Speelfilms - Edurep Delen

Speelfilms
Tweede Wereldoorlog
Schindler’s List (1993, 2-disc edition 2004)
Inhoud:
- Samenvatting
- Bruikbaarheid binnen het onderwijs
- Lesdoelen
- Aansluiting bij methode
- Bruikbare fragmenten
- Gebruik in de les
- Combinaties
- Opdrachten
Samenvatting
Voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog was Polen een relatief veilige verblijfplaats voor de
Joden; alleen in Krakow woonden al meer dan vijftigduizend Joden. Maar toen Duitsland het land
binnenviel, werd meteen begonnen met de genadeloze vervolging van hen. Ze werden uit hun huizen
gehaald en opgesloten in getto’s waar ze willekeurig werden mishandeld en vermoord. Hun
bezittingen en bedrijven werden vernietigd, geconfisqueerd door de Duitsers of verkocht aan mensen
die profiteerden van de oorlog.
Oskar Schindler, geboren op 28 April 1908, was zo’n oorlogsprofiteur. Toen hij negentien was
trouwde hij met Emilie, maar hij had altijd de nodige minnaressen. Hij miste nooit een kans om geld te
verdienen en vertrok dan ook naar Polen vlak na de invasie van de Duitsers. Hij maakte al snel
vrienden onder de lokale SS-kopstukken door ze om te kopen met vrouwen, geld en dure drank.
Dankzij zijn nieuwe connecties was hij in staat om een fabriek te starten waar hij de goedkoopste
arbeiders te werk kon stellen die er waren: de Joden.
In het begin was Schindler een meedogenloze zakenman die alleen maar enorm veel geld wilde
verdienen, ongeacht de manier waarop dit gebeurde, maar op een gegeven moment veranderde er iets
in hem. Hij begon om zijn werknemers te geven en hij begon voor hen te zorgen. Al snel was het
iedereen duidelijk dat Schindler’s fabriek een veilige haven was voor de Joden. Ze werden daar
humaan behandeld en ze liepen niet meer het risico om gedeporteerd te worden.
Toen de Duitsers begonnen in te zien dat ze de oorlog gingen verliezen, gingen ze wanhopig door met
hun plannen om alle Joden om te brengen. Zelfs de Schindler-joden kwamen in gevaar. Het was in
deze tijd dat Schindler deed wat hem zo bekend heeft gemaakt; hij maakte een lijst met twaalfhonderd
Joden die hij redde van een wisse dood. Hij heeft de Duitsers betaald voor elke naam die op de lijst
terecht is gekomen. Aan het einde van de oorlog waren de Joden vrij en Schindler werd gezocht door
de geallieerden. Hij wist echter te ontsnappen naar Argentinië, waar hij op een boerderij is gaan leven.
In 1958 is hij teruggekeerd naar Duitsland. Hij bracht de rest van zijn leven afwisselend in Duitsland
en Israël door, waar hij werd geëerd door de Schindler-joden. Hij stierf in 1974 in Hildesheim.
Bron: http://www.moviebase.nl/dvdreview.php?id=233
Bruikbaarheid binnen het onderwijs
Deze film is niet alleen een van de topstukken op cinematografisch gebied, het is ook een van de beste
historische films ooit gemaakt. De jodenhaat en de Holocaust worden op realistische wijze in beeld
gebracht en de acteurs overtuigen in hun rol (vooral Ralph Fiennes is uitmuntend in zijn rol als SS-er
Amon Goeth).
Hoewel het eigenlijk afbreuk doet aan het werk van Spielberg om de film niet in zijn geheel te tonen,
is het toch mogelijk om enkele fragmenten afzonderlijk te tonen. Het gaat hier om fragmenten die
weinig met de hoofdlijn (het werk van Schindler) te maken hebben, maar wel een goed beeld geven
van de wijze waarop de joden door de nazi’s behandeld werden. Het feit dat de film (grotendeels) in
zwart-wit is, draagt bij aan het gevoel van authenticiteit van de beelden (immers: de meeste
filmbeelden uit de Tweede Wereldoorlog zijn ook in zwart-wit). Daarnaast hebben de meeste
fragmenten door de soms schokkende inhoud en de prachtige achtergrondmuziek een emotionele
impact die de leerlingen bij zal blijven.
