September - Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en

40e jaargang nr. 294 - - 21 september 2014
Pagina 1
ASTRUIM is het enige ruimtevaart- en
sterrenkundetijdschrift in het Nederlands in
Nederland en België.
Het is een uitgave van de Nederlandse
Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde.
Het is bestemd voor jeugd, jongeren en volwassenen.
Telefoon: 024 - 64 199 29
www.njrs.nl
[email protected]
Lidmaatschap-/abonnementsgeld:
20 euro voor een heel kalenderjaar.
Verschijnt plm. 13 keer per jaar.
Bankrekening: NL60 INGB 0003 2938 36
t.n.v. G. Keijzers
Postbus 38
5340 AA Oss
Voor België:
Belfius - Neerpelt
Bankrekening: BE68 0839 7325 2634
Wil je geen lid of abonnee meer zijn? Zeg dan voor
1 december op, anders ben je verplicht opnieuw
voor een jaar te betalen.
Neem de Nederlandse Jeugdvereniging voor
Ruimtevaart en Sterrenkunde als een echt goed
doel op in uw testament !!!!!!
Eindredactie
Gerard Keijzers
Lay-out
- Theo Appeldoorn
- Ruud van Asseldonk
- Gerard Keijzers
Internet realisatie
Stephan Brands
Foto voorpagina:
De laatste hittetegeltjes zijn aangebracht. Op de foto
controleren enkele technici de laatste verrichtingen.
De tijd dat Amerika weer met eigen bemande capsules
ruimtevluchten zal kunnen uitvoeren, komt steeds
dichterbij.
INHOUD:
Internationaal Ruimtestation nieuws .................................................................................. 3
Diverse ruimtevaartberichten ............................................................................................. 5
Marsnieuws ........................................................................................................................ 9
Saturnusnieuws ................................................................................................................. 13
Vijf mogelijke landingsplaatsen op komeet geselecteerd ................................................... 14
Lancering Japanse asteroïdesonde ligt op schema ........................................................... 15
Eerste foto van de Maan .................................................................................................... 16
Pulsar PSR J1640-4631 .................................................................................................... 18
Hubble ruimtetelescoop fotografeerde fraaie nevel ........................................................... 19
Wat er aan de sterrenhemel te zien is ............................................................................... 20
Activiteiten Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde ................. 22
Pagina 2
Wel fotografeerde
natuurverschijnsel.
hij
dat
schitterende
SOJOEZ TMA-12M TERUG OP
AARDE
ZONNESTORM
IMPACT OP ISS
HAD
GEEN
De grote uitbarsting op de zon op 10
september had vrijwel geen enkele invloed op
het ruimtestation. De grote hoeveelheid
elektrisch geladen deeltjes gingen wel richting
aarde, maar de kracht ervan viel uiteindelijk
erg mee. Al snel werd duidelijk dat noch het
ISS, noch de om de aarde draaiende
kunstmanen beschadigingen gingen oplopen.
ISS VLOOG DOOR
NOORDERLICHT
Voor de kosmonauten de Russen Alexander
Skvortsov en Oleg Artmyev en de
Amerikaanse astronaut Steven Swanson zat
op donderdag 11 september hun ruimtevlucht
er op. Toen was hun terugkeercapsule de
Sojoez TMA-12M waarin zij zaten, veilig op de
steppe in de buurt van de stad Dzherkazgan
neergekomen.
De
grote
oranje-witte
parachute waaraan de capsule hing, was
tegen de blauwe wolkenloze hemel al van
verre te zien. De televisie kon dan ook een
fraaie live-uitzending verzorgen.
Snel kon met het 'bevrijden' van de
ruimtevaarders uit de capsule begonnen
worden en de artsen voerden meteen hun
eerste onderzoeken uit. Achtereenvolgens
werden Skvortsov, Swanson en Artemyev in
hun gereedstaande comfortabele stoelen
geplaatst. Telefoontjes naar familie en
vrienden vonden plaats en er werd wat met de
aanwezigen gebabbeld.
"En hoe voelt het nu om door het noorderlicht
te vliegen?" Een vraag die de Duitser
Alexander Gerst gesteld kreeg op 29 augustus
2014. Dat kon hij niet beschrijven, want zo
vertelde hij, want hij wist niet wanneer hij erin
was gekomen en wanneer er weer uit. Hij had
er helemaal niets van gemerkt.
Tijd voor een groepsfoto van de ruimtevaarders na de
landing tezamen met de leden van de berging
De afdaling begon een dag eerder nadat de
Sojoez van de Poisk module was ontkoppeld.
Eenmaal op veilige afstand werden gedurende
4 minuten en 40 seconden de remraketten in
werking gesteld. De snelheid nam flink af en
het ruimtevaartuig dook de atmosfeer in. De
Sojoez werd in delen gescheiden en het
terugkeerdeel vervolgde vervolgens de vrije
Pagina 3
val. Nadat de hoofdparachute was uitgeklapt,
verliep de afdaling volgens plan. Na 169
dagen waren deze ruimtevaarders weer terug
op aarde. Korte tijd later vlogen de Russen
naar Sterrenstad en de Amerikaan naar
Houston.
GERIJPTE
RUIMTE
WHISKY
UIT
DE
Drie jaar geleden stuurden whiskystokers van
een Schots bedrijf ter experiment een monster
ongerijpte whisky de ruimte in. Op 12
september werd die whisky weer naar de
aarde gebracht voor analyse. Onderzoekers
hopen door het experiment antwoorden te
krijgen op hoe de zwaartekracht (of het gebrek
daaraan) het rijpingsproces en de smaak van
whisky beïnvloedt. De ongerijpte whisky werd
in oktober 2011 samen met deeltjes houtskool
naar
het
Internationale
Ruimtestation
gestuurd. De whisky heeft meer dan 1060
dagen om de aarde gedraaid. Een identieke
fles whisky werd al die tijd bijgehouden in de
distilleerderij in Schotland in afwachting van
een vergelijkbare test. De twee stalen zullen
binnenkort samen onderzocht worden in een
laboratorium
in
Houston,
waar
wetenschappers de interactie van de
moleculen
met
de
houtskool
zullen
vergelijken. Dit om te achterhalen welke
verschillen er optreden tussen de aardse
whisky en de whisky 'uit de ruimte'. Het team
hoopt te ontdekken hoe smaken in
verschillende omstandigheden ontwikkelen.
Het zou een revolutie kunnen betekenen voor
het stoken van whisky.
hun seksuele gewoonten in gewichtloze
toestand. De fruitvliegjes daarentegen hadden
geen problemen met hun ongewone situatie.
