vermogensbeheer voor beleidsbepalers in de pensioensector

VERMOGENSBEHEER
VOOR BELEIDSBEPALERS
IN DE PENSIOENSECTOR
NYENRODE. A REWARD FOR LIFE
1
2
INLEIDING
De pensioensector is in beweging als nooit te
voren. Ook economische relaties en financiële
marktenveranderen in ongekend tempo. Zo zijn
markten het afgelopen decennium complexer
geworden en sterker met elkaar verweven dan
voorheen. Klassieke portefeuilletheorieën
worden door de praktijk ingehaald. Met nieuwe
wet- en regelgeving, eisen aan transparantie,
eisen aan duurzaam beleggen en deskundigheid
wordt geprobeerd om een nieuw, meer solide,
pensioenstelsel vorm te geven.
Nyenrode Business Universiteit heeft als antwoord
op deze ontwikkelingen en de roep om (aantoonbare)
deskundigheid en praktische vaardigheden een
uniek en exclusief maatwerkprogramma ontwikkeld:
‘Vermogensbeheer voor beleidsbepalers in de
pensioensector’.
3
VERMOGENSBEHEER
VOOR BELEIDSBEPALERS
IN DE PENSIOENSECTOR
WAAROM SPECIFIEK AANDACHT VOOR
VERMOGENSBEHEER
CENTRALE DOEL VAN HET PROGRAMMA
•Ons doel is dat elke deelnemer na afloop ‘gewapend’
•De pensioenen staan onder druk en bestuurders
is met de juiste vragen;
staan in de schijnwerpers ;
•De antwoorden hoeft u zelf niet te geven, maar de
•Financiële markten zijn complexer geworden en
‘geruststelling’ dat u de ‘juiste’ vragen kunt stellen
sterker met elkaar verweven dan ooit;
en kritisch kunt doorvragen is ons primaire doel;
•De snelheid waarmee de markten veranderen
•Het programma gaat ook om het vergroten van in-
neemt toe en de verandering is vaak abrupt;
zicht, toepassen in de praktijk, verbreden van com-
•De risico’s convergeren naar elkaar toe;
petenties, eigen afwegingen kunnen maken, het
•Economische relaties van de afgelopen 30 jaar
challengen van het beleid en het volwaardig deelne-
gelden niet meer voor de komende 10 jaar;
men aan de besluitvorming binnen uw fonds (op
•Lange termijn beleggen en risicomanagement
operationeel niveau, zie hierna).
hebben een andere dimensie gekregen;
VOOR WIE?
•Klassieke portefeuilletheorieën en ALM worden
Bestuurders en (mede)beleidsbepalers in de pensioen-
door de praktijk ingehaald;
•De toezichthouder en de maatschappij verwachten
sector die direct of indirect met vermogensbeheer te
maken hebben.
dat het bestuur verantwoord handelt;
•Maar hoe doet u dat in een wereld die versneld
DUUR EN LOOPTIJD
verandert?
Het program omvat vijf dagen verspreid over 5 maan-
•Een wereld waarin van u geëist wordt dat u
den op Nyenrode Business Universiteit. De dagen du-
deskundiger en meer in control bent;
ren van 08.00 uur tot 16.00 uur. Daarnaast neemt u deel
•Een wereld die eist dat een pensioenfonds
aan een online programma, waarvan de tijden (en in-
duurzaam belegt;
•Hoe anticipeer je als bestuurder of beleidsbepaler
tensiteit) worden afgestemd op de agenda van de groep
deelnemers.
op al deze veranderingen?
4
ONDERWERPEN DIE IN DIT PROGRAMMA
AAN BOD KOMEN:
betreffende vermogensbeheer (zoals lid beleggings­­­
­
commissie).
•Lange termijn strategisch beleggingsbeleid;
VOORAFGAANDE ONLINE KENNISTEST
•Economische inzichten, structuurbreuken in de
We testen de (deskundigheids)niveaus voorafgaand aan
economie;
•Inzicht in inflatie, rente, UFR en drivers economie;
het programma door middel van een persoonlijke online
•Vernieuwende inzichten in financiële markten en
kennistest. We kunnen het programma zodoende optimaal aanpassen aan het niveau en de wensen van de
zwarte zwanen;
•Gebruik van derivaten;
deelnemers. Deelnemers kunnen zich vooraf desgewenst
•Fiduciair beheer / manager selectie;
of indien nodig op maat en met een specifiek programma
•Portefeuilleconstructie, implementatie en assessment
online voorbereiden.
beleggingsbeleid;
•nFTK, toezicht, risicohouding; welke risico’s zijn er en
Op basis van de kennistest stellen we in overleg een diagnose op in relatie tot de context van het eigen fonds. Ook
welke meten we?;
•Duurzaam vermogensbeheer;
formuleren we voor elke deelnemer ‘persoonlijke leer-
•ALM en Balansmanagement.
doelen’ met betrekking tot het basis- en operationeel
niveau.