Lesdoelen
Enkele lesdoelen bij de geselecteerde fragmenten:
-
De leerling kan drie voorbeelden noemen van onderdrukking van de joden door de nazi’s.
De leerling kan beschrijven hoe de onderdrukking van de joden steeds ergere vormen aannam.
De leerling kan leerling kan drie manieren noemen waarop de joden aan de nazi’s probeerden
te ontkomen.
De leerling kan twee (schijn)redenen noemen waarom de nazi’s joden doodschoten.
De leerling kan het verschil tussen de kampen Plaszow en Auschwitz uitleggen.
De leerling kan een beargumenteerde mening geven over het gedrag van de nazi’s ten opzichte
van de joden.
Aansluiting bij lesmethode
Het thema van deze film en de opdrachten sluit in principe aan bij elke methode. Enkele voorbeelden:
Memo vmbo deel 2:
Memo havo deel 3:
Memo vwo deel 3:
Hoofdstuk 5:
Hoofdstuk 4:
Hoofdstuk 4:
De tijd van wereldoorlogen
De tijd van wereldoorlogen: de Tweede Wereldoorlog
De tijd van wereldoorlogen: de Tweede Wereldoorlog
Indigo vmbo kgt deel 2:
Indigo havo/vwo deel 3:
Hoofdstuk 4:
Hoofdstuk 3:
Wereldoorlogen  §4.3 De Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog  §3.3 De Holocaust
Bruikbare fragmenten:
Disc 1:
1 scène 5: 3:17 min (0:16:45 – 0:20:02):
Het verhuizen naar het getto in Krakow (contrast
tussen huisvesting van de joden en huisvesting van de
nazi’s)
2 scène 10: 2:25 min (0:40:01 – 0:42:26):
Joden moeten sneeuw ruimen en een joodse man
wordt neergeschoten, omdat hij maar één arm heeft
3 scène 12: 1:41 min (0:51:11 – 0:52:52):
Een joodse vrouw wordt neergeschoten (omdat ze
joods is) bij de bouw van een werkkamp (Plaszow)
4 scène 13: 8:16 min (0:55:44 – 1:04:02):
De ruiming van het getto in Krakow (overdag)
5 scène 13: 2:34 min (1:07:42 – 1:10:16):
De ruiming van het getto in Krakow (’s nachts)
6 scène 17: 2:08 min (1:22:31 – 1:24:37):
De beoordeling van een joodse arbeider
7 scène 24: 4:07 min (1:53:51 – 1:57:58):
De medische keuring van de joden in Plaszow
Disc 2:
8 scène 1: 2:24 min (0:00:00 – 0:02:24)
Het opgraven van de lijken van de joden die gedood
zijn bij de ontruiming van het getto in Krakow
9 scène 3: 4:16 min (0:17:00 – 00:21:16):
Auschwitz; treinen met joodse vrouwen komen aan,
ze worden kaal geschoren en de douches in gestuurd
Gebruik in de les
De meeste van de geselecteerde scènes zijn afzonderlijk te bekijken, zonder dat ze aan kracht
verliezen. In sommige gevallen is het echter nuttig om verschillende fragmenten in combinatie te
vertonen, omdat zo een completer beeld wordt gegeven, of de onderwerpen met elkaar samen hangen.
Hieronder volgen enkele opdrachten die bij de fragmenten gemaakt kunnen worden door de leerlingen.
De onderstaande opdrachten zijn kant-en-klaar per fragment en direct uitvoerbaar. Het spreekt
natuurlijk voor zich dat het voor docenten vrij staat om eigen aanvullingen te geven bij de fragmenten
en eigen opdrachten te bedenken.