Zij paarden en plantten zich onbekommerd
voort. De resultaten van de experimenten met
gedroogde zaden en eieren van zijderupsen
zullen pas over enige tijd bekend worden. Dat
zelfde geldt ook voor de experimenten met
materialen.
Foton M4 capsule met de vele diertjes is geland
GEKKO'S OVERLEEFDEN
RUIMTEREIS NIET
Deze ruimtevlucht was niet helemaal naar
wens verlopen. Zo waren er communicatiestoornissen al vroeg in de vlucht. Na een
week waren die hersteld. Maar intussen kon
het ruimtevaartuig niet naar de geplande
hoogte van 575 kilometer geschoten worden.
Uiteindelijk werd de ruimtevlucht van twee
maanden verkort naar 44 dagen. Technici
hebben al laten weten dat er meer elektriciteit
door zonnepanelen geleverd moet worden.
Ook de aandrijfmodule dient verbetering.
Na zes weken om de aarde gedraaid te
hebben, keerde op maandag 1 september de
onbemande Foton M4 capsule weer terug
naar de aarde. Nadat het in de Orenburg regio
in het zuiden van Rusland was neergekomen,
arriveerde al vrij snel de bergingsploeg.
Na het openen van het luik troffen de leden de
vijf omgekomen gekko's aan. Het is nu de
vraag wanneer en hoe het komt dat ze zijn
gestorven. Hun ruimtevlucht had de
wetenschappers meer moeten leren over o.a.
Een van de vijf omgekomen gekko's
Pagina 4
ORION CAPSULE KLAAR VOOR
EERSTE TESTLANCERING
GALILEO-SATELLIETEN NIET IN
JUISTE BAAN
Op bovenstaande foto is de testmodule van
de complete Orion te zien. Deze is klaar voor
zijn eerste testvlucht, zoals deze op 8
september aan de pers werd gepresenteerd.
Twee dagen later begonnen de technici met
het tanken en kon het naar de top van de
Delta 4 Heavy raket getransporteerd worden.
In december zal het als Exploration Flight Test
1 naar een hoogte van ruim 5700 kilometer
geschoten worden. Dat is hoger dan welk
ruimtevaartuig bestemd voor personen aan
boord, de laatste 40 jaar heeft bereikt. Daarna
zal het naar de aarde terugkeren met een
snelheid van ruim 30.000 kilometer per uur.
Deze test is bedoeld om te onderzoeken of
het de wrijvingshitte goed kan doorstaan.
Bovendien willen de technici weten wat de
temperaturen op diverse plekken op en in de
capsule gaan bedragen.
Na een uitstel van een dag vanwege de
krachtige winden, konden dan toch op vrijdag
22
augustus
de
twee
Europese
navigatiesatellieten gelanceerd worden. Dat
gebeurde vanaf lanceerbasis Kourou met een
Sojoez-raket. Aanvankelijk verliep alles zoals
het hoorde, maar bij het wegstoten van deze
twee kunstmanen verliep niet alles naar wens
m.a.w. de laatste trap van de Sojoez, de
fregat, functioneerde niet optimaal. De vraag
is nu of de beide kunstmanen over voldoende
brandstof beschikken om zichzelf in de juiste
baan te manoeuvreren. Die banen liggen nu
op 17.000 kilometer hoogte en dat had
ongeveer 23.500 kilometer moeten zijn. Dat is
beduidend lager dus. Bovendien zijn de banen
niet cirkelvormig en hebben daarentegen een
ovale baan. Daardoor is de afstand tot de
aarde niet overal gelijk, iets wat absoluut
noodzakelijk
moet
zijn.
Het
Galileo
navigatiesysteem had Europa onafhankelijk
moeten maken van het Amerikaanse GPSsysteem.. De bedoeling was dat het systeem
30 satellieten zou tellen en in 2017 compleet
Pagina 5
zou zijn. Met de waarschijnlijke mislukking van
deze twee kostbare exemplaren, ontstond er
een discussie of Europa door moet gaan met
dit zeer dure project. Inmiddels is er een
commissie ingesteld die de oorzaak van het
falen moet onderzoeken. Opmerkelijk dat
Arianespace aanvankelijk mededeelde dat de
lancering was geslaagd en de twee satellieten
in hun geplande banen om de aarde waren
gekomen. Het was de afdeling van de
Amerikaanse luchtmacht, die alle satellieten
nauwlettend in de gaten houdt, die liet weten
dat dat niet het geval was. Voor ESA was dat
bericht dubbel pijnlijk. Hun volgstation had in
deze
niet
nauwkeurig
de
gegevens
bestudeerd.
CHINA LANCEERDE 2
SATELLIETEN
Vanaf lanceerbasis Taiqun steeg op 19
augustus een Chinese Long March 4B op om
twee kunstmanen in een baan om de aarde te
brengen. Het betrof allereerst de Chinese
Gaefon 2, de meest moderne satelliet voor
aardonderzoek van China. Het moet de
overheid snel informatie over o.a. rampen
verschaffen, zodat er zo snel mogelijk
gehandeld kan worden. Voorts doet het
onderzoek over natuurlijke hulpbronnen,
stedengroei, en dient het voor ondersteuning
van de nationale veiligheid. Geen twijfel over
het feit dat het ook dient voor spionageactiviteiten, want dat is al lange tijd een van de
belangrijkste opdrachten in de ruimtevaart van
de grootmachten. Gaofen 2 draait op
ongeveer 600 kilometer hoogte om de aarde
en maakt daarbij een hoek met de evenaar
van 98 graden. Het is de tweede van de zeven
Gaofens, waarvan de laatste in 2020
gelanceerd moet zijn. De eerste ging in april
2013 de ruimte in en hielp mee met het
zoeken naar het vermiste Maleisische
vliegtuig MH370. Tijdens deze lancering werd
ook de Poolse BretePL 2 in een omloopbaan
om de aarde gebracht. Dit ongeveer 15 kilo
wegende satellietje gaat metingen uitvoeren
over de helderheidsveranderingen van de
helderste sterren aan het firmament.
WEER EEN CHINESE
LANCERING
Opnieuw steeg er van Chinese bodem een
raket op om kunstmanen in een baan om de
aarde te brengen. Ditmaal was het een Long
March 2D tweetrapsraket die lanceerbasis
Jinquan op 3 september onder zich liet. Met
succes bracht het de Chuangxin 1-04 en een
medepassagier, ontwikkeld door de Chinese
Academie van Wetenschappen in de ruimte.
Deze hebben tot taak vanuit zonsynchrone
banen gegevens te verzamelen en door te
geven van een plek waar een ramp heeft
plaatsgevonden en die vervolgens voor
noodhulp gebruikt kunnen worden. Deze
lancering was de vierde van China en de 51e
over de gehele wereld dit jaar.
