Antwoorden - atGreijdanus.nl

Antwoorden Feniks vwo
Hoofdstuk 9 Giftige gassen, ploffende
bommen
Oriëntatie
Opdracht 1
The Auschwitz Album is een fotoreportage van een transport van Hongaarse gevangenen naar het
vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau in 1944. Alles van het transport naar Auschwitz, van de aankomst en
selectie tot en met de vernietiging van mensen is vastgelegd. Het album is gevonden door de achttienjarige Lili
Jacob in de SS- barkaken toen ze na de bevrijding door de Amerikanen op zoek was naar kleren. Ze zag het album
met foto’s van het transport waarmee zij en haar familie vanuit Hongarije naar Auschwitz zijn vervoerd.
Opdracht 2
a
b
Schaamte.
In bron 7 en 8 wordt duidelijk dat de Duitse gevangenen (vaak hooggeplaatste personen) alle kennis van de
vernietiging van joden in concentratiekampen ontkenden. Ze ontkenden dit terwijl er veel bewijsmateriaal
gevonden werd, zoals de foto in bron 1, waaruit bleek dat de nazi’s hun handelingen ook vastlegden.
Opdracht 3
a
b
De volgende kenmerken kunnen bij de typering van de bron aan bod komen:
Bron 2: Tijdens de Eerste Wereldoorlog, 1914-1918, kwam men aan het westerse font vast te zitten in een
loopgravenoorlog. Het was er nat en het was gevaarlijk je hoofd boven de loopgraaf uit te steken. Kijken deed je
met een periscoop, vanachter de werende zandzakken. Het land tussen de loopgraven noemt men ‘niemandsland’.
Bron 3: Stalin was de opvolger van Lenin, de man die de eerste communistische leider in Rusland was. Stalin
intensiveerde de communistische politiek, voerde een planeconomie in, maar oefende ook een terreurbewind uit,
tijdens welke miljoenen Russen de dood vonden.
Bron 4: De Vrede van Versailles bepaalde dat Duistland de zwaarste rekening van de Eerste Wereldoorlog
gepresenteerd kreeg. Mede door deze bepalingen gleed Duitsland in een economisch crisis die samen met de
schuldbepaling in de Vrede van Versailles voedingsbodem gaf voor ontevredenheid en de opkomst van Adolf Hitler
en het nationaal-socialisme.
Bron 5: In augustus 1945 wierpen de VS twee atoombommen boven Japan af. Boven Hiroshima en Nagasaki. Meer
dan honderdduizend mensen kwamen om. Tot vandaag de dag ondervinden mensen nog de gevolgen van de
atoomexplosie, doordat misvormde kinderen worden geboren.
Bron 6: De nazi’s richtten tijdens de Tweede Wereldoorlog concentratiekampen op, waarin o.a. politieke
gevangenen, homo’s, zigeuners en joden werden ondergebracht. Eén van de beruchtste kampen was kamp
Auschwitz, waar miljoenen mensen om zijn gekomen. De gevangenen kregen bij binnenkomst een nummer op hun
arm getatoeëerd.
Ter beoordeling van de docent.
Opdracht 4
a
b
Beeldelementen die het verlies van geliefden laten zien zijn: de lege plek op de bank, de foto’s van de mannen en
het feit dat er alleen maar vrouwen poseren.
De foto laat zien welke impact de oorlog had op gezinnen en de samenleving.
Feniks tweede fase vwo Docentenhandleiding - Hoofdstuk 9 Giftige gassen, ploffende bommen
1
§ 9.1 Wereldoorlogen
Opdracht 1
Het imperialisme in de negentiende eeuw, het groeiende nationalisme, de wapenwedloop en het netwerk van
bondgenootschappen worden als de dieperliggende oorzaken van de Eerste Wereldoorlog aangedragen. Het
imperialisme zorgde voor concurrentie tussen de verschillende Europese grootmachten om koloniën vanwege
grondgebied, afzetgebied, grondstoffen en aanzien. Het groeiende nationalisme zorgde voor een overtuiging van de
rechtgeaardheid van het eigen volk en een vertrouwen in de kracht van dat volk en haar staat. De concurrentie
tussen de machten leidde tot een wapenwedloop als onderbouwing van de kracht en machten van de verschillende
staten. Hierdoor waren de verschillende staten tot de tanden toe bewapend, waarvan het arsenaal werd aangevuld
door de op toeren draaiende industrie, die de grondstoffen uit de koloniën omsmeedde tot wapentuig. Toen de vlam
in de pan sloeg kwamen de goed bewapende naties tegenover elkaar te staan, omdat de bondgenootschappen er als
een domino-effect voor zorgden dat veel landen bij het conflict betrokken raakten.
Opdracht 2
Antwoord volgt.
Opdracht 3
Voorbeelden van argumenten waarvan de leerlingen zich kunnen bedienen zijn:
De stemming was tijdens de Tweede Wereldoorlog anders. Waar men voor de Eerste Wereldoorlog aanstuurde op
een conflict, probeerden veel landen dit juist te voorkomen.
Vooraf aan de Eerste Wereldoorlog gingen het imperialisme, het groeiende nationalisme, de wapenwedloop en de
organisatie van bondgenootschappen.
Voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog was de onvrede over de bepalingen van het Verdrag van Versailles, de
economische crisis en onvrede over de Weimar republiek bepalend.
Opdracht 4
a
b
De Belgen konden de Duitsers beschikking geven over hun grondgebied of in oorlog raken met de Duitsers.
Eigenlijk is hier geen sprake van een keuze, omdat het grondgebied of de neutraliteit van België, hoe dan ook
geschonden zou worden.
Opdracht 5
a
b
Op de foto staan Belgische vluchtelingen in een kamp in Nederland. Door de Duitse inval vluchtten veel Belgen
naar het neutrale Nederland. Deze duizenden vluchtelingen bleven jarenlang en moesten eten en onderdak hebben.
Daarnaast moesten veel Nederlandse jongens dienst nemen waardoor hun carrière en opleiding op het spel werd
gezet en had de Nederlandse economie te lijden onder de internationale crisis.
In bron 12 staat een Algerijns regiment afgebeeld. Hieruit blijkt dat het conflict niet alleen tot Europa beperkt bleef.
Door het imperialisme werd de oorlog ook onderdeel van de geschiedenis in de koloniën over de hele wereld.
Opdracht 6
a
b
Uit de bron komt naar voren dat de meeste slachtoffers onder de Engelsen vielen, omdat zij probeerden de Duitsers
terug te drijven en hiervoor uit hun loopgraven moesten komen.
Nee, zij staan gewoon tussen de manschappen. En zoals uit bron 13 blijkt vochten ze onder dezelfde
omstandigheden mee.
Opdracht 7
Rusland sloot aan het einde van de Eerste Wereldoorlog vrede met Duitsland in Brest Litovsk. Hierdoor hoefden de
Duitsers geen tweefrontenoorlog meer te voeren, en konden zij zich op het westelijke front concentreren. De
tegenstanders van Duitsland kregen het als gevolg van deze vrede zwaarder. Inmenging van de VS voorkwam een
overwinning van de Duitsers.
Feniks tweede fase vwo Docentenhandleiding - Hoofdstuk 9 Giftige gassen, ploffende bommen
2
Opdracht 8
- De staat is gepersonifieerd en wijst/kijkt naar de kijker.
- De poster is opgemaakt in de kleuren van de Amerikaanse vlag, en draagt ook die symbolen: sterren.
- De man (de staat/ de zaak) ziet er netjes, maar krachtig uit, wat een goede zaak impliceert.
- Het woord ‘jou’, in I want you, krijgt nadruk doordat het staat onderstreept.
Opdracht 9
a
b
c
d
De Eerste Wereldoorlog was een oorlog met twee fronten waar gevochten werd, er werd weinig land veroverd.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden vooral veel landen bezet.
De oorlog werd aan het front uitgevochten door soldaten. Er vielen weinig slachtoffers onder de burgerbevolking
zoals later tijdens bombardementen e.d. voorkwam. De oorlog drong tot de burgers door, vanwege het grote aantal
(jonge) mannelijke slachtoffers. Veel mannen waren weg, de economie ging onderuit en vrouwen werden in de
productie ingezet.
In de Tweede Wereldoorlog werd de oorlog niet alleen aan het front uitgevochten. Er werden bombardementen op
steden uitgevoerd, mensen werden vervolgd en in concentratiekampen gezet.
Antwoord volgt.
Opdracht 10
a
b
De volgende gebeurtenissen moeten op de tijdlijn staan:
- 1914. Het begin van de Eerste Wereldoorlog.
- 1933. Hitler neemt de macht over in Duitsland, stapt uit de Volkenbond en verklaart Lebensraum nodig te hebben.
- 1936. Duitse troepen trekken het Rijnland binnen en schenden zo het Verdrag van Versailles. Duitsland richt haar
blik ook op de graanvelden in het oosten.
- 1938. Duitsland lijft Oostenrijk in met de ‘Anschluss’. Tijdens de conferentie van München probeert men Hitler in
te tomen. Tegen valse beloften krijgt hij Sudetenland van Tjechoslowakije.
- 1939. Hitler bezet in het voorjaar heel Tjechoslowakije en valt kort erna Polen binnen.
