Fld zwaluw Voorkempen.indd - Regionaal landschap de Voorkempen

HET ZWALUWPROJECT VAN DE VOORKEMPEN
Zwaluwen in
de Voorkempen
Elk jaar opnieuw kondigt
de terugkeer van de zwaluwen
een nieuwe lente aan.
Ze scheren dan over de velden
en langs de daken op jacht naar
insecten en op zoek naar een
nestplaats. Ze broeden onder
de dakgoot of in schuren en
stallen.
Onze grootouders zijn er mee
opgegroeid maar vandaag zie
je ze nog maar weinig. Onze
zwaluwen hebben het steeds
moeilijker. Ze vinden geen
geschikte broedlocatie meer,
hebben onvoldoende modder
om hun nest te metselen of
vinden niet voldoende insecten
om hun jongen groot te
brengen.
HUISZWALUW:
BOERENZWALUW:
Luchtacrobaat in wit
en zwart
De grootste en sierlijkste
zwaluw
H
e boerenzwaluw is onze grootste
zwaluwsoort en ongetwijfeld de
meest gekende. Deze sierlijke
vogel met het rode masker broedt in het
platteland op boerenerven. Hier bouwt hij
zijn nest in donkere hoeken van stallen en
schuren. Hij is gemakkelijk te onderscheiden
van de huiszwaluw door zijn lange,
diepgevorkte staart en zijn rode keel, kin en
voorhoofd. De rug is glanzend blauwzwart
en de buik roomkleurig met een staalblauwe
borstband. Boerenzwaluwen hebben een
sierlijke, snelle en vooral zeer grillige vlucht.
Meestal scheren de vogels heel laag over het
land of wateroppervlak.
angt er een zwaluwnest aan de
gevel van je huis? Dan broeden hier
ongetwijfeld huiszwaluwen. Deze
zwaluwsoort metselt zijn kunstige nest
uit modder immers vast aan gebouwen in
dorpen en stadsranden. Huiszwaluwen zijn
makkelijk te herkennen aan hun gevorkte
staart, hun witte borst en stuit (plekje
net boven de staart) en hun zwarte tot
metaalblauwe vleugels en bovenrug.
Om de vlucht van de huiszwaluw te kunnen
volgen moet je snel zijn. Ze draaien,
buitelen, wenden en keren boven tuinen en
landerijen. Ze scheren vlak langs daken tot
hoog in de lucht.
Op mooie zomerdagen horen we hun
heldere roep ‘prrrit – prrrit’. Een heerlijk
gekwetter.
ONRUSTWEKKENDE ACHTERUITGANG
Het gaat niet goed met de Huis- en boerenzwaluw in
Vlaanderen. In vergelijking met de jaren 70 kennen de soorten
in 35 jaar een terugval van maar liefst 75 tot 90%. Hoog tijd voor
actie dus! Deze dramatische achteruitgang is te wijten aan een
combinatie van factoren.
D
De boerenzwaluw is de enige inheemse
vogel die geheel vrijwillig ‘binnenshuis’
zijn vrolijk, kristalhelder kwetterliedje
komt zingen. Boerenzwaluwen zitten voor
zonsopgang vaak al langdurig druk te
ratelen.
Z
waluwen zijn echte trekvogels. De
winter brengen ze door in Afrika. Vanaf
half maart kan je de boerenzwaluw
bij ons terug zien, de huiszwaluw is enkele
weken later. Bij hun migratie moeten
ze talrijke gevaren trotseren: van slecht
weer tot de breder wordende Sahara en
vogelvangst. Daarom is het belangrijk dat,
als ze eenmaal bij ons aankomen, ze zo
weinig mogelijk energie verspillen aan het
bouwen van een nest.
In onze streek vormen de sterke
achteruitgang van geschikte nestlocaties
en het dalende aanbod aan insecten de
belangrijkste bedreigingen.
Door met enkele eenvoudige
tips rekening te houden
kunnen we hen nochtans een
heel eind vooruit helpen.
Door het gebruik van moderne
bouwmaterialen vinden huiszwaluwen
steeds minder houvast aan de gevel.
Ook in moderne schuren en stallen
is er steeds minder ruimte voor de
boerenzwaluw. Bovendien moet er voor de
bouw van het nest binnen een straal van
200 meter voldoende modder, klei of leem
te vinden zijn.
De aanwezigheid van voldoende insecten
in de omgeving een absolute must. Het
gebruik van insecticiden is één van de
redenen voor de steile achteruitgang van
het aantal broedende (boeren)zwaluwen
in Vlaanderen. Ze zijn voor hun voeding en
het grootbrengen van hun jongen immers
volledig aangewezen op insecten.
