A Remix Manifesto : Bouwen op het verleden

A Remix Manifesto : Bouwen op het verleden
A. RIP! A Remix Manifesto (documentaire, 2009)
Vragen :
1)
2)
3)
4)
Wat zijn de voordelen van gratis downloaden ?
Wat zijn de nadelen van gratis downloaden ?
Hebben mensen recht op een vrije toegang tot cultuur ?
Hebben artiesten recht op financiële ondersteuning ? Wie moet
hiervoor instaan ?
5) Is een kunstwerk nog creatief als het gebaseerd is op iets dat iemand
anders heeft gemaakt ?
Het Manifest :
1. Cultuur bouwt altijd op het verleden.
2. Het verleden probeert de toekomst te controleren.
3. Onze toekomst wordt minder vrij.
4. We moeten de controle van het verleden inperken om vrije gemeenschappen
te kunnen opbouwen.
B. Culture Jamming
Van wie zijn deze schilderijen ?
Het verleden heeft invloed op de kunst van het heden en de toekomst. Kan je
hier nog andere voorbeelden van geven ?
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
C. Christendom :een
sample ?
EURIPIDES, De Bacchanten
Dionysos : Ik, zoon van Zeus, ben gekomen naar dit land hier van de
Thebanen, (ik,) Dionysos, die de dochter van Kadmos eens baarde, Semele;
nadat ik mijn gedaante veranderd heb, van een god in die van een sterveling,
ben ik verschenen bij de stromen van de Dirke en het water van de Ismenos.
(…) Kadmos nu gaf zijn waardigheid en macht aan Pentheus, die de
godheid in mij bestrijdt en mij wegstoot van de plengoffers en nergens in de
gebeden van mij melding maakt. Daarom zal ik laten zien dat ik een god
ben, aan hem en aan alle Thebanen. Na de situatie hier goed voor me
geregeld te hebben, zal ik mijn voet verplaatsen naar een ander land, mijzelf
tonend (…) Daarom heb ik een sterfelijke vorm aangenomen en mijn
gedaante veranderd in de gestalte van een man.
Mithras was de god van het mithraïsme, een officiële godsdienst in het Romeinse
Rijk, vooral populair bij Romeinse soldaten. In Europa en Azië stond hij ook bekend
als: Mitra, Meitros, Mihr, Mehr of Meher. Hij werd gezien als de god van het licht en
in toenemende mate ook als de god van de zon.
De Mithrascultus, met zijn mystieke vormen van astrologie en zonnecultus (Mithras
werd wel Sol Invictus, de onoverwinnelijke zon, genoemd), maakte gebruik van
donkere, onderaardse, met wierook gevulde ruimten als mysterieuze
vergaderruimten en hield initiatierites om nieuwe volgelingen in te wijden in de
geheimen van de leer.
In de Romeinse tijd verbreidde de Mithrascultus over het gehele rijk als een
geduchte rivaal van het in opkomst zijnde christendom.
Volgens de legende werd Mithras op 25 december geboren van een maagdelijke
moeder, was hij de zoon van God, had hij 12 discipelen en een laatste avondmaal,
werd hij in een graf in de rotsen gelegd, en herrees hij na drie dagen uit de dood.
Het hoofddeksel van Mitra werd een mitra of mijter genoemd door de Romeinen.
Wat valt er te lachen ? Over grenzen en mogelijkheden van humor.
A. Denk je dat je grappig bent?
Videofragmenten : Alex Agnew, Philippe Geubels, Kabouter Wesley, Gunter
Lamoot, Best of Jackass, …
Welk filmpje vond je het grappigste ? …………………………………………………
Welk filmpje vond je niet grappig ? ……………………………………………………
Vragen :
1)
2)
3)
4)
Wat is je favoriete soort humor ?
Hebben je vrienden dezelfde soort humor ?
Hebben je (groot)ouders dezelfde soort humor ?
Hoe komt het dat mensen soms zo’n verschil voor humor hebben ?
B. De vele vormen van humor



verschillende manieren om humor te brengen :
o een grap vertellen
o een komische film
o een actie, bv. Een streek met iemand uithalen
o muzikale humor
o cartoons
o …
verschillende soorten humor
o slapstick
o verrassing
o ironie
o satire
o misverstand
o parodie
o imitatie
o seksuele zinspeling
o herhaling
o buitenissigheid
o …
verschillende humoristische ‘technieken’
o ongepast gedrag
o onverwachte wending
o stereotypes uitbeelden
o absurdisme
o uitvergroting of verkleining
o ‘Schadenfreude’
o …
Oefening : Welke vormen van humor kregen we te zien in de fragmenten ?
Welke technieken gebruikten de comedians ? Welk effect willen ze bereiken ?
C. Humor : een ernstige zaak!
Gedurende de hele geschiedenis houden geleerden zich bezig met het
begrijpen van het fenomeen humor. Waarom lachen we? Wat is het dat ons
aan het lachen maakt? Niet één theorie of perspectief van humor lijkt tot op
heden volledig geslaagd, waardoor eigenlijk vele geleerden denken dat een
enkele, eenduidige theorie van humor onmogelijk is.
Toch zijn er drie hoofdtheorieën over humor die, hoewel soms onder
andere namen, vaak terugkomen in de literatuur: de superioriteitstheorie,
de opluchtingtheorie en de incongruentietheorie.
1) Superioriteitstheorie: Mensen lachen, omdat ze zich superieur voelen
aan anderen. Vanuit dit perspectief wordt humor gezien als iets dat helpt om
zelfvertrouwen op te bouwen en geeft een gevoel van eigendunk. Vaak
worden anderen belachelijk gemaakt of vernederd om er zelf beter uit te
komen.