- 1940. Duitsland verovert in een snel tempo Noorwegen, Denemarken, Nederland, België en Frankrijk.
Eigen mening van de leerling, goed onderbouwd met de gegevens uit de tijdbalk.
Opdracht 11
a
b
Men had angst voor de gevolgen van een oorlog op basis van de ervaringen met de Eerste Wereldoorlog. Dit was de
inspiratie voor de politiek van appeasement. Er was geen netwerk van bondgenootschappen opgezet om een
eventuele dreiging op te vangen, er was geen nationalistische en imperialistisch geïnspireerde oorlogszucht.
Ter beoordeling van de docent, let op een goede argumentatie.
Opdracht 12
Eigen opstel van de leerling ter beoordeling aan de docent.
Opdracht 13
a
b
c
d
e
In bron 17 zie je familieleden van gedeporteerde Armeniërs wegtrekken. Genocide houdt niet alleen het vermoorden
van een bepaalde groep mensen in, maar de zuivering van een grondgebied van een bepaalde etnische groep.
In bron 18 is sprake van genocide, omdat een bevolkingsgroep willekeurig wordt aangevallen met arrestaties,
verkrachtingen, verbanning, deportatie, plundering en moord.
De acties worden natuurlijk zoveel mogelijk geheim gehouden en ontkend. Het gebeurt ook zoveel mogelijk
heimelijk, in afgelegen gebieden. Soms overleeft niemand een drama om het na te kunnen vertellen of is men bang.
Inventariseren van de antwoorden in de klas.
Waarom werd er genocide op de Armeniërs gepleegd? Wie initieerde het? Wie hielpen er aan mee? Wat waren de
gevolgen voor de Armeense en Turkse bevolking in het algemeen?
Allerlei mogelijkheden: betrouwbare websites, ministerie van Buitenlandse Zaken, boeken.
Feniks tweede fase vwo Docentenhandleiding - Hoofdstuk 9 Giftige gassen, ploffende bommen
3
§ 9.2 De crisis van het wereldkapitalisme
Opdracht 1
a De Asmogendheden hadden koloniën in Afrika: Libië, Eritrea en Somalië. De Geallieerden hadden vrijwel de rest
van Afrika op enkele neutrale landen na: Egypte, Angola en een stukje Oost-Afrika. Verder hadden de geallieerden
koloniën in Azië: India en Nederlands-Indië en in Zuid-Amerika en Midden-Amerika.
b Het bezit van koloniën was belangrijk vanwege de mogelijkheden die het bood als bron om grondstoffen vandaan te
halen voor de industrie, als afzetgebied en het droeg bij aan het aanzien van het Rijk.
c In deze streek werden ijzererts en kolen gewonnen, die men goed kon gebruiken voor de (wapen)industrie.
d Voor Duitsland en Frankrijk was het gebied historisch gezien belangrijk. Maar economisch was het belangrijk
omdat het gebied veel grondstoffen bevat. Duitsland had de slag om de koloniën gemist en kon dus weinig grondstoffen
aanvoeren uit wingewesten. Voor hen was het dus extra belangrijk om Elzas-Lotharingen te bezitten.
Opdracht 2
a
b
Groot-Brittannië had koloniën over de hele wereld en de sterkste vloot.
In Groot-Brittannië maakte men gebruik van verouderde machines en methoden ten opzichte van later
geïndustrialiseerde landen als Duitsland.
Opdracht 3
a
b
c
d
De term ‘made in’ betekent ‘gemaakt in’ en komt voort uit de protectiemaatregelen van Groot-Brittannië in het
imperialistisch tijdperk voorafgaand aan de Eerste Wereldoorlog.
Het was een discriminerende maatregel, maar werd ook een begrip voor kwaliteit.
Om bijvoorbeeld de oorsprong van producten te kunnen bepalen bij het invoeren (in een ander handelsblok) en om
de kwaliteit te kunnen controleren.
Het toont aan dat er internationale handel is, waarbij het land van herkomst een rol kan spelen in de beslissing om
een product aan te kopen.
Opdracht 4
a
b
De werkplaats staat vol met kannonnen in verschillende maten. In de werkplaats is een groot aantal medewerkers
met behulp van een groot aantal machines met de productie van de kanonnen aan de slag. Kortom een moderne
industrie die gericht is op de vervaardiging van wapens.
Shell, Unilever, Akzo Nobel, BP, Barclays, Toyota, Sony, General Motors, MacDonalds.
Opdracht 5
a
b
c
Groot-Brittannië had meer koloniën dan Frankrijk. Frankrijk bleef ook achter op Groot-Brittannië in de omvang van
de industriële productie. Hoewel haar handel en industrie groeide was de positie van Frankrijk verhoudingsgewijs
tanende.
Duitsland was een economische en militaire concurrent van formaat. Het bewijs daarvan is de enorme vloot die de
Duitsers bouwden om Groot-Brittannië naar de kroon te steken. De Britse en Duitse handel was nauw vervlochten.
Bij een blokkade had Groot-Brittannië een andere handelspartner nodig: Frankrijk.
Het grootste probleem was de strijd om de grensstrook Elzas-Lotharingen, waar ijzererts en kolen werden
gewonnen.
Opdracht 6
a
b
Tijdens de onbeperkte duikbotenoorlog werden alle schepen aangevallen waarvan men vermoedde dat die voor de
vijand voeren. Dit trof niet alleen de handel van de strijdende partijen, maar alle handel.
De VS raakte door de onbeperkte duikbotenoorlog bij de Eerste Wereldoorlog betrokken, waardoor Duitsland
verloor.
Duitsland moest herstelbetalingen doen om de onkosten van de strijdende partijen (overwinnaars) te vergoeden.
Feniks tweede fase vwo Docentenhandleiding - Hoofdstuk 9 Giftige gassen, ploffende bommen
4
Opdracht 7
a
b
c
Direct: zij verloren hun vaders, mannen en zonen en kwamen in het arbeidsleven terecht. Indirect: zij zetten met de
deelname in het arbeidsproces een stap in het emancipatieproces.
Direct; overheden leenden veel geld en staken het in een niet-winstgevende inspanning waarvoor ze niets
terugkregen. Indirect: overheden zaten later met de schulden van de oorlog.
Direct: werd getroffen door de crisis, verloor haar arbeiders aan de oorlog en moesten soms naar oorlogsindustrie
omschakelen. Indirect: moest veel overheidsingrijpen tolereren, ze moest na de oorlog hun bedrijven/ de handel
weer opbouwen.
Opdracht 8
De handel werd door de oorlog verstoord doordat landen handelsvloten aanvielen, import en transport in het
algemeen bemoeilijkten, de industrie op de oorlog was afgesteld en mannen het leger in gingen in plaats van een
opleiding volgden of gingen werken.
Opdracht 9
Op de foto poseren groezelige, slecht geklede mensen in een kamertje. Zij zijn het toonbeeld van de armoede, honger en
ellende van de gevolgen die de Eerste Wereldoorlog met zich mee bracht.
Opdracht 10
a
b
c
Er was geen spoorverkeer, mensen staakten, Fransen werden niet bediend in het café en het openbaar vervoer, er
vond inflatie van prijs en loon plaats en er kwamen geen kolen uit de mijnen.
De prijs van een kilo brood steeg binnen 2 jaar van 4 mark naar 201.000.000.000 mark. Dit geeft aan dat de inflatie
ongekend hoog was en geld niets waard was.
De regering wilde haar passief verzet, wegens ontevredenheid over de bezetting van het Ruhrgebied niet opgeven
en de bevolking steunen.
Opdracht 11
a
b
c
Op deze manier kregen Groot-Brittannië en Frankrijk een deel van de herstelbetalingen binnen. (Hierdoor werden
de verhoudingen tussen de landen in Europa ook redelijker.)
Verschillende Europese landen werden nu (economisch) afhankelijk van de VS.
Met de crisis op 29-10-1929 bleek dat de economieën van de VS en Europa met elkaar vervlochten zijn geraakt met
de aanname van het Dawesplan in 1924.
Opdracht 12
a Een grote menige mannen is op straat; rechts zie je nog net de trappen van het beursgebouw. Er staat een bord,
waarop staat: Voorzichtig. Niet duidelijk is of het een verkeersbord betreft of een bord van een demonstrant.
b Zie het schema.
c Door het Verdrag van Versailles en de opgelegde herstelbetalingen was Duitsland aan de rand van de economische
afgrond gekomen. De VS greep in met het Dawesplan omdat zij niet wilden dat het machtsevenwicht in Europa
opnieuw verstoord zou worden. Zij steunden Duitsland financieel. Toen Duitsland de Westgrens van Frankrijk erkende
mocht het lid worden van de Volkenbond. Dit leek het begin van het herstel van de Europese verhoudingen. De crisis in
de VS zorgde echter ook voor het instorten van de financiële markten in Europa. Dat leidde tot grote armoede in de
Europese landen en ieder land was weer vooral met binnenlandse problemen bezig. Daardoor kon Duitsland min of
meer onopgemerkt sterk worden en plannen maken voor expansie.
Opdracht 13
a
1. Met dat Duitsland afstand deed van Elzas-Lotharingen konden de Duitsers hun herstelbetalingen niet meer doen,
omdat daar een industrieel zwaartepunt lag.