… is een streek gekenmerkt door een
zeer gevarieerd landschap met bossen,
natuurgebieden, beekvalleien, heidegronden,
uitgestrekte landbouwgebieden, en heel wat
waardevol historisch erfgoed zoals kastelen en
forten.
… is een samenwerkingsverband tussen de
Vlaamse Overheid (Agentschap voor Natuur
en Bos, Agentschap Ruimte en Erfgoed),
de provincie Antwerpen, stad Antwerpen,
Brasschaat, Brecht, Kalmthout, Kapellen, Malle,
Ranst, Schilde, Schoten, Stabroek, Wijnegem,
Wommelgem, Wuustwezel, Zandhoven en
Zoersel, én een veertigtal verenigingen uit de
sectoren natuur, landbouw, jacht, toerisme &
recreatie.
… werkt aan de bescherming en het beheer
van het landschap van de Voorkempen en
het vergroten van draagvlak voor natuur en
landschapszorg.
Colofon
Deze brochure is een uitgave van het Regionaal
Landschap de Voorkempen vzw en kwam tot
stand met de financiële steun van de Provincie
Antwerpen.
V.u.: Leen Gielis,
Regionaal Landschap de Voorkempen vzw,
Kasteeldreef 55, 2980 Zoersel,
T 03 312 87 11,
[email protected],
www.rldevoorkempen.be
Foto: Isolde Aelvoet - Provincie Antwerpen
Vormgeving: www.magelaan.be
MODDERPLAATSEN
H
uis- en boerenzwaluwen metselen hun
nest uit kleine bolletjes modder die ze
verzamelen op maximaal 300m van
het nest. Ze werken hun nest aan de binnenzijde af met grasjes, pluisjes en veertjes.
Tegenwoordig zijn veel erven en veldwegen
verhard. Hierdoor zijn er nog maar weinig
modderplaatsen te vinden waar zwaluwen
modder kunnen halen voor de bouw van hun
nest.
Je kan hen helpen in hun zoektocht door in
de buurt van een kolonie op een verloren
hoekje een ondiepe plas met modder te
maken. Vaak is er een natuurlijke plaats die
door regelmatig besproeien een modderpoel
kan opleveren. Anders kan je een paar
emmers leem of zandleem op een stuk
landbouwplastic gooien en dat nat houden
van half april tot eind juni. Leg er indien
mogelijk nog wat stro, hooi of pluimpjes
bij. Leg het plastic op een open plek, met
ruime aanvliegmogelijkheden en zonder
dichte vegetatie in de buurt, zodat katten de
zwaluwen
niet kunnen
verrassen.
H
et Regionaal Landschap de
Voorkempen wil aan de dramatische
achteruitgang van huis- en
boerenzwaluw iets doen. De belangrijkste
factor die we in de hand hebben om te
helpen is het aanbieden van een goede
nestgelegenheid. Zo willen we door het
plaatsen van kunstnesten bestaande
nestlocaties versterken. Maar niet elke plek
komt in aanmerking. Maatregelen voor
deze zwaluwen zijn enkel succesvol in de
onmiddellijke omgeving (straal van zo’n
300 m) van bewoonde zwaluwnesten.
In onze actie spitsen we ons dan ook toe
op die plaatsen waar zwaluwen al in de
onmiddellijke omgeving aanwezig zijn en
waar veel uitbreidingsmogelijkheden zijn.
Nestelen er zich huiszwaluwen rond jouw
woning? Neem dan snel contact op met
Regionaal Landschap de Voorkempen!
Ben je landbouwer? Dan kan je heel wat
doen om de boerenzwaluw een steuntje
in de rug te geven! In Vlaanderen broedt
96 procent van de boerenzwaluwen immers
op een landbouwbedrijf.
Wij willen graag een beter zicht krijgen op de zwaluwen in de
Voorkempen. Waar komen ze voor en waar broeden ze? Dit kan jij ons vertellen.
Je kan terecht op ons secretariaat (de gegevens vind je achteraan deze folder) of
vul het meldformulier in dat je vindt op:
www.rldevoorkempen.be/zwaluwen
Regionaal Landschap de Voorkempen
BIJSTAND MET RAAD
EN DAAD
KUNSTNESTEN
Minder hinder door een mestplank
J
Indien de zwaluwen een nestlocatie hebben
waar hun uitwerpselen mogelijk hinderlijk
zijn (boven een raam, deur of op een andere
hinderlijke plaats) kun je een mestplankje
onder het nest plaatsen. Het is een
eenvoudig houten plankje dat ongeveer een
meter onder het nest aan de muur bevestigd
wordt. Het plankje vangt de uitwerpselen op
en voorkomt zo vervuiling van de muur en
de grond.
aar na jaar keren huis- en boerenzwaluw
trouw naar dezelfde broedplaats terug.
