Kindertaalverwerving

pathologie
Kindertaalverwerving
overzicht
• Tentamenstof: boeken en colleges
theorie
• Theoretische grondslagen en principes
• Overzicht van de taalontwikkeling
• Toepassingen en taalstoornissen
Intro
Kindertaalverwerving
1
Intro
theorie
Theoretische
grondslagen
overzicht
1
pathologie
Kindertaalverwerving
2
• Autonoom proces
• Universeel
• Relatief onafhankelijk van instructie
pathologie
Kindertaalverwerving
overzicht
• Species specifiek en species uniform
• Relatief onafhankelijk van cognitie
(Williams syndroom, Down’s syndroom)
theorie
• Snel, moeiteloos en informeel
• Alle kinderen en alleen kinderen
Intro
Hoe leert een kind taal?
3
• Compositionaliteit
theorie
• Een zeer complexe structuur
• Kenmerken
Intro
Wat leert een kind als het
taal leert
• Constituenten en structuren
• Generatief karakter
• Welgevormdheid
• Recursiviteit
pathologie
Kindertaalverwerving
overzicht
• Regels
4
Intro
Compositionaliteit, regels,
recursiviteit …
S
V
AP
N
De
slimme
student
VP
wil
PP
P
met
Kindertaalverwerving
NP
schrijven
Art
N
een
pen
pathologie
Zie Frijn en de Haan, pag. 123
V
overzicht
Art
theorie
NP
5
Intro
Taalverwerving: definitie
• Verwerf vanuit een beginpositie
• Op basis van een zeer uitgebreide maar
onvolledige reeks voorbeelden/instructies
leerbaarheidsprobleem
• Het vermogen tot uiten en begrijpen van
taal zodanig dat de verworven taal
overzicht
• Onderbepaaldheidsprobleem
theorie
• Die zich kenmerkt door het ontbreken van
taalkennis en – vaardigheid (?)
• correspondeeert met die uit het taalaanbod
• Overdraagbaar is op een volgende generatie
pathologie
Kindertaalverwerving
6
• Essentiële principes kunnen niet uit aanbod
worden afgeleid, tenzij met voorkennis
• Vorm (fonologie, morfologie); structuur
(syntaxis), betekenis (semantiek), doel
(pragmatiek)
• No-negative evidence probleem
pathologie
Kindertaalverwerving
overzicht
• Meerlagigheid
theorie
• Regels afleiden uit exemplarische set
• Onderbepaaldheid
Intro
leerbaarheidsprobleem
7
• Overdrachtsprincipe
aanwezig
• Waar?
• Instructie en selectie
• Waar?
• Volgende stap =
product van vorige
• Integratie organisme en
omgeving
pathologie
• Instructie: Imitatie,
correctie en oefenen
• Selectie: hypothese• Ontwikkeling
toetsing, constraints,
parametersetting en
• Equilibratie (Piaget)
triggering
• Taal als
• Constraints: cognitieve
attractortoestand
en linguistische Kindertaalverwerving
overzicht
• Omgeving: leerprincipe
• Organisme: aangeboren
kennis (LAD)
• Structuur ontstaat
spontaan
• Condities voor
zelforganisatie
theorie
• Zelforganisatieprincipe
• Structuur is van te voren
Intro
Hoe verwerven we taal?
8
Intro
Selectie als
verwervingsmechanisme
• Hypothesetoetsing:
Voorbeeld: hoofd-plaatsingsparameter
•
Kindertaalverwerving
pathologie
• Parameter: aangeboren centrale regel met
beperkte mogelijkheden
• Parameter wordt gefixeerd
overzicht
•
• Parameter: hoofd-eerst <>hoofd-laatst
Constraint
• Engels: hoofd-eerst, Japans: hoofd-laatst
• Beperking
hypotheseruimte
• (I) –van
Eat -de
Sushi
<> (Ik) – Sushi – eten
• Bvb.:• cognitieve
To - Kyoto indeling
<> Kyoto –van
naarwereld in objecten en
acties/linguistisch
onderscheid
N en V
• Taller-than-Kenji
<> Kenji–groter-dan
Parametersetting
• (S)VO – (S)OV; PrepN - NPrep; AdjN - NAdj
theorie
• Hoofd:
verplichte onderdeel van een constituent, bv.