2. Verlies van gebieden in het oosten: achteruitgang van de omvang van de bevolking; landbouwgebied voor de
Feniks tweede fase vwo Docentenhandleiding - Hoofdstuk 9 Giftige gassen, ploffende bommen
5
voedselvoorziening.
3 Verlies van Noord-Sleeswijk: verlies van grondgebied is altijd vernederend voor een land.
4. Met haar koloniën verloor Duitsland ook de inkomsten die de koloniën opbrachten.
5. Met de bezetting van het Saarland werden de mijnen Frans, waardoor de inkomsten gedurende deze periode ook
Frankrijk toevielen.
6. Met het stellen van een grens aan de omvang van het leger, was Duitsland een symbool kwijt en geen militaire
grootmacht meer op het land.
7. Met het stellen van een grens aan de middelen van het leger, was Duitsland geen militair zwaargewicht meer in de
lucht.
8. Met het inkrimpen van de oorlogsvloot verloor Duitsland haar macht op zee.
9. Het opleggen van herstelbetalingen oefende zware druk uit op de economie en de overgebleven productiemiddelen
die Duitsland bezat, waardoor het vatbaar was voor crises.
10. Het toewijzen van de schuld aan Duitsland heeft een diep gevoel van onvrede gevoed dat medeoorzaak was van de
gebeurtenissen die aan de Tweede Wereldoorlog vooraf gingen.
b Voor 9, 10, 1 en 5 zijn goede argumenten te leveren om ze zwaar te laten wegen,ook omdat sommige maatregelen
samen verantwoordelijk zijn voor economische gevolgen.
c Ter beoordeling van de docent.
Opdracht 14
Zie schema op feniks-online.
Feniks tweede fase vwo Docentenhandleiding - Hoofdstuk 9 Giftige gassen, ploffende bommen
6
§ 9.3 De totalitaire ideologieën in praktijk
Opdracht 1
a
De communisten wilden eerlijke verdeling van de bezittingen in de maatschappij. Fascisten bepleitten het herstel
van orde en rust door middel van een sterk gezag.
b Mogelijke keuze met juiste argumentatie zou kunnen zijn:
communisme
Fascisme
Industriearbeiders
Soldaten
Studenten
Huisvrouwen
Kunstenaars
Renteniers
Landarbeiders
Studenten
Rechters
Winkeliers
Ambtenaren
Bankbedienden
Doktoren
Professoren
Generaals
Adelijke lieden
Politieagenten
Officieren
Conducteurs
Bankiers
Burgemeesters
Gepensioneerden
Hoteliers
Boeren
c
d
Eigen antwoord van de leerling.
Het fascisme is voor een bredere laag uit de bevolking aantrekkelijk.
Opdracht 2
Communistisch: Portugal, Rusland, Oekraïne, Hongarije,
Joegoslavië, Albanië, Griekenland, Turkije
Fascistisch:Italië, Spanje, Oostenrijk, Roemenië, Bulgarije
Nationaal-socialistisch: Duitsland
Opdracht 3
a
b
Rusland werd geregeerd door een onbekwame vorst met een adellijke elite die de situatie ten tijde van de Eerste
Wereldoorlog niet meer onder controle konden houden vanwege de slechte sociale en economische toestand die het
veroorzaakte.
De Russen hadden een lange geschiedenis waarin de macht in handen lag van een autoritaire vorst, de tsaar.
Opdracht 4
Overtuigd communist:
1. Eén van de hoofdkenmerken van het communisme is de eerlijke verdeling van bezit. Stalin onteigende alles,
particulier eigendom was verboden.
2. Iedereen moest meewerken aan de opbouw van de staat en de zware industrie, omdat iedereen er ook een gelijk
Feniks tweede fase vwo Docentenhandleiding - Hoofdstuk 9 Giftige gassen, ploffende bommen
7
aandeel in zou (moeten) hebben.
3. Stalin voerde een planeconomie in met vijfjarenplannen, waarin de vrije markt werd losgelaten, maar waar werd
geproduceerd naar behoefte.
4. Als men niet mee wilde werken aan de opbouw van de communistische staat, dan werd je als verrader van de leer
beschouwd en behandeld: terechtgesteld of opgesloten.
Totalitair:
1. Stalin maakte gebruik van het leger in het doorvoeren van zijn maatregelen.
2. Stalin dicteerde alleen het beleid.
3. Iedereen werd gedwongen om mee te helpen aan de staat.
4. Mensen die niet mee wilden helpen werden terechtgesteld of opgesloten in concentratiekampen.
Opdracht 5
a
b
Een koelak is een rijke boer.
Nee, het is geen groot huis, met een rieten dak, en er zijn weinig spullen om te vervoeren.
Opdracht 6
a
b
In bron 30 is sprake van mensen die worden gedeporteerd. Zij worden behandeld op een manier waaruit blijkt dat
hen al hun rechten ontnomen zijn. Bron 31 vult dit beeld aan met gevangen in een zogenaamde Goelag. Hier vinden
veel mensen de dood.
Stalin voerde een ijzeren bewind. Als je een (vermeend) tegenstander van hem was stond je het lot van een
gedeporteerde te wachten in een Goelag, wat bijna gelijk stond aan executie.
Opdracht 7
a
b
c
Fascisten willen orde en een sterk gezag, ze zijn nationalistisch, militaristisch, verheerlijken geweld en oorlog,
voelen zich absoluut meerwaardig aan alle andere volken en zijn bang voor het communisme.
Als je strikt op de bronnen afgaat zou je kunnen zeggen dat uit bron 28 blijkt dat het communisme gewelddadiger
is, vanwege de handelingen die beschreven staan: deportatie met de dood tot gevolg. In bron 29 staat dat de
achterban van de fascisten wel tot geweld in staat is, maar dit wordt niet toegelicht. Je zou hieruit ook op kunnen
maken dat, afgezien van het feit dat de mate van geweld niet beschreven staat, geweld onderdeel is van de
fascistische politiek, maar het communisme is in haar leer geen geweldsaanbiddende ideologie.
Eigen argument van de leerling, ter beoordeling van de docent.
De nationaal-socialisten voerden hun politiek radicaler uit. Dit kwam tot uiting aan de toevoeging van één element
aan het fascisme: het antisemitisme.
Opdracht 8
a
b
A. Op de afbeelding zie je Mussolini, van onderen gefotografeerd. Hij heeft voorwerpen in zijn hand, boven een
helm bungelen. Hij staat in het midden van de foto. Een deel van een vlag is te zien. Achter hem en in de huizen
staan mensen.
B. De titel van de afbeelding is: ‘Italianen offerden hun trouwringen om schatkist aan te vullen, 1935’. Hoewel er
niets over te zeggen is lijkt de maker van de afbeelding een hoge pet van Mussolini op te hebben, omdat hij hem
centraal en van onderen gefotografeerd heeft.
C. Over het doel van de afbeelding is niets met zekerheid te zeggen. Het geeft wel een beeld van de tijd waarin de
mensen hun trouwringen gaven om de schatkist aan te vullen, in de hoop dat Mussolini het land een betere
toekomst zou kunnen geven.
In bron 30 worden de woorden bevestigd dat Mussolini interesse had voor show, maar niet in essentiële problemen.
Het ophalen van trouwringen is wel dramatisch en heeft een ‘showkarakter’. Deze actie zet in werkelijkheid echter
weinig zoden aan de dijk.
Opdracht 9
Feniks tweede fase vwo Docentenhandleiding - Hoofdstuk 9 Giftige gassen, ploffende bommen
8
a
b
Schema op Feniks online invullen.
Persoonlijk waren Stalin en Hitler elkaars tegenpolen wat betreft gedrag, eetgewoontes etc. Politiek gezien is er de
overeenkomst dat ze beiden boven aan de samenleving stonden en een ideologie aanhingen die ze op welke manier
dan ook uitgevoerd en uitgebreid wilden zien. Zij wisten hiervoor de massa te mobiliseren, bouwden een
persoonlijkheidscultus op en snoerden critici de mond. Plaats voor vrijheid was er bij beiden niet.
Opdracht 10
Ideologie: Sterk leiderschap moet problemen oplossen desnoods met geweld. Nationalisme.
Persoon: Sterk leider, schuwt geweld niet, sterke overtuigingen.
Hij kwam aan de macht door een soort coupe. Brutaal en zelfverzekerd oprukken naar het centrum van de macht. Een
dreiging van een soort revolutie was voldoende om de macht aangeboden te krijgen.
Opdracht 11
Eigen onderzoek van de leerling ter beoordeling van de docent.
Feniks tweede fase vwo Docentenhandleiding - Hoofdstuk 9 Giftige gassen, ploffende bommen
9
§9.4 Politieke propaganda en massacommunicatie
Opdracht 1
a Reclames worden nu veelal via technologische middelen gebracht. Echter nu zijn er meer mogelijkheden om
mensen via het internet, email, radio, televisie en zelfs de mobiele telefoon massaal, en toch persoonlijk te bereiken.
b Propaganda. Dit beïnvloedt niet alleen het gedrag van mensen (zoals ook reclame doet), maar beïnvloed ook hun
denken.
c Het kan makkelijker zijn om mensen tegenwoordig te beïnvloeden omdat er meer middelen zijn om de massa (op
een meer doordringender manier) te bereiken. Het kan ook moeilijker zijn, omdat mensen anders met (de
hoeveelheid) informatie omgaan dan zeventig jaar geleden.