Meestal wordt het oude nest hersteld
en opnieuw door hetzelfde zwaluwpaar in
gebruik genomen. Dat spaart heel wat tijd
en energie! Terwijl huiszwaluwen graag
in groep broeden waardoor je regelmatig
kolonies tegen komt, zijn boerenzwaluwen
veel minder uitgesproken kolonievogels.
In één stalling zijn vaak meerdere
broedkoppels gehuisvest maar ze houden
dan enige afstand van elkaar. Huiszwaluwen
maken een komvormig nest dat alleen
bovenaan een kleine uitsparing heeft waar
de vogels in en uit vliegen. Het kommetje
dat boerenzwaluwen maken is daarentegen
volledig open bovenaan.
Wanneer hergebruik van een oud nest
niet mogelijk is, wordt een nieuw nest op
dezelfde plaats of in de directe omgeving
gemaakt.
Huiszwaluwen die in het voorjaar nog een
volledig nieuw nest moeten metselen,
verliezen hierbij veel energie en tijd.
Hierdoor kunnen ze in het betreffende
broedseizoen vaak maar één broedsel meer
maken.
Kunstnesten kunnen de huiszwaluwen
dit metselwerk besparen en hebben dan
ook een gunstige invloed op het aantal
jongen. Bovendien bieden kunstnesten de
huiszwaluw de mogelijkheid om te broeden
op plaatsen waar geen modder voorhanden
is; of om te broeden in droge jaren, wanneer
modder schaars wordt.
De slaagkans van elk van deze kunstnesten
vergroot sterk indien in de omgeving nog
zwaluwen broeden of dat recent deden.
Niet elke gevel is geschikt voor huiszwaluwen! De kieskeurige diertjes hebben
een voorkeur voor bleke dakoversteken
tegen een wat donkerdere achtergrond.
FORMIDABELE
INSECTENBESTRIJDERS
Z
waluwen hebben massa’s vliegende
insecten nodig om zich te voeden. Op
jacht naar vliegende en rondzwevende
insecten schieten zwaluwen met pijlsnelle
wendingen als acrobaten door de lucht.
Hun brede bek fungeert daarbij als vangnet.
Eén boerenzwaluw eet wel 50.000 vliegen,
muggen en andere insecten per week! Een
koppeltje dat twee broedsels grootbrengt
met telkens twee jongen verorbert op een
seizoen zo’n 5 miljoen insecten!
Milieuvriendelijker insectenbestrijders
bestaan er niet…
Het plankje mag niet te groot zijn, en vooral
niet te dicht onder het nest aangebracht
worden. Zo vermijd je dat predatoren het
nest kunnen bereiken.
Ook het leggen van een brede plank of
zeil op de grond onder de nesten kan de
hinder eenvoudig vermijden. Door zand te
strooien onder de nesten kan je bovendien
gemakkelijk de uitwerpselen wegvegen.
OPENDEUR VOOR
DE BOERENZWALUW
B
oerenzwaluwen nestelen
hoofdzakelijk in schuren en stallen
waar vee zit. Een belangrijke
maatregel is het toegankelijk houden van
de ruimte waar de zwaluwen broeden.
Enkele deuren of ramen in stallen, schuren
of garages met boerenzwaluwen zouden
altijd moeten kunnen openblijven zodat
de zwaluwen minstens twee vluchtwegen
hebben.
Omdat boerenzwaluwen hun voedsel
zoeken in een straal van 500 meter rond
het nest, hebben de vogels veel baat bij een
milieuvriendelijke vorm van landbouw. Ook
het gebruik van insecticiden in en rond huis
wanneer je huiszwaluwen op bezoek hebt
moet zo veel mogelijk worden vermeden.
Wil je huis- en boerenzwaluw aan voldoende
insecten helpen? Zorg dan voor wilde
hoekjes met een overvloedige vegetatie van
wilde planten en bloemen. Ze zorgen voor
een extra bron aan insecten.
USJ
USJFU
QSSSJU
QSSSJU
19
cm
26
32
Zwaluwen in
de Voorkempen
29
cm
-3
5c
12
cm
m
Een mestplankje onder een zwaluwnest
beperkt de hinder als uitwerpselen voor
een raam of deur vallen.
Eén boerenzwaluw vangt al vliegend
wel 50.000 vliegen, muggen en andere
insecten per week!
Het nest wordt aan de binnenzijde
afgewerkt met grasjes, pluisjes en
veertjes.
Boerenzwaluwen nestelen vooral in
schuren en stallen. Een openstaande
deur of raam zorgt voor de toegang.
Een zwaluw verzamelt meer dan 2000
modderkluitjes in de omgeving om zijn
nest te maken.
Wilde hoekjes met een overvloedige
vegetatie zorgen voor een extra bron
aan insecten.
In het najaar komen zwaluwen samen
om in groep naar het zuiden te trekken.