TRMM-KUNSTMAAN RAAKT
UITGEWERKT
De Tropical Rainfall Measuring Mission bereikt
het einde van zijn werkzaam leven.
Drukmetingen in zijn brandstoftank gaven op 8
juli aan dat de brandstof bijna op is. Het kan
daarna niet meer op de hoogte van zo'n 400
kilometer gehouden worden, wat nodig is voor
de juiste metingen. Langzaam zal het dichter
bij de aarde komen en aanvankelijk nog in de
zeer ijle atmosfeer geraken. De afremming
begint dan steeds sterker te worden. Eenmaal
in de dichtere luchtlaag is het snel afgelopen
en zal het door de wrijvingshitte verbranden.
Naar verwachting zal dit over ongeveer drie
jaar het geval zijn. Tot begin 2016 zal het nog
gegevens overseinen en dan worden de
instrumenten uitgeschakeld. De TRMM werd
in 1997 gelanceerd en zou drie jaar
voornamelijk de hoeveelheid neerslag meten
in de tropen. Het heeft die levensverwachting
fors overschreden. De TRMM missie was een
gezamenlijk project van NASA (V.S.) en
NASDA (Japan). De lancering geschiedde
destijds met een Japanse H-2 raket vanaf
lanceerbasis Tanegashima.
Pagina 6
RUSSISCHE LANCERING
Vanaf lanceerbasis Kourou bracht een
Russische
Sojoez
raket
vier
Osb
communicatiesatellieten in een baan om de
aarde. Die lancering geschiedde op 10 juli.
Het was de tweede serie van vier in dit
project. De derde en laatste gaan begin
volgend jaar de ruimte in. Deze kunstmanen,
elk met een gewicht van ongeveer 700 kilo,
bereikten een hoogte van ongeveer 7836
kilometer. Op eigen kracht werden die banen
naar 8052 kilometer gebracht. Daarbij maken
ze een hoek van 0,4 graden met de evenaar.
seconden en de andere van 7 minuten.
waarover verder geen mededelingen werden
gedaan.
TESTVLUCHT MISLUKT
Brokstukken kwamen uit de lucht vallen en op
diverse plekken begon het gras te branden.
Het was voor iedereen op die lanceerplaats
wel duidelijk. Een testvlucht van een
herbruikbare raket van SpaceX was mislukt.
Het prototype eindigde in een vuurbal. De
oorzaak van de explosie is vrijwel zeker te
wijten aan een defecte sensor. Daardoor
kreeg het veiligheidssysteem aan boord van
de raket verkeerde informatie. Er zou een
probleem zijn en meteen werd het commando
tot vernietiging gegeven. Verder onderzoek
wordt nog gedaan om 100% zeker hiervan te
zijn. Het was de tweede test van de Falcon 9R
Dev 1 raket in een reeks van verticale
opstijgingen. De bedoeling was dat het naar
een bepaalde hoogte vloog en het daarna
afdaalde en neerkwam op de plek vanwaar
het vertrokken was.
ARIANE 5 LANCERING
Met succes lanceerde een Ariane 5 raket op
donderdag 11 september twee communicatiesatellieten. Beide kwamen in de geplande
geostationaire overgangsbanen om de aarde
terecht. Het betrof de Measat 3b van Maleisie
en de Australische Optus 10. De bedoeling is
dat beide kunstmanen zeker 15 jaar in bedrijf
blijven. Voordat de Ariane 5 lanceerbasis
Kourou verliet, moest die lancering enkele
malen uitgesteld worden. De eerste keer ging
het om een vertraging van 44 minuten. Het
zou hier om een technisch probleem gaan,
Daarna volgden nog twee stops, eentje van 7
Rollout van de
lanceerplatform
Ariane
5
op
weg
naar
het
Vanaf liftoff verkliep de vlucht probleemloos.
Rond half oktober zal de 5897 kilo wegende
Measat 3b zijn positie op 91,5 gr. O.L.
ingenomen hebben. Daar draait het in een
geostationaire baan om de aarde en kan het
aan het werk gaan. De Optus 10 met een
gewicht van 3270 kilo werd eveneens naar
een
geostationaire
omloopbaan
gemanoeuvreerd. Vanuit 164 gr. O.L. verzorgt
het de communicatiediensten. Arianespace
liet weten dat een volgende Ariane 5 lancering
op 16 oktober valt te verwachten. Met die
vlucht gaan een Intelsat en de Arsat 1 in de
neuskegel mee.
LANCERING GEHEIME CLIO
De
voortekenen
waren
niet
goed.
Onweersbuien zorgden voor een vertraging
van twee uur en 26 minuten. Toen was de
bewolking dun genoeg om de Atlas 5 van ULA
Pagina 7
van start te kunnen laten gaan op 16
september. De op kerosine brandende RD180 motoren werkten ruim vier minuten om
vervolgens afgestoten te worden. Het was
toen de beurt aan de motor van de Centaur
raket om de geheimzinnige lading in een hoge
baan om de aarde te brengen. Na enkele
tussentijdse ontstekingen van de motor kwam
de CLIO satelliet in een sterk ellipsvormige
baan om de aarde. De gehele vlucht was
succesvol verlopen.
De neuskegel met daarin de CLIO wordt naar de top
van de Atlas 5 gehesen
De
Amerikaanse
overheid
deed
erg
geheimzinnig over de satelliet. Het werd
iedereen duidelijk dat we te maken hadden
met een spionagesatelliet. Zelfs gegevens
over o.a. de positie werden niet bekend
gemaakt. Het was de elfde succesvolle
lancering voor United Launch Alliance sinds
de oprichting van dat lanceerbedrijf in 2006.
IJSBAL 2010GB174
VREEMDELING
IS
EEN
Op basis van nieuwe berekeningen ontdekten
Amerikaanse astronomen een hemellichaam
die niet tot ons zonnestelsel behoort. Die
ontdekking deden zij in 2010 op opnamen van
de Canadees-Franse Hawaï Telescoop. Het
bleek een ijsbal van zo'n 200 tot 250 kilometer
groot te zijn (Onze maan meet een doorsnede
van ongeveer 3500 kilometer). Op het
moment van de ontdekking bevond dit
hemellichaam zich in het sterrenbeeld Haar
van Berenice. Al snel werd duidelijk dat het
object zich van ons af bewoog. Het draait in
een zeer langgerekte baan om de zon. Voor
een omloopbaan heeft het ruim 6800 jaren
nodig. Het verste punt ligt op 22 maal de
afstand Aarde - Neptunus. Het nabije punt op
anderhalf maal. Deze ijsbal 2010GB174 is niet
de enige in zijn soort. Allemaal beschrijven ze
grote ellipsvormige banen om de zon.