Opdracht 2
a Op de bron staan kinderen. Twee kinderen hebben een trompet en trommel. In het midden staan twee kinderen. Eén
kind heeft een geweer. De ander spelt haar een medaille op. Op de achtergrond staan kinderen in de houding toe te
kijken. Rechts staat een jongen met een Franse vlag en een papieren muts. Naast hem staat een jongentje met een
baret en een geweer. De titel is: ‘Zowel kinderpret als schoolopleiding wordt door de oorlog bepaald, 1914-1918’.
b Prpoganada kan zelfs kinderen bereiken en beïnvloeden zoals de bron laat zien. Ook zij behoren tot de groep die
Hitler wilde bereiken met zijn toegankelijke boodschap.
Opdracht 3
Hitler wil het volk, de massa, achter hem en zijn ideeën (o.a. dat het Duitse volk superieur is) hebben, maar hij
veracht het volk om hun ‘beperkte intellect’.
Opdracht 4
a Massabijeenkomsten helpen mee een groepsgevoel te creëren en de wil bij het collectief te horen. Strakke gelederen
en marcherende colonnes zien er mooi uit, geven een indruk van training, goede organisatie en trots op het leger.
Het kind dat Hitler bloemen aanbiedt, schildert Hitler als vaderfiguur af, als iemand die goed is voor het volk. De
saluutschoten hebben een rituele functie. De veteranen van oude oorlogen verwijzen naar opoffering voor het
vaderland in een slag of oorlog: tijdens een roemrijk verleden of een gedeeld drama. Opzwepende marsmuziek
versterkt de emotie, speelt in op het gevoel. Het militarisme dat in alles te herkennen is speelt in op de trots op het
vaderland en op een sterk leger en sterk volk. De aankomst van de Führer en het gebruik van licht, zorgen dat alles
en iedereen op Hitler gericht is.
b Het doet denken aan de opkomst van een popster.
Opdracht 5
a
b
Er zat een vaste opbouw in de speech, van hard naar zacht. Dit werd met gebaren versterkt. Zijn stemgebruik staat
los van emoties, zoals het onderzoek uitwijst.
Eigen mening van de leerling. Goed onderbouwen!
Opdracht 6
Hij kon meer mensen in een kortere tijd bereiken en liet met zijn vervoersmiddel en campagneaanpak zien dat hij
een modern politicus was.
Opdracht 7
a
b
Men verbaasde zich in het buitenland over de effectiviteit van de propagandamachine, gezien het feit dat het
nationaalsocialisme een redelijk gebrekkige ideologie was.
Het was een binnenlandse aangelegenheid. Men voerde een isolationistische politiek of een politiek van
appeasement en wilde een conflict met Duitsland niet riskeren.
Feniks tweede fase vwo Docentenhandleiding - Hoofdstuk 9 Giftige gassen, ploffende bommen
10
Opdracht 8
a
b
c
d
Ernst Röhm was het hoofd van de SA (Sturmabteilung) en werd zelfs rijksminister. Hij werd gevangen genomen
tijdens de Nacht van de lange Messen en kort erna geëxecuteerd. Dollfuss was de Oostenrijkse kanselier die zich
verzette tegen de nazi’s die streefden naar de Anschluss bij Duitsland.
Het vermoorden van belangrijke (politieke) tegenstanders, zoals Röhm en Dollfuss. Het vervolgen van joden en het
opsluiten van mensen in concentratiekampen.
Dat de propagandamachine goed werkte met behulp van intimidatie en dwang.
Met goede argumentatie zijn beide antwoorden mogelijk. Punten voor de argumentatie zijn: de garantie van de
mensenrechten, de strijd tegen terreur, en het zelfbeschikkingsrecht.
Opdracht 9
a
b
c
Bron 34: Iedereen zit in een kring om de radio. Iedereen is geüniformeerd en is gericht op de radio. Dit betekent dat
de boodschap van de Führer via de radio centraal staat, belangrijk is en de volle aandacht heeft.
Bron 35: Geüniformeerde jongens voeren gezamenlijk getrainde handelingen uit met vaandels waarop
nazisymbolen staan.
Bron 34: Het ziet er gezellig en vriendschappelijk uit. Iedereen zit in een kring en is gericht op de radio.
Bron 35: Het ziet er gezond en sportief uit. Jongens zijn in de buitenlucht met activiteiten met vlaggen en stokken in
de weer, wat een middel is om je lichaam fit te houden.
Bron 34: Het lijkt geënsceneerd en kaal, iedereen zit in een ruimte rustig te luisteren, volledig gericht op de radio.
Bron 35: Het ziet er netjes en goedlopend uit. Wat ook de indruk wekt dat het geënsceneerd is. Er zou vast wel eens
iets mis zijn gegaan.
Opdracht 10
a
b
Met dit versje danken de kinderen Adolf Hitler voor het dagelijks brood en als beschermer.
Via het onderwijs en de jeugdbewegingen is de jeugd op verschillende manieren bereikbaar en vatbaar voor de
nationaalsocialistische propaganda. De propaganda zorgde ervoor dat alles wat de jeugd leerde ook herkenbaar was
in de samenleving (door dit weer te zien in wat hun ouders deden en dachten). Zo was er propaganda voor iedereen
van elke leeftijd.
Opdracht 11
a
b
c
d
Kort onderzoek van de leerling.
Hitlers machtovername in 1933, Gleichschaltung, parlementen van de Länder, Reichsstatthalter, verbieden of
opheffen van politieke partijen, 14-07-1933: éénpartijstaat, Deutsche Arbeidersfront, heropvoeding, Hitlerjugend,
controle, zuivering, pers, ReichsKulturkammer, entartet, boekverbrandingen.
Ter beoordeling van de docent.
Feniks tweede fase vwo Docentenhandleiding - Hoofdstuk 9 Giftige gassen, ploffende bommen
11
§ 9.5 Verwoesting op niet eerder vertoonde schaal
Opdracht 1
a Beschrijvende vragen:
1. Welke methoden voor massale vernietiging worden in de paragraaf behandeld?
2. Welke strijdmiddelen werden in de Eerste Wereldoorlog ontwikkeld?
Verklarende vragen:
Verklaar waarom de ontwikkeling van wapens in de eerste vijftig jaar van de twintigste eeuw een vlucht nam.
Leg uit welke invloed de ontwikkeling van massavernietigingswapens op oorlogsvoering heeft gehad.
Evaluatieve vragen:
1. Vind jij dat het gebruik van de atoombom door de VS in 1945 gerechtvaardigd was? Beargumenteer je antwoord.
2. Vind jij dat meer landen beschikking moeten hebben over atoomgeheimen, zodat de verdeling ervan over
meerdere landen zal zorgen voor een evenwicht van macht? Of denk je dat het een destabilisering van het
machtsevenwicht tot gevolg heeft? Schrijf op waarom je dat denkt.
b Met klasgenoot.
c Met klasgenoot.
Opdracht 2
Een commentaar ter beoordeling aan de docent.
Opdracht 3
a, b, c
Eigen onderzoek van de leerling.
Opdracht 4
a
b
c
In bron 44 is een correspondent aan het woord Hij beschrijft de gebeurtenis, feitelijk zonder emotie.
In bron 45 is een overlevende aan het woord, die beschrijft wat hij/zij mee heeft gemaakt.
In bron 46 is een wetenschapper aan het woord die de feitelijke gevolgen van de atoomexplosie voor zuigelingen
beschrijft.
Directe gevolgen zijn meteen te meten. Ze zijn op korte termijn merkbaar. Als voorbeeld zijn de mensen en
gebouwen die door de atoombom zijn vernietigd.
Indirecte gevolgen zijn gevolgen die pas later of op lange termijn merkbaar zijn, zoals de misvormingen die bij
pasgeboren kinderen voorkwamen.
Bron 44.
Beschrijvend: Welke schade heeft de atoombom in Nagasaki aangericht?
Verklarend: Leg uit welke dreiging van dit wapen als machtsmiddel uitging, waarmee druk op Japan kon worden
gezet.
Evaluatief: Vind jij dat een wapen tegen burgers ingezet mag worden om een regering zover te krijgen ergens aan
toe te geven?
Bron 45.
Beschrijvend: Noem drie directe gevolgen van de atoombom.
Verklarend: Leg uit door wie de bron zou zijn geschreven.
Evaluatief: Als jij de bron leest, kun jij dan een situatie bedenken waarin het verantwoordelijk is om een dergelijk
wapen te gebruiken?
Bron 46.
Beschrijvend: Welke langetermijngevolgen worden in de bron beschreven?
Verklarend: Leg uit waardoor deze misvormingen veroorzaakt zijn.
Evaluatief: Vind jij dat de VS of de Japanse regering een verantwoordelijkheid hebben ten opzichte van de
verminkte nakomelingen van de slachtoffers in Hiroshima?
Feniks tweede fase vwo Docentenhandleiding - Hoofdstuk 9 Giftige gassen, ploffende bommen
12
Opdracht 5
a
b
c
Vrouwen nemen hier deel aan het arbeidsproces, door zwaar ‘mannen’werk uit te voeren, wat een stap in de
emancipatieproces van vrouwen is.
