productiviteit – biodiversiteit

Biodiversiteit
Basisproduct of
Luxegoed?
Visietekst
I. BIODIVERSITEIT IN CIJFERS
Wat is biodiversiteit?
• Biologische diversiteit (kortweg: biodiversiteit) is het
begrip dat gegeven wordt aan de diversiteit van leven op
Aarde en de natuurlijke patronen die het vormt. …
Biodiversiteit omvat ook genetische verschillen tussen
elke soort. … En nog een ander aspect van biodiversiteit
is de diversiteit van ecosystemen.
VN Biodiversiteits-conventie (Rio De Janeiro, 1992)
Dynamische biodiversiteit
• Biodiversiteit verandert voortdurend, meestal veel trager
dan een menselijke generatie,
Groei, bloei en ondergang van dinosauriërs duurde
160 miljoen jaar (van Trias tot Krijt).
• soms veel sneller …
HIV-1 besmette de mens voor het eerst pas midden de jaren vijftig
in Centraal-Afrika.
Hoeveel biodiversiteit?
De levensboom telt vooral microscopische soorten.
Wie het kleine niet eert…
Sinds 2002 weet men dat
de meest algemene
soort een onopvallend
minuscuul (<0,8 µm)
marien blauwwier is
Prochlorococcus…
Hoeveel biodiversiteit?
• Op land werden 1,9 miljoen soorten beschreven,
maar vermoedelijk loopt het aantal op tot 11 miljoen.
Bron: Australian Biological Resource Study & Wikipedia
Hoeveel biodiversiteit?
Zee
• Relatief goed gekend: vissen – 31.600 (Fishbase)
• Zeer slecht gekend: “microben” – metagenomische identificatie
- Global Ocean Sampling Expedition olv Craig Venter
• Recente soortenschatting van CoML: 250.000
Biodiversiteit door de mens
• De mens heeft (on)bewust een ruime bijdrage geleverd
tot biodiversiteit :
• Landbouw: broodtarwe (fusie van 3 genomen) en rund
(evolueerde uit oerrund over een periode van 8000 jaar)
• Huisdier: hond, muis en pest
Hoeveel biodiversiteit?
België:
32.484 soorten; 21.050 dieren; 2726 planten;
8638 schimmels
• zee: 2187 soorten; 103 vissen; 68 uitheems
Uitgestorven: korhoen
Exoot:
Mnemiopsis leydii
Dit is een behoorlijke onderschatting omdat het aantal soorten
blijft groeien met de jaren (hier: mariene soorten geregistreerd in BeRMS)
Bedreigd: fint - meivis
Natura2000 soort
Bron: www.species.be en www.marinespecies.org/berms
Biodiversiteit van genen
• Genetische varianten ontstaan continu door mutatie,
verspreiden zich over het leefgebied en overleven
onder gunstige omstandigheden.
Het genotype van het oogpigment van het
dikkopje (een zeegrondel en zichtjager) houdt
rekening met de lokale troebelheid van het water.
Bron: M. Larmuseau
WMTL – Wavelength of Maximally Transmitted Light
Biodiversiteit van gemeenschappen
• Gemeenschappen worden opgebouwd door soorten in
evenwicht met het lokale milieu.
• Hun diversiteit is uitermate groot.
Z
Zoetwater: 1%
Land: 29%
Oceaan: 70%
II. BIODIVERSITEIT EN
ECOSYSTEEMDIENSTEN
Ecosysteemdiensten (en -functies)
•
Ondersteunende diensten
Onderhoud van het functioneren van ecosysteemdiensten
bv: bodemvorming, voedselkringloop, zuurstofproductie
•
Regulerende diensten
Voordelen uit regulerende functie van het ecosysteem
bv: klimaatregulatie, erosiebestrijding, bestuiving, plaagbeheersing
•
Producerende diensten
Producten uit ecosysteemdiensten
bv: voedsel, brandstoffen, vezels water, genetisch materiaal, medicijnen
•
Socioculturele diensten
(eco)toerisme, religie, traditie, vermaak
Ecosysteemdiensten en biodiversiteit
• Mate van ecosysteemdienst
wordt bepaald door diversiteit
van soorten en diversiteit binnen
soort
– Complementariteitsaspect
– Selectie-effect
– Verzekeringseffect en stabiliteit
van ecosystemen
– Biodiversiteitsverlies en
ecosysteemdiensten
Ondersteunend aspect van ecosysteemdiensten:
nutriënten en bodem
• Verarming aan bodembiodiversiteit: conventionele landbouw
heeft groter impact op bodemschimmels dan biolandbouw
monocultuur? bodembewerking? bemesting? chemicaliën?
