Notitie historie relatie Nederland en Hongarije

Protestantse relatie Nederland – Hongarije
Nu we een start gemaakt hebben met het aangaan van een partnerschap tussen
onze gemeente en de wijkgemeente Debrecen-Nagysándor-telep (vrijvertaald:
Debrecen, locatie Alexander de Grote) is het een goede zaak wat inzicht te krijgen in
de historie van het protestantisme in Hongarije en de bijzondere band tussen de
protestantse kerken van de beide landen. Deze band gaat terug naar de tijd van de
Reformatie. De Reformatie is ontstaan door grote misstanden in de katholieke kerk.
De onvrede was op een gegeven moment zo groot dat de monnik (pater) dr. Martin
Luther (1483-1546) in 1517 zijn 95 stellingen tegen de katholieke kerk wereldkundig
maakte.
Nu moeten we goed bedenken dat de scheiding tussen kerk en staat toen niet
bestond en er een grote rivaliteit tussen deze twee instituten was. De kerk bezat veel
macht en die werd lang niet altijd gebruikt voor het welzijn van de mensen.
en voor het begrip is het goed om terug te gaan naar de politieke situatie in die tijd.
De politieke situatie
Hongarije was 16e eeuw een Midden-Europees land, ingeklemd tussen het
katholieke West-Europa en de Islamitische landen in het oosten.
Vanaf 1512 rukten de Turkse legers op door Griekenland en de Balkan naar het
Westen en in 1526 werd Hongarije bij Mohács verpletterend verslagen. Een groot
deel van de adel en de geestelijkheid kwam hierbij om. Mohács ligt in het zuiden van
het huidige Hongarije, vlakbij de grens met Kroatië en ca. 300 km ten zuidwesten van
Debrecen. Debrecen ligt ten oosten van Budapest, vlakbij de grens met Roemenië.
In 1529 werden de Turken bij Wenen tot staan gebracht.
De slag bij Mohács is achteraf bezien van grote betekenis geweest voor het
Hongaarse volk. Typerend voor de Reformatie in Hongarije was, dat zij eerst
sympathie kreeg voor het lutheranisme maar dat ze zich later meer oriënteerde op
het calvinisme (Calvijn, Bullinger).
De gemeenschappelijke vijanden van Hongarije, of ze nu van Duitse of Hongaarse
origine waren, waren Rome en de Turken. In de eerste periode van de Reformatie
was er bij de Hongaren een duidelijke tendens, om de reformatorische leerstukken in
haar essentie over te nemen en extremen te vermijden. Niet zelden was een
pragmatische instelling te bespeuren. Dit laatste werd bevorderd door de permanente
politieke druk en de vaak benarde omstandigheden waaronder men leefde. Zo kreeg
de Hongaarse protestantse theologie in die eerste tijd meteen een eigen karakter.
Rome zag eerst met lede ogen de Reformatie aan en een reactie bleef op den duur
niet uit: de Contra-Reformatie en waar mogelijk kwam de repressie tegen de
protestanten op gang. Onderdrukking, vervolgingen en terechtstellingen bleven niet
uit.
In 1538 werd Hongarije opgedeeld in 3 delen (ca.150 jaar lang): het westen en het
noorden onder Habsburgs bestuur (streng katholiek); het midden onder Turks
bestuur (christenen kregen relatieve vrijheid) en het zuiden het vorstendom
Zevenburgen (tolerant) waarin de steden Debrecen en Mohács gelegen zijn.
Ontstaan en groei van het protestantisme in Hongarije
In 1561, op 25-jarige leeftijd, werd Méliusz bisschop in Debrecen. Hij schreef een
zeer uitgebreid belijdenisgeschrift, de Confessio Catholica.
Om een sterk groeiende kerk te leiden en op te voeden in de leer moesten leraren
opgeleid en scholen gesticht worden. De studenten kregen in eerste instantie hun
opleiding in het buitenland. In Nederland: Franeker en Utrecht. Vooral de universiteit
Franeker (1585-1811) was bij de Hongaarse studenten populair. Redenen: het
geestelijke klimaat en de universiteit werd wel het calvinistische Sion genoemd. Meer
dan 1200 Hongaarse studenten hebben hier van 1623-1794 gestudeerd, vooral in de
theologie. Het devies was: Christo et ecclesiae gewijd aan de dienst aan Christus en
de kerk.
Ook op een ander gebied was er een verbondenheid tussen de beide kerken.
Het succes van de Reformatie had ook politieke gevolgen. De Nederlanden wilde
zich losmaken van Spanje en dat resulteerde in de 80-jarige oorlog van1568-1648.
Goed om te weten dat kort tevoren in 1566 de Beeldenstorm waarbij alles wat
zichtbaar was aan de katholieke leer kort en klein werd geslagen en de katholieke
kerk haar macht werd ontnomen. Katholieke goederen werden verbeurd verklaard en
de eredienst aan banden gelegd. Het zeer katholieke Spanje zag zich toen
genoodzaakt de Nederlanden te straffen.
De Nederlanden ontwikkelde zich tot een grote handelsnatie en om die te
beschermen bouwden ze een grote oorlogsvloot op.
De protestanten in Hongarije, dat inmiddels ingelijfd is door het katholieke Oostenrijk,
zuchten in de 17e eeuw nog steeds onder de repressie van de katholieke kerk en
regering. Zo werden op een gegeven moment 26 predikanten, 21 calvinisten en 5
luthersen, veroordeeld tot de galeien. Dit werd bekend bij de Utrechtse hoogleraren
en die deden een verzoek aan de Nederlandse regering om admiraal Michiel de
Ruyter op te dragen, die op dat moment samen met de Spanjaarden in de
Middellandse zee vochten tegen de Fransen, deze predikanten te bevrijden.
Dit is in 1675 ook gebeurd. De Ruyter begroette de predikanten met de woorden:
Of u luthers bent of calvinist, blijf nu één als u weer thuis bent. Want nu hebt u zich,
zoals ik hoorde, ook gedragen als broeders onder hetzelfde kruis.
Een jaar later (1676) stierf De Ruyter tijdens de zeeslag bij Sicilië. Als dank voor de
bevrijding van de Hongaarse predikanten staat nu een standbeeld in het centrum van
Debrecen. Debrecen kreeg bekendheid als het calvinistische Rome.
Na de 2e Wereldoorlog werd Hongarije bezet door de Russen en werden alle privéeigendommen onteigend, ook die van de kerken. In 1956 kwam er een volksopstand
en velen vluchten naar het buitenland, ook naar Nederland. In 1989 werd Hongarije
weer een gewone republiek. Inmiddels behoort Hongarije per mei 2004 bij de
Europese Unie (EU), maar het democratisch proces is een moeizame zaak en
vandaag de dag heerst er een zeer rechtse regering die het niet zo nauw neemt met
de gelijkwaardigheid van de bevolkingsgroepen. De kerken krijgen weliswaar wat
subsidies, maar als de kerk zich niet conformeert aan het regeringsbeleid wordt er zo
weer gekort.
Stiens, 14 december 2014
Geraadpleegde bronnen:
- Digibron – kenniscentrum van de gereformeerde gezindte
- Geschiedenis van de Hongaarse Gereformeerde Kerk – drs. J.J.A. Colijn
- Franeker Universiteit populair onder Hongaren – prof. Dr. Ferenc Postma