Door de oorlog lopen de economie en het gezinsleven schade op. Mannen moeten vechten en lopen de kans te
sneuvelen. Vrouwen moeten hun kinderen in de steek laten om de economie te laten draaien.
De leerlingen voeren een discussie.
Opdracht 6
a
b
c
Als mensen op grote schaal worden gedood, dan verliest het een bepaalde emotionele waarde, kijken mensen er
afstandelijker naar en worden de aantallen doden ‘cijfers’.
Stalin is zelf verantwoordelijk voor miljoenen doden onder zijn bewind.
Beargumenteerde mening van de leerling.
Feniks tweede fase vwo Docentenhandleiding - Hoofdstuk 9 Giftige gassen, ploffende bommen
13
§ 9.6 Genocide als gevolg van racisme en discriminatie
Opdracht 1
a Het nationaalsocialisme was racistisch, omdat het uitging van hogere en lagere menssoorten en antisemitisch was.
b De nazi’s baseerden hun racisme op de negentiende-eeuwse rassentheorieën waarin men ervan uitging dat de
afkomst en bloed verantwoordelijk waren voor de verschillen tussen mensen.
c Hitler gebruikte typeringen voor de joden die al uit de Middeleeuwen en eerder stamden. Door oden sjacheraar,
woekeraar, vijand van Christus, samenzweerder etc. te noemen werden ze een makkelijke zondebok.
d Elk mens is voor 75% genetisch identiek. Denken in termen van rassen is onzin, omdat mensen die discrimineren
voor het grootste deel identiek zijn aan diegene die zij discrimineren. Het idee van de zondebok is onzin, omdat een
bepaalde groep, in dit geval de joden, zonder goede redenen verantwoordelijk wordt gesteld voor alles dat misgaat
in een samenleving. Hieruit blijkt dat het een ‘politieke uitvinding’ is.
Opdracht 2
a 1, 6, 7. (Voor 2, 3 en 4 is ook wat te zeggen, omdat bij een toelichting ervan duidelijk zou worden dat een zuivere
geest en instelling niet een ‘joodse’ zou zijn, met ideeën van bijvoorbeeld joodse denkers. Een gezond lichaam zou
een lichaam zijn dat o.a. niet in contact met mensen van andere volken heeft gestaan en daar geen bloed van heeft
geërfd. Onder erfelijke geschiktheid wordt onder andere ‘ras’ verstaan.)
b Zij groeien ermee op en leren zo een bepaalde standaard aan van wat goed en wat fout is.
c De Tien zijn de tien leefregels die joden, christen en moslims naleven, omdat deze door God zijn gegeven. Ze staan
dan ook in hun heilige geschriften. De geboden zijn opgetekend door een jood: Mozes.
Opdracht 3
a
b
De boodschap van de brochure is dat men moet oppassen voor inferieure rassen. Ze lijken wel op mensen, maar zijn
het echter niet.
De bronnen bevestigen elkaar. Als mensen bepaalde dingen steeds weer opnieuw lezen, dan kunnen ze erin gaan
geloven. Als dit bewust wordt gedaan noemt men dit propaganda.
Opdracht 4
a
b
c
Een stereotype is een beeld van een groep mensen dat vaak niet met de werkelijkheid overeenkomt. Het is vaak een
negatief beeld dat door anderen op een groep is geplakt.
Als stereotypen worden herhaald, en die groep mensen houdt zich afzijdig, dan kunnen verhalen een eigen leven
gaan leiden. Wat betekent dat de verhalen over een groep voor die mensen wordt bevestigd.
Uit bron 50 blijkt dat niet alleen de ideeën, maar ook de antisemitische maatregelen van de nazi’s historische
wortels hebben.
Opdracht 5
a
b
De dikke bril met kleine oogjes, de dikke neus en de trek bij de mond met grote lip. Ook de goede kledij en harige
handen.
De boodschap zal zijn dat je niet van iedereen zomaar wat aan mag nemen. Zeker niet van een discutabel iemand als
een joodse man. Daar moeten kinderen voor oppassen.
Opdracht 6
a
b
Een groep soldaten loopt achter elkaar het bos in. Ze hebben allemaal een vrouw bij haar de arm vast.
Deze vrouwen worden waarschijnlijk in het bos doodgeschoten.
Opdracht 7
a
Joden werden als eerste geïsoleerd: ze mochten bepaalde dingen in de samenleving niet meer en werden zelfs
vogelvrij verklaard. Vervolgens werden ze vervolgd: joden werden mishandeld, er werden pogroms geënsceneerd.
Feniks tweede fase vwo Docentenhandleiding - Hoofdstuk 9 Giftige gassen, ploffende bommen
14
b
c
d
Uiteindelijk werden de joden massaal vermoord; in kuilen geworpen en doodgeschoten of zelfs met gas bestookt,
bedoeld om zoveel mogelijk mensen, in korte tijd en met zo min mogelijk kosten en middelen om te brengen.
Het lijkt alsof hij alles van een afstandje beschouwt. Alsof hij er geen deel aan heeft genomen.
Eigen antwoord van de leering. Het zou zelfbescherming kunnen zijn tegen de vreselijke dingen die hij zag.
In de tekst staat dat nationaalsocialisten experimenteerden met vergassing door middel van Zyklon B en
koolstofmonoxide in vrachtwagens om te kijken wat goed werkte. De Duitse top was, zoals uit bron 52 blijkt, druk
bezig om een manier te verzinnen om van de Joden af te komen, oftewel: zij zochten een oplossing voor de
‘Judenfrage’.
Opdracht 8
Antwoorden volgen nog.
Opdracht 9
Pas na enige tijd komt men tot het besef van de volle omvang van de gebeurtenis. Het blijft ook een pijnlijke
gebeurtenis waar lang niet openlijk over werd gesproken.
Opdracht 10
a
b
c
Op de afbeelding staat een jongetje dat over een weg in een bos loopt. Hij kijkt naar rechts. Aan zijn linkerkant
liggen de lichamen van mensen, zij aan zij, langs de weg. In de verte, achter hem, en tussen de bomen zijn meer
mensen te zien.
Voorbeeld: ‘De nalatenschap van het nationaalsocialisme’.
Deze boodschap is negatief. De laat zien wat de Tweede Wereldoorlog (het nationaalsocialistische bewind) heeft
aangericht, en waarmee het de overlevenden heeft nagelaten.
Opdracht 11
Mondelinge presentatie over het lot van Sinti en Roma ten de Tweede Wereldoorlog ter beoordeling aan de docent.
Opdracht 12
Onder historici wordt de laatste tijd voorkeur gegeven aan de term Sjoa of Shoah, wat verwoesting of vernietiging
betekent. Holocaust wordt minder gebruikt. Dit woord betekent ‘brandoffer’. Deze historici gaan uit van het idee
dat ze geen doel kunnen ontdekken waarvoor de joden zijn geofferd.
Opdracht 13
Uit de bronnen zijn de onderstaande argumenten te halen.
Bron 73: Ideeën van sociaal- en medisch personeel werden misbruikt om mensen verplicht te laten steriliseren.
Artsen werden verplicht hieraan mee te werken.
Bron 74: In veel andere landen in de wereld, waaronder de VS en verschillende West-Europese landen, werden door
deskundigen ook sterilisatieprogramma’s aanbevolen en werden (verplichte) sterilisaties uitgevoerd.
Bron 75: In de bron is te lezen dat ouders en propaganda een grote invloed op kinderen hadden. Er werd een
stereotype op de joodse bevolking geplakt. joden werden hierdoor gedepersonifieerd.
Bron 76: Je hoefde niet mee te werken aan de eigenlijke executies als je niet wilde. Soms werd je wel sociaal onder
druk gezet. Je werd hiervoor niet gestraft. Tot op zekere hoogte heeft de persoon echter wel mee geholpen aan de
executie van mensen.
Bron 77: Als je niet meewerkte aan de vervolgingen, terwijl je wel in het leger of een bepaalde eenheid zat, werd dit
gemeld. Men werd niet altijd gestraft. De sociale druk was er echter wel, die tot uiting kwam in pesterijen zoals
extra of minder leuk werk.
Feniks tweede fase vwo Docentenhandleiding - Hoofdstuk 9 Giftige gassen, ploffende bommen
15
§ 9.7 De Duitse bezetting van Nederland
Opdracht 1
a Nederland was neutraal, en had een schending van haar neutraliteit door een overrompelende aanval niet verwacht.
Deze schending van de neutraliteit is een discontinuïteit, omdat de neutraliteit eerder wel werd gewaarborgd.
b Tijdens de Eerste Wereldoorlog nam Nederland ook een neutrale positie in. Tijdens deze oorlog werd Nederlands
neutraliteit gerespecteerd. Dit verwachtten de Nederlanders aan het begin van de Tweede Wereldoorlog weer.
Opdracht 2
Uit bron 63 blijkt dat de koningin niet uit vrije wil vluchtte, maar dat deze beslissing voor haar werd genomen, door
haar met een list op de boot naar Zeeland te zetten en vervolgens door te varen naar Engeland.
Opdracht 3
De stad was verwoest. Veel mensen verloren het leven, nog meer werden dakloos.
Opdracht 4
De mensen maakten veel verschrikkelijke dingen mee zoals het Bombardement in Rotterdam, de vervolging van de
joden, represaillemaatregelen etc. De koningin hield op die momenten een toespraak via de radio, voor de
nabestaanden en de slachtoffers. Zij werd zo als een symbool van vrijheid en verzet tegen de Duitsers gezien.