DRIE NIVEAUS
Gezien de aard en uniciteit van de pensioensector, de
Iedere deelnemer kan op het eigen kennisniveau starten
verantwoordelijkheden van bestuurders en beleidsbepa-
en heeft daarom een andere (type) hoeveelheid informa-
lers en uitgaande van de actualiteit, de speerpunten van
tie nodig. Het merendeel van de online informatie is be-
de DNB, de eisen aan deskundigheid, de vereiste eigen
schikbaar in de vorm van interactieve online modules,
expertise en de actuele in de financiële markten, hante-
videoclips, documenten, of het bijwonen van enkele on-
ren we een drietal deskundigheidsniveaus in het pro-
line meetings. We sluiten het programma af met een
gramma.
tweede kennistest.
- Basis ‘Vermogensbeheertaal’ kunnen spre-
WAT MAAKT DIT PROGRAMMA UNIEK?
ken en basiskennis vermogensbeheer;
- OperationeelJuiste vragen kunnen stellen, kunnen
doorvragen en beleid kunnen challen-
•Unieke combinatie van online learning en plenaire
sessies op Nyenrode
•U zit echt zelf “aan de knoppen” met de speciaal
gen;
- Expert Specialisatie vermogensbeheer binnen
ontwikkelde Portfolio Manager en Pensioen simulatie
software – u brengt zo uw strategisch beleid in de
het bestuur.
“virtuele” praktijk
We houden nadrukkelijk rekening met de (veranderende)
•U leert mythes te onderscheiden van de werkelijkheid.
deskundigheids- en geschiktheidseisen diede DNB en
•Na dit programma kijkt u met een meer kritische (en
AFM hebben geformuleerd. Na afronding van het pro-
wellicht meer realistische) blik naar de economie en
gramma voldoen de deelnemers aan het vereiste (hoog-
de financiële markten èn de interactie daartussen.
ste) deskundigheidsniveau. Het basisniveau is nodig om
•Iedere deelnemer kan vanaf zijn/haar eigen kennisni-
‘de vermogensbeheertaal’ te kunnen spreken en vol-
veau en tempo toewerken naar de plenaire sessies op
doende kennis te hebben om samen met andere be-
minstens operationeel niveau.
stuursleden aan het operationeel programma (en de dis-
•Onafhankelijke topexperts uit de wereld van
vermogensbeheer en pensioenen staan tot uw
cussies) deel te kunnen nemen.
beschikking, zowel online als plenair. Individueel
Gezien het specifieke belang van vermogensbeheer voor
de sector, zal elke bestuurder (uiteindelijk) op ‘operatio-
maatwerk staat centraal.
•Het geeft u niet alleen inzicht in wat u nog verder aan
neel niveau’ moeten kunnen functioneren. Het expert­
kennis wilt ontwikkelen maar toetst ook het al
niveau duidt op een specialisatie binnen het bestuur
geleerde.
5
•Uw eigen kennis en competenties brengen we
DOELSTELLINGEN
VAN HET PROGRAMMA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
in kaart met behulp van een assessment en een
eindmeting.
Met behulp van de Pensioen en Portfolio
Manager simulatie gaan we ervaren wat
de beleggingen van het pensioenfonds
eigenlijk “doen”.
•Het programma is deels online geheel op maat
voor u als individu, uw fysieke reistijd wordt
beperkt. De wijze waarop u dit programma
doorloopt is interactief.
We gaan in op de veronderstellingen die
ten grondslag liggen aan het beleid en
toetsen de – impliciete èn expliciete –
beleggingsveronderstellingen van het
bestuur (“investment beliefs”).
•Zelfwerkzaamheid is vereist maar dat kunt u in
uw eigen tempo op uw eigen wijze inpassen.
MAATWERK EN WERKWIJZE
We beschouwen wanneer welke
investment beliefs gelden en welke
mogelijk op mythes berusten.
Na afloop bent u “gewapend” met de juiste vragen. De antwoorden hoeft u zelf niet te geven maar
de “geruststelling” dat u de ‘juiste’ vragen kunt
Welke risico’s loopt het bestuur bij de
beleggingen te onderscheiden in
bedoelde en onbedoelde/onbewuste
risico’s?
stellen en kritisch kunt doorvragen is ons primaire
doel.
We gaan in op de beperkingen van – de
gereedschapskist van – het huidige
risicomanagement, ALM en gehanteerde
risico maatstaven en dragen alternatieven
aan.
Alles staat in het teken van ervaringsgericht leren.
We bespreken hoe zowel bestuurders als
toezichthouders zich soms onvoldoende
bewust zijn van de risico’s, c.q.
onbedoelde neveneffecten, die er aan de
gehanteerde risicomaatstaven kleven en
wat de gevolgen daarvan zijn geweest of
weer kunnen zijn.
fondsen hebben we een tailor made inhouse pro-
We besteden een gehele dag (met cases)
aan de ins en outs van duurzaam
beleggen.
stukken van een bestuur en een BAC voor het pro-
Individuele begeleiding en coaching maakt daar
onderdeel van uit. We stoppen pas als uw persoonlijke leerdoelen zijn gerealiseerd. Voor een aantal
gramma gemaakt. Dat is eveneens mogelijk.