Sommige hebben vele duizenden tot
miljoenen jaren nodig om een keer in de buurt
van de zon te geraken. Gebeurt dat, dan
verdampt er ijs aan het oppervlak en laten
stofdeeltjes, steentjes en gassen los, die als
een wolk achter het object aanzweven. Op dat
moment herkennen wij het als een staartster,
of nog beter gezegd als een komeet. Dat zal
bij deze vreemde hemellichamen nooit
gebeuren, want daarvoor blijven ze veel te ver
van de zon. Gezien die grote afstanden
vermoeden astronomen dat ze van ver buiten
ons zonnestelsel vandaan komen. Afkomstig
van een ander zonnestelsel. Er moet dus een
andere ster in het spel geweest zijn. In de tijd
dat de zon nog heel jong was en deel
uitmaakte van een groep sterren die gelijktijdig
ontstonden. Heel langzaam verwijderden zich
deze van elkaar en namen hemellichamen om
andere sterren met zich mee. Onze zon deed
dat ook met o.a. 2010GB174. Omgekeerd
raakte onze zon er ook vele aan andere
sterren kwijt. Zoiets gebeurt op het moment
dat sterren elkaar van 'dichtbij' passeren.
Daardoor kwamen de ijsballen onder invloed
van de aantrekkingskrachten van andere
sterren en werden dus ingevangen. Zouden
we de kans krijgen zulke ijsballen van zeer
dichtbij te bestuderen, dan zou ons dat de
nodige kennis verschaffen van andere
zonnestelsels.
Pagina 8
door Michel van Pelt
CURIOSITY BEREIKT MOUNT
SHARP
NASA’s Marsrover Curiosity bereikte kort
geleden de voet van Mount Sharp, de
ongeveer vijf kilometer hoge berg die het
eigenlijke doel is van de missie. Sharp
(officieel Aeolis Mons genaamd) bevindt zich
in het centrum van de Marskrater Gale.
Het eerste jaar op de rode planeet heeft
Curiosity voornamelijk gebruikt om de afstand
tussen de landingsplaats en de berg af te
leggen. Er waren wat omleidingen om
interessante gebieden te onderzoeken, maar
ook de sneller dan verwachtte slijtage aan de
wielen zorgde voor aanpassingen aan de
route; gebieden met scherpe stenen worden
zo veel mogelijk vermeden. De rover kan nu
dus beginnen met het beklimmen van de berg,
die een geërodeerd overblijfsel lijkt te zijn van
een dik pakket sedimenten, waarschijnlijk
miljarden jaren geleden door een meer
afgezet dat ooit bijna de gehele krater vulde.
Curiosity gaat de verschillende lagen van de
berg onderzoeken, onder meer door het
nemen van boormonsters van het gesteente.
Hoe hoger op de berg, hoe jonger de
sedimenten; de rover zal zo al klimmend door
de geschiedenis van het gebied rijden.
De voet van Mount Sharp, gezien door Curiosity.
[NASA/JPL-Caltech/MSSS]
Pagina 9
Onderweg naar de berg gebeurde er echter
ook allerlei interessants. Zo vond Curiosity in
mei dit jaar een grote ijzermeteoriet. Het was
de eerste voor Curiosity, maar de rovers Spirit
en Opportunity vonden al eerder meteorieten
op het Marsoppervlak. De nieuw ontdekte
steen is, vanwege de vorm, “Lebanon”
gedoopt, de Amerikaanse naam voor Libanon.
De meteoriet is maar liefst twee meter breed.
Bijgaande foto bestaat uit een compositie van
meerdere opnamen: de achtergrondopname is
gemaakt door de Mastcam-camera, terwijl de
detailopnamen in de aangegeven cirkels zijn
gemaakt
met
Curiosity's
ChemCaminstrument. Het kleinere, schijnbaar losse deel
op de voorgrond heet “Lebanon B”. Hoe de
holtes in het oppervlak van de meteoriet zijn
ontstaan is nog niet zeker; mogelijk bevatten
ze oorspronkelijk olivijnkristallen die in de loop
van de tijd zijn weggeërodeerd. Erosie (door
zandstormen) is waarschijnlijk ook de reden
dat er relatief veel ijzermeteorieten worden
gevonden; steenmeteorieten slijten sneller en
verdwijnen daarom na verloop van tijd.
OPPORTUNITY BREEKT
RECORD
Intussen heeft de oudere NASA Marsrover
Opportunity, die in januari 2004 op de rode
planeet landde, het wereldrecord 'rijden op
een ander hemellichaam' verbroken. Op 27
juli had Opportunity in totaal namelijk 40,3
kilometer afgelegd, en dat is net iets meer dan
de Russische maanwagen Lunokhod 2, die in
1973 39 km af wist te leggen. De Sovjetrover
deed dat in slechts vijf maanden tijd, maar
afstand afleggen was destijds voor de Sovjets
belangrijker dan onderzoek doen. In de 10
jaar die Opportunity al over Mars rijdt heeft de
rover
zeer
vaak
stil
gestaan
om
wetenschappelijke gegevens te verzamelen.
Een 6 meter grote krater langs de route van
Opportunity is intussen Lunokhod gedoopt.
Opportunity was ontworpen voor een ritje van
ongeveer één kilometer en een levensduur
van drie maanden. NASA hoopt dat de rover
nog minstens 2 kilometer zal weten af te
leggen; hij komt dan, na 42,2 kilometer rijden,
aan in een gebied dat de passende naam
“Marathon Valley” heeft gekregen.
De twee meter grote ijzermeteoriet “Lebanon” die
Curiosity
op
Mars
vond.
[NASA/JPL-Caltech/
LANL/CNES/IRAP/LPGNantes/CNRS/IAS/MSSS]
Pagina 10
MARSMETEORIET
ONDERZOCHT
MARSGEULEN
ONTSTAAN
DOOR KOOLSTOFDIOXIDE-IJS
De planeet Mars is al heel lang de koude,
droge woestijn die wij kennen. Dat blijkt uit
onderzoek van een internationaal team van
wetenschappers aan een Marsmeteoriet met
de naam “Black Beauty”. Dit brokstuk van
Mars werd in 2011 in de Sahara gevonden.
Black Beauty bevat zirkonen – een mineraal
dat goed bestand is tegen verwering en zelfs
informatie over extreme veranderingen in de
omgeving kan “opslaan”.
NASA’s Mars Reconnaissance Orbiter (MRO)
heeft laten zien dat de geulen op het
oppervlak van Mars voornamelijk ontstaan
onder invloed van koolstofdioxide-ijs, en niet
door vloeibaar water als eerder gedacht (en
gehoopt).
