook waarden
(effectief sturen op blootstellingen risicoreductie)
- Koppel mee met slimme en
gezonde stad van de toekomst
(gezondheidsbevordering en
duurzaam welzijn)
Leendert van Bree | Gezondheid in de NOw | 19 mei 2016
11
Verfijnen van luchtbeleid en effectieve
maatregelen (verkeer) via een roetindicator
van fijnstof (Rotterdam, 2008)
Leendert van Bree | Gezondheid in de NOw | 19 mei 2016
12
Verfijnen én moderniseren van geluidbeleid via ‘soundscape’
en ‘nature-based’ aanpak
Leendert van Bree | Gezondheid in de NOw | 19 mei 2016
13
Gezonde stedelijke (eco)structuren (o.a. City Blueprint)
Ruimte voor aanwezigheid van water en
natuur in de binnenstad van Singapore
Leendert van Bree | Gezondheid in de NOw | 19 mei 2016
14
Meekoppeling met een slimme en gezonde
omgeving van de toekomst
Leendert van Bree | Gezondheid in de NOw | 19 mei 2016
15
‘Healthy urban living’, met alle
gezondheidsperspectieven vertegenwoordigd
Lang, gezond, vitaal, sociaal en zelfstandig samenleven, in schone, veilige,
prettige, duurzame, zorgzame en economisch welvarende steden!
www.rivm.nl
Leendert van Bree | Gezondheid in de NOw | 19 mei 2016
16
Eenvoudig Beter
Leendert van Bree | Gezondheid in de NOw | 19 mei 2016
17
Kansen voor een gezonde leefomgeving
De (nieuwe) Omgevingswet biedt (meer)
mogelijkheden om de (gezonde) kwaliteit
van de leefomgeving actief aan te pakken
op het gebied van
• gezondheid, veiligheid, milieu en
ruimtelijke kwaliteit.
Een van de kernpunten is de integrale
aanpak bij plannen en projecten.
De gemeente moet een omgevingsplan
opstellen, en liefst ook een strategische
omgevingsvisie.
Leendert van Bree | Gezondheid in de NOw | 19 mei 2016
18
Amendementen NOw
Leendert van Bree | Gezondheid in de NOw | 19 mei 2016
19
Platform 31 (S&RO, 2016)
Omgevingswet geeft gezondheid plek (terug) in
het ruimtelijk-economische domein
Nu gezondheid is opgenomen in de nieuwe Omgevingswet, liggen er uitgelezen
kansen om het thema op een ander niveau dan voorheen zijn plek te geven in
het ruimtelijk domein.
Naast het niveau van projecten, biedt de wet kansen om op niveau van
stadsdelen en de gehele stad gezondheid te agenderen en in projecten
te verankeren.
Het gaat verder dan alleen vasthouden aan milieu-indicatoren!
Vragen die steden zich moeten stellen: hoe werkt een stad op strategisch niveau
aan gezondheid, hoe kan deze zich positioneren in pleinen, parken en openbare
ruimte, groenstructuur en fiets- en wandelpadennetwerk en welke projecten
dragen wel en welke dragen niet bij aan de gezondheid?
Leendert van Bree | Gezondheid in de NOw | 19 mei 2016
20
Gezondheid, Omgeving en de Wet (1)
Grondwet
Wet publieke gezondheid (Wpg)
Volgens de Grondwet moet de overheid zorgen
voor bescherming en verbetering van het
leefmilieu.
Het Rijk vervult deze zorgplicht door een minimum
milieukwaliteit te garanderen – milieunormen in het
omgevingsrecht.
Dat blijft ook zo onder de nieuwe Omgevingswet
(NOw).
In de Now het bereiken en in stand houden van een
gezonde fysieke leefomgeving als maatschappelijk doel
gesteld.
Maar gezondheid is geen norm of toets.
Blijft een gezonde(re) leefomgeving gewaarborgd onder
de NOw?
Wordt Eenvoudiger ook Beter in die zin…?
Zorgplicht voor hoogwaardige(r)
leefomgevingskwaliteit neergelegd bij gemeenten.
Zorg voor bevordering algemeen gezondheid en van
risicogroepen in het bijzonder.
College B&W moet op grond van artikel 2, 2e lid, onder
c, bij bestuurlijke beslissingen de gezondheidsaspecten
op het terrein van de fysieke leefomgeving bewaken
(gezondheidsbescherming, gezondheidsbevordering, en
maatregelen voor het voorkómen en het vroegtijdig
opsporen van ziekten).
Voor een goede afweging kan het College B&W, op grond
van artikel 16, advies vragen aan de GGD.
Jurisprudentie laat zien dat als gemeenten aan
milieunormen voldoen, ze gezondheid in ruimtelijke
plannen voldoende hebben geborgd.