Na afronding van het programma voldoet u aan het
vereiste deskundigheidsniveau en krijgt u een certificaat. We gebruiken reële (geanonimiseerde)
gramma. Dit houdt in dat we u niet zullen overladen met een “stortvloed” aan theoretische kennis
Vervolgens gaat u aan de hand van wat u
geleerd heeft uw beleggingen beoordelen
en deze vervolgens op maat aan hand van
de Portfolio Manager simulatie “testen”.
maar u vooral mee willen geven hoe u op basis van
“common sense” en een beperkte hoeveelheid
kennis (alleen de hoogst noodzakelijke theoretische kennis zullen we behandelen) in staat moet
Individuele begeleiding en coaching
maakt daar onderdeel van uit. We
stoppen pas als uw persoonlijke
leerdoelen zijn gerealiseerd.
zijn om het vermogensbeheerbeleid te doorzien,
aan te sturen, c.q. te (laten) beoordelen.
Vandaag leren, morgen toepassen brengen we concreet in de praktijk. Ook voorbeelden, cases en de
pensioensimulatie dragen bij aan de actualiteit en
realiteit van het fonds en de bestuurders. Centraal
staat het kunnen challengen van de (voorgenomen)
besluiten van de beleggingscommissie door de
deelnemers. Op basis van de uitkomsten van de
challenge wordt bepaald of er een aanvullende
casestudie wenselijk is op een bepaald thema.
6
Maatwerk staat centraal (zelftest, online individueel programma, coaching, simulaties, individuele
leer- en werkvormen en wensen van deelnemers).
Hoogwaardig academisch, maar tevens hands-on,
praktisch toepasbaar en gevarieerd.
EXPERTS/DOCENTEN
•Peter Borgdorff
•Dr. Pieter van Foreest FRM
•Drs. Thijs Jochems
•Mr.drs. Peter Kolthof
•Ir. Simon Meijlink
•Drs. Robert van Loon
•Diverse gastsprekers
-Alle experts hebben ruime ervaring in de pensioensector en beschikken over een brede en diepe kennis en ervaring van de internationale beleggingswereld;
-Alle experts hebben als belangrijkste motivatie
dat ze het vergroten van de kennis en kunde van
de bestuurders van groot maatschappelijk belang vinden;
-De experts hebben ruime ervaring met soortgelijke hoogwaardige maatwerkprogramma’s en
zijn onafhankelijk.
7
“DE OPLEIDING HEEFT DE JUISTE DIEPGANG EN SCHERPTE OM DE KRITISCHE
VRAGEN AAN DE FIDUCIAIR- OF VERMOGENSBEHEERDER TE KUNNEN STELLEN.
DE SPREKERS WAKKEREN DE DISCUSSIE AAN DOOR DE THEORIE MET
PRAKTIJKVOORBEELDEN TE BETWISTEN. DE PRAKTIJKVOORBEELDEN DIE
WORDEN AANGEREIKT ZIJN DIRECT TOEPASBAAR. IN ONS KOMENDE MAGAZINE
ZAL OP EEN EENVOUDIGE MANIER TRANSPARANTIE WORDEN GEGEVEN OVER DE
FUNCTIE VAN DE VERSCHILLENDE BELEGGINGSCATEGORIEËN BINNEN ONZE
BELEGGINGSPORTEFEUILLE. DE COMBINATIE TUSSEN ENKELE BIJEENKOMSTEN
IN HET KASTEEL EN DE WEKELIJKSE ONLINE WEBINARS IS DE PRAKTISCHE
OPLOSSING VOOR DE DRUKKE AGENDA’S. HET PROGRAMMA IS EEN GOEDE
AANVULLING OP HET EXECUTIVE PENSION PROGRAM VAN NYENRODE.”
EEN VAN ONZE DEELNEMERS:
DRS.ING. RAJESH GROBBE, BESTUURSBUREAU BPF KOOPVAARDIJ
PROGRAMMA ONDERDELEN
DAG 1 | 8.00 – 16.00 | SETTING THE SCENE
08.00 – 10.30
KERNVRAGEN VERMOGENSBEHEER IN DE PRAKTIJK
-
-
-
-
-
-
-
Inventariseren leerdoelen en kennismaking deelnemers
Kernvragen beleggingsproces en expliciteren vooronderstelingen.
Lange termijn strategisch beleggingsbeleid, bouwstenen en scenario’s.
Raamwerk voor bouwen en toetsen vermogensbeheer pensioenfondsen.
Economische inzichten, inzicht in inflatie, rente en drivers economie.
ALM, strategische beleggingsmix en eerste challenge beleid.
Groepsopdracht dag 2.
11.00 – 12.30
KERNVRAGEN VERMOGENSBEHEER IN DE PRAKTIJK (VERVOLG)
13.00 – 16.00
FINANCIËLE MARKTEN, FINANCIËLE PRODUCTEN EN MYTHES
- Financiële markten, financiële producten en mythes.
- Taal en begrippen van de financiële markten en producten.
- Mythes en heilige huisjes in de pensioensector.
- Wensen en leerdoelen uit het online deel.
- Welke spelers en producten zijn er op de markten.
- Invloed op risico- en rendementsparameters op korte- en lange termijn.
-Impact van derivaten op marktgedrag: swaps, futures, ETF’s en forwards op rente-,
aandelen- en grondstoffenmarkten.
- Impact van central clearing en andere regulatory interventies.