Vorig jaar toonde het team al aan dat de
zirkonen in de meteoriet maar liefst 4,4 miljard
jaar oud zijn. Ze zijn dus gevormd toen Mars
nog heel jong was. Op dat moment was het op
de rode planeet veel warmer en natter dan nu.
Verder onderzoek heeft nu uitgewezen dat de
grote klimaatverandering op Mars, waarbij het
oppervlak koud en droog werd, op zijn laatst
1,7 miljard jaar geleden heeft plaatsgevonden.
Die omslag zorgde voor een veranderende
verhouding tussen de verschillende soorten
zuurstofatomen (isotopen) op Mars, wat in de
zirkonen in Black Beauty is terug te vinden.
De geulvorming, die vaak aan de binnenwand
van kraters te zien is, treedt vooral in de
winter op, wanneer al het water zeker
bevroren is. Nieuw onderzoek van 356
locaties op Mars laat zien dat bij tien procent
daarvan nieuwe geulen worden gevormd. Op
basis van de zeer gedetailleerde MROopnamen wordt geconcludeerd dat de
activiteit
wordt
veroorzaakt
door
koolstofdioxide-ijs.
Een mogelijk mechanisme voor geulvorming is
dat wanneer koolstofdioxide-ijs in de bodem
aan het eind van de winter weer in gasvorm
overgaat, het bovenliggende droge materiaal
begint te schuiven. Een andere mogelijkheid is
dat de laag koolstofdioxide-rijp in de winter zo
zwaar wordt, dat deze uit eigen beweging
omlaag glijdt. Volgens de onderzoekers
verklaren deze scenario’s de vorming van alle
vers lijkende geulen. Dat op beperkte schaal
ook vloeibaar water erosie veroorzaakt kan
niet worden uitgesloten, maar het merendeel
van de geulen lijkt dus te worden gevormd
door koolstofdioxide-ijs.
Een stukje van de op aarde gevonden Marsmeteoriet
NWA 7533, bijgenaamd ‘Black Beauty’. [Meteorites.tv]
Mars Reconnaissance Orbiter (MRO)
Pagina 11
MARSROVER 2020
GEPRESENTEERD
NASA wil in 2020 weer en grote Marsrover
lanceren. Dat wordt een ontwerp dat is
gebaseerd op Curiosity, maar met zeven
nieuwe,
geavanceerde
instrumenten.
Curiosity’s opvolger zal niet alleen geologisch
onderzoek doen, maar ook meer direct op
zoek gaan naar mogelijke sporen van vroeger
leven op Mars. Ook moet het duidelijkheid
geven over de beschikbaarheid van natuurlijke
grondstoffen die bruikbaar kunnen zijn voor
toekomstige bemande Marsmissies. De rover
zal
daarnaast
gebruikt
worden
om
interessante bodem- en gesteentemonsters te
verzamelen die door een latere missie
opgehaald en naar de aarde gevlogen moeten
worden.
Marsrover 2020 zal onder meer de volgende
wetenschappelijk instrumenten aan boord
hebben:
- een geavanceerde panoramische en
stereoscopische camera;
- een camera voor de detectie van
organische verbindingen;
- een experiment waarmee zuurstof uit de
ijle Marsatmosfeer wordt gewonnen;
- en een bodemradar voor geologisch
onderzoek.
Een deel van het instrumentarium wordt
gebouwd
in
samenwerking
met
wetenschappelijke instituten in Frankrijk,
Spanje en Noorwegen.
Overzicht van de instrumenten op de toekomstige Mars
2020 rover. [NASA]
Pagina 12
WASSENDE MAAN MIMAS
Een dunne smalle strook van Saturnus' maan
Mimas. Een haarscherpe opname waarop de
vele kraters schitterend te zien zijn. Met
scherpe kraterranden en lange schaduwen
pronkt deze maan. Gezien haar uiterlijk is
duidelijk dat ze een heftige geschiedenis
achter de rug heeft. Ze heeft heel wat inslagen
te verduren gekregen.
Het Amerikaanse ruimtevaartuig Cassini
maakte deze opname op 20 mei 2013 in het
zichtbare licht. Het toestel bevond zich op dat
moment op ongeveer 200.000 kilometer van
deze maan. Daarbij maakte het een hoek met
de zon en Mimas van zo'n 130 graden. Het
kleinst zichtbare detail is altijd nog een
kilometer groot.
NIEUWE
ONTDEKKING
STONEHENGE
BIJ
monumenten.
Volgens
wetenschappers
veranderen de vondsten de kijk op
Stonehenge volledig. Eerder deze maand
werd ook al ontdekt dat de grote stenen van
Stonehenge daterend van rond 3100 voor
Christus oorspronkelijk een cirkel of een 'C'
vormden
Het onderzoek van de bodem begon vier jaar
geleden. Zo werd een terrein van twaalf
vierkante kilometer rond Stonehenge met
radarapparatuur in kaart gebracht. Eerder
werd al bekend dat door het bodemonderzoek
twee lange sleuven waren gelokaliseerd die
met de stand van de zon te maken hebben.
De ene sleuf ligt op 21 juni in de lijn van
zonsopgang en de andere op dezelfde dag
van zonsondergang. De sleuven kruisen
elkaar op de plek waar later Stonehenge werd
gebouwd. De sleuven werden vierhonderd
jaar voor Stonehenge gegraven.
De beroemde Stonehenge in Engeland blijkt
onderdeel te zijn van een veel groter geheel.
Tot die opzienbarende conclusie kwamen
archeologen na onderzoek van de bodem
rond het monument uit de steentijd bij
Amesbury.
De onderzoekers stuitten op zeventien
onbekende kapellen en honderden andere
archeologische zaken zoals kleinere
Pagina 13
5 MOGELIJKE LANDINGSPLAATSEN OP KOMEET GESELECTEERD
Na bestudering van de foto's van komeet
67P/Churyumov-Gerasimenko
hebben
wetenschappers
vijf
landingsplaatsen
geselecteerd om de Duitse lander Philae te
laten landen in november a.s. Als die landing
lukt zal het toestel zich meteen vastboren in
het oppervlak om te voorkomen dat het
meteen wegzweeft.. Het toestel zal er
minstens twee dagen blijven staan. Lukt het
de batterijen op te laden dan gaat het er
misschien wel enkele maanden daar
doorbrengen. Tijdens het verblijf op dat
hemellichaam zal het metingen uitvoeren van
de structuur en de chemische samenstelling
van het oppervlak, foto's nemen en zoeken
naar het antwoord op de vraag of er verband
bestaat tussen het aanwezige ijs en het water
op aarde. Algemeen wordt er van uitgegaan
dat miljarden jaren geleden door kometen
water op aarde is gebracht en die de
bouwstenen van het leven zijn.