• Uitputting bodem op marginale landbouwgronden
• Soms te rijke bodems voor natuurlijke ecosystemen
Regulerend aspect van ecosysteemdiensten:
bestuiving
- Bijensterfte
- Bestuiving vanuit natuurlijke biotopen
in landbouwteelten
- Bloeitijdstip en bestuivingsinsecten
Bron: Hans Verboven
Productie-aspect van ecosysteemdiensten:
biodiversiteit en (agro)productiviteit
• Soortendiversiteit in een grasland kan de productiviteit verhogen
• Soortendiversiteit kan de stabiliteit van productie verhogen
• Monocultuur en mengculturen hebben een verschillend effect op
biodiversiteit en productiviteit
Productie-aspect en ecosysteemdiensten:
biodiversiteit en gewasverbetering
• Innovatie bij bestaande gewassen: genetische diversiteit en
biodiversiteit zijn de basis voor productvernieuwing
• Grootste genetische diversiteit in oorsprongsgebieden (genencentra)
Lycopersicon pimpinellifolium
Peru
Lycopersicon peruvianum
Peru
Lycopersicon esculentum
Lycopersicon cheesmanii
Galapagos Islands.
Productie-aspect en ecosysteemdiensten:
biodiversiteit en gewasverbetering
•
Genetische diversiteit uit genencentra voor ecologische teelt
(ziekteresistentie, droogtebestendigheid en abiotische stress)
•
•
Graangewassen, rijst, fruit, maar vele andere opportuniteiten
Bewaring biodiversiteit versus genetische diversiteit
Productie-aspect en ecosysteemdiensten:
voedselzekerheid en biodiversiteit
• Competitie voor land: food, feed versus fuel
• Voedselzekerheid voor 9 miljard mensen
• Voedselzekerheid kan samengaan met behoud van biodiversiteit
en verbeterde energie-efficiëntie
- CO2 winst?
• Landbehoefte energie teelten:
- hypotheek voor biodiversiteit ?
Productie-aspect en ecosysteemdiensten:
plaagbestrijding en invasie van exoten
• Natuurlijke vijanden uit omgevende biotopen kunnen nuttig zijn voor
plaagbeheersing in de landbouw (bosranden en perceelsranden)
• Niet alle biodiversiteit is nuttig
• Veel biodiversiteit verhoogt invasiebuffer tegen exoten (boswantsen)
Sociocultureel aspect ecosysteemdiensten:
flower, fun, feeling
•
•
•
•
Landschapsperceptie
Ecotoerisme
Cultureel erfgoed
Grazers voor natuurbeheer
III. TRENDS & BEDREIGINGEN
- TOESTAND/TRENDS BIODIVERSITEIT
- EXTERNE DRUK
- BELEIDSRESPONS
IV. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN
Toestand-Druk-Respons
Global trends in soortendiversiteit
Wild Bird index
Waterbird Population
Status Index
Living Planet Index
(gewervelden)
Referentie : 1970 (=100%)
Butchart et al. Science 2010
Toestand-Druk-Respons
Globale trends is Ecosystemdiversiteit
Referentie : 1970 (=100%)
Butchart et al. Science 2010
Toestand-Druk-Respons
Ook de niet-wilde biodiversiteit (agrobiodiversiteit) staat onder druk.
- 1/5e rassen en variëteiten van landbouwdieren is bedreigd
kip
geit
schaap
varken
rund
MEA 2005
Toestand-Druk-Respons
Soortendiversiteit in Vlaanderen
Uitgestorven 6% (228)
Rode Lijstsoorten 28%
Met verdwijnen bedreigd (291)
Bedreigd (351)
kwetsbaar (339)
Overige soorten
Achteruitgaand (94)
Zeldzaam (717)
Momenteel niet bedreigd (1459)
Onvoldoende gekend (213)
Bron: NARA (INBO)
Toestand-Druk-Respons
Achteruitgang is soortsafhankelijk
Patrijs, Veldleeuwerik,
Grauwe Gors, Geelgors, …
Bron: INBO
Toestand-Druk-Respons
Evolutie van de globale druk op biodiversiteit
(Europa)
Overbevissing
Referentie : 1970 (=100%)
Invasie exotische
soorten
Butchart et al. Science 2010
Toestand-Druk-Respons
Niet inheemse soorten in Vlaanderen
400
350
300
planten
250
200
80
60
40
20
0
dieren
1900
1920
1940
1960
1980
2000
Bron: NARA, INBO
Toestand-Druk-Respons
Urbanisatie in Vlaanderen
+ 601 km² (+ 34 %)
= 18 % (2 385 km²)
Bron: MIRA-T (VMM)
Toestand-Druk-Respons
Vlaanderen: Atmosferische N-depositie (overschrijding kritische last)
Bron: NARA (INBO, VMM)
Toestand-Druk-Respons
Globale beleidsrespons op afname biodiversiteit
(Forest Stewardship Council)
Important Bird Areas/Areas Zero Extinction
Referentie : 1970 (=100%)
Butchart et al. Science 2010
Toestand-Druk-Respons
Oppervlakte beheerde natuur in Vlaanderen
Bron: INBO
Toestand-Druk-Respons
Bron: Milieujaarprogramma 2009; Minaraad
Synthese: Toestand Druk Respons
8 van de 10
globale
indicatoren
toestand
t
5 van de 5
globale
indicatoren
druk
t
4 van de 5
globale
indicatoren
respons
t
Rands et al. Science 2010
Butchart et al. Science 2010
IV. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN
1. Onderzoek
Functioneren
ecosysteem
?