- Het gebruik van derivaten en challenge investeringsvoorstel.
- Groepsopdracht (analyse BAC-voorstel) en vooruitblik online programma.
8
DAG 2 | 08.00 – 16.00 | STRATEGISCH VERMOGENSBEHEER
08.00 – 10.30
VERTALEN VAN AMBITIES NAAR VERMOGENSBEHEER
-
-
-
-
-
-
11.00 – 12.30
Kernvragen beleggingsproces en expliciteren vooronderstelingen.
Lange termijn strategisch beleggingsbeleid, bouwstenen en scenario’s.
Investment beliefs, aannames, risk appetite en financiële realiteit.
Portefeuilleconstructie, implementatie en assessment beleggingsbeleid.
Challenge fiduciair beheer en ALM.
Challenge/assessment portfolio.
GASTCOLLEGE DNB: NFTK EN VERMOGENSBEHEER
- Dilemma’s en mythes rond wet- en regelgeving betreffende vermogensbeheer.
13.00 – 16.00
DIRECT EN INDIRECT BELEGGEN IN VASTGOED
-
-
-
-
-
-
Kernvragen beleggingsproces in relatie tot vastgoed(portefeuilles).
Vastgoed, benodigde infrastructuur, adviseurs en integriteitsrisico’s.
Lange termijn strategisch beleggingsbeleid, scenario’s en vastgoed.
Toezicht DNB en vastgoed.
Challenge vastgoedportefeuille (wel/niet uitbreiden portfolio?).
Groepsopdracht (analyse BAC-voorstel) en vooruitblik online programma.
9
DAG 3 | 08.00 – 16.00 | BALANS- & RISICOMANAGEMENT IN DE PRAKTIJK
08.00 – 10.00
BALANSMANAGEMENT, RISICOMANAGEMENT EN NFTK
- Wat is balansmanagement en wat heb je ervoor nodig?
- interactie tussen verplichtingen en beleggingsbeleid.
- interactie tussen deelnemers en het pensioenfonds.
- Rol bestuur versus uitvoeringsorganisatie, externe managers en adviseurs?
-Casus balansmanagement: welke toets criteria en voldoet het “eigen”
balansmanagement daaraan?
10.15 – 12.00
RISICOMANAGEMENT EN HET TOEZICHTKADER
-
-
-
-
-
-
-
-
12.30 – 14.30
KERNVRAGEN VERMOGENSBEHEER IN DE PRAKTIJK
-
-
-
-
-
-
-
-
15.00 – 16.00
Impact van het Toezichtkader op uw risicomanagement?
Welke risico’s identificeren we in het Toezichtkader en hoe meten we die?
Welke andere risico’s zijn er, niet-meetbaar, hoe gaan we daarmee om?
Pro actief risicomanagement en balansmanagement.
Risicohouding,-appetite, -profiel & uitbesteding.
nFTK, kaders, toezicht, risicohouding DNB en in control statements.
Voorbeelden en casus risico dashboard.
Casus risicomanagement en ABTN.
Kernvragen beleggingsproces en vooronderstellingen.
Kennis en skills voor beleggen in verschillende asset classes.
Selectie van adviseurs en managers.
Challenge fiduciair beheerders (casus).
Hoe de keten te managen?
Challenge bestuur en bestuurders.
Challenge veronderstellingen, criteria, gereedschapskist en BAC.
Groepsopdracht (analyse BAC-voorstel) en vooruitblik online programma.
DE PRAKTIJK: VERMOGENSBEHEER EN PFZW
-
-
-
-
Kernvragen beleggingsproces in relatie tot PFZW.
Duurzaam vermogensbeheer (vooruitblik dag 4).
Interactieve discussie met Peter Borgdorff over de visie van en praktijk bij PFZW.
Alternatieve beleggingen, kostentransparantie en communicatie.
10
DAG 4 | 08.00 – 16.00 | DUURZAAM BELEGGEN
08.00 – 09.30
ESSENTIALIA, KADERS, KANSEN, ONTWIKKELINGEN IN REGELGEVING VOOR
DUURZAAM VERMOGENSBEHEER
Wat is duurzaamheid? Het opbouwen van de gedachten achter het concept van
duurzaamheid. Van verspilling bij winning tot Cradle to Cradle in Environment en van
Social tot Governance.
-We beginnen met environment: de verschillende strategieën die er zijn om het
probleem van het opraken van onze natural resources (renewable, indestructible,
exhaustible en de “Hotelling Rule”), de verschillende karakteristieken en gevolgde c.q.
te volgen strategieën.
-Een aantal praktische voorbeelden van ESG initiatieven en waarom het beoogde
resultaat vaak uitbleef.
-Social: ongelijkheid, kinderarbeid. De huidige normen en praktische problemen bij de
toepassingen.
-Externe effecten, privatisering, regelgeving in samenhang met technologische
ontwikkelingen: gevolgen voor ESG beleid.
- Meetbaarheid van ESG: hoe te doen? huidige en voorzienbare ontwikkelingen hierin?
-Financiële gevolgen van (gebrek aan) duurzaamheid: De “vertaling van non-financial
ESG factoren naar risico en rendement”.