Zie ook http://www.loketgezondleven.nl/gemeente-enwijk/gezondheidsbeleid-maken/wettelijke-kaders
Leendert van Bree | Gezondheid in de NOw | 19 mei 2016
21
Gezondheid, Omgeving en de Wet (2)
Neem gezondheid en welzijn (vroeg) mee bij het vaststellen van een gewenste
omgevingskwaliteit en bij (ruimtelijke) afwegingen rondom omgevingsbeleid!
•
•
•
•
•
•
Verbind de NOw en de Wpg
De NOw biedt daarvoor mogelijkheden via instrumenten als Omgevingsvisie,
Omgevingswaarde, Omgevingsplan, Programma en Projecten.
Maak gezondheid en welzijn een kwaliteitsdoel in omgevingsbeleid
Neem gezondheid en welzijn als belang (vroeg) mee bij RO en gebiedsontwikkeling
Gebruik de co-creatieve, energieke samenleving als dialoog en productiemechanisme
Want… ‘Gezondheid is een duurzaam belang van ons allemaal’
www.platformgezondontwerp.nl
www.uu.nl/duurzaamheid
www.pbl.nl
www.kchul.nl
www.rijksoverheid.nl/ministeries/ienm
Gemeente als deelnemer én choreograaf in een ‘Health deal’!
Leendert van Bree | Gezondheid in de NOw | 19 mei 2016
22
Naast een ‘Green Deal’ nu ook een ‘Health deal’
Gezondheid en welzijn als uitgangswaarden bij duurzaam
omgevingsbeleid, óók onder de nieuwe Omgevingswet!
•
Kansen voor (meekoppeling met beleidsopgaven bij) RO, energie, mobiliteit, voedsel,
bereikbaarheid, stedelijke infra, openbare ruimte, wonen, gebouwen, werken,
ontmoeten, cultuur, participatie en zorg.
•
Gezonde mensen en gezond stedelijk leven als bijdrage aan concurrentiekracht en
vestigingscondities.
•
Verbinden van domeinen milieu, ruimte, sociaal, gezondheid en economie.
•
Via een co-creatieve energieke samenleving.
•
Via nieuwe waardencreatie- en businessmodellen.
•
Via een gedragen kennisagenda en uitvoeringsprogramma.
Leendert van Bree | Gezondheid in de NOw | 19 mei 2016
23
In een ‘Health Deal’ ben je bezig met...
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Verkenning van gezonde verstedelijking (‘Healthy urban living’)
Verbinding met andere beleidsdomeinentrajecten
Ontwerpen van effectieve interventies
‘Lerende’ samenleving’
Monitoring- en evaluatie
Met project op het gebied van:
• Infrastructuur, (actieve) mobiliteit en landschapsontwikkeling
• Openbare ruimte (‘groen en blauw’), leefbaarheid en gezonde leefstijl
• Transformatie gebouwde omgeving in gezond wonen, werken en verblijven
• Sociale programma’s voor reductie SEGS
• Gezondheidszorg, zelfredzaamheid en buurtontwikkeling
• Gezonde verstedelijking als positieve factor bij economische vitaliteit
• Nieuwe waardencreatie en (multifunctionele) business modellen
• Co-creatie | gaming | governance | living lab experimenten
7. Kansen in de nieuwe Omgevingswet
Leendert van Bree | Gezondheid in de NOw | 19 mei 2016
24
(Ruimtelijke) Opgaven voor Gezondheid
1. Gezondheids- en welzijnsagenda |koppeling aan groei en innovatie.
2. Gezond, leefbaar en aantrekkelijk | Infrastructuur, mobiliteit, openbare ruimte,
voorzieningen, cultuur, identiteit, en woon-, werk- en vestigingsklimaat.
3. Zorgzaam, participatie en zelfredzaam | Passende zorginfrastructuur (ziekenhuis,
zorglijn) | mantelzorg | sociaal kapitaal | participatie | opvang decentralisaties | innovatie
in woon-zorg arrangementen | (huis)technologie en bereikbare (e-)zorg | maatwerk.
4. Slimme en gezonde verstedelijking als positieve factor bij (regionale)
economische ontwikkeling.
5. Gebiedsontwikkeling nieuwe stijl, RO en uitnodigingsplanologie | Moderne
waardenperspectieven, financieringsmodellen en investeringsagenda’s.
6. (Sociale) Transitie naar ‘Omgevingsbeleid.NEXT’
Leendert van Bree | Gezondheid in de NOw | 19 mei 2016
25
Dank u voor uw aandacht!
[email protected]
[email protected]
@leendertvanbree
http://www.uu.nl/staff/LvanBree
http://www.uu.nl/en/research/sustainability/research/healthy-urban-living
Leendert van Bree | Gezondheid in de NOw | 19 mei 2016
26