Niveau van
biodiversiteit
1. Onderzoek
Kritische transities ?
Zee-egel
Macro-algen
Scheffer Science 2009
1. Onderzoek
Belangrijke onderzoekslijn: Rol niet charismatische taxa ?
Ongewervelden?
Schimmels?
Bacteriën ?
Nutriëntencycli?
CO2 fixatie?
1. Onderzoek
“Metagenomica”
Ecosysteemfuncties
Waterstaalname
NGS
DNAanalyse
DeLong Nature 2009
1. Onderzoek
i) Verder onderzoek naar de precieze rol van biodiversiteit bij
ecosysteem functioneren is noodzakelijk.
ii) Onderzoek naar het kwantificeren van kritische grenswaarden
waaronder ecosysteemfunctioneren ophoudt is prioritair.
iii) Aandacht ook te gaan naar de rol van minder charismatische
soorten zoals ongewervelden en (bodem)micro-organismen
2. Waar biodiversiteit behouden?
Beheerde natuurgebieden in Vlaanderen :
40.000 ha : 2.9% grondgebied
Nagoya: 17%
- duurzaamheid kleine geïsoleerde reservaten?
- # soorten - oppervlakte
Bron: INBO
2. Waar biodiversiteit behouden?
Aandacht voor biodiversiteit in het
urbaan gebied
Foto: M. Hermy
2. Waar biodiversiteit behouden?
Aandacht voor biodiversiteit in het landbouwgebied
Oppervlakte
biolandbouw
Bron: INBO
2. Waar biodiversiteit behouden?
Biodiversiteit integreren in:
• (Semi)urbaan gebied
• Landbouwgebied
• Productiebossen
3. Biodiversiteit en landbouw
Biodiversiteit
Extensieve
landbouw
⇒ potentiële synergieën?
Productie - Biodiversiteit
Intensieve
landbouw
Landbouwproductie
Uitdaging : verzoenen Biodiversiteitsbehoud met
Voedselzekerheid (productiviteit)
Brussaard et al. 2010
3. Biodiversiteit en landbouw
Wilde genen
Bestuivers
Energie
Landbouwproductie
Bodemorganismen
Insectpredatoren
Opportuniteiten voor synergieën
productiviteit – biodiversiteit
wellicht grootst in gebieden met
minder productieve landbouw
3. Biodiversiteit en landbouw
Los van de problematiek van de
voedselzekerheid :
Relatief kleine maatregelen in het
landbouwgebied kunnen significante
positieve gevolgen hebben voor
biodiversiteit
4. Aandacht voor mariene biodiversiteit
0,5% oceanen
5,9% kustwateren
(12% terrestrisch)
Nagoya: 17% vs. 10%
5. Biodiversiteit en economische
waardering
De diensten die geleverd worden door biodiversiteit en
ecosystemen zijn meestal gratis of monetair ondergewaardeerd.
De kosten die gepaard gaan met verlies aan biodiversiteit worden
afgewenteld op de maatschappij (externe kosten).
i) Mechanismen voor de internalisering van
deze kosten zijn noodzakelijk. Biodiversiteit
dient gewaardeerd te worden als een publiek
goed.
ii) Opzetten en afdwingen van mechanismen
voor economische waardering is daarbij
essentieel.
The Economics of
Ecosystems and
Biodiversity (TEEB)
6. Biodiversiteit en beleid
De concrete maatregelen voor biodiversiteitsbehoud die
overheden nemen zijn niet steeds effectief.
(i) Betere wederzijdse communicatie tussen wetenschap
en beleid is noodzakelijk.
Beleid rond rode lijstsoorten?
Ecoducten?
6. Biodiversiteit en beleid
(ii) De financiële middelen die voorbehouden zijn voor
behoud van biodiversiteit dienen te worden verhoogd.
“Scaling up success”
6. Biodiversiteit en beleid
De impact van beleidsbeslissingen in sectoren als transport, visserij,
landbouw en energievoorziening kunnen verstrekkende gevolgen
hebben. Sommige subsidies zijn biodiversiteitsvernietigend.
(iii) Een biodiversiteitstoets van beslissingen genomen in andere
beleidsdomeinen is noodzakelijk. “Mainstreaming biodiversiteit”
Biodiversiteit: Basisproduct of Luxegoed?