U bent niet moe U heeft dorst

U bent niet moe
U heeft dorst
Een medische (hypo)these voor
chronische vermoeidheid
leo Pruimboom
Dit magazine gaat over chronische vermoeidheid, fibromyalgie, uitputting en pijn. Het bevat artikelen over voeding en
uitputting, mitochondriale stoornissen en moeheid, mRNA-veranderingen, co-enzym Q10 en vele andere factoren die te
maken hebben met de genoemde stoornissen. in dit artikel wordt een (hypo)these gelanceerd voor de verklaring van chronische vermoeidheid, pijn en ziekte in het algemeen. Pijn, chronische vermoeidheid en ziekte behoren allen tot centrale
stoornissen van de pijnneuromatrix (zie artikel ‘pijnneuromatrix’, van Nature oktober 2005, pagina 30). voor het behoud
van homeostase is een netwerk van neuronen verantwoordelijk die de informatie uit de periferie (o.a. spieren, viscerale
organen en huid) en uit centrale gebieden (ruggenmerg, rest van de hersenen) verwerkt. Homeostatische prikkels geven
aanleiding tot het ontstaan van jeukgevoel, dorst, honger, temperatuurwaarneming (warm tot en met verbranding, koud
tot en met bevriezing), zuurstofhonger en pijn. Dit betekent dat een hongergevoel voor een deel dezelfde neurolo-gische
gebieden betreft als dorst en dat pijn deels dezelfde zones aanspreekt als jeuk. Dorst- en pijngevoelens blijken door zo goed
als dezelfde neurologische gebieden te worden geproduceerd. Daarnaast lokt dorst pijn uit, terwijl pijn geen dorst uitlokt.
vandaar ‘U heeft geen pijn, u heeft dorst’.
Dorst, honger, jeuk, pijn, sensuele aanrakingen en zuurstofhonger zijn
jeukprikkels en sensuele aanraking. Al deze prikkels hebben als doel
allen homeostatische prikkels die in principe bedoeld zijn om een over-
om de homeostase zo snel mogelijk terug te winnen. Deze nieuwe in-
levingsreactie uit te lokken (normaliter een beweging, c.q. een vecht-
zichten hebben geleid tot een verandering van het model van de pijn-
vlucht reactie). Langdurige honger, dorst en pijnprikkels lijden tot inac-
neuromatrix naar een model van een neuromatrix of homeostasis [1].
tiviteit, uitputting, immunologische veranderingen en ziektegedrag [1].
Pijn wordt als ‘dreigende prikkel’ doorgegeven aan een serie neurologi-
Opvallend is dat vooral het drinkgedrag van een mens een directe ver-
sche gebieden waarvan twee gebieden een specifieke rol spelen: de cor-
binding kent met het optreden van pijn [2]. Dorst blijkt pijn uit te lok-
tex insularis en de gyrus cingularis. Dit zijn hersenzones die bepalen of
ken, terwijl pijn geen dorstprikkel teweeg brengt. Dorstgevoel wordt
er sprake is van zóveel gevaar dat een pijngevoel moet worden opgewekt.
opgewekt door vier verschillende perifere prikkels:
Het totaal aan neurologische ‘gevaarverwerkende’ zones kan worden
•
dehydratie
beschouwd als de pijnneuromatrix. Nieuwe inzichten in de verwerking
•
hypernatriëmie (hyperosmolariteit)
van informatie door de hersenen laten echter zien dat de pijnneuroma-
•
hypovolemie
trix tevens verantwoordelijk is voor de verwerking van honger-, dorst- en
•
mineralendeficiëntie
Homeostatisch model
Neuromatrix model
gyrus cingularis
somatosensorische cortex
thalamus
cortex insularis
pars parietal
Afbeelding 1.
Van een pijnneuromatrix naar een neuromatrix of homeostasis.
schadelijke
prikkels
tractus spinithalamicus
spinothalamische
vezels
sensorische
neuronen
sensorische
neuronen
schadelijke
prikkels
ruggemerg
Pijn (thalamus - somatosensorische cortex) wordt tevens verwerkt in de cortex insularis (cortex insularis pars parietal) en de
gyrus cingularis, net zoals dorst, honger, jeuk en sensuele aanraking. Allemaal gevoelens die een gedragsreactie uitlokken,
ruggemerg
met als doel het herwinnen van de homeostase (eten, drinken,
krabben, de liefde bedrijven en bewegen). Bron: zie referentie 1.
40
MOE OF DORST?
Afbeelding 2
De hypothalamus als centrum voor de regulatie van de homeostase, variërend van lichaamsgewicht, electrolyten (mineraal) huishouding tot en met
honger en temperatuurregulatie. De nucleus arcuatus is binnen de regelmechanismen belangrijk voor het dorst- en hongergevoel en kent een directe
verbinding met belangrijke andere centra binnen de neuromatrix of homeostasis, zoals de gyrus cingularis en de cortex insularis.