2) Opluchtingtheorie: Vanuit dit perspectief lachen mensen om
psychologische spanningen los te laten. Onderdrukte driften en instincten
die normaal niet geuit mogen worden, kunnen met behulp van humor
worden uitgeleefd. Humor levert de mentale pauze die we
nodig hebben. Humor vanuit de opluchtingtheorie bevat seksuele en
agressieve thema’s.
3) Incongruentietheorie: Incongruentie betekent dat twee dingen die niet
natuurlijk samenhoren, toch met elkaar in verband worden gebracht. Er
gebeuren onverwachte, tegenstrijdige, verrassende dingen, waardoor er een
onverwacht patroon in het hoofd van de ontvanger ontstaat. Als de
incongruentie wordt opgelost, wordt het voorval als grappig beschouwd.
Thema’s zijn absurditeit, nonsens en verrassing.
D. Vrijheid van meningsuiting ?
1. JOODSE KLACHTEN OVER COMEDIANS EN VRT
Komiek Alex Agnew over Israël en de joden (…) Herinner je je die rel over de Antwerpse
excuses aan de joodse gemeenschap voor wat er in de Tweede Wereldoorlog is gebeurd?
Typisch voor een populistische eikel als Patrick Janssens om excuses aan te bieden aan mensen
die al lang in hun graf liggen, namens mensen die ook al in hun graf liggen. Wie waant die vent
zich eigenlijk? De president van Amerika? Oké, Bart De Wever is een lul, maar in die zaak kreeg
ik wel sympathie voor hem. Eindelijk iemand die het lef had om vraagtekens te plaatsen bij de
eindeloze verontschuldigingen aan de joden. Waar blijft de sorry voor Palestina? En waarom
moeten we aan de joden maar sorry blijven zeggen voor het feit dat ze zich hebben laten afmaken
in concentratiekampen, in plaats van te sterven met een geweer in hun handen zoals mijn
overgrootvader? (Agnews overgrootvader was een Engelse soldaat; red.) Ik weet ook wel dat die
mensen heel wat te verduren hebben gekregen in de geschiedenis. Maar ik woon tussen de
chassidische joden in Berchem. En ik denk soms: Als die zich altijd zo hebben gedragen als
vandaag tegen ons, dan verbaast het me niet dat ze in de loop van de geschiedenis een paar
keer gezegd hebben: Kom, we zullen hén eerst kapot maken en daarna beginnen we met de rest.
Als ik op straat goeiedag zeg tegen een jood, doet die alsof ik niet besta. Voor hen ben ik een
ongelovig stuk stront. En als je hen per ongeluk aanraakt, moeten ze zich gaan wassen, omdat ze
in contact zijn gekomen met een onreine mens. Mocht ik volgens zulke opvattingen leven en
tegelijk een helm en een uniform dragen, ik zou voor nazi worden versleten. Zij gebruiken het
principe über- en untermensch even hard als hun ergste vijanden dat deden.
Alex Agnew, geïnterviewd door Raf Liekens in P-Magazine, 19 februari 2008
Joden zijn grootste ergernis van komiek Philippe Geubels
Stand-upcomedian Philippe Geubels heeft nogal zwaar
uitgehaald naar de joodse gemeenschap in ons land. Dat deed
hij tijdens de opnames van de eindejaarsconference 'Het
Besluit' op Radio 1.
In een volgelopen Arenbergschouwburg liet hij het volgende
los. "Waaraan ik me dit jaar heb geërgerd? Aan de censuur
van de hoofdredacteur van het blad Joods Actueel, Michael
Freilich. Kunnen de joden dan niets verdragen? Als er in
Antwerpen een gaslek ontstaat, zal Freilich het stadsbestuur
dan aanklagen voor provocatie?"
Het programma valt zondag te beluisteren op de radiozender,
ongecensureerd. Diane Waumans, woordvoerster van VRT,
heeft laten weten dat de grap de uitzending misschien niet
haalt.
Gazet van Antwerpen, 18/12/2008
Joodse gemeenschap boos op 'Man bijt hond'
De Joodse gemeenschap is niet te spreken over een filmpje dat het programma 'Man bijt hond'
afgelopen vrijdag uitzond. In het fragment werd de spot gedreven met de vermeende lichtgeraaktheid
van de Joden. (…)
Spotprent toegevoegd
Het 'Man bijt hond'-filmpje met de titel 'Joden weer wat boos' geeft een lijst van instellingen en
mensen waarop de Joden nog niet boos zijn. 'Man bijt hond' bracht het naar aanleiding van de rel
over de uitspraken van Vlaams minister Bert Anciaux. Om het filmpje aan te klagen, zette Joods
Actueel het op zijn website en voegde er aanvankelijk zelf een spotprent aan toe, die 'Man bijt hond'
nooit heeft uitgezonden. Die werd inmiddels weggehaald.
Onderzoek op directieniveau
Stijn Meuris, die de filmpjes maakt van de rubriek 'Het gesproken dagblad', begrijpt de kritiek niet. "Wij
doen dat met alle bevolkingsgroepen, met alle godsdiensten, met alle gebeurtenissen en met alle
politici. Wij maken daar uiteraard geen uitzondering op", zegt hij. "Wij hebben het recht dit te doen."
De openbare omroep wil geen verklaring afleggen. "Het voorval wordt momenteel onderzocht op
directieniveau", zegt woordvoerster Diane Waumans. (belga/vsv/jv)
Het Laatste Nieuws, 02/02/2009
2. VRIJHEID VAN MENINGSUITING
BELGISCHE GRONDWET
 Art. 19
De vrijheid van eredienst, de vrije openbare uitoefening ervan, alsmede de vrijheid om op elