Technology Base Twente HTSM-AMM

Voor een duurzaam en
economisch sterk Twente
Technology Base Twente
HTSM-AMM
Een duurzaam en
economisch sterker Twente
“Voor een duurzaam en economisch sterker Twente wordt binnen
de regionale economie nog sterker de focus gelegd op High Tech
Systemen en Materialen (HTSM) en Advanced Materials and
Manufacturing (AMM). De voormalige Luchthaven Twente wordt
omgevormd tot dé iconische internationale ontwikkel-, demonstratieen productiezone voor deze Advanced Materials and Manufacturing”
(advies commissie Wientjes, oktober 2014).
Op basis van dit advies is dit voorjaar een Topteam ingesteld om dit
perspectief te verwezenlijken. Een klein team dat in kennis en statuur
voorop gaat en partijen met elkaar verbindt.
De focus op de voor Twente kansrijke sector HighTech Systemen
en Materialen (HTSM) sluit goed aan bij het DNA van Twente met
zijn langjarige traditie in de maakindustrie, en biedt perspectief voor
toekomstige en bestendige werkgelegenheid. Ook past deze keuze
in de overall aansturing van de economische agenda Twente door de
Twente Board.
In dit boekje worden de eerst adviezen van het Topteam gepresenteerd.
Op hoofdlijnen gaat het om:
1. De noodzakelijke verbetering van de kennis- en
ervaringsuitwisseling en behoefte om de voor de toekomst
belangrijke kennis te ontwikkelen en te delen.
2
2. Een regionale technologische
roadmap HTSM/AMM is gewenst om
voor en met de bedrijven doorbraken in
materiaaltechnologie en de toepassing ervan
te bereiken die concurrerend zijn.
3. Een verdere ontwikkeling van Smart Industry moet met kracht ter hand
moet worden genomen met als doel behoud en ontwikkeling van de
moderne maakindustrie
4. De ontwikkeling van hightech materialen moet hand in hand gaan
met de ontwikkeling van moderne productietechnologie. Om dit te
ontwikkelen moet eerst een productielijn worden ontworpen voor een
beperkt aantal producten (pre-productie), waarna grote(re) aantallen
producten kunnen worden gerealiseerd.
Om de productieprocessen uit te ontwikkelen zet het Topteam zich in
om, in nauwe samenwerking met geïnteresseerde bedrijven, een PreProductie Unit vorm te geven op Technology Base Twente. Zo ontstaat
een magneetwerking voor andere bedrijven en instituten.
Namens het Topteam,
Aad Veenman, voorzitter
3
Economische kansen
voor Twente
Industriële activiteiten ontwikkelen zich wereldwijd in
een hoog tempo. Nieuwe materialen, ICT, sensoren,
ontwerpmethoden en vernieuwde productietechnologie
zijn niet alleen sterk in ontwikkeling, maar raken steeds
meer verweven en geïntegreerd. Deze ontwikkeling wordt
aangeduid met Smart Industry en in Duitsland met Industrie
4.0. Door het Topteam wordt een ketenbenadering,
zoals beschreven met Smart Industry, gehanteerd als
uitgangspunt bij verdere beschouwingen.
Voor de Regio Twente, met een stevige basis en goede
reputatie met haar maakindustrie, is er een uitgelezen
mogelijkheid om zich hierin verder te onderscheiden met
kennis en ervaring opgedaan en nog op te doen met de
Smart Industry ontwikkeling. De Regio kent een aantal
producenten van eindproducten of systemen, aangeduid
als OEM’s (Original Equipment Manufacturer). Veel groter
is het aantal bedrijven die de rol van toeleverancier heeft
bewezen. Door grote en snelle ontwikkelingen op het
gebied van (nieuwe) materialen, complexer wordende
producten of toeleveringen ligt hier voor de Regio de
uitdaging en de kans.
De kenniseconomie van Twente op het gebied van
Advanced Materials and Advanced Manufacturing heeft
in de toekomst drie brandpunten. Op elke locatie staat
research and development in een verschillende mix en
verschillende werkomgeving centraal: het Kennispark
Twente bij Universiteit Twente met vooral focus op research
4
en beperkt op development in een campussetting;
de Thalescampus met research and development in
een geconcentreerde gebouwde setting; en de ruim
opgezette Technology Base Twente met research en vooral
development en een buitenruimte als testomgeving.
De werkwijze waarbij concepten van nieuwe producten en
productietechnologie geïntegreerd worden (uit)ontwikkeld
in een testomgeving wordt aangeduid met het begrip Field
Labs. Door het Topteam worden, samen met bedrijven,
concepten ontwikkeld op basis van de werkwijze met Field
Labs. Technology Base Twente wordt zo’n Field Lab.
KENNISCLUSTERS
HAMBURG
Hamburg
ENERYVALLEY
Leeuwarden
Groningen
Bremen
WETSUS
SENSORUNIVERSE
NLR/COMPOWORLD
AMSTERDAM
MTROPOLITAN
Zwolle
Amsterdam
Randstad
HTSM
Osnabruck
Hannover
SC
CH
HIIPH
H
PHOL
SCHIPHOL
FOODVALLEY
Y
SECURITY
ECU
CURITTY D
DELTA
EELLTTA
A
Twente
RTT
MAINPORT
AM
ROTTERDAM
Munster
Rotterdam
BRAINPORT
RA
A
Eindhoven
Dortmund
Ruhr gebied
5
Het Topteam realiseert zich dat de realisatie van de missie,
het versterken van het bedrijven- en kenniscluster, zowel
vraagt om het stellen van prioriteiten voor de korte termijn
als vasthoudendheid over jaren bij het realiseren van een
organische stapsgewijze ontwikkeling van Technology Base
Twente.
De versterking van een cluster vraagt om het formeren
van ketens van wetenschappelijk onderzoek, toegepast
onderzoek, ontwerpen, pre-productie, productie,
onderhoud tot en met hergebruik. Voor open innovatie en
cross-overs tussen ketens is het van belang meerdere (deel)
ketens, ook fysiek, dicht bij elkaar te brengen.
Voor de ontwikkeling van een HTSM/AMM cluster is
samenwerking met de universitaire instelling UTwente en
toegepaste kennisinstellingen van het grootste belang. Voor
de realisatie van toegepaste kennis ten behoeve van het
cluster is samenwerking met de Hogeschool Saxion in het
bijzonder van grote waarde.
6
Kansen voor de regio
»» In de regio vindt veel kennisontwikkeling plaats; de bedrijven
hebben qua productie en producten een goede reputatie,
hetgeen kansen biedt.
»» De kansen liggen met name in het op geavanceerde wijze
produceren van producten, al dan niet gebaseerd op nieuwe
materialen.
»» De in de regio gevestigde metaalverwerkende industrie in
de meest ruime zin kan voordeel hebben van vernieuwde
productiemethoden.
Voorwaarden
»» Het bewerkstelligen van samenwerking in de regio.
»» Het ontwikkelen van een “gunfactor”.
»» Besef creëren dat bedrijven en mensen trots mogen zijn op
de prestaties in de regio.
»» Het imago over ondernemerschap en productie in de regio
verbeteren.
»» Universiteit meer richten op productie, de maakfunctie, in de
regio.
»» Bruggen slaan tussen kennis, toepassing en productie.
»» Het hoofd bieden aan concurrentie in en vanuit andere
provincies.
7
AMM op Technology
Base Twente
Technology Base Twente (TBT) onderscheidt zich van reguliere
bedrijventerreinen omdat het voortbouwt op het oeroude landgoedprincipe
van nut en lust; productie en ontspanning staan centraal. Het gebied
laat zich beleven als een wereld op zich. De rijke (militaire) historie, de
landschappelijke setting en de start- en landingsbaan geven het gebied
een bijzondere sfeer die pioniers en ondernemers aantrekt. Om ervoor
te zorgen dat deze kracht behouden blijft zijn kernwaarden en spelregels
geformuleerd voor de ontwikkeling en is er een kwaliteitsteam die dit
actief bewaakt.
TBT is een aanvulling op de andere top bedrijventerreinen in Twente
vanwege de focus op een specifiek onderdeel binnen de HTSM-AMM
sector en de ruimte die er is voor flexibele, schaalbare en aanpasbare
moderne fabrieken, waar ondernemingen de eerste stap van laboratorium
naar grootschalige toepassing zetten. In Twente is de juiste combinatie
aanwezig van excellentie (academisch niveau/UT en hoger onderwijs
als Saxion en ROC) op het gebied van Advanced Materials en hands-on
ervaring op het gebied van manufacturing en Advanced Manufacturing.
TBT kan hiervoor een onderzoek-infrastructuur van wereldklasse bieden,
met (soms gedeelde) geavanceerde hightech laboratoria, simulators
en test faciliteiten om de werkzaamheden van de gevestigde bedrijven
optimaal te ondersteunen.
Binnen de focus op AMM wordt de hele ‘keten’ bediend binnen TBT: van
het eerste idee of de ontdekking, via het maken van prototypes en het
maken van nul-series, tot en met eindproducten en recycling.
8
Het gaat om activiteiten die elkaar op allerlei verschillende manieren
aanvullen, verrijken, ontwikkelen en waar de activiteiten (ontwikkelen,
maken, testen, demonstreren) sequentieel met elkaar verbonden zijn. De
ontwikkelde kennis over productie en de materialen, worden ook direct
weer toegepast om TBT zelf te blijven vernieuwen, waarmee het een
cyclisch proces wordt.
Start productieketen AMM: nieuwe materialen,
halffabricaten, prototypes. pre-productie, productie
9
De AMM keten zal geleidelijk worden uitgebouwd. Het begin is een
productielijn voor bijvoorbeeld de Aerospace waarbij met nieuwe
materialen halffabricaten en prototypes worden gemaakt. In de
pre-productiefase worden hiervan series gebouwd en getest. In
de productiefase gaat het om het daadwerkelijk produceren. Een
volgende stap is het toevoegen van een of meer andere productielijnen,
bijvoorbeeld voor de Automotive of Medical devices. Soms maken deze
lijnen gebruik van gedeelde faciliteiten zoals een collectief 3D Printlab. De
kennis die in elke productiestap wordt opgedaan, wordt benut om deze te
optimaliseren en om te delen (educatie). Zo ontstaat een serie onderling
verbonden productielijnen. De fysieke ruimte die nodig is kan wisselen in
de tijd. Soms is een grote hal nodig, soms alleen kleine units. Demontabel
en flexibel bouwen is daarom een kenmerk van TBT. De AMM ontwikkeling
gaat zich vanuit de kernwaarden presenteren, zoals beschreven in het
Gebiedsprofiel en Beeldkwaliteit wat het Kwaliteitsteam in samenwerking
met het Topteam heeft opgesteld.
10
Magneetwerking
»» Teneinde bedrijven te interesseren zich op Technology Base Twente te
vestigen, zullen provincie en regio de eerste AMM bedrijven, moeten
ondersteunen en faciliteren om vestiging mogelijk te maken.
»» Op basis van de hiervan uitgaande magneetwerking is vestiging van
andere bedrijven en instituten eerder te verwachten (campusvorming).
Onderling verbonden productielijnen,
flexibele en aanpasbare units.
11
Randvoorwaarden voor
succes: vier adviezen
Om de ambitie van een duurzaam en sterker Twente waar te maken
heeft het Topteam de afgelopen periode zich beraden wat nodig is om
een vliegwiel op gang te brengen. Ze heeft dit vervat in vier adviezen
die gaan over kennisuitwisseling, een roadmap naar de toekomst,
het verder brengen van Smart Industry en het realiseren van een pré
productiefaciliteit op TBT.
12
13
ADVIES 1
VERSTERKEN VAN BEDRIJVEN EN
KENNISCLUSTER HTSM/AMM IN TWENTE
Om de AMM sector in Twente te versterken, is het inrichten
van Technology Base Twente op zich niet genoeg. Twente zal
ook moeten investeren in de omgeving; het ecosysteem. Het
ecosysteem wordt gevormd door bedrijven, kennisinstellingen,
investeerders, gespecialiseerde dienstverleners, voorzieningen,
gebouwen, en vooral door mensen.
Veel van de zojuist genoemde elementen van het ecosysteem
zijn in Twente aanwezig, maar op een aantal punten is
verbetering noodzakelijk. Het ecosysteem in Twente is vooral
gericht op starters en groeiers. Kennis van Universiteit Twente
of Saxion Hogeschool wordt door startende ondernemers naar
de markt gebracht. Nationaal en internationaal wordt Twente
geprezen voor het startersklimaat. Het Topteam onderschrijft
het belang van een goed klimaat voor starters en groeiers,
dit is een belangrijk element in het ecosysteem. Echter de
AMM-sector drijft niet alleen op starters en groeiers. In deze
sector zijn juist veel ‘volwassen’ bedrijven actief, en voor de
ontwikkeling die het Topteam voor ogen staat,
zijn deze bedrijven essentieel. Voor deze
‘volwassen’ bedrijven is een ecosysteem
in essentie wel aanwezig, maar
is minder zichtbaar en minder
gestructureerd, en is dus nog niet
voldoende ontwikkeld.