Opdracht 5
Lou de Jong geeft een negatief beeld van de groep Nederlanders in Londen die niet naar elkaar omkeken,
emotioneel onder druk stonden door zorgen om hun dierbaren in Nederland, waardoor ze vatbaar waren voor
geruchten.
Opdracht 6
a
b
Accommodatie is je zo goed en kwaad als het kan aanpassen aan de situatie. Mensen die collaboreren werken
samen met de vijand.
Bron 61 lijkt een vorm van collaboratie. Nederlanders werken actief mee aan de nationaalsocialistische zaak aan het
Oostfront.
Opdracht 7
Op de afbeelding is het lichaam te zien van een man die door de illegaliteit is geliquideerd. De illegaliteit is een ander
woord voor verzet. De mensen die deze man hebben doodgeschoten, hebben dat waarschijnlijk met de reden
gedaan dat hij anderen, Nederlanders, kwaad heeft gedaan of aan zou doen. Hoewel deze daad in vredestijd als
misdaad zou zijn bestempeld, wordt dit in deze context als verzet gezien.
Opdracht 8
a
b
c
d
e
Getekend tijdlijn van 1940 tot 1945.
- Nederlanders mogen niet zomaar samenscholen op wegen en pleinen of groepen van vijf vormen. Hierop wordt
zonder waarschuwing geschoten.
- Tussen 20.00 en 06.00 uur heerst er voor iedereen een straatverbod.
- Staken wordt bestraft met het inhouden van loon.
- Winkels die zich niet aan de voorgeschreven openingstijden houden worden in beslag genomen.
aanvulling van de tijdlijn
Leerlingen vergelijken de tijdsduur tussen verschillende maatregelen en trekken conclusies.
Leerlingen vergelijken hun conclusies met anderen.
Opdracht 9
Feniks tweede fase vwo Docentenhandleiding - Hoofdstuk 9 Giftige gassen, ploffende bommen
16
In de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in Nederland is discontinuïteit te herkennen, omdat Nederland in
twee fases is bevrijd. Hierdoor kennen deze twee verschillende delen van het land een andere geschiedenis van de
Tweede wereldoorlog.
Opdracht 10
Kijkwijzeropdracht bij posters van oorlogsaffiches. Ter beoordeling aan de docent.
Opdracht 11
a
b
Bij Jan is sprake van collaboratie. Hij draagt vrijwillig en actief bij aan de zaak van de Duitsers. Wel wordt duidelijk
gemaakt dat zijn hoofd op hol is geslagen door de verhalen die hij van NSB-vrienden heeft gehoord.
Bij de ouders is sprake van accommodatie. Ze moeten zich aan de situatie aanpassen, omdat ze er geen invloed op
uit kunnen oefenen.
De buurvrouw schuift de verantwoordelijkheid af op de NSB-parij en de jongens die Jan hebben overgehaald. Zelf
beschouwt zij zich en de ouders als machteloos.
Opdracht 12
a
b
Het is geschreven door een Duitse commandant. Hij voert zijn bevelen uit en schrijft ervan een kort verslag. Dit is
een zakelijk aangelegenheid, niet emotioneel.
De politieagenten deden aan collaboratie, omdat ze de Duitsers hielpen in de uitvoering van de bevelen die tegen de
Nederlandse bevolking waren uitgevaardigd. De rol van de eerste luitenant moet genuanceerd worden, omdat hij in
plaats van medewerking aan de Duitsers de bevolking van Putten scheen te helpen.
Opdracht 13
Een conclusie zou kunnen zijn dat het verhaal van de commandant in het begin wel overeen komt met de verhalen
op internet. De man lijkt zich echter wat beter voor te hebben gedaan wat betreft de tijd die hij de vrouwen en
bejaarden gaf uit het dorp te komen en wat betreft het aantal huizen dat hij in brand heeft laten steken. Over een
luchtaanval van de Amerikanen wordt nergens gerept.
Opdracht 14
Dit is een joods gezin dat terug is gekeerd uit Dachau. Waarschijnlijk zijn ze net herenigd, aangezien bij aankomst
in concentratiekampen selecties plaatsvonden. Dat een jong kind Dachau heeft overleefd is vanwege de selecties
bijzonder. Het hoofd van de vrouw is waarschijnlijk kaalgeschoren, daarom draagt ze een doek om haar hoofd. De
kans bestaat dat ze net in Dachau waren aangekomen of nog onderweg waren. De man en vrouw hebben namelijk
allebei hun ring om. Ze zien er ook niet erg ondervoed uit.
Feniks tweede fase vwo Docentenhandleiding - Hoofdstuk 9 Giftige gassen, ploffende bommen
17
§ 9.8 Vormen van verzet tegen het West-Europese imperialisme
Opdracht 1
a Overal in de wereld, in de koloniën, groeide het besef dat onafhankelijkheid een rechtvaardige eis was. Men zag
zichzelf niet als minderwaardig aan blanke overheersers. Hierdoor groeide het nationalisme in de koloniën.
b 1. Openlijke en openlijk tot stand gekomen vredesverdragen, die niet mogen worden gevolgd door wat voor
onderhandse internationale akkoorden ook. aangezien de diplomatie steeds openlijk en in de openbaarheid zal
dienen te verlopen.
2. Volledige vrijheid van de scheepvaart ter zee buiten de territoriale wateren zowel in vredestijd als tijdens een
oorlog, met uitzondering van de zeeën die geheel of gedeeltelijk gesloten zijn door een internationale actie ter
uitvoering van internationale verdragen.
3. Het zoveel mogelijk uit de weg ruimen van alle economische hinderpalen en de vestiging van gelijke
handelsvoorwaarden voor alle staten onderling die achter de vrede staan en die zich ter handhaving daarvan
aaneensluiten.
4. Gelijkwaardige garanties over en weer voor de beperking van de nationale bewapening tot het voor de
binnenlandse veiligheid nodige minimum.
5. Een vrije, onbevangen en volkomen onpartijdige regeling van alle koloniale aanspraken, gebaseerd op een strikte
inachtneming van het principe dat hij beslissingen over al dergelijke soevereiniteitskwesties de belangen van de
betrokken bevolkingen even zwaar dienen te wegen als de billijke aanspraken van de regering over wier rechten
moet worden beslist.
6. Ontruiming van alle Russische gebieden en een zodanige regeling van alle Rusland betreffende kwesties, dat
deze de beste en meest vrije samenwerking van de andere volken ter wereld garandeert, opdat Rusland ongehinderd
en volkomen vrij de gelegenheid krijgt zijn eigen politieke ontwikkeling en binnenlandse beleid zelfstandig te
bepalen en dit land zeker kan zijn van een oprecht welkom in de kring van vrije volken met een zelfgekozen
staatsinrichting en naast dit welkom ook kan rekenen op alle hulp die het nodig mocht hebben of wensen. De wijze
waarop Rusland de komende maanden door zijn broedervolken zal worden behandeld, zal de toetssteen zijn van
hun goede bedoelingen, van hun begrip voor Ruslands behoeften, ook als deze van hun eigen belangen afwijken, en
van hun verstandige en onzelfzuchtige sympathie.
7. België dient — en heel de wereld zal het daarover eens zijn — te worden ontruimd en hersteld zonder enige
poging tot beperking van de soevereiniteit die het evenals alle andere vrije volken geniet. Geen enkele andere
handeling als juist deze zal ertoe dienen het vertrouwen van de volken te herstellen in de rechten die zij zelf hebben
gevestigd tot regeling van hun onderlinge betrekkingen. Zonder deze genezende ingreep zullen de structuur en de
geldigheid van het volkenrecht voorgoed ontregeld zijn.
8. Alle Franse gebied moet worden bevrijd en de bezette delen moeten worden hersteld, terwijl het onrecht dat
Pruisen Frankrijk in 1871 inzake Elzas-Lotharingen heeft aangedaan en dat de vrede in de wereld gedurende bijna
vijftig jaren heeft doen wankelen, zal moeten worden hersteld, zodat de vrede in aller belang eens te meer zal zijn
verzekerd.
9. Een nieuwe regeling van de grenzen van Italië volgens duidelijk waarneembare scheidslijnen tussen
nationaliteiten zal moeten worden doorgevoerd.
10. De volken van Oostenrijk-Hongarije, wier plaats onder de naties wij gewaarborgd en verzekerd willen zien,
Feniks tweede fase vwo Docentenhandleiding - Hoofdstuk 9 Giftige gassen, ploffende bommen
18
moeten de grootst mogelijke vrijheid krijgen voor een autonome ontwikkeling.
11. Roemenië, Servië en Montenegro moeten worden ontruimd en de bezette gebieden hersteld: Servië moet een
vrije en zekere toegang tot de zee krijgen: en de relaties van de verschillende Balkanstaten onderling zullen moeten
worden bepaald door vriendschappelijk beraad op basis van de historisch gegroeide banden en nationaliteiten;
voorts zullen er internationale garanties voor de politieke en economische onafhankelijkheid en territoriale
onschendbaarheid van de verschillende Balkanstaten moeten komen.