Sinds het moment dat Rosetta om de komeet
op 6 augustus ging draaien, fotografeerden
camera's het oppervlak voortdurend. In eerste
instantie
werden
er
tien
mogelijke
landingsplaatsen geselecteerd. Na nog
nauwkeurigere bestuderingen werd dat aantal
teruggebracht naar vijf. Op 14 september
vielen er opnieuw enkele af. Vanaf een
hoogte van zo'n 20 kilometer zullen eind
september de twee overgebleven plekken
uitvoerig bestudeerd worden. Uiteindelijk volgt
dan de definitieve keuze en volgt half
november de landing met een nauwkeurigheid
van 500 tot 1640 meter. Gezien de grillige
vorm van de komeet is die landing niet geheel
zonder risico's. En wat staat de lander daar te
wachten?
Hellingen, rotsen, kloven, losse grond en zelfs
heel mul zand. De 100 kilo wegende Philae
met aan boord 10 wetenschappelijke
instrumenten zal tenminste 64 uur na
aankomst op het oppervlak blijven werken.
Want zo lang werken de batterijen.
ONVOORSTELBAAR, DAT
SUPERCLUSTER LANIAKEA
Een aantal Amerikaanse wetenschappers
hebben laten weten dat zij er van overtuigd
zijn, dat in de 'directe omgeving' van onze
planeet, meer dan 100.000 sterrenstelsels
staan. Het is een zogeheten supercluster, dat
de naam Laniakea heeft gekregen. Die naam
is voorgesteld door Nawa'a Napoleon die
Hawaiiaans lesgaf op Kapiolani Community
College op Hawaï. Deze naam eert daarmee
alle navigatoren van Polynesie, die hun kennis
van de sterrenhemel gebruikten voor hun
lange reizen op de immens grote Stille
Oceaan. Dit hele bolwerk meet maar liefst 500
miljoen lichtjaar (= 500 x 9,5 biljoen kilometer)
in doorsnede. Bij elkaar zouden ze 100
miljoen miljard keer zo zwaar zijn als onze
zon. Het was bekend dat de aarde deel
uitmaakt van zo'n megastelsel, maar hoe
groot bleef gissen. Hoeveel superclusters het
heelal telt, is niet bekend. Tot deze
supercluster behoren o.a. ook de Virgo cluster
en de Norma-Hydra-Centaurus.
Komeet 67P/Churyumov-Gerasimenko met daarop
aangegeven de
in eerste instantie aangegeven
landingsplaatsen.
Pagina 14
LANCERING JAPANSE ASTEROIDESONDE LIGT OP SCHEMA
Over enkele maanden, deze winter dus, moet
de Japanse Hayabusa 2 naar asteroïde 1999
JU3 vertrekken. De laatste voorbereidingen
verlopen volgens planning. Eind september
vertrekt
het
ruimtevaartuig
naar
de
lanceerbasis om in december om met een H-2
raket gelanceerd te worden. Mocht de
lancering mislukken of in het begin van de
vlucht er naar uitzien, dat de missie op een
fiasco gaat uitlopen, dan staat er een reserve
klaar.. Die kan dan in juni of december
volgend jaar deze ruimtemissie alsnog ten
uitvoer brengen..
In deze periode zal ook een robotlander,
genaamd MINERVA naar het oppervlak
afdalen.. Het zal zich aan het oppervlak
vastzetten zoals ook de Philae dat bij een
komeet in november gaat doen. Het is
duidelijk dat de Duitse DLR en de Japanse
JAXA samengewerkt hebben aan deze
lander.
De andere zijde van de Hayabusa 2
Hayabusa 2
De lancering volgt vier jaar nadat de
Hayabusa 1 op aarde was teruggekeerd van
een soortgelijke missie.. Dat toestel had
microscopisch
kleine
stofdeeltjes
van
asteroïde Itokawa verzameld en naar de
aarde gebracht.
Om asteroïde 1999 JU3, een object met een
doorsnede van ongeveer 100 kilometer te
bereiken, maakt het ruimtevaartuig gebruik
van vier xenon-ion stuwkracht. Onderweg zal
het eind 2015 nog een keer een swingby
maken langs onze planeet. Door namelijk
gebruik
te
maken
van
de
aardse
aantrekkingskracht zal het de benodigde
snelheid krijgen om in juni 2018 de asteroïde
te bereiken. Gedurende de 18 maanden dat
het om die asteroïde draait, zullen een scala
van instrumenten deze rots bestuderen met
o.a. belichters, een spectrometer en een
terrein hoogtemeter om het oppervlak in kaart
te brengen.
De bedoeling is dat er ook enkele grammen
bodemmonsters genomen worden. Die
vertrekken
aan
boord
van
een
terugkeercapsule in december 2019 richting
aarde. En als de terugreis volgens schema
verloopt, zal de capsule in december 2020
veilig op aarde moeten landen.
MILJOENEN
STERREN
KAART GEBRACHT
IN
Een internationaal team van sterrenkundigen
heeft 219 miljoen sterren in kaart gebracht, de
meest uitgebreide catalogus tot nu toe. Het
team maakte gebruik van de Isaac Newton
Telescope (INT) op het Spaanse eiland La
Palma. Daarmee kunnen sterren worden
gespot die een miljoen keer zwakker schijnen
dan met het blote oog te zien is. Het duurde
tien jaar voordat die miljoenen sterren in kaart
waren gebracht. Sterrenkundigen schatten dat
er minstens 100 miljard sterren in onze
Melkweg zijn. Vanaf de aarde is maar een
klein deel daarvan te zien. De Melkweg meet
een doorsnede van zo'n 100.000 lichtjaren.
Een lichtjaar is 9,5 biljoen kilometer.
Pagina 15
EERSTE FOTO VAN DE MAAN
VAN DICHTBIJ
Bovenstaande foto was de eerste van heel
dichtbij van het oppervlak van de Maan
genomen. Zo hadden we een stukje Maan
nog nooit eerder gezien. Wat een sensatie
was dat toendertijd. In alle kranten over de
gehele wereld werd die foto afgedrukt.
Tja, het is wel even geleden. Het was het
eerste Amerikaanse ruimtevaartuig Ranger 7
die 50 jaar geleden op 31 juli 1964 net voordat
het te pletter sloeg, nog deze opname
overseinde. Ongeveer 17 minuten voor het
fatale moment.
Welke kraters zien we op deze opname? De
grote krater in het midden rechts is de 108
kilometer in doorsnede Alphonsus. Daarboven
komen we Ptolemaeus tegen met onder krater
Arzachel. Linksonder herkennen we Mare
Nubium. Het gebied van boven naar beneden
meet ongeveer 360 kilometer.