Daarnaast geeft de ATP-deficiëntie aanleiding tot de ontwikkeling van
een zogenaamd ‘glutamate-command’. Dit bevel activeert excitatoire
neuronen in de neuromatrix of homeostasis waardoor een beweging
wordt uitgelokt (acuut dorstgevoel). Een langdurig glutamaatbevel leidt
tot overprikkeling van de neuromatrix of homeostasis (en pijn) waardoor pijn ontstaat.
Dorstgevoel wordt in de hersenen teweeggebracht door een aantal stof-
Een derde consequentie van een chronische ATP-deficiëntie en daar-
fen, waaronder angiotensine II, anti-diuretine en corticotropine. Angio-
mee een langdurig glutamaatbevel, is een vermindering van de produc-
tensine II en antidiuretine worden geregistreerd in ondermeer de nu-
tie van stoffen die verantwoordelijk zijn voor het algemeen welbevinden
cleus arcuatus (afbeelding 2). Een nucleus die beschouwd wordt als een
(serotonine), slaap (melatonine) en pijnstilling (endorfines). Deze stof-
limbisch filter voor een groot aantal prikkels, waaronder orexigene (eet-
fen worden geproduceerd door inhiberende neuronen via een GABA-
lust), anorexigene (verzadiging) en dorst.
bevel. Een bevel dat alleen optreedt als voldoende ATP voorhanden is!
De nucleus arcuatus is zeer gevoelig voor dorstprikkels. Dit betekent
Mensen met een Chronisch Vermoeidheidssyndroom, fibromyalgie en
dat iedere kleine verandering op het niveau van de elektrolytenhuis-
andere uitputtingsziekten, lijden aan pijn, slaapstoornissen, eetlust-
houding snel wordt geregistreerd, waardoor een dorstgevoel ontstaat
stoornissen en verlies aan algeheel welbevinden. Dit zijn symptomen
en een gedagsreactie (drinken) wordt uitgelokt, met als doel vocht op
van een chronische stoornis op het gebied van water-/ mineraalhuis-
te nemen. De hoge gevoeligheid voor dorstprikkels wordt bewerkstel-
houding. De meeste patiënten met chronische uitputting vertonen vaak
ligd door receptoren op de nucleus arcuatus, onder andere voor angio-
een absolute afwezigheid van het dorstgevoel [4].
tensine II. Receptoren met een hoge gevoeligheid (high affinity) zijn
laagdrempelig (low treshold), maar adapteren snel. Dit betekent dat
Waarschijnlijk hebben deze mensen pijn als alarmsignaal voor dorst,
kortdurende homeostase-stoornissen op het gebied van water- en mine-
zijn ze moe door een tekort aan glucose in de hersenen, slapen ze niet
raalhuishouding snel worden geregistreerd en opgelost. Een langdurig
door een tekort aan ATP en kennen ze een gevoel van algehele malaise
(niet meer acuut!) tekort aan water en/of mineralen leidt tot adapta-
door een continu glutamaatbevel. <<
tie van deze receptoren, waardoor het dorstgevoel verdwijnt. Een zeer
herkenbare situatie voor veel artsen en therapeuten. Patiënten blijken
U heeft geen pijn, u heeft dorst
U bent niet moe, u heeft dorst
U bent niet ziek, u heeft dorst
U heeft geen slaapproblemen, u heeft dorst
vaak veel te weinig te drinken en nog minder mineralen (o.a. kalium en
magnesium) tot zich te nemen, maar men heeft geen dorst.
Het probleem is echter dat er steeds meer dorst-transmitters worden
geproduceerd, waardoor het niveau van ATP-productie binnen de nucleus arcuatus verandert. Het blijkt dat een chronisch tekort aan water
en/of mineralen kan leiden tot een verminderde opname van glucose
in de nucleus arcuatus (en andere nucleï) van de hypothalamus. Een
Referenties
1.
verminderde hoeveelheid intracellulaire glucose geeft aanleiding tot
een verminderde productie van ATP. De nucleus arcuatus zal hierdoor
steeds meer orexigene prikkels doorlaten (hongergevoel), omdat ATPdeficiëntie in de hypothalamus dé prikkel is voor eetlust [3]. Dit betekent
dat chronische stoornissen op het gebied van water-/ mineraalhuishou-
craig aD. pain mechanisms: labeled lines versus convergence in central processing.
ann Rev Neurosci. 2003; 26:1-30
2. Farrell MJ, Egan gF, Zamarripa F, et al. Unique, common, and interacting cortical
correlates of thirst and pain. pNaS. 2006;vol. 103:7; 2416-2421
3.
peters a, Schweiger U, pellerin L, et al. the selfish brain: competition for energy
resources. Neuroscience and Biobehavioral Reviews. 28 (2004), 143-180
4. pruimboom L. Dorst en chronische vermoeidheid. Niet gepubliceerd onderzoek 2006
ding een vaak ongecontroleerd eetgedrag uitlokken.
PNi
KATERN
41