• Vorm
hypothese
• Toetsnaamwoord, werkwoord, voorzetsel
9
Intro
Omgevingsinvloeden (1/3)
• Nativistische benadering (Chomsky)
theorie
• Poverty of the stimulus
• No-negative-evidence
• Alleen inhoudelijk
• Input: babytalk
• Interactiepatronen
• Frequentie (hoeveelheid taalaanbod)
pathologie
Kindertaalverwerving
overzicht
• Rol van de omgeving
10
Intro
Omgevingsinvloeden (2/3)
• Babytalk of Child-Directed-Speech
Korte eenvoudige zinnen
Duidelijke articulatie en gemarkeerde intonatie
Hoge tonen (preferentie)
Veel herhalingen
• Sensitieve responsiviteit op kinderuitspraken
• Fine-tuning: Aanpassing tijdens gesprekken
• Indirecte negatieve feedback
Kindertaalverwerving
• Evolueert mee met
complexiteit kindertaal
pathologie
• Gebruik van kind cues (dove, blinde kn)
• Semantic contingency
• Syntactische extensie en reconstructie van zinnen
na fouten/onvolledige zinnen van het kind
overzicht
• Interactie
theorie
•
•
•
•
11
theorie
• Babytalk of Child-Directed-Speech
• Interactie
• Frequentie
Intro
Omgevingsinvloeden (3/3)
• Aanzienlijke verschillen in freq van input
• Hoge<>lage opleiding moeder: factor 7
• Conclusie
pathologie
• Niet alle taalaspecten even afhankelijk/niet op
dezelfde wijze afhankelijk
• Belang van auto-input (eigen taal van het kind)
• Belang van constructieprocessen door het
kind zelf
Kindertaalverwerving
overzicht
• Directe invloed op woordenschat, indirect op
syntaxis
12
Intro
theorie
Overzicht van de
taalontwikkeling
overzicht
2
pathologie
Kindertaalverwerving
13
• 1, 2 en meerwoordzinnen
• van Dijk, 3e college
• Syntaxis en morfologie
• Krikhaar, 6e college
pathologie
Kindertaalverwerving
overzicht
• Differentiatiefase
theorie
• Taalontwikkeling in vogelvlucht
• Vroeglinguale periode
Intro
inhoud
14
Prelinguale fase 0.0 – 1.0
Vroeglinguale fase 1.0 – 2.6
Differentiatiefase 2.6 – 5.0
Voltooiingsfase 5.0 – 9.0
theorie
•
•
•
•
Intro
Fasen in de taalontwikkeling
overzicht
pathologie
Kindertaalverwerving
15
Nog geen conventionele taal
Communicatieve ontwikkeling
“passieve” conventionele taal
Foneemontwikkeling
theorie
•
•
•
•
Intro
Prelinguale fase (1/2)
overzicht
pathologie
Kindertaalverwerving
16
Intro
Prelinguale fase (2/2)
• Substadia:
• Vocalenproductie
• Intonatie
theorie
• Huilen 0 – 1.5 maand
• Vocaliseren 1.5 – 4 maanden
• Vocaal spel 4.0 – 7.0 maanden
• Brabbelen (7 – 12 maanden)
• Foneemstructuur van de moedertaal
• Repetitief brabbelen (herhaling)
• Gevarieerd brabbelen
Kindertaalverwerving
pathologie
• Prosodie
overzicht
• Proto-conversatie (turntaking)
17
Intro
Vroeglinguale fase (1/1)
• 1-woordzinfase (1.0 – 1.6 jaar)
theorie
• Betekenistoekening aan herkenbare woorden
• Proto-woorden (bv. Kinderkamerwoorden)
• Holophrasen: relatie met syntaxis
• 2- en meerwoordzinfase (1.6 – 2.6 jaar)
overzicht
• Productieve combinatie van 2 of meer woorden
• Inhoudswoorden
• Woordenschatspurt rond 2.0
• 500 woorden
pathologie
Kindertaalverwerving
18
theorie
• Vroege (2.6 – 3.6) en late (3.6 – 5.0)
differentiatiefase
• Syntactische ontwikkeling
• Functiewoorden
Intro
Differentiatiefase (1/1)
• Lidwoorden, preposities
overzicht
• Werkwoord
• Tijden
• Finiete vorm
• Overregularisatie
Kindertaalverwerving
pathologie
• Meegebrengd, gevald
19
theorie
overzicht
• Actieve woordenschat tussen 30004000, passieve 6000 en 8000
• Expliciet taalleren en –onderwijs
• Meta-linguistische vaardigheden
• Narratieve vaardigheden
• Nieuwe kennisgebieden
Intro
Voltooiingsfase (1/1)
• Theory-of-mind
pathologie
Kindertaalverwerving
20
Intro
theorie
Taalpathologie
overzicht
3
pathologie
Kindertaalverwerving
21
• Goorhuis-Brouwer
• SLI (Specific Language Impairment of
Specifieke Taalstoornis)
Wat is het?