09.45 – 12.00
GOOD PRACTICES: ANALYSE EN BEOORDELING VAN PRAKTIJKCASES (PFZW)
12.30 – 14.00
INTERNATIONALE ONTWIKKELINGEN EN CASUÏSTIEK
-Internationale ontwikkelingen in ESG: UN en UNPRI, Wereldbank, World Economic
Forum, Bill Gates Foundation e.d.
-Casuïstiek: twee praktijk voorbeelden van investeringen, c.q. beleggingen die in alle
opzichten ESG zijn.
14.15 – 15.30
DE ISSUES RONDOM HET BEREKENEN VAN ESG IMPACT
15.30 – 16.00
AFRONDING: CHALLENGE EIGEN ESG BELEID EN WAT KAN EN MOET ER NOG
VERANDEREN
- Kansen, knelpunten en acties.
- Samenvatting van de dag.
11
DAG 5 | 08.00 – 16.00 | PROOF OF THE PUDDING
08.00 – 12.00
PROOF OF THE PUDDING: PENSIOENSIMULATIE
-
-
-
-
-
12.30 – 13.30
Kernvragen beleggingsproces en expliciteren vooronderstelingen.
Lange termijn strategisch beleggingsbeleid, bouwstenen en scenario’s.
Investment beliefs, aannames, risk appetite en financiële realiteit.
Portefeuilleconstructie, implementatie en assessment beleggingsbeleid.
Alle elementen ervaren de deelnemers door de pensioensimulatie.
EVALUATIE PENSIOENSIMULATIE EN CHALLENGE DEELNEMERS
- Kernvragen beleggingsproces en governance rond besluitvorming.
- Feed back simulatie en uitkomsten afsluitende kennistest.
14.00 – 16.00
STRATEGISCHE CHALLENGE DEELNEMERS
-
-
-
-
-
-
-
Challenge van de deelnemers door de docenten.
Challenge portfolio en strategisch beleggingsbeleid.
Analyse good practices versus het eigen fonds.
Challenge besluiten/visie beleggingscommissie.
Challenge portfolio en strategisch beleggingsbeleid.
Afsluiting programma en laatste wensen leerdoelen online deel.
Borrel en uitreiking certificaten.
12
TOELICHTING
MODULES
­risicomanagement beleid en een toetsingsproces
op het beleid formuleren.
In het programma worden de deelnemers meegenomen, startend vanuit hun eigen kennisniveau, op
een pad dat hen uiteindelijk brengt tot een niveau
dat hen in staat stelt om de juiste vragen te stellen.
SETTING THE SCENE: STRATEGISCH
BELEGGINGSBELEID (DAG 1 EN 2)
Hiervoor moet u oefenen in o.a. beleggen en daar-
In deze module gaan we vanuit een marktperspec-
met de beperkte flexibiliteit in tijd die u ­allen heeft
tief in op ontwikkelingen in de internationale fi-
– werkt met een levensechte simulatie.
om is dit een programma dat – rekening houdend
nanciële sector. Wat beweegt financiële markten
en welke gevolgen heeft de invoering van Basel III,
nFTK, de UFR en Solvency II bijvoorbeeld voor de
financiële sector, financiële markten en uw fonds.
BASISNIVEAU: UNDERSTANDING
FINANCIËLE BEGRIPPEN, MARKTEN &
PRODUCTEN (DAG 1 EN 2)
Het doel is dat u na afloop van deze module een
Voor de beoordeling en implementatie van beleid
volwaardig gesprekspartner bent voor vermogens-
is een goed inzicht in de werking van financiële
beheerders. Deze module sluit aan op de zelftoets
markten onontbeerlijk. We besteden aandacht aan
en wensen van deelnemers (maatwerk). De deelne-
de beoordeling van marktsituaties en marktpartij-
mer moet in staat zijn om externe adviseurs, finan-
en in relatie tot de praktijk van de pensioensector
ciële aanbieders, fiducair managers en de BAC kri-
en specifiek in relatie tot uw eigen fonds.
tisch te volgen en tegenwicht te bieden.
Alle vraagstukken worden toegespitst op de deelne-
Het gaat dan bijvoorbeeld om:
mers en komen in de simulaties aan bod. In deze
•Strategische keuzes beleggingsbeleid,
module wordt continue vanuit de gecombineerde
concretisering en relatie met ALM;
aanpak van korte en lange termijn op een praktische
manier gekeken naar strategisch vermogensbeheer,
ALM-studies, de financiële markten en beleggingsproducten. Uiteraard is er specifieke aandacht voor
de impact van het nFTK op het strategische beleggingsbeleid en behandelen we alternatieve processen (in plaats van ALM) om te komen tot een optimaal
beleggingsbeleid.