N.B. voor het maken van deze opdrachten is enige voorkennis van de Holocaust vereist. In de meeste
gevallen mag er vanuit worden gegaan dat de leerlingen iets afweten van de jodenvervolging en de
vernietigingskampen.
Combinaties
Fragmenten: 1, 4, 5, 7, 8, 9
Onderwerp: de systematische verdrijving van de joden uit de maatschappij
In fragment 1 worden de joden in het Poolse Krakow gedwongen om in het getto te gaan wonen. De
joodse huizen worden door de nazi’s geconfisqueerd en aan nazi’s gegeven. Uit dit fragment blijkt het
contrast tussen het getto en de woningen die nu van de nazi’s zijn.
In fragment 4 en 5 wordt het getto in Krakow geruimd. De mensen in het A getto worden overgebracht
naar Plaszow (een werkkamp) en de meeste mensen in het B getto worden gedood. Fragment 5 laat
ook zien wat de mensen deden om onder de ontruiming uit te komen en wat de nazi’s met deze
mensen deden. De fragmenten hebben, in vergelijking met de andere geselecteerde fragmenten, een
ruime speelduur. Ze zijn echter lastig in te korten, omdat ze bestaan uit een aantal door elkaar lopende
ooggetuigenverslagen van joden die de ruiming van het getto hebben meegemaakt. Benadruk dit voor
je deze fragmenten vertoont en het zal de impact op de leerlingen vergroten.
In fragment 7 worden de joden in Plaszow medisch gekeurd. Ze moeten zich ontkleden en rond
rennen. Wanneer er lichamelijke afwijkingen of een slechte conditie worden geconstateerd, gaan ze op
transport naar een vernietigingskamp. Opvallend is hoe de joden onder het transport uit proberen te
komen: ze smeren hun wangen met bloed in, om ze een ‘gezonde blos’ te geven.
In fragment 8 zijn de nazi’s bezig met het opgraven en verbranden van de joden die zijn vermoord bij
de ontruiming van het getto in Krakow en in het werkkamp Plaszow. Goeth heeft orders van hoger
hand om dit te doen. Plaszow zal ontruimd worden en de overgebleven joden zullen naar Auschwitz
gestuurd worden. Het luidt het begin van de Endlösung in.
In fragment 9 komt een trein met joodse vrouwen aan in Auschwitz. De vrouwen worden daar kaal
geschoren en de douches in gestuurd. Aan het einde van het fragment gaat het licht uit en beginnen de
vrouwen te gillen. Wanneer je het fragment hier stopt, kun je de leerlingen laten raden wat er gebeurt
met de vrouwen. Deze scène is waarschijnlijk veruit de aangrijpendste van de geselecteerde
fragmenten.
Fragmenten 2, 3, 6
Onderwerp: de ‘redenen’ waarom de nazi’s joden vermoordden
In fragment 2 moet een groep joden op weg naar de fabriek stoppen om sneeuw te ruimen. Tussen de
joden zit een man met één arm. De nazi’s halen deze man er tussen uit en executeren hem, om dat ze
niet willen dat ‘een incomplete jood deel uit maakt van de Rijkseconomie’ (dwz in een fabriek werkt
waar producten voor Duitsers worden geproduceerd).
In fragment 3 zijn een aantal joden een barak aan het bouwen in het werkkamp Plaszow, in Polen. Een
joodse ingenieur waarschuwt de kampleider Goeth ervoor dat het gebouw zal instorten, omdat de
fundering niet goed gestort is. Hij laat haar executeren omdat het een joodse vrouw is die met hem in
discussie gaat. Dat ze gelijk heeft over de fundering maakt hem niets uit.
In fragment 6 inspecteert Goeth de arbeiders in Plaszow. Er zullen een aantal joden weg moeten,
omdat er de volgende dag een nieuwe lading zal komen. Goeth vraagt een man om een schanier in
elkaar te zetten. De man doet het in een recordtijd, maar wanneer Goeth vraagt hoeveel hij er deze dag
al heeft geproduceerd, is dat geen bevredigend aantal. Goeth vindt dit reden genoeg om de man neer te
schieten ( wat uiteindelijk niet lukt, omdat het pistool hapert, maar dat hoef je de leerlingen niet te
laten zien).
