AU!? De (on)zichtbaarheid van pijn bij dieren

Studium Generale Lectoraat Welzijn van Dieren
16 januari 2013
AU!? De (on)zichtbaarheid van pijn bij dieren
Is pijn bij dieren gelijk aan pijn bij mensen?
De waarde die we aan pijn geven is voor mensen en dieren vaak hetzelfde, terwijl de beleving best
kan verschillen. Dat was de boodschap van een Studium Generale over pijn bij dieren, georganiseerd
op 16 januari 2013 door het Lectoraat Welzijn van Dieren van Hogeschool Van Hall Larenstein in
Leeuwarden.
Dit eerste Studium Generale (SG) van het Lectoraat Welzijn van Dieren in dit schooljaar, had als titel
‘AU!? De (on)zichtbaarheid van pijn bij dieren’. Er waren vier sprekers uitgenodigd. Het SG trok de
aandacht van veel studenten en andere belangstellenden, en werd afgesloten met een boeiende
discussie.
Erkenning eigen waarde
Na de opening door dagvoorzitter Susan Ophorst (communicatiedocent Van Hall larenstein),
benadrukte lector Hans Hopster dat de eigenwaarde van dieren tegenwoordig expliciet wordt erkend.
Dit blijkt uit de opname van een specifiek artikel hierover in de nieuwe Wet Dieren, die sinds 1 januari
2013 van kracht is. Volgens de wet moet inbreuk op de integriteit of het welzijn van dieren, verder dan
redelijkerwijs noodzakelijk is, worden voorkomen. Dieren die zorg behoeven, moeten dat ook krijgen.
Dat houdt o.a. in dat dieren gevrijwaard moeten zijn van pijn. Toch leeft er binnen het onderwerp nog
veel discussie, alle dieren lijden pijn, maar ook op dezelfde manier?
Vissen voelen pijn
Vissen worden als diersoort vaak onderbelicht in de pijn- en dierenwelzijnsdiscussies. Prof. Gert Flik
(Radboud Universiteit Nijmegen) liet tijdens zijn presentatie zien dat vissen wel degelijk reageren op
pijnprikkels maar qua mimiek lastig zijn te ‘lezen’. Onderzoek heeft aangetoond dat vissen
bijvoorbeeld tal van pijnreceptoren op hun bek hebben, die grote overeenkomst vertonen met
pijnreceptoren bij mensen. Prof. Flik lichtte toe dat wanneer vissen een pijnprikkel krijgen, bijvoorbeeld
een vin knip, ze een gedragsverandering laten zien die ervoor zorgt dat ze beter met de pijnprikkel
kunnen omgaan. Dit alles bewijst dat de hersensystemen voor pijnervaring óók bij vissen aanwezig
zijn, zij het mogelijk op een ander niveau dan bijvoorbeeld bij mensen.
Pijnherkenning van groot belang
Dat pijnherkenning van groot belang is in de proefdiersector, lichtte proefdierdeskundige dr. Harry
Blom (Universiteit Utrecht) toe in zijn presentatie. Dierexperimenteel onderzoek kun je alleen op een
verantwoorde manier doen als het welzijn van de proefdieren gewaarborgd is. Om hiervoor te zorgen,
zijn er o.a. humane eindpunten ingesteld, die aangeven op welk moment het ongerief van een
proefdier te groot is om hem nog in de proef te laten zitten. Hierbij wordt o.a. gekeken naar algemene
parameters als afwijkend gedrag en voer- en wateropname, maar ook naar ‘facial expressions’ en
specifieke symptomen die passen bij de vraagstelling van het onderzoek (bijv. tumoromvang in
kankeronderzoek).
Pijn en pijnbestrijding in de veehouderij
In de veehouderij is het zowel uit productie- als uit welzijnsoogpunt negatief als een dier pijn lijdt. Toch
is het algemeen gebruik om in de veehouderij ingrepen bij dieren toe te passen. Drs. Marion Kluivers
van Wageningen UR Livestock Research benadrukte in haar presentatie dat het uitvoeren van
ingrepen en handelingen veelal afgedwongen wordt door de beperkingen van een krappe en
prikkelarme houderij omgeving. Vaak zijn het standaard ingrepen, zoals castratie, staart couperen
etc., met als doel om het dier aan te passen aan de omstandigheden waarin wij ze houden. Volgens
Drs. Kluivers zijn er een aantal opties om pijn in de veehouderij te voorkomen of te bestrijden, nl. 1)
ingrepen achterwege laten, anders verdoving of pijnstilling of, 2) bij infecties/aandoeningen richten op
preventieve gezondheidszorg, anders behandeling met pijnstilling waar nodig.
Een pijnprikkel is nog geen pijn
Dr. Vincent Pompe, filosoof aan Hogeschool Van Hall Larenstein Leeuwarden, richtte zijn aandacht tot
slot op “de filosofie van AU”, Wat is pijn nu eigenlijk? Pijn blijkt een uitermate complex fenomeen. Het
feit dat dieren een pijnprikkel toegediend krijgen, wil nog niet meteen zeggen dat deze ook als ‘pijn’
ervaren wordt, laat staan dat het betekent dat deze prikkels voldoende zijn om van ‘lijden’ te spreken.
Pijnprikkels, pijnbeleving en lijden liggen weliswaar in elkaars verlengde, maar op basis van een
prikkel kan de beleving niet zomaar worden geconcludeerd. Dr. Pompe gaf hierbij het volgende
voorbeeld: op het moment dat een leeuw een prooi grijpt, zal de prooi op dat moment waarschijnlijk
verdoofd zijn door stresshormonen, waardoor deze op dat moment nauwelijks pijn ervaart. Op
hersenniveau gemeten zal dan blijken dat de beet wel degelijk wordt gesignaleerd, maar dat de
pijnbeleving is onderdrukt. Omdat ‘pijn’ een ethisch gevoelig onderwerp is en misverstanden vaak
voor komen, moeten we nog beter beseffen waar we het over hebben. Het onderscheid tussen
pijnprikkel, pijnbeveling en lijden moet door wetenschappers en diermanagers goed gehanteerd en
gecommuniceerd worden. Dit voedt ook de discussie want het is zeker dat het laatste woord hierover
nog niet gezegd is.