De ruimtevaart- en sterrenkendeliefhebbers
waren destijds wild enthousiast. Nog nooit
hadden we zo'n fraaie opname van onze buur
in de ruimte van zo dichtbij gezien. De Ranger
had het gepresteerd. Alle Rangers hadden tot
doel hoge kwaliteit foto's van de maan te
maken en die meteen naar de aarde over te
seinen. De beelden werden gebruikt voor
Pagina 16
wetenschappelijk onderzoek en voor het
selecteren van geschikte landingsplaatsen
voor bemande Apollo-missies op de maan.
Het kleinst zichtbare detail meet altijd nog een
halve meter.
JUPITERS MAAN EUROPA
ASTEROIDE SCHEERDE LANGS
DE AARDE
De asteroïde 2014 RC passeerde op zondag
7 september rakelings de aarde. Die afstand
bedroeg altijd nog zo'n 40.000 kilometer maar
in de sterrenkunde stelt dat compleet niets
voor. 2014 RC is een kleine asteroïde met
een doorsnede van 18 meter wat vergelijkbaar
is met een huis. Volgens NASA is dat
hemellichaam ietsjes kleiner dan die vorig jaar
boven de Russische stad Tsjeljabinsk
ontplofte. En we hebben gezien welke schade
deze aanrichtte.
'GROTE' UITBARSTING OP DE
ZON
Ineens was er groot nieuws: er hadden
enkele uitbarstingen op de zon plaatsgevonden. Midden op de zon en duidelijk op
de aarde gericht. Groot nieuws en we werden
meteen lekker gemaakt op de kans om
noorderlicht te zien. Sensatie!
Camera's aan boord van het NASA
ruimtevaartuig Galileo maakten bovenstaande
opname van een gebied op maan Europa. Het
bestrijkt een oppervlak van 163 x 167
kilometer. Die opname kwam tot stand op 6
november 1997 tijdens de elfde omloopbaan
om Jupiter. Het toestel bevond zich toen op
een afstand van 21.700 kilometer van de
maan. De verkregen opnames werden
gecombineerd met die met een veel lagere
resolutie van 1998. Toen vloog Galileo op
143.000 kilometer langs deze maan tijdens de
14e omloop om de reuzenplaneet.
De blauwwitte kleur op het oppervlak duidt op
de aanwezigheid van puur ijs. Magnesium
sulfaat zou de roodachtige kleur weergeven.
En dat weer vermengd met ijs vanuit de
oceanen onder het oppervlak.
Midden op de zon is heel goed de uitbarsting te zien
Helaas, die uitbarstingen op de zon bleken
windvlagen
te
zijn
in
plaats
van
zonnestormen. Noorderlicht? Ook dat viel
tegen. In die bewuste nacht was in het
noorden van Nederland iets heel vaags te
zien aan het firmament. Van de ene kant maar
gelukkig ook, want een grote sterke stroom
elektrisch geladen deeltjes die in botsing komt
met het magnetisch veld van de aarde, kan
voor heel wat problemen zorgen. Elektrische
apparatuur kan ontregeld worden, elektronica
buiten werking geraken, en in de ruimte grote
schade aan satellieten veroorzaken. Zeker
niet te vergeten levensbedreigend voor de
ruimtevaarders aan boord van het ISS. Dat is
de nadelige kant van de medaille.
Pagina 17
EEN KRACHTIGE,
PULSERENDE PULSAR
De blauwe stip in het midden van deze foto is
een energieke pulsar. Deze werd ontdekt door
de satelliet NuSTAR (Nuclear Spectroscopic
Telescope Array) van NASA. Elke 0,2
seconde zendt het rontgenstralen uit richting
aarde. Niet de gehele ster doet dat maar
vanaf een bepaalde plek. Omdat de ster heel
snel om haar as draait, krijgen we dat
pulserende te 'zien'. Precies zoals dat gebeurt
bij het licht van een vuurtoren. Deze pulsar,
PSR J1640-4631, ligt in het binnenste deel
van onze Melkweg op een afstand van
ongeveer 42.000 lichtjaar van ons vandaan.
Aanvankelijk dachten de astronomen met een
krachtige bron van gammastralen te maken te
hebben, maar inmiddels is het duidelijk dat
deze bron een pulsar is. De sterren in het
blauw zijn aan de NuSTAR-opnames toe te
schrijven. De overige sterren zijn toegevoegd
van de opnames van NASA's Chandra X-ray
Observatory. Het roodachtige licht op de
achtergrond is afkomstig van een infrarood
opname
van
NASA's
Spitzer
Space
Telescope.
Een
mix dus
van
drie
verschillende ruimtetelescopen.
Pagina 18
HUBBLE RUIMTETESCOOP
FOTOGRAFEERDE FRAAIE
NEVEL
Wat is het in de ruimte toch fantastisch mooi.
Jammer, dat we het niet met onze eigen ogen
kunnen zien. Maar gelukkig is er de Hubble
ruimtetelescoop. Die maakte onderstaande
schitterende opname van SSTC2D J033038
2+303212 gelegen in het sterrenbeeld
Perseus. Het is een klein schitterend
kosmisch object, omgeven door heldere
sterren. In het midden vormt zich een ster en
dat betekent dat we hier te maken hebben
met de geboorte van een ster in een vroeg
stadium. Het is omgeven door een heldere
schijf van materialen met daar omheen
uitbarstingen van gas afkomstig van de ster
zelf. De lichte wolk is een reflectienevel
bekend als [77]63, een wolk van interstellair
gas. Het wordt opgelicht door een ster achter
deze nevel. Er bevinden zich trouwens heel
veel sterren achter de nevel die zorgen voor
de oplichting van het gas ook in de omgeving
ervan. Heel opvallend is de donkere strook die
als een 'zwarte slang' te zien is. Deze staat
bekend als Dobashe 4173.
Pagina 19
WAT ER AAN DE STERRENHEMEL TE ZIEN IS
IN DE PERIODE VAN 21 SEPTEMBER TOT 22 OKTOBER 2014
MERCURIUS
Bevindt zich in het sterrenbeeld Maagd. Staat
of achter de zon of maakt een te kleine hoek
met de horizon m.a.w. niet te zien.
VENUS
Staat tot 25 september in het sterrenbeeld de
Leeuw en daarna in de Maagd. Bevindt zich te
dicht bij de zon of staat er achter en is dus ook
niet waarneembaar.
MARS
Tot 26 september bevindt Mars zich in het
sterrenbeeld Schorpioen en daarna in de
Slangendrager. Is te vinden laag boven de
westelijke horizon en gaat ongeveer twee uur
na de zon onder.