14
In de omringende regio’s en landen
hebben de regionale innovatieclusters
zich doorontwikkeld naar organisaties
waarvan bedrijven betalend lid worden,
het bestuur vormen, en zo zelf de agenda
bepalen. Voorbeelden daarvan zijn DSP Valley in
Leuven, Silicon Saxony in Dresden, It’s OWL in Paderborn en
Brainport Industries in Eindhoven. Deze organisaties kennen
een sterk industrieel commitment, en bieden veel toegevoegde
waarde voor de aangesloten bedrijven. Denk daarbij
bijvoorbeeld aan:
»» Netwerkactiviteiten rondom inhoudelijke
thema’s
»» Goede inhoudelijke seminars en
opleidingen
»» Gemeenschappelijk benaderen van
buitenlandse markten
»» Een netwerk voor het uitzetten van
kennisvragen en opdrachten
In Twente zijn er veel netwerken, zoals
Technologie Kring Twente, een organisatie
die al veel AMM- bedrijven als lid heeft.
De netwerken zijn vooral gericht op de sociale
aspecten van het ondernemerschap en richten zich
minder op de inhoud. Het Topteam is van mening dat de
AMM-sector in Twente behoefte heeft aan inhoudelijke
kennisontwikkeling en kennis uitwisseling. Kennispark Twente
kan daarin een goed startpunt zijn.
15
ADVIES 2
ROADMAP HIGH TECH MATERIALS
VOOR EEN REGIONALE SPECIALISATIE
STRATEGIE
Het doel van de technologische roadmap is om lange
termijn doorbraken in materiaaltechnologie te bereiken die
concurrerend zijn. De doorbraken zijn gericht op vermindering
van energieverbruik, lagere belasting van het milieu,
gezondheidszorg en klimaatverandering.
De vertaling van de landelijke roadmaps materialen naar de
regionale ontwikkelbare kennisgebieden op materialen zal in
de context plaatsvinden van de productietechniek in de regio.
Toegepaste kennisinstellingen kunnen de brug slaan tussen
kennisontwikkeling en de toepassingen zowel voor materialen
als voor productietechnieken.
Op basis van eerdere inventarisaties liggen voor de regio
kansen op de combinatie van Advanced Materials én
Advanced Manufacturing. Gelet op de reeds aanwezige
expertise in de regio zal in het bijzonder het gebied van
lichtgewicht materialen worden bekeken.
Producten en apparaten van morgen kenmerken zich door
grote verwevenheid van (nieuwe) materiaaleigenschappen, ICT,
sensoren, ontwerpmethode en (nieuwe) productietechnologie.
In de Twentse regio wordt veel kennis ontwikkeld, maar de
16
productie van systemen en apparaten
gaat (te) vaak naar het buitenland.
Het Topteam doet voorstellen om de
maakindustrie op moderne leest geschoeid meer
binnen de grenzen te houden. Hiervoor is het een vereiste
dat relevante product- en productiekennis in de regio (meer)
ter beschikking komt. Duitsland is met haar Industrie 4.0/Smart
Industries ervaring een interessante partij om mee samen te
werken.
De uitwerking van de regionale specialisatiestrategie door
de ontwikkeling van een roadmap is reeds gestart onder
begeleiding van het Topteam.
17
ADVIES 3
SMART INDUSTRIES ONTWIKKELING
Het Topteam is van mening dat een verdere ontwikkeling
van Smart Industry met kracht ter hand moet worden
genomen. Veel kennisontwikkeling in de regio heeft geleid
tot een maakindustrie over de landsgrenzen. Behoud en
ontwikkeling van bedrijven in de regio die beschouwd
worden als maakindustrie is doel van de Topteam inzet.
Relevante productietechnologie in de regio tot ontwikkeling
brengen vraagt om samenwerking van Universiteit Twente
met Fraunhofer Gesellschaft in de vorm van een gezamenlijk
Project Center met het Institut für Produktionstechnologie in
Aken en afstemming met Saxion als belangrijke HBO instelling.
Uitwisseling van kennis en ervaring met de bedrijven in Twente
wordt als cruciaal beschouwd.
