PRT-Immuunsysteem - SportFysio-Oost

PRT - 11
Immuunsysteem
11.1. Algemeen
Het menselijke immuunsysteem bestaat in feite uit twee verschillende systemen, te weten het
niet specifieke- en het specifieke immuunsysteem…
11.1.1. Het niet specifieke (innate, aangeboren) immuunsysteem
Dit systeem is opgebouwd uit een aantal cellen en stoffen, die gezamenlijk de zgn. ‘First Line
of Defense’ vormen. Onder ‘First Line of Defence’ verstaan we de primaire verdediging van
ons lichaam tegen lichaamsvreemde stoffen (bacteriën, virussen, micro-organismen etc)…
* Fagocyten…
Macrofagen
Deze cellen kunnen via fagocythose onder andere bacteriën, virussen en sommige
parasieten onschadelijk maken.
Neutrofielen
Voor de neutrofielen geldt in feite hetzelfde als voor de macrofagen.
Eosinofielen
De eosinofielen richten zich uitsluitend op parasieten.
* N(atural) K(iller) cellen…
Deze NK-cellen vallen alles aan wat DNA-vreemd is. Zij worden met name ingezet tegen
schadelijke virussen en kankercellen.
De NK cellen beschikken over een aantal mogelijkheden om aan te vallen…
- het kapot maken van de celmembraan
- het inzetten van chemicaliën die direct ingrijpen op het nivo van de celkern
- het veroorzaken van een ontsteking in de omgeving van de cel
- het verhogen van de zuurgraad rondom of in de cel
* Complement systeem…
Een serie gecompliceerde reacties die uiteindelijk leiden tot de dood van lichaamsvreemde
stoffen. Dit systeem wordt door het lichaam ingezet, wanneer de eerder genoemde
mogelijkheden niet hebben geleidt tot het gewenste resultaat.
* Acute fase proteïnen…
Allerlei verbindingen die op sporenelementen werken.
Deze ‘First Line of Defence’, een combinatie van factoren, beschikt over vijf mogelijkheden
om bacteriën, virussen en micro-organismen te doden:
Fagocythose…
Wordt onder andere toegepast door de macrofagen en neutrofielen. Deze cellen stulpen zich
als het ware om een binnengedrongen bacterie heen en zullen deze lichaamsvreemde stof
vervolgens verzwelgen.
Spraying…
Met name neutrofielen en witte bloedlichaampjes hebben het vermogen om lichaamsvreemde
stoffen te besproeien met destructieve chemicaliën en zuren.
PRT-11 Immuunsysteem
54
Antibody chemicaliën…
Een aantal cellen bezit het vermogen om chemicaliën te ontwikkelen die de omgeving voor de
lichaamsvreemde stof onwerkzaam maken. Denk bijv. aan de mastcel die histamine afgeeft,
waardoor de lichaamsvreemde stof geen energie meer kan opnemen en uiteindelijk sterft.
Waterstofperoxyde (H2O2)…
Een aantal cellen produceren waterstofperoxyde en bezitten daarmee het vermogen om
lichaamsvreemde stoffen te oxyderen. H2O2 is de sterkste anti-bacteriologische stof die we
kennen en wordt momenteel dan ook veel toegepast bij het ontsmetten van wonden. Zo wordt
bij schaafwonden steeds meer gebruik gemaakt van Nitrotan, waterstofperoxyde met een
concentratie van 0.5-1.0% verkrijgbaar in een spuitbusje.
Koorts…
Een functioneel lichaamsproces, waarbij het metabolisme in het weefsel omhoog gaat en
allerlei afweermechanismen sneller zullen verlopen. Daarnaast zullen de lever en de milt de
afgifte van ijzer en zink sterk reduceren. Vanaf een lichaamstemperatuur van 39º C wordt
deze productie zelfs volledig stil gelegd. IJzer en zink zijn noodzakelijk voor
lichaamsvreemde stoffen om zich te kunnen dupliceren. De meeste van deze stoffen zullen
dan ook na een aantal dagen afsterven. Er zijn echter ook een aantal lichaamsvreemde stoffen
die tegen deze verhoging van de lichaamstemperatuur resistent zijn.
Bij langdurige koorts boven 39.5-40º C zullen een groot aantal enzymen hun functie verliezen
en gaan eiwitten stollen. Er ontstaat een levensbedreigende situatie, die bij een verdere
verhoging tot boven 41º C bij volwassenen onherroepelijk tot de dood leidt. Het is dan ook
verstandig om koorts bij temperaturen vanaf 39.5º C door middel van koortsremmende
medicatie onder controle te krijgen. Tot een temperatuur van 39.5º C dienen we koorts
ongemoeid te laten en deze te zien als functionele werking van het immuunsysteem.
De ‘First Line of Defence’ voorkomt het binnendringen van lichaamsvreemde stoffen en is
gesitueerd in de verschillende oppervlakte-epithelen die het uitwendige en inwendige
lichaamsoppervlak bedekken. Denk aan de huid, het longepitheel, het maag- en darmepitheel
etc. Het is dan ook van groot belang dat sporters hun darmfunctie optimaliseren.
Wanneer deze primaire verdediging van ons lichaam te kort schiet en lichaamsvreemde
stoffen het lichaam binnen dringen, zal de ‘Second Line of Defence’ actief worden…
11.1.2. Het specifieke (adaptatieve) immuunsysteem
Dit immuunsysteem is adaptatief oftewel specifiek trainbaar. Het reageert afhankelijk van de
lichaamsvreemde stof waarmee je in aanraking komt. Deze situatie kenmerkt zich door het
optreden van verschillende allergische- en/of hypersensitiviteitsreacties, zoals huidproblemen
(eczeem) en diarree. Dit systeem bestaat voornamelijk uit…
* T-lymfocyten…
Deze cellen vinden hun oorsprong in het beenmerg. T-cellen produceren Interferon waardoor
zij in staat zijn om virussen aan te vallen. Daarnaast zijn ze toxisch voor parasieten,
geïnfecteerde ‘gast’cellen en bepaalde tumorcellen.
* B-lymfocyten…
Deze cellen vinden hun oorsprong eveneens in het beenmerg. B-cellen werken met antilichamen, zgn. immunoglobulines…
PRT-11 Immuunsysteem
55
IgM