JUPITER
Schittert kort na middernacht aan de oostelijke
hemel als een erg heldere ster in het
sterrenbeeld Kreeft. Na 15 oktober treffen we
deze reuzenplaneet in de Leeuw aan.
SATURNUS
In het sterrenbeeld Weegschaal is Saturnus te
vinden. Nadert de zon en verdwijnt tegen half
oktober in de zonnegloed en is dus niet meer
te zien.
URANUS
Met een verrekijker is deze planeet in het
sterrenbeeld Vissen op te sporen. Is vrijwel de
gehele nacht zichtbaar.
NEPTUNUS
Om deze planeet te kunnen zien heb je een
sterrenkijker nodig. Neptunus is het grootste
deel van de nacht in het sterrenbeeld
Waterman te vinden.
VAN DAG TOT DAG
21 sept.: Iets boven de smalle maansikkel
laag boven de oostelijke horizon, staat deze
ochtend Regulus, de helderste ster van het
sterrenbeeld Leeuw.
21 sept.: Iets ten westen van Saturnus is in
een sterrenkijker maan Japetus van Saturnus
te vinden.
23 sept.: Te 4.29 uur begint deze ochtend bij
ons de astronomische herfst. Dat wil zeggen
dat het middelpunt van de zon de
hemelequator van noord naar zuid passeert.
25 en 26 sept.: Op deze beide avonden is
maan Titan in een sterrenkijker
op de
grootste afstand ten oosten van Saturnus aan
te treffen.
27 en 28 sept.: Deze avonden staan Mars en
ster Antares dicht bij elkaar laag boven de
zuidwestelijke horizon. In een verrekijker is die
samenstand nog fraaier te zien.
27 sept.: Links van de maansikkel is deze
avond Saturnus te zien.
28 sept.: Deze avond bevindt Saturnus zich
rechts van de maansikkel.
29 sept.: Onder de maansikkel zijn Mars en
Antares te vinden.
3 en 4 okt.: Maan Titan bevindt zich op de
grootste westelijke afstand tot Saturnus.
Bekijk dat in een sterrenkijker.
4 okt.: Laag boven de zuidwestelijke horizon
valt in een sterrenkijker de samenstand van
Saturnus
en dwergplaneet
Ceres
te
bewonderen.
7 okt.: Deze ochtend zijn de vier grootste
manen van Jupiter ten westen van de planeet
te zien.
8 okt.: Mocht je in het oosten van Azie of in de
poolstreken zijn, dan kun je deze dag
genieten van een totale maansverduistering.
11 op 12 okt.: Links van de Maan prijkt
Aldebaran, de helderste ster van het
sterrenbeeld Stier.
12 okt.: Rond 7.34 uur passeert de Maan
'rakelings' een sterretje van het sterrenbeeld
Stier. Om dat te kunnen zien, is het gebruik
van een sterrenkijker noodzakelijk.
18 okt.: Linksboven de Maan valt Jupiter te
bewonderen.
19 okt.: Linksboven de maansikkel valt
Regulus op, de helderste ster van het
sterrenbeeld Leeuw.
'VALLENDE STERREN'
Van 2 oktober tot 7 november zijn de
Orioniden weer actief. In de nachten van 21
en 22 oktober bereiken zij hun maximum. Kijk
richting ster Betelgeuze van het sterrenbeeld
Pagina 20
Orion. In deze periode is het Nieuwe Maan
m.a.w. ideale omstandigheden. Tja, wel hopen
dat het ook helder, onbewolkt weer is. De
Orioniden zijn afkomstig van de beroemde
komeet Halley.
In de maand oktober laten zich ook regelmatig
enkele Tauriden zich zien. Hou dus ook de
omgeving van het sterrenbeeld Stier in de
gaten. Die bevindt zich vlakbij Orion.
MAANFASEN
Nieuwe Maan
Eerste Kwartier
Volle Maan
Laatste Kwartier
DE ZON
23 september
03 oktober
13 oktober
18 oktober
OPKOMST ONDERGANG
7.27 uur
19.36 uur
7.43 uur
19.13 uur
8.01 uur
18.50 uur
8.09 uur
18.39 uur
24 september
01 oktober
08 oktober
15 oktober
Een van onze leden, Dauwe
Goorhuis, fotografeerde deze
fraaie samenstand van de
Maan en Saturnus op 31
augustus. Hiervoor gebruikte
hij een 80 mm shorttube van
SkyWatcher (80 mm objectief
en 400 mm brandpuntsafstand)
met daarop een canon EOS
1100D en een 2x barlowlens
De gebruikte belichting was
1/20 sec en ISO 1600.
Wie zorgt voor zijn opname
voor de volgende ASTRUIM?
Pagina 21
OPEN DAG ESTEC
VELDHOVEN
Op zondag 5 oktober a.s. houdt ESTEC in
Noordwijk haar jaarlijkse Open Dag. Een kijkje
in de ruimtevaarthemel. Zo zijn er onderdelen
van satellieten te zien, vinden er lezingen
plaats
door
ruimtevaarders,
zijn
er
rondleidingen enz.
Ook onze vereniging is aanwezig met een
stand. We hopen zoveel mogelijk leden te
mogen begroeten.
Bijeenkomst op vrijdagavond 10 oktober 2014
Deze vindt plaats in Uden in samenwerking
met kern Uden
ACTIVITEITEN KERNEN
NIJMEGEN
Bijeenkomst op vrijdagavond 10 oktober 2014.
- bespreking nieuwtjes
- waterraketten
- bespreking project
- 40 jaar N.J.R.S.
- wat verder ter tafel komt
Ieder krijgt persoonlijk bericht waar deze
bijeenkomst plaatsvindt
Aanvang: 19.30 uur
Einde: 21.00 uur
Bijeenkomst op vrijdagavond 10 oktober 2014
Bespreking nieuwtjes
40 Jaar N.J.R.S.
Open Dag ESTEC
Nacht van de Nacht
Nieuwe activiteit
Wat verder ter tafel komt
In MuzeRijk, Klarinetstraat 4, Uden
Aanvang: 19.30 uur
Einde: 21.30 uur
De volgende ASTRUIM
verschijnt op
19 oktober 2014
UDEN
Bijeenkomst op vrijdagavond 10 oktober 2014
- Bespreking nieuwtjes
- 40 Jaar N.J.R.S.
- Open Dag ESTEC
- Nacht van de Nacht
- Nieuwe activiteit
- Wat verder ter tafel komt
In MuzeRijk, Klarinetstraat 4, Uden
Aanvang: 19.30 uur
Einde: 21.30 uur
4 OKTOBER 1974 -- 4 OKTOBER 2014
NEDERLANDSE JEUGDVERENIGING
VOOR RUIMTEVAART EN
STERRENKUNDE
Pagina 22