Examen Voorbereiding DNA

ExamenVoorbereiding
DNA
TeylingenCollege
Leeuwenhorst
2015/2016
Thema2–DNA
©2016JasperOut.nl
Begrippenlijst:
Begrip
mtDNA
kernDNA
Plasmiden
Genoom
DNA-replicatie
DNA-polymerase
Eiwitsynthese
RNA-molecuul
Codon
Genregulatie
Genexpressie
Regulatorgenen
Structuurgenen
Puntmutatie
Genetischemodificatie
Transgeen
Verklaring
MitochondriaalDNA.HetDNAdatzichindemitochondriënvan
elkecelbevind.BijplantenbevindzichookDNAinde
chloroplasten.
HetDNAdatzich,bijeurkaryoten,indecelkernvaneencel
bevindindevormvanchromosomen.
KortestukjescirculairDNAinhetcytoplasmavaneenprokaryoot.
HettotaalvanalhetDNAineencel.
HetkopiërenvanDNAindeS-fasevandecelcyclus.
EenenzymdatlangseenenkelvoudigeketenvanhetDNAschuift
envrijenucleotidenuitdecelbindaandevrijgekomenbasen.
Hetmakenvaneiwittendooraminozurenaanelkaartebindenin
ribosomenvolgensdeinformatieopeenRNAmolecuul.
Eenmolecuuldatwordtaangemaaktlangséénketenvanhet
DNA(bestaatzelfdusookuitmaaréénketen)envervolgensvia
dekernporiëninderibosomencodeertvoordeaanmaakvaneen
eiwit.
DrieopeenvolgendenucleotidenineenRNAmolecuuldiede
codevormenvooréénaminozuur.
Hetaan-ofuitzettenvangenenineencel.
Wanneereengenaanstaat,wordtdeinformatievanhetDNA
overgeschrevennaarhetRNAenvertalenribosomende
informatieophetRNAineeneiwit.Hierdoorkomthetgentot
expressie(uiting).
Regelendegenexpressieineencel.
Bevatteninformatievoordeeiwitsynthese.Dedelenvanhet
DNAdiewordenafgelezentijdensdeRNA-transcriptieen
coderenvooreeneiwit.
EenplotselingeveranderingvanéénnucleotidepaarinhetDNA.
HierdoorkaneenstukDNAplotselingcoderenvooreenander
codoninhetRNAwaardooreeneiwitminderwerkzaamwordtof
zelfsonwerkzaamdoordaterandereaminozurenworden
gebonden.
Hetoverbrengenvaneengenvaneenbepaaldorganismenaar
hetDNAvaneenanderorganisme.
GGO(Genetischgemodificeerdorganisme).Eenorganisme
waarbijhetDNAisveranderddoorgenetischemodificatie.
Belangrijkefeiten:
•
AdenosineenThyminewordenaltijdaanelkaargebonden.NetalsCytosineen
Guanine.BijRNAneemtUracildeplaatsinvanThymine.
2
©2016JasperOut.nl
•
•
•
BijdeDNA-replicatiewordteenDNAmolecuulopgebrokenwaardoortweelosse
strengenontstaan.DezewordendoorDNA-polymeraseafgelezenenwordter
telkenseenvrijenucleotidegekoppeld(AaanT,CaanG).Hierdoorontstaantwee
volledigidentiekedubbelestrengenenishetDNAgekopieerd.
BijdeeiwitsynthesewordtéénvandetweestrengenvanhetDNAafgelezenwaarbij
eenRNA-molecuulwordtgevormd.DitRNA-molecuulwordtineenribosoom
afgelezen.Elkcodoncodeertvooreenaminozuur.Devolgordevanaminozuren
maakthettotaleeiwit.
Hettotuitingkomenvangenen(genexpressie)wordtgereguleerddoor
regulatorgenen.DezekunnendeRNA-transcriptieblokkerenofjuistactiveren
waardoorerwelofgeenRNAmolecuulgemaaktkanwordenvaneenstructuurgen
enheteiwitduswelofnietgemaaktkanworden.