Opdrachten
Fragment 1
In 1941 moesten alle joden in het Poolse Krakow verhuizen naar het getto in de stad.
1
Wat is een getto?
2
Maak de zinnen af:
a De rijke mensen die het grote huis verlaten zijn…
b De man die nu in het huis komt wonen is een…
3
De joodse vrouw zegt op het eind, wanneer ze in hun ‘nieuwe huis’ aankomen: ‘Het zou erger
kunnen zijn.’ Haar man vraagt dan: ‘Hoe zou het erger kunnen zijn?!’
a Hoe wordt het, in het fragment, erger?
b Wat zegt dit over het aantal mensen dat in het getto, dat slechts16 huizenblokken groot was,
moest wonen?
Fragment 2
1
De joden zijn op weg naar hun werk in de fabriek.
Streep door wat fout is: De joden werken binnen / buiten het getto.
2
Waarom wordt de joodse man neergeschoten?
Fragment 3
1
a Wat is het beroep van de joodse vrouw die staat te roepen?
b Waarom maakt ze zoveel lawaai?
2
Waarom laat Herr Kommandant (Amon Goeth, de kampleider van Plaszow) de vrouw
neerschieten?
Fragment 4
Het getto in Krakow wordt ontruimd.
1
a Wat doen de dokter en de zuster bij de patiënten in het ziekenhuis?
b Waarom doen ze dit?
2
Hoe ontkomt de jongen die via het riool probeert te ontsnappen uiteindelijk aan de nazi’s?
3
a Wat zou je doen als jouw woonwijk ineens werd ontruimd op deze manier en je alles achter
moest laten?
b Waarom zou je dat doen?
Fragment 5
De ontruiming van het getto duurt tot diep in de nacht.
1
Wat doen de mannen met de stethoscoop?
2
a Wat wordt er gedaan met de mensen die zich hebben verborgen voor de nazi’s?
b Zou zoiets tegenwoordig ook nog kunnen gebeuren in een land als Nederland?
Fragment 6
1
Wat komt Herr Kommandant Amon Goeth doen?
2
Wat bedoelt Goeth eigenlijk met ‘plaats maken’ voor nieuwe Poolse arbeiders?
3
a Waarom moet de joodse man een schanier maken voor Goeth?
b Waarom is Goeth niet tevreden over het werk van de man?
4
a Wat denk je dat er met de joodse man gaat gebeuren?
b Zou dit tegenwoordig ook nog kunnen gebeuren?
c Waarom (niet)?
Fragment 7
1
Waar zijn de treinen voor?
2
Wat komen de nazi-doktoren doen in Plaszow?
3
Waarom moeten de joden zich uitkleden en rond de Appelplatz rennen?
4
a Wat doen de joodse vrouwen in de barak?
b Waarom doen ze dit?
Fragment 8
1
In welk jaar speelt het fragment zich af?
2
a Waar zijn de nazi’s mee bezig?
b Wat komt er dus uit de lucht dwarrelen aan het begin van het fragment?
3
a Waarom wordt het werkkamp (Plaszow) gesloten? Tip: gebruik je antwoord op vraag 1!
b Waar zullen de joden die op dat moment nog in Plaszow verblijven heen gestuurd worden?
Fragment 9
De vrouwen in de trein komen aan in Auschwitz.
1
a Wat was Auschwitz?
b Waar lag Auschwitz?
2
Wat zouden de nazi’s tegen de vrouwen gezegd hebben om hen te overtuigen dat ze onder de
douche moesten gaan?
3
Wat zou er met de vrouwen gebeurd zijn nadat het licht uit ging?
4
Uit de grote schoorsteen aan het begin van het fragment komt een grote rookwolk. Waar
kwam die rook vandaan?
5
a Kun je je voorstellen dat zoiets tegenwoordig ook nog gebeurt?
b Waarom (niet)?