12. De Turkse delen van het tegenwoordige Ottomaanse keizerrijk moeten worden verzekerd van een
onvoorwaardelijke soevereiniteit, maar de andere nationaliteiten die thans onder Turkse heerschappij staan, moeten
kunnen rekenen opeen volledig zeker bestaan en ongehinderd de gelegenheid krijgen zich zelfstandig te
ontwikkelen; de Dardanellen zullen permanent open moeten zijn als een vrije doorvaart voor de handelsschepen
van alle landen onder internationale waarborgen.
13. Er dient een onafhankelijke Poolse staat te worden gevestigd die alle door een onbetwistbaar Poolse bevolking
bewoonde gebieden dient te omvatten, die moet zijn verzekerd van een vrije en veilige toegang tot de zee en
waarvan de politieke en economische onafhankelijkheid en territoriale onschendbaarheid moeten worden
gegarandeerd door een internationale overeenkomst.
c
d
14. Er moet een algemene hond van volken worden gevormd via specifieke verdragen met als doel zowel grote als
kleine naties in gelijke mate hun politieke onafhankelijkheid en territoriale onschendbaarheid wederzijds te
garanderen.
Ca. 50 jaar
Opdracht 2
Het meest bekend is de Israelisch-Palestijnse kwestie. Ook de Grieks-Turkse strijd om Cyprus en een uitblijvend
expliciet excuus van de Nederlandse regering aan Indonesië kunnen hieronder worden verstaan.
Opdracht 3
a
b
c
d
e
Port Arthur ligt aan de Gele Zee op het zuidelijkste puntje van het Liaodong schiereiland in China.
Japan zocht naar grondstoffen en nieuwe bronnen voor hun markt.
Duitsland.
Japan liet zien dat een Aziatische staat ook sterk kon zijn, kon industrialiseren en niet onderdeed voor de Europese
landen. Sterker nog, ze versloeg Rusland. Dit gaf andere Aziatische landen hoop om zich uit hun koloniale positie
op te richten. Europeanen zagen dat hun koloniën bedreigd werden.
Jonge mensen hadden alleen een leven onder koloniaal bewind gekend, waarin industrialiserende grootmachten met
veel vertoon lieten zien wat ze in huis hadden.
Opdracht 4
a
b
De soldaten zagen dat blanken hier zwaar werk verrichten, met elkaar streden en ook in slechte omstandigheden
leefden. De soldaten begrepen dat blanken helmaal niet superieur aan hun eigen volk waren.
De Eerste Wereldoorlog heeft mensen uit de koloniën laten zien zij niet minderwaardig waren aan de Europeanen.
Deze mensen hebben dit ‘thuis’ verkondigt en zo een impuls aan het dekolonisatieproces gegeven.
Opdracht 5
Japan was industrieel een sterke staat, en liep hierdoor technologisch voor op China. Het Japanse leger was veel
beter toegerust en kon zo de strijd tegen het grotere China winnen.
Opdracht 6
Feniks tweede fase vwo Docentenhandleiding - Hoofdstuk 9 Giftige gassen, ploffende bommen
19
a
b
De onderstaande bronfragmenten duiden aan dat de Japanners gebieden in Azië veroverden en tevens populair
waren onder de gekoloniseerde volken.
- ‘De mensen hier tracht ik steeds aan het verstand te brengen, dat de Japanners heus geen engelen zijn…’
- ‘Ik twijfel er echter niet aan, dat Japan nog eens zal profiteren van de grote sympathie…’
- ‘Over geheel Indonesië…is men vast overtuigd van de macht van de Japanners, en dat de Hollanders daarentegen
niets..hebben in te brengen.
Dat Sjahir er niet gelukkig mee is, blijkt uit het feit dat hij schrijft: ‘De mensen hier tracht ik steeds aan het verstand
te brengen, dat de Japanners heus geen engelen zijn…’
Opdracht 7
a
b
Het jongetje dat door een (geüniformeerde) man wordt gedragen, draagt een legerpetje. Hij houdt ook een
speelgoedgeweer in de lucht, terwijl de geüniformeerde man en een vrouw hem toelachen.
De boodschap van de bron is dat Japan een sterke staat is, met een sterk militarisme.
Opdracht 8
a
b
c
Met de aanval op Pearl Harbor.
De inheemse bevolking kreeg niet de vrijheid waarop het hoopte en de economie van Indonesië werd in dienst van
de Japanners gesteld. De Nederlanders waren inmiddels in speciale wijken en in concentratiekampen
ondergebracht.
De Japanners gebruikten de inheemse bevolking voor economische ondersteuning. In de bron staat dat ze zware
druk op de inheemse bevolking legden door teveel rijst aan de economie te onttrekken, waardoor het gedistribueerd
moest worden en door werksoldaten, Romoesjas, onder de inheemse bevolking te ronselen.
Opdracht 9
De poster straalt kracht uit door de korte dikke tekst met uitroepteken, de felle rode kleuren, de stevige vuist en de
steel die de vuist omklemt en waarschijnlijk van een stuk gereedschap is.
Opdracht 10
a
b
De Indonesische bevolking kreeg onder het bewind van de Japanners de mogelijkheid zich voor te bereiden op de
onafhankelijkheid en ze mocht haar vlag en volkslied in het openbaar gebruiken.
Nederland wilde Indonesië terug als kolonie. Op de poster staat dat Holland en Indië bij elkaar horen. Hier wordt de
naam Indië en niet Indonesië met opzet gebruikt om aan te geven dat Nederland de kolonie blijft claimen. Achter de
zandloper geven twee figuren, die een Nederlander en Indische moeten voorstellen elkaar de hand. Dit symboliseert
de historische verbondenheid en wordt nog eens door de tekst onderstreept: ‘Wat eeuwen verbonden zal de Jap niet
scheiden’.
Opdracht 11
a
b
c
Soekarno speelde in op het gevoel van de Amerikanen (de machtigste mogendheid rond die tijd), die een strijd voor
onafhankelijkheid tegen een vorst op afstand wel konden begrijpen, omdat zij zelf een vrijgevochten kolonie waren.
Dit betekent dat de Verenigde Staten internationaal gezien veel macht hadden verworven.
Voor de Eerste Wereldoorlog hielden de Verenigde Staten zich veel afzijdig van de internationale politiek. Vandaar
dat zij zich pas laat in de Eerste Wereldoorlog mengden. Na de Tweede Wereldoorlog hadden de VS een flinke
vinger in de pap. Zij wendden ook hun macht aan om bepaalde dingen, zoals de onafhankelijkheid van Indonesië,
naar hun hand te zetten.
Opdracht 12
a
b
De Nederlanders zagen zichzelf niet in oorlog met Indonesië, maar vatten de acties op als orde handhaving en het
herstel van het Nederlandse gezag (zoals de politie dat doet) in een rebelse kolonie.
De term politionele actie komt voort uit de ontkenning dat Indonesië zelfstandig is.
Feniks tweede fase vwo Docentenhandleiding - Hoofdstuk 9 Giftige gassen, ploffende bommen
20
Opdracht 13
a
b
c
d
e
Voor beide keuzes zijn argumenten aan te dragen.
- In 1905 lieten de Japanners al zien hoe sterk zij waren en dat de Europese imperiale mogendheden niet
onoverwinnelijk waren.
- Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd wijder bekend dat de Europeanen niet superieur waren. Er werden vanuit de
westerse wereld zelf nu ook stappen ondernomen, met bijvoorbeeld de veertien punten van Woordrow Wilson, om
volken hun zelfbeschikkingsrecht te geven.
Met klasgenoot.
Met klasgenoten.
De leerlingen voeren een discussie.
De leerlingen voeren een discussie.
Feniks tweede fase vwo Docentenhandleiding - Hoofdstuk 9 Giftige gassen, ploffende bommen
21
Afsluiting
Opdracht 1
a
b
De term kanonnenvoer is ontstaan doordat veel soldaten omkwamen tijdens de bestormingen van de vijandelijke
linies, waarvoor zij zich op open terrein moesten begeven en zo een makkelijk doelwit vormden voor de kanonnen
en mitrailleurs.
Nee. De Tweede Wereldoorlog verliep heel anders. Er vonden niet zulke veldslagen plaats waar de
overlevingskansen van de soldaten zo gering waren.
Opdracht 2
De volgende woorden kunnen worden gebruikt: vloot, koloniën, grensstreek, Elzas-Lotharingen, industrie, lopende
band, massaproductie, oorlogsschulden, herstelbetalingen, isolationisme, wapenwedloop, oorlogseconomie,
handelsblokkade, onbeperkte duikbotenoorlog, crisis en Dawesplan.
Opdracht 3
Het doorvoeren van het communisme leidde tot een dictatoriaal bewind. Onder dit bewind leden veel mensen
honger door de toepassing van communistische economische principes. Veel mensen vonden de dood, omdat
fanatieke aanhangers van de leer geen afwijking ervan duldden en angst onder de bevolking zaaiden.
Het doorvoeren van het fascisme leidde tot de ontwikkeling van éénpartijstaten. De sfeer was militaristisch en
kritiek op het bewind werd met harde hand de kop ingedrukt.
Het nationaalsocialisme bewerkstelligde dezelfde situatie als het fascisme. De invoering van dit bewind leidde
daarbij tot de indoctrinatie van een volk, de vervolging en uitroeiing van miljoenen mensen en het ontketenen van
een wereldoorlog.