In
het
onderdeel
performancemeting besteden we aandacht aan het
inzichtelijk maken van de kosten van vermogensbe-
•Financiële markten ‘begrijpen’ (geldstromen,
producten, spelers en risico’s);
•Overzicht van de belangrijkste beleggingscategorieën en –producten;
•Rendement en risico tussen verschillende
beleggingscategorieën;
•Strategisch beleid, belang en nadelen van de
‘asset mix’ en afdekstrategieën;
•Optimalisatie risico en rendement en correlatie
beleggingscategorieën;
•Nut en noodzaak van portefeuillebeheer,
heer en actuele discussie daarover.
inclusief herbalancering;
Om haar uiteindelijke doel en subdoelen te bereiken moet een pensioenfonds door een hele “trechter” heen: a) formulering van haar doelen, c.q.
subdoelen b) haar veronderstellingen helder hebben en een proces van continue en adequate toet-
•Actief en passief beleggen, balansmanagement
en renteafdekking;
•Uitbesteding, managers selectie, resultaatmeting en monitoring (bijsturen);
•Basiskennis bancaire producten (aandelen,
sing van haar veronderstellingen formuleren c) haar
obligaties, geldmarkt, swaps, derivaten);
risicohouding en daaruit voortvloeiend risicopro-
•Basiskennis van de vermogensbeheerstijlen:
fiel definiëren d) uw “foto” van de huidige en toekomstige wereld en de ontwikkelingen daarin: economie en financiële markten e) aan de hand van het
in a t/m d gestelde een adequaat belegging- en
13
actief, indexering, kwantitatief, etc.;
•Basiskennis van de kernbegrippen zoals sharpe
ratio, tracking errors e.d.
•De aansturing van het beleggingsproces: ALM,
14
portefeuilleconstructie, risico budgettering en
strategische allocatie;
•Veronderstellingen over diversificatie nader
bekeken;
•Vermogensklassen met hun specifieke kansen,
risico’s, volatiliteit, beleggingshorizon en karakteristieken.
•Veronderstellingen gedrag financiële markten
en theorie nader bekeken;
•Eén concreet voorbeeld van een product dat
pensioenfondsen nu ook gebruiken, waarbij u
FIDUCIAIR BEHEER, BALANSBEHEER &
BEHEER VAN RENTERISICO’S (DAG 3)
denkt dat u een betere rendement/risico
Om de noodzakelijke rendementen te behalen
heeft dat grotere staartrisico’s i.p.v. kleinere
construeren professionele vermogensbeheerders
staartrisico’s met zich meebrengt;
samengestelde portefeuilles waarin klassieke beleggingscategorieën worden gecombineerd met
recente varianten. Dit vereist verfijnde instrumenten van risicobeheersing, grote deskundigheid en
verhouding krijgt maar eigenlijk een product
•Spreiding over korte en lange termijn: een
nieuwe vorm van diversificatie als voorbeeld;
•Gevolgen voor het risico beleid in kaart
brengen.
toegang tot specialisten op de verschillende we3.Wat zijn mogelijke verbeteringen in uw beleg-
reldmarkten.
gings- en risicobeleid?
Fiduciair management is een manier om de beno-
•Blanco start: wat zou u nu als veronderstellin-
digde hoogwaardige specialismen in te zetten te-
gen formuleren voor economische scenario’s,
gen aanvaardbare kosten. In deze module gaan de
deelnemers aan de hand van praktijkvoorbeelden
in debat. We challengen daarbij het eigen beleid en
de uitbesteding c.q. beleggingsketen concreet.
Aan de hand van vier thema’s gaan we met de deelnemers onder andere in op:
financiële markten en beleid?
•Hoe zou u nu de plaats en het gebruik/het nut
van ALM zien?
•Hoe zou u nu diversificatie definiëren, c.q. uw
risicoprofiel bepalen?
•Hoe zou u nu uw beleggingsportefeuille
invullen?
1.Doelstellingen en veronderstellingen: van impliciet naar expliciet
4.Uw huidige uitvoeringsbeleid en uw ‘blanco
•Wat voor doel(-en) heeft u voor uw eigen fonds
vastgesteld?
portefeuille’: toetsing
•Screenen van uw veronderstellingen en
•Wat zijn de belangrijkste veronderstellingen die
aanpassingen die u zelf aan de hand van het
hierbij zijn gehanteerd ten aanzien van:
door u geleerde maakt. Discussie hierover met
- De waarde van de verplichtingen;
uw mede bestuursleden;
- De economische ontwikkelingen op korte en
lange termijn;
•Bepalen van uw – zelf aangepaste – “nieuwe”
risicoprofiel;
- De relatie tussen economische ontwikkelingen en financiële markten;
•Bepalen van uw – zelf aangepaste – “nieuwe”
uitvoeringsbeleid;
- Diversificatie en risico;
- Bedoelingen van regelgevers en veronderstel-
- Welke veronderstellingen zijn geëxpliciteerd
•Uw “nieuwe” portefeuille geconstrueerd en
gekarakteriseerd.
lingen die daaraan ten grondslag liggen;
BALANSMANAGEMENT (DAG 3 EN 5)
In deze module worden een aantal kernvragen be-
en welke zijn impliciet?
handeld. Met name de consistentie tussen beleid
2. Wat klopt er wel en niet aan de (uw) veronderstellingen?
t.a.v. verplichtingen, risicohouding e.d. in relatie
tot het beleggingsbeleid wordt in deze module on-
•Veronderstellingen beleggingsbeleid en ALM
der de loep genomen. Een voorbeeld van een kernvraag die in deze module behandeld wordt is “moet
nader bekeken;
ik, onder invloed van het FTK, nu een rente hedge
•Veronderstellingen relatie economie en
aanbrengen voor een groot deel van mijn vermogen
financiële markten nader bekeken;
15
voor de hele “life” van het pensioenfonds” OF “vertaal ik mijn balans naar een doelrendement om aan
mijn verplichtingen te voldoen en match ik de kasstromen (voor de verplichtingen) voor de eerste 10
of 15 jaar nominaal waarna ik de overblijvende verplichtingen probeer te “matchen” met mijn return
portefeuille”?