Antwoorden
Fragment 1
1
2
3
Een getto is een afgesloten gebied of wijk in een stad, waar een bepaalde bevolkingsgroep
woont of moet wonen. Meestal woont er een minderheidsgroepering, zoals de joden in
Krakow.
a joden
b nazi
a De rijke joden moeten de kamer delen met nog een heleboel andere joden.
b Er woonden heel erg veel mensen in het (veel te) kleine getto.
Fragment 2
1
2
buiten
De man wordt neergeschoten omdat hij joods is en maar één arm heeft. De soldaten willen niet
dat een gehandicapte jood deel uit maakt van de Rijkseconomie.
Fragment 3
1
2
a ingenieur
b De fundering van het gebouw is verkeerd gestort, waardoor het instabiel zal zijn en in zal
storten. Dat levert gevaar voor de bewoners op.
Goeth weigert in discussie te gaan met joden, zeker met een joodse vrouw die het beter denkt
te weten. De nazi’s beschouwden joden niet als mensen, waarmee je een gesprek aan ging.
Fragment 4
1
2
3
a De dokter en de zuster dienen de patiënten gif toe, waardoor ze sterven.
b Ze doen dit om de patiënten een zachte dood te laten sterven een gruwelijke dood door
toedoen van de nazi’s te besparen.
Hij doet of hij opdracht heeft gekregen van een nazi om de straat te ontruimen, zodat de Duitse
soldaten er beter langs kunnen.
a Eigen antwoord, discussie mogelijk, maar waarschijnlijk ‘nee’.
b Eigen antwoord.
Fragment 5
1
2
De mannen luisteren of er mensen in de ruimte boven plafond verborgen zitten.
a De mensen worden vermoord.
b Eigen antwoord, discussie mogelijk, maar waarschijnlijk ‘nee’.
Fragment 6
1
2
3
4
Goeth komt de arbeiders inspecteren.
Goeth bedoelt dat de arbeiders die hun werk niet goed doen gedood zullen worden of
getransporteerd zullen worden, om plaats te maken voor nieuwe arbeiders.
a Goeth wil weten hoe snel de man werkt.
b De man heeft niet genoeg schanieren gemaakt in de tijd dat hij al aan het werk is. Volgens
Goeth klopt de som niet: de man kan in een bepaalde tijd een schanier maken, dus had hij er
intussen al veel meer gemaakt moeten hebben.
a De man zal worden neergeschoten.
b Eigen antwoord, discussie mogelijk, maar waarschijnlijk ‘nee’.
c Eigen antwoord.
Fragment 7
1
2
3
4
De treinen zijn er om de joden naar een ander kamp (Auschwitz) te transporteren.
De doktoren komen de gezondheid van de joden in Plaszow keuren en komen de zieken van
de gezonden scheiden.
De joden moeten laten zien dat ze geen lichamelijke afwijkingen hebben en dat ze een goede
conditie hebben.
a De vrouwen prikken zich in hun vinger en smeren bloed op elkaars wangen.
b Ze doen dit om een gezonde roze blos op hun wangen te krijgen, zodat ze niet ziek lijken en
niet worden getransporteerd.
Fragment 8
1
2
3
1944
a De nazi’s graven alle lichamen van joden in de omgeving van Krakow op en verbranden ze.
b Uit de lucht komt de as van de verbrande lichamen naar beneden vallen.
a Duitsland was de oorlog aan het verliezen en Hitler zette de Endlösung in: alle sporen van de
joden en de jodenvervolging moesten worden uitgewist.
b De overgebleven joden zullen naar Auschwitz gestuurd worden.
Fragment 9
1
2
3
4
5
a Auschwitz was een vernietigingskamp.
b Auschwitz lag in Polen.
Ze moesten douchen was om zich te desinfecteren.
De vrouwen zijn vergast, want er kwam gas uit de douches, geen water.
De rook komt uit de grote verbrandingsovens, waar de lichamen van de vergaste joden worden
verbrand.
a Eigen antwoord, discussie mogelijk, maar waarschijnlijk ‘nee’.
b Eigen antwoord.