zit in het bloedplasma
zorgt voor een primaire allergische reactie
IgA 
vinden we in alle lichaamsholten waarin vloeistoffen aanwezig zijn,
zoals in de neusholte (slijmhuid)
IgG 
80% van alle immunoglubulines
zorgt voor een primaire- en secundaire allergische reactie
IgE

belangrijk bij mastcel-acties
veroorzaakt o.a. de problemen bij hooikoorts
B-lymfocyten bezitten het vermogen om lichaamsvreemde stoffen te neutraliseren.
11.2. Optimale darmfunctie
In onze darmen zijn zo’n 300 verschillende bacteriestammen actief, die allemaal op bepaalde
(voedings)stoffen werken. Dit geheel noemen we de darmfunctie…
- produceren van vitamine B
- afgifte van het enzym lactase
- anti-tumor en anti-carcinogeen potentieel
- controle over ongewenste micro-organismen
- produceren van antibiotica tegen bacteriën, virussen en fungi
- positief effect op de darmperistaltiek
- controle van het cholesterol nivo
De darmfunctie wordt gezien als ons belangrijkste primaire immuunsysteem. Het is dan ook
raadzaam voldoende aandacht te schenken aan een optimaal onderhoud van deze darmfunctie.
Dit geldt met name voor personen met een verminderde weerstand, zoals sporters.
Voor een juiste darmfunctie is het uitermate zinvol om…
- gevarieerd te eten
- in kleine maaltijden
- gedurende meerdere malen per dag
- de inname van vlees- en vleesprodukten te beperken
- de inname van vis en verse groenten te verhogen
Hierdoor krijgt de darmflora telkens opnieuw voldoende mogelijkheid om zich te herstellen.
Daarnaast kunnen we de darmfunctie optimaliseren door de werkzame bacteriën regelmatig,
dat wil zeggen 1-2 x per jaar, volledig te laten herstellen. De meest voor de hand liggende
methode is gedurende 10 dagen vasten, waarbij ieder uur een glas water wordt gedronken.
Word je duizelig (door een te lage bloedsuikerspiegel), dan kun je in plaats van water ook
groentesappen drinken.
In de eerste 2-3 dagen van deze vastenperiode zal de stoelgang normaal verlopen, om
vervolgens tot stilstand te komen. Na 6-7 dagen zal nog één ontlasting volgen, waarbij de
darm volledig wordt geleegd. Men noemt dit ‘ontslakken’. Het is van belang na deze laatste
ontlasting nog 2-3 dagen door te gaan met vasten om vervolgens weer geleidelijk wat vast
voedsel tot zich te nemen. Voor sporters is deze methode het beste toepasbaar direct
voorafgaande aan VP I en/of VP III. Gedurende deze vastenperiode is het mogelijk om je
aërobe conditie op peil te houden. ‘Ontslakken’ leidt onder andere tot een verhoogde
concentratie en minder behoefte aan slaap.
PRT-11 Immuunsysteem
56
Noot:
Er bestaat een correlatie tussen darmkanker enerzijds en vleesconsumptie anderzijds…
In Duitsland heeft een op de drie inwoners deze vorm van kanker, in Japan (viseters) slechts
een op de tienduizend.
Ook roken leidt tot een verhoogde kans op darmkanker.
11.3. Het immuunsysteem en sport
Na een duurloop van 1 uur met een hartfrequentie van 120-130 slagen per minuut duurt het bij
een regelmatig sportende persoon ca. 36 uur voordat de NK-populatie weer terug is op het