Stoornissen: algemene aspecten relevant voor SLI
Wat is SLI, diagnostiek, problematische aspecten
Soorten SLI en mogelijke oorzaken
interventiemogelijkheden
pathologie
Kindertaalverwerving
overzicht
•
•
•
•
•
theorie
• Een overzicht van taalpathologie met
demonstraties
Intro
Overzicht
22
• Taalstoornis niet veroorzaakt door
Sensorische handicap
Intellectuele achterstand
Motorische problemen
Ernstige neurologische dysfunctie
Emotionele of gedragsproblemen
Sociale of culturele deprivatie
• Morphosyntactische problemen
• Bv werkwoordsverbuiging
overzicht
• Symptomen
theorie
•
•
•
•
•
•
Intro
Wat is SLI
• Fonologische problemen
• Lexicale problemen
• Woorden opslaan en woordvinding
Kindertaalverwerving
• Pragmatische problemen
pathologie
• Discriminatie van woord-uitgangen
23
• Diverse Opvattingen
• Modulaire opvatting
• Nativisme
• Cognitive neuropscyhologie
theorie
• Oorzaak = defecte module
• Vormen:
Intro
Stoornissenproblematiek (1/2)
• Ontwikkelingsbenadering
• Levensloopbenadering
• Dynamische systeembenadering
Kindertaalverwerving
pathologie
• Webmodel van ontwikkeling
• Alle factoren afhankelijk van elkaar in de tijd
• Stabiliteit, variabiliteit en plasticiteit
overzicht
• Oorzaak = ontwikkelingsproces
• Vormen
24
• Voorbeeld: auditief verwerkingsprobleem
• Diagnostiek: sensitieve test
theorie
• Verschillende aspecten, verschillend onderzoek,
verschillende interventie
• Het organische aspect (impairment)
Intro
Stoornissenproblematiek (2/2)
• Het functionele aspect (disability)
• Het sociale aspect (handicap)
overzicht
• Voorbeeld: slecht taalgebruik
• Diagnostiek: klinische test
• Voorbeeld: sociaal isolement
Kindertaalverwerving
pathologie
• Aspecten zijn relatief onafhankelijk van elkaar,
maar zijn verbonden in een ontwikkelingscontext
25
• Discrepantiecriterium
Intro
Diagnostiek
• Bv IQ score boven (M – Stdev), taalscore onder
(M-Stdev)
• Oplossingen
• Diagnostiek van ranges I.p.v. ware scores
• Multidimensioneel I.p.v. categoriaal model
• Diagnostiek medebepaald door
interventiemogelijkheden
Kindertaalverwerving
pathologie
• Praktische, financiële en politieke consequënties
overzicht
• Statistisch: score-variabiliteit
• Klinisch: comorbiditeit
theorie
• Gebruik van standaard-taaltests, observatie,
checklists
• Problemen
26
• “Typische” SLI
• Ernstige receptieve en poductiestoornissen
Kindertaalverwerving
pathologie
• Ernstige moeilijkheden bij begrijpen
• Verworven epileptische afasie (Landau-Kleffner
syndroom)
• Ontwikkelingsdyspraxie (spreekmotoriek)
overzicht
• Low-level auditory perceptual impairment (vooral
volgorde)
• Stoornissen in aangeboren hersenmodules nodig voor
taal
• Beperkingen in verwerkingscapaciteit/korte termijn
geheugen
theorie
• Vooral grammaticale en morpho-syntactische
problemen
• Verklaringen
Intro
Vormen en oorzaken (1/2)
27
• Pragmatische taalstoornis
• Comorbiditeitsproblematiek
pathologie
Kindertaalverwerving
overzicht
• Sterke samenhang met andere stoornissen
• Sociale aspect van taal: PDD-NOS en ADHD
• Fonologisch aspect van taal: samenhang met
dyslexie
theorie
• Sociaal gebruik van taal
• SLI of autisme/PDD-N OS/ADHD
Intro
Vormen en oorzaken (2/2)
28
Intro
Interventie (1/2)
• Types
• Kindgeleid
• Veel expansies en modificaties
• Vooral effectief boven MLU 2.5
theorie
• Responsieve interactie
• Indirecte instructie
overzicht
• Kindgeleid
• Veel expliciete vragen, voordoen en imitatie
• Vooral effectief onder MLU 2.5
• Directe instructie
Kindertaalverwerving
pathologie
• Volwassene-geleid
• Vragen, bekrachtiging, programmabepaald
29
Intro
Interventie(2/2)
• Effectiviteit
• Taalniveau
• Intellectueel niveau
theorie
• Afhankelijk van kind
• Afhankelijk van ouders
• Initiele responsiviteit van de ouder
Kindertaalverwerving
pathologie
• Afhankelijk van aard van stoornis
• Effectgrootte in stdev van gestandaardiseerde
tests
• Articulatie/fonologie: + 1/3 sd ; expressieve taal: 1
sd; receptieve taal: 1 sd; auditieve discriminatie: ¼
sd
overzicht
• Effectgrootte
30