De consequenties hiervan zijn verstrekkend maar
één voordeel van de kasstromen benadering voor de
eerste 10 a 15 jaar is in ieder geval dat de leverage
die de pensioenfondsen aanbrengen door de rentehedge met derivaten over de hele life van het pensioenfonds niet meer nodig is.
Dit is een voorbeeld van de belangrijke keuzes die
een bestuur van een pensioenfonds bij de “start”
van haar beleid zou moeten maken. Indien ze die
gemaakt heeft, verloopt het proces daarna vrij
eenduidig.
Welke benadering je ook neemt, er moet altijd inzicht, sturing en monitoring van de balans uit volgen. We zullen overigens ook de hier genoemde
twee benaderingen (rentehedge over de “life” versus kasstromen matching over de eerste 10 jaar)
naast elkaar uit te werken.
DUURZAAM VERMOGENSBEHEER
(DAG 4)
In deze module gaan we in op vraagstukken die met
duurzaam beleggen te maken hebben. Wat verstaan we eronder, waarom zou je het vooral nu
doen in “deze tijd met lagere verwachte rendementen voor aandelen en obligaties”. Hoe doe je
het, wat zijn de voorwaarden waaraan je organisatie moet voldoen om echt duurzaam te kunnen beleggen. Aan de hand van een aantal praktijkvoorbeelden plegen we een “check” op hetgeen we nu
bij beleggingsorganisaties op het gebied van
“duurzaam vermogensbeheer” doen.
•Wat verstaan we nu onder “duurzaam
rendement”;
•De plussen en minnen van “duurzaam
rendement” op een rijtje gezet;
•Op grond waarvan doet u aan “duurzaam
beleggen”: veronderstellingen geëxpliciteerd;
•Is duurzaam beleggen een noodzakelijke
component van risicobeheer en zo ja, hoe doet
16
“men” dat dan;
•Waarom is duurzaam de laatste jaren “opeens
­zonder averij op te lopen. Scheepsbouwers testen
eerst een model in het waterloopkundig laborato-
en vogue” want we horen toch al lang
rium om het ontwerp nog te kunnen aanpassen
“duurzame geluiden”;
voordat er in staal gebouwd gaat worden. Voor het
•De problemen met het meten van duurzaamheid en mogelijke oplossingsrichtingen;
•Waarom u moet verwachten dat op den duur
uw rendement bij duurzaam vermogensbeheer
bestuur van een pensioenfonds is het zinvol te
kunnen inschatten hoe hard het kan misgaan als de
verwachtingen niet uitkomen. Welke maatregelen
hebben dan nog zin?
hoger zal uitkomen;
•Een aantal voorbeelden van duurzame
De psychologie leert ons dat het leereffect groter
beleggings­proposities onder de loep genomen
is naarmate het geleerde direct kan worden toege-
en
past in de praktijk: ‘practice by doing’. In de prak-
•toetsen aan uw eigen criteria voor duurzaam
vermogensbeheer.
tijk oefenen is uitgesloten, een levensechte simulatie is het beste alternatief. Maar dan wel een
simulatie gebouwd in Nederland, toegespitst op
PENSIOEN SIMULATIE (DAG 5)
het Nederlandse model. We besteden in de simula-
•Met behulp van een simulatie gaan we ervaren
tie ook aandacht aan de totstandkoming van be-
wat de beleggingen van een pensioenfonds (zo-
sluiten, boardroom dynamics en de governance.
als PF OWASE) eigenlijk “doen”.
•We beginnen met een discussie over de risk ap-
In de Pension Manager bent u de piloot in de
petite van het fonds, die vertaald wordt in de
vluchtsimulator. U begint met het vastleggen van
ABTN. Het is als het ware een kompas voor de
de doelstellingen en ambities m.b.t. pensioen-, in-
beslissingen van het bestuur.
dexatie-, premiebeleid en de dekkingsgraad. U
•Daarna gaan we in op de veronderstellingen op
neemt besluiten op alle gebieden van het pensi-
grond waarvan binnen PF OWASE wordt belegd
oenbeheer: ambities, beleid, beleggen, premiebe-
(“investment beliefs”) en welke daarvan op my-
leid, risicobeheer en afdelingsbudgetten. Onder-
thes berusten.
tussen loopt de wereld gewoon door en krijgt u
•Welke risico’s loopt PF OWASE, te onderschei-
regelmatig nieuwe financiële informatie over uw
den in bedoelde en onbedoelde/onbewuste ri-
fonds: balans, verlies- en winstrekening, kasstro-
sico’s?
men, dekkingsgraden.