oude nivo. Na zo’n inspanning zien we tevens een afname in de populaties T- en B-lymfocyten, alsmede van IgA. Het lichaam zal er telkens naar streven het oorspronkelijke evenwicht
te herstellen, hierbij bestaat de mogelijkheid tot supercompensatie. Als deze sporter 3 x per
week een rustige duurloop van 60 minuten uitvoert, zal zijn immuunsysteem derhalve
verbeteren.
Iemand die 1 x per week 60 minuten loopt, houdt geen rekening met supercompensatie en
bouwt dus niets op. Het duurt bij deze personen dan ook 4 dagen voordat er een herstel van
het immuunsysteem heeft plaatsgevonden. Er is elke keer sprake van een aanval op het
immuunsysteem en dat is absoluut niet gezond. Deze personen kunnen beter elke dag 20-30
minuten briskwalken of fietsen.
Duursporters geven het lichaam vaak niet de kans om te herstellen. Zij trainen, met name in
de periode naar een wedstrijd, dagelijks en meestal met een hogere intensiteit. Duursporters
bezitten in deze periode dan ook een verminderde weerstand en zijn gevoeliger voor infecties.
Begeleiders dienen hierop alert te zijn en voldoende maatregelen te nemen om het
immuunsysteem bij deze sporters te ondersteunen. Zo zullen zij in de overgangsperiode
vooral aandacht moeten schenken aan trainingsvormen gericht op het stimuleren, het
verbeteren van het immuunsysteem en het onderhouden van de algemene vaardigheden.
Ultra-duursporters, zoals triatleten zullen tijdens de beoefening van hun sport te maken krijgen met een behoorlijke verhoging (tot 40º) van hun lichaamstemperatuur. Zeker wanneer er
daarnaast ook nog sprake is van een warme omgevingstemperatuur. Hoewel deze sporters op
deze omstandigheden getraind zijn, zal er toch een verminderde weerstand tegen ziektes
optreden. Zij zijn na een wedstrijd dan ook 1 à 2 weken gevoeliger voor infecties.
Zoals bekend is koorts een algemeen optredend effect bij infecties. Echter ook bij blessures
zal het lichaam reageren met een verhoging van temperatuur en daaraan gerelateerd een
verhoging van de hartfrequentie. Een sporter die regelmatig zijn rustpols controleert zal bij
een blessure een verhoging van zijn rustpols kunnen waarnemen met 10-15 slagen per minuut.
De lichaamstemperatuur zal in deze situatie een verhoging te zien geven van 0.5-1.0 º C.
Een verhoogde rustpols zien we echter ook bij een onvolledig herstel en als voorbode voor
een infectie, zoals verkoudheid of griep. Een verhoogde rustpols zal voor een sporter dan ook
aanleiding moeten zijn om de trainingsplanning voor die dag bij te stellen.
11.4. Voeding en immuniteit
Voeding kan een positief effect hebben op ons immuunsysteem. Hieronder worden een aantal
adviezen en richtlijnen aangereikt, waaraan onze voeding zou moeten voldoen…

Drink nooit vers geperst sinaasappelsap, maar meng dit altijd met water.
Vers geperst sinaasappelsap is zo zuur dat het maag- en darmepitheel wordt aangetast en
de functie van dit epitheel met betrekking tot het immuunsysteem verloren gaat.
PRT-11 Immuunsysteem
57
Daarentegen is het drinken van vers geperst sinaasappelsap bij maag- en darmtumoren
juist wel raadzaam.