Belangrijkeafbeeldingen:
BijDNA-replicatieschuiftdeDNA-polymeraselangsdestrengenenmaakt,vanvrije
nucleotiden,eennieuweketen.DeoudeennieuweketensamenvormeneenvolledigDNA
molecuulwateenidentiekekopieis
vanhetoorspronkelijkemolecuul.
BijdeeiwitsynthesewordtdeDNAhelixopengebrokenenwordtdecode
ophetDNAomgezetineenRNA
molecuul.HetRNA-molecuulverlaat
decelkernenwordtinderibosomen
vertaaldnaareeneiwit.
3
©2016JasperOut.nl
ElkedrienucleotidenophetRNAmolecuulvormenééncodondatcodeertvooréén
aminozuur.Deaminozuurketendieontstaatwordtinhetgolgisysteemopgevouwentoteen
actiefeiwit.
BINAStabellen:
Tabel
70
71A+B
71D+E
71G
71J
71M
77
79D
Tips:
•
•
Informatie
Chromosomen,karyogram
Deverschillendenucleotiden(Adenine,Thymine,etc.)
Replicatie,Transcriptie,Translatie
Genetischecodeaminozuren(eiwitten)
Eiwitsynthese
DNA–Technieken
Virussen(DNAenRNA)
Eiwitsyntheseineencel
GebruikdeafbeeldingenuitdeBINASvoorhetbeantwoordenvanvragenoverde
DNA-replicatieofeiwitsynthese.
Zorgervoordatjehetverschilgoedweettussenreplicatie(kopiëren),transcriptie
(omzettenvanDNAinRNA)entranslatie(vertalen/aflezenvanhetRNAtoteen
eiwit).
Examenvragen:
Hulpvoordediabetespatiënt
4
©2016JasperOut.nl
Mensendienietinstaatzijnomhetsuikergehaltevanhetbloedoppeiltehouden,
lijdenaandiabetesofsuikerziekte.Erwordentweevormenvansuikerziekte
onderscheiden.
AlscellenvandeeilandjesvanLangerhansindealvleeskliernietinstaatzijn
ominsulineaantemaken,sprekenwevandiabetestype1.
Alshetlichaamnietopeeneffectievemanierkanreagerenopinsuline,
sprekenwevandiabetestype2.
Mensendielijdenaandiabetesregelendoormiddelvanpillenofeeninjectiehet
insulinegehaltevanhunbloedkunstmatig.Eriseenaantaltypeninsuline.We
onderscheideneenlangwerkende(werkt24uur)eneenkortwerkendeinsuline(werkt
1à2uur).
Vroegergebruiktemenkalverinsuline.Dezeisquaaminozuursamenstellingniethelemaal
identiekaandievandemens,maarheeftweldezelfdewerking.Opditmomentkanmen
insulineproducerendievolkomenidentiekisaandievandemens.Hetwordtgemaaktdoor
gistcellen.Inhetgenoomvandezegistcellenheeftmenhetgenvandemensdatcodeert
voorinsuline,ingebouwd.
1pt 54.Hoenoemtmendetechniekwaarbijmeneengenvanheteneorganismeinbrengtin
hetgenoomvananderorganisme?
Inhetlichaamvaneengezondmensonderscheidtmeneengrootaantalverschillende
cellen.Voorbeeldenhiervanzijn:
1
alvleeskliercellen
2
levercellen
3
spiercellen
2pt 55.Welkvandezecellenbevatofwelkecellenbevattenhetinsulinegen?
A
alleen1
B
alleen2
C
alleen3
D
alleen1en2
E
alleen2en3
F
zowel1,2als3
Roken
Voorveelscholierenbetekenthetweekend‘uitgaan’.Sinds1juni2008,toenhet
MinisterievanVolksgezondheiddeantirookwetvoorstelde,lijktdateenstukprettiger
engezondergeworden.Doorhetrookverbodindehorecahangtopdemeeste
uitgaansplekkengeenwalmvansigarettenrookmeer.Natuurlijkweetiedereendat
rokenongezondis,maartochblijkthetrokenonderjongereneerdertoe-danafte
nemen.