•We gaan in op de beperkingen van het huidige
risicomanagement, ALM en gehanteerde risico-
U moet op alles tegelijk letten, want dat is de pen-
maatstaven.
sioenfondspraktijk van nu: de balans, de verlies-
•We bespreken op basis van reële besluiten van
en winstrekening, kasstromen en het pensioenbe-
PF OWASE hoe zowel bestuurders als beleggers
leid. U ervaart wat de gevolgen van de genomen of
zich soms onvoldoende bewust zijn van de risi-
juist de niet genomen beslissingen zijn over een
co’s die er aan de gehanteerde risicomaatstaven
periode van circa 10 jaar en ervaart onder andere
kleven en wat de gevolgen daarvan zijn geweest
•Hoe groot is de impact van een verandering in
of weer kunnen zijn.
•Vervolgens gaat u aan de hand van wat u geleerd
heeft uw beleid beoordelen en deze vervolgens,
de economie?
•Hoe groot is de impact van een verandering in
het pensioenbeleid?
op maat aan hand van de Pensioen Manager si-
•Hoe kunnen wij bijsturen?
mulatie, “testen”.
•Sturen we vooral op beleggingsbeleid? Wat zijn
de andere opties?
Op basis van twee belangrijke principes heeft
­Nyenrode samen met Oxyor de Pensioen Simulator
geïntroduceerd: Oefenen met het besturen van
een pensioenfonds in een gesimuleerde omgeving
biedt de mogelijkheid om ervaring op te doen
•Wat levert risicomanagement op of is het alleen
een kostenpost?
•Wat zijn de kosten van onze organisatie? Intern
beheer of uitbesteden?
•Durven we vast te houden aan onze vooraf
17
gedefinieerde risk appetite?
•Hoe staat het met het ‘waarmaken’, oftewel
het strategisch beleid?
In combinatie met de serious (bestuurs)game, worden door de simulatie ook gedragskundige en governance-aspecten zichtbaar. Het gaat dus om veel
meer dan techniek, ook vaardigheden, actief risicomanagement, s­ amenwerking, besluitvorming en
groepsperformance worden inzichtelijk. Voorafgaand aan de simulatie stelt u onder andere uw beleggingsstrategie, doelstellingen van het pensioenfonds en risicohouding vast. Dit vergroot de
bewustwording en maakt het mogelijk optimaal
maatwerk te leveren. Daarnaast speelt die zelftoetsing een belangrijke rol gedurende het programma als ijkpunt voor uw beslissingen.
AFSLUITING: CHALLENGE DEELNEMERS
(DAG 5)
In de afsluitende module brengen we alle (leer)vragen, theorie en praktijk bij elkaar en confronteren
we die aan de praktijk van de bestuurders. Uiteraard challengen we onderstaande elementen vanuit een didactisch perspectief en vanuit de leervragen van de deelnemers (met als doel de goede
vragen te kunnen stellen):
•Challenge portfolio en strategisch beleggingsbeleid.
•Challenge fiduciair beheer en hoe de keten te
managen?
•Analyse good practices versus het eigen fonds.
•Challenge besluiten/visie beleggingscommissie;
•Challenge portfolio en strategisch beleggingsbeleid.
•Challenge proposal fiduciair manager
(bestuurders vellen oordeel over 2 proposals en
vergelijken dat met hun eigen portfolio).
•Maatwerktopics o.b.v. intake, wensen PF
OWASE en naar aanleiding van vorige modules;
•Managing uncertainty: dilemma’s op basis van
besluiten beleggingscommissie (challenge
risico, kapitaal, markt en performance).
18
ALGEMENE INFORMATIE
INVESTERING EN LOCATIE
De plenaire dagen worden verzorgd op Nyenrode
Business Universiteit. De prijs voor het volledige
programma bedraagt € 7.980 (geen BTW). Dit is inclusief alle literatuur, syllabi, persoonlijke begeleiding, online modules, assessments, maatwerk, opdrachten, simulaties en alle accommodatie en
cateringkosten.
Het inschrijfformulier kunt u downloaden via
nyenrode.nl/vermogensbeheer
AANMELDING EN INLICHTINGEN
Ronald Heijn RBA EPP
“VOOR BESTUURDERS EN
TOEZICHTHOUDERS IN DE
PENSIOENSECTOR GELDT VANDAAG
‘BEKWAAM U ALEER GIJ DOENDE ZIJT EN
DOENDE BEKWAAM U DAN NOG’.
HET PROGRAMMA ‘VERMOGENSBEHEER
VOOR BELEIDSBEPALERS IN DE
PENSIOENSECTOR’ VAN NYENRODE
BUSINESS UNIVERSITEIT DRAAGT DAAR
IN HOGE MATE AAN BIJ.”
(programmadirecteur)
EEN VAN ONZE DEELNEMERS:
Ellen Stevers
IR.ING. HERMAN DE BOON
(programmamanagement)
VOORZITTER RAAD VAN
Straatweg 25
COMMISSARISSEN PGGM
3621 BG Breukelen
+31 (0)346 291 497
[email protected]
19
NYENRODE BUSINESS UNIVERSITEIT, STRAATWEG 25, 3621 BG BREUKELEN
POSTBUS 130, 3620 AC BREUKELEN
[email protected]
+31 (0)346 291 497
NYENRODE.NL
NYENRODE.NL/PENSIONS