18
Het Topteam adviseert om op korte termijn een drietal
opdrachten te verstrekken:
1.1. Ontwikkeling van een flexibele (re-configureerbare) Productie faciliteit voor composiet producten in kleine
series.
1.2. Een (pre) productie faciliteit die additive manufacturing
(3D-Printing) en (mechanische) nabewerking combineert
voor metalen producten, bijvoorbeeld als alternatief voor
giet- en smeedstukken.
1.3. Het geschikt maken van beide faciliteiten voor opleiding
en training van (toekomstige) Smart Industry werknemers
van MBO tot WO niveau.
19
ADVIES 4
SMART INDUSTRY ADVANCED
MANUFACTURING
Het Topteam constateert dat de ontwikkeling van hightech
materialen hand in hand moet gaan met de ontwikkeling
van moderne productietechnologie. De verwevenheid
van de eigenschappen van een product en tegelijkertijd
ook de productietechnologie (het maken) is complex.
Grootschalige productie in één keer opzetten na een paar
laboratoriumexperimenten heeft grote risico’s. Een manier
om de risico’s voor de ondernemer tot een acceptabel
niveau terug te brengen is om een productielijn te ontwerpen
voor een beperkt aantal producten (pre-productie). Als
het productieproces helemaal uitgedokterd is, kan een
toegesneden productielijn voor grote(re) aantallen producten
worden gerealiseerd.
20
Om de productieprocessen uit te ontwikkelen stelt het Topteam
voor om in nauwe samenwerking met geïnteresseerde bedrijven
een Pre-Productie faciliteit vorm te geven en zo mogelijk te
realiseren op Technology Base Twente. De basiselementen
van zo’n (Pre)Productie faciliteit, zoals bewerkingsmachines,
gereedschappen, handling en transport, worden zo ontworpen/
gekozen, dat er bij herinrichting snel nieuwe productielijnen
kunnen worden samengesteld, waarop andere producten
kunnen worden geproduceerd.
Om die reden is er sprake van een Re-configureerbare (Pre)
Productie faciliteit.
Voor de daadwerkelijke uitvoering van ontwerp en de
investering is nader overleg met geïnteresseerde bedrijven
noodzakelijk. Op dit moment worden gesprekken gevoerd, die
naar verwachting in 2016 tot duidelijkheid gaan leiden.
21
Het Topteam
Het Topteam bestaat uit: Aad Veenman, voorzitter, Frank
Biemans, vertegenwoordiger Ondernemingen en MKB en
CEO Norma, Cees Timmer, vertegenwoordiger Provincie
en Regio en programmamanager Provincie Overijssel en
Fred van Houten, vertegenwoordiger Kennisinstellingen en
Hoogleraar Universiteit Twente Design & Engeneering.
Het Topteam is in principe benoemd voor een periode van
3 jaar.
De overall missie van het Topteam is het versterken van
het bedrijven- en kenniscluster Advanced Materials en
Advanced Manufacturing in Twente. Hiervoor werkt zij
planmatig aan een programmatische aanpak en een
investeringsplan. Daarnaast geeft het Topteam adviezen
over de te volgen strategie over HTSM/AMM aan het
betrokken bedrijfsleven en onderwijs, maar ook aan
bestuur/politiek (provincie en 14 Twentse gemeenten) over
de te volgen hoofdstrategie, de activiteiten die noodzakelijk
zijn om de strategie te realiseren, en de instrumenten/
financiering van noodzakelijke initiatieven.
22
Colofon
Technology Base Twente; HTSM-AMM cluster
HTSM-AMM cluster is gemaakt door het Topteam.
De rapportage is onlosmakelijk verbonden met het
Gebiedsprofiel en Beeldkwaliteit Technology Base
Twente.
Rapportage en vormgeving: Topteam en BVR
adviseurs (beelden en lay-out)
Beelden pagina 1, 5, 6, 7, 9 , 11, 12, 13: BVR adviseurs
Beelden pagina 20, 21: voorbeeld pre productie
rudders: Fokker
Met dank aan Fred van Houten voor de overige beelden
Alles uit deze rapportage mag worden overgenomen
mits de bron wordt vermeld. Aan de inhoud van deze
rapportage kunnen geen rechten worden ontleend.
Eventueel rechthebbenden op gebruikt materiaal dienen
contact op te nemen met de uitgever.
Rotterdam, oktober 2015
23