Bij87%vandelongkankerpatiëntenisrokendeoorzaakvandeziekte.Bestanddelenuit
sigarettenrookbeschadigenhetDNAendaardoorhet
functionerenvangenen.Sommigevandezegenencoderenvooreiwittendiecellen
verhinderenongeremdtegaandelen.Dergelijkeeiwittenworden
tumorsuppressorsgenoemd.Eenvoorbeeldisheteiwitp53.
5
©2016JasperOut.nl
1pt
56.HoewordendiebeschadigingenvanhetDNAgenoemd,waardoorp53nietmeerwordt
aangemaakt?
Eenlichaamscelkanpasineentumorcelveranderenalsbeideallelenvoorp53indiecel
beschadigdzijn.
2pt 57.Legdituit.
CSIinhetmenselijklichaam
TelevisieserieszoalsCSIenNCIShebbenhetberoepvanmoleculairanalistopeenpositieve
manieronderdeaandachtgebracht.Dooronderzoekvanonderanderebloedsporenen
gevondenharenwordtinelkeafleveringdedadergeïdentificeerd.
Hetwerkoplaboratoriavoorwetenschappelijkonderzoekiseigenlijknetzospannend.Ook
hierwordtvaakjachtgemaaktopaanrandersenserialkillers.Bijwijzevansprekendan,
wanthetgaathiernietompersonenmaaromgenendieerfelijkeaandoeningen
veroorzaken,nietzeldenmetdodelijkeafloop.
Bijdezespeurtochtwordendevolgendezakenonderzocht:
Locatievandemisdaad;
Waarinhetlichaamgaaterietsfout?
Sporenonderzoekopdeplekvandemisdaad; Welkecellenofcelonderdelenzijn
aangetast?
Verdachtenopsporen;
Welkegenenkunnendeoorzaakzijn?
Achtergrondvandedaderonderzoeken; Welkemutatieinhetgenleidttotde
aandoening?
BijhetAMCinAmsterdamdoetmenonderzoeknaareenbelangrijkeveroorzakervan
erfelijkenachtblindheid.Mensenmetnachtblindheidkunnenzeerslechtzieninhet
schemerduisterenhebbenookoverdagverminderdzicht.
Omerachtertekomenwelkegenenals‘verdachten’aangemerktkunnenworden,worden
micro-arraychipsgebruikt.Eenmicro-arraychipbevatkleinestukjesvaneengrootaantal
genenuithetmenselijkgenoom.Hiermeewordtdeactiviteitvangenenincellenbepaald.
2pt 58.Deaanwezigheidvanwelknucleïnezuurindecelgeeftinformativeoverdeactiviteitvan
eengen?Welkprocesswordtdaarmeeaangetoond?
molecuul
activiteit
A.
DNA differentiatie
B.
DNA genexpressie
C.
RNA differentiatie
D.
RNA genexpressie
6
©2016JasperOut.nl
ExamenvragenDNA
Opdracht‘Hulpvoordediabetespatiënt’-Blz.84
1pt
54.RecombinantDNAtechniek/genetischemodificatie/genetischemanipulatie
2pt
55.F
Opdracht‘Roken’-Blz.85
1pt
56.Mutatie
2pt
57.Uithetantwoordmoetblijkendat:
*alsernogéénallelintactis,hetp53-eiwitnogsteedsgeproduceerdkanworden
*waardoorernogsteedseentumorsupressoractiviteitis
-of-
*eenonbeschadigdgendominantis,waardooralleenhomozygootrecessieve
personendeaandoeninghebben.
*heterozygotepersonenkunnendusaltijdnoghetp53-eiwitmaken
Opdracht‘CSIinhetmenselijklichaam’-Blz.85
2pt
58.D
7
©2016JasperOut.nl