Opdracht 4
Propaganda was het dagelijkse leven diep binnengedrongen. De Duitse bevolking kwam er continu mee in
aanraking. Kinderen kregen ermee te maken op school. Propaganda kwam tot uiting in wetten, regels en
omgangsvormen. De propaganda werd ook via de radio en bioscoopjournaals verkondigd. De propaganda ging
gepaard met intimidatie en geweld. Zodoende gingen de nationaalsocialistische gedachten het denken en doen van
mensen beheersen.
Opdracht 5
De bron laat zien met welke ellende de bevolking te maken krijgt ten gevolge van een oorlog en de technische
middelen die worden ingezet om massale schade aan te richten. Deze is niet alleen fysiek, maar ook psychisch.
Opdracht 6
a
b
c
Onderzoek doen.
Als er sprake is van moderne genocide vallen er veel slachtoffers in een korte tijd. De genocide vindt in het geheim
plaats. Intussen wordt valse voorlichting gegeven door de media en is er sprake van een ideologie achter de
genocide. Genocide lijkt alleen in een oorlogssituatie plaats te vinden, waar een politieke elite een groep als
zondebok aanwijst.
- Veel slachtoffers in een korte tijd.
Bron 63, 64, 66, 68, 69
- De genocide vindt in het geheim plaats.
Bron 62, 63, 67, 68
- Intussen wordt valse voorlichting gegeven door de media en is er sprake van een ideologie achter de genocide.
Bron 58, 59, 61, 64
- Genocide lijkt alleen in een oorlogssituatie plaats te vinden, waar een politieke elite een groep als zondebok
aanwijst.
Feniks tweede fase vwo Docentenhandleiding - Hoofdstuk 9 Giftige gassen, ploffende bommen
22
Bron 60, 61, 64, 65, 66
Opdracht 7
Collaboratie:
Werken voor de Duitse regering (als politieagent, bij een razzia)
Via de NSB inzet tonen voor de Duitse zaak.
Intekenen bij de troepen van de SS
Verzetsmensen of joden aangeven / verraden.
Accommodatie:
Je houden aan de wetten van de Duitsers.
Een persoonsbewijs dragen.
Geen uitzending van de koningin meer volgen en later zelfs de radio inleveren.
Spertijd in acht nemen.
Toezien hoe je kind dienst neemt bij de SS.
Verzet:
Collaborateurs of Duitser liquideren.
Transporten van de Duitsers saboteren.
Mensen helpen onderduiken.
Strategische informatie naar de geallieerden doorspelen.
Opdracht 8
Japan liet zien dat een Aziatisch land koloniale mogendheden kon verslaan. Japan liet met een sterk leger en een
goed ontwikkelende industrie zien dat het niet onderdeed voor de Europese landen.
Opdracht 9
a
b
Nederland gaf de mensen middelen om te bestaan, maar voor de vluchtelingen werd niet erg goed gezorgd.
Eigen indruk. Er is veel routine, een vast schema volgens welke de dag verloopt en die gericht is op zoveel
mogelijk dienstbaarheid.
Opdracht 10
De gouden standaard is een systeem in de economie waarbij een bepaalde munt een vast gewicht in goud
vertegenwoordigt. Colijn wilde hieraan vasthouden, waardoor er geen inflatie kon plaatsvinden. Geld kon niet minder of
meer waard worden.
Opdracht 11
Verslag over ‘de kinderen van Stalin’ ter beoordeling van de docent.
Opdracht 12
a
b
De bron bevestigt de effectiviteit van de propagandamachine zoals die in paragraaf 9.4 staat beschreven.
Speer schildert de bevolking af als mensen die door de aanhoudende propaganda niet meer voor zichzelf konden
denken. Dit geldt dan ook voor Speer zelf, waarmee hij wil aantonen dat hij niet verschilt van andere Duitsers die
ook door de propaganda zijn misleid.
Opdracht 13
a
b
c
d
Met verkrachting wordt verwezen naar de seksuele misdrijven die tegen de vrouwen in Nanking werden gepleegd,
maar ook naar de manier waarop de Japanners zich in de zes weken dat ze in Nanking waren gedroegen.
Buichiro vertelt dat hij tot dit gedrag het bevel had gekregen, en zich zo diende te gedragen.
Buichiro lijkt zich in 1992 te schamen voor zijn gedrag. In ’37 deed hij echter mee.
Er wordt een vergelijking gemaakt tussen het aantal slachtoffers dat door de Japanners in de zes weken in Nanking
werd gemaakt en de slachtoffers ten gevolge van de atoombommen die op Hiroshima en Nagasaki zijn geworpen.
Feniks tweede fase vwo Docentenhandleiding - Hoofdstuk 9 Giftige gassen, ploffende bommen
23
e
Beargumenteerde mening van de leerling.
Opdracht 14
In dit stuk kan aandacht worden besteed aan: het driemanschap, de verdenking de Russen te helpen, de deportatie en
dodenmarsnaar de Syrische woestijn, Talaat Pasha, waarom is het een genocide?, de redenen voor de genocide,
Turken die Armeniërs hielpen, de context waarin de genocide zich afspeelde en de gevolgen voor de Armeense
bevolking en hun relatie met de Turken nu.
Opdracht 15
Familieonderzoek ter beoordeling aan de docent.
Opdracht 16
a
b
- Een politiek van pacifisme houdt een vreedzame politiek in. Gandhi voerde een pacifistische politiek omdat hij
een voorstander was van geweldloos verzet.
- De bevolking vond dat de stappen naar zelfbestuur te langzaam werden genomen.
- Het verdrag van Versailles.
Tijdlijn van de Indiase onafhankelijkheidsstrijd.
Opdracht 17
Krantenartikel over asielzoekers nu in vergelijking met Belgische vluchtelingen in WO II. Ter beoordeling aan de
docent.
Opdracht 18
Antwoord volgt.
Opdracht 19
Noord Korea voldoet aan de eisen om een totalitaire staat te zijn. Het land is een dictatuur. Officieel wordt het nog
door de overleden Eeuwige president Kim Il Sung bestuurt. De leider is echter Kim Jung Il. Tegenstanders van zijn
regime worden naar concentratiekampen verbannen. Er zijn wel andere partijen dan de heersende, maar die voeren
geen oppositie. De volksvergadering komt maar enkele keren per jaar bijeen. Noord Korea kent ook
massaorganisaties voor bijvoorbeeld de jeugd, vrouwen en werknemers.
Opdracht 20
a
b
Op de poster staat Josef Stalin als vriendelijke, uitnodigende, maar krachtige man afgebeeld. Hij staat achter een
bureau, wat hard werken en geleerdheid symboliseert en hij draagt een uniform met verschillende onderscheidingen
op zijn borst. Achter hem zijn vlaggen gedrapeerd. De poster staat overigens op een prominente plek en wordt
geflankeerd door verscheidene soldaten.
Op deze afbeelding staat een poster van Stalin. In Duitsland maakte men meer gebruik van de technologische
mogelijkheden om propaganda te verspreiden.
Daarnaast wordt in de paragraaf over propaganda bijna alleen gesproken over propaganda tegen bepaalde
groeperingen. Hier wordt de leider verheerlijkt.
Opdracht 21
a
b
c
d
Deze gasaanval werd uitgevoerd om de Koerden te straffen voor hun opstandigheid.
Aanvankelijk liet de internationale gemeenschap nauwelijks iets horen. De mensenrechtenorganisatie Human
Rights Watch heeft geprobeerd ‘Ali Chemical’ te laten vervolgen wegens misdaden tegen de menselijkheid en
genocide.
Ali Hassan al-Majid.
Saddam Hoessein gaf zelf de opdracht tot de aanval.
Feniks tweede fase vwo Docentenhandleiding - Hoofdstuk 9 Giftige gassen, ploffende bommen
24
Opdracht 22
Leerling spreekt zijn of haar verwachting uit over het voorkomen van genocide in de toekomst. Het meest
waarschijnlijke antwoord is Ja, er zal zich vaker genocide voordoen. Argumenten: er zijn veel landen die
verschillende bevolkingsgroepen herbergen. Verschil in levensovertuiging leidt soms tot de overtuiging dat de
andere groep geen bestaansrecht heeft. Belangentegenstellingen leiden soms tot volkerenmoord. Dat zijn allemaal
dingen die niet definitief zullen verdwijnen uit de wereld.
Opdracht 23
a
b
c
Informatie verzamelen over oorlogsmonumenten.
Denk aan vragen als; Waarom is het monument opgericht? In welke context moet je deze gebeurtenis plaatsen? Wie
heeft het monument opgericht en waarom hebben zij het initiatief genomen? Wanneer is het monument opgericht
en waarom toen? Waar is het monument opgericht en waarom daar?
Een verslag maken over ‘je eigen’ oorlogsmonument.
Opdracht 24
De oorlog was een ingrijpende gebeurtenis die haar sporen (in de geest van de overlevenden) heeft achtergelaten.
Ook al is de oorlog niet meer, en is de situatie veranderd, het blijft ingrijpend.
Er is in de oorlog veel leed aangericht onder de gewone bevolking. De mensen die er getuige van waren,
ondervonden er hun leven lang de gevolgen van.
Feniks tweede fase vwo Docentenhandleiding - Hoofdstuk 9 Giftige gassen, ploffende bommen
25