Wanneer de oorzaak van astma, bronchitis, hooikoorts etc. gelegen is in de darmfunctie,
dan is het verstandig om de inname van dierlijke vetten zoveel mogelijk te beperken en
die van plantaardige vetten te verhogen. Ook is supplementeren met Ester C aan te raden.

Wanneer een sporter ‘s avonds vlak voor het naar bed gaan nog iets wil eten, dan zal hij
geen koolhydraatrijke- (opgenomen koolhydraten worden niet meer gebruikt en
opgeslagen als vet) maar een eiwitrijke maaltijd moeten nuttigen. Daarbij zal sprake
moeten zijn van eiwitten die langzaam door het lichaam worden opgenomen zoals Soya
en Caseïne (absorptie 7-9 uur). Inname van deze eiwitten zorgt er voor dat als ‘s nachts
Cortisol* vrijkomt er voldoende eiwitten ter beschikking staan om het gebruik van
Glutamine* tot een minimum te beperken.

Direct voorafgaande aan een wedstrijd of training zal de sporter geen koolhydraten
moeten innemen omdat deze leiden tot een verhoogde insulinespiegel en aanleiding
kunnen zijn voor hypoglykemie. Na een wedstrijd of training zijn koolhydraten wel van
belang. Enerzijds om de voorraden glycogeen in lever en spier aan te vullen, anderzijds
(en dit geldt met name in de krachtsport) om met behulp van de verhoogde
insulinespiegels ingenomen eiwitten en/of creatine direct door te sluizen naar de spieren.
De eiwitten die hierbij het beste kunnen worden gebruikt, zijn de zogenaamde ‘snelle’
eiwitten (absorptie 90 minuten), in de literatuur bekend als “Whey”.

Kijk uit met het combineren van voedingsmiddelen. Zo zullen combinaties van basis- en
zure produkten, zoals yoghurt met vruchten, te lang in het maag-/darmstelsel
achterblijven.

Algemene richtlijnen voor een gezond voedingspatroon…
calorie-opname per dag voor instandhouding lichaamsgewicht = 34 x het lichaamsgewicht
verhouding voedingsbestanddelen 20% vetten, 25% eiwitten en 55% koolhydraten
eet regelmatig (5 eenheden per dag) in kleine hoeveelheden
eet gevarieerd
verhoog de visconsumptie tot 2-3 x per week
varieer met volkoren rijst, volkoren pasta’s en aardappelen
eet dagelijks verse groenten
eet zo nu en dan noten
eet regelmatig (magere) yoghurt en/of ‘Yakult’
drink regelmatig water, minimaal 1½-2 liter verdeeld over de dag
beperk de vleesconsumptie tot 1 x per week
beperk de inname van (half)volle melk- en melkprodukten
beperk de inname van kaas
beperk het gebruik van alle gerookte en geconserveerde produkten
beperk het gebruik van koffie en zwarte thee
beperk het gebruik van koolzuurhoudende dranken
beperk het gebruik van alcoholische dranken
beperk het gebruik van citrusvruchtensappen
beperk het gebruik van (geraffineerde) suiker- en suikerhoudende produkten
stop met roken
-
PRT-11 Immuunsysteem
58

-
-
Supplementeer…
Glutamine,
opgelost in lauw water of magere melk 3 x na de maaltijd, 1 x vlak voor het slapen gaan
ADL-er/Recreatiesporter 4 x 1 gram per dag
Wedstrijdsporter
4 x 2-3 gram per dag
Topsporter
4 x 4-5 gram per dag
Ester C,
ADL-er/Recreatiesporter 1 x 300-500 mg per dag
Wedstrijdsporter
2x
500 mg per dag
Topsporter
3x
500 mg per dag
PRT-11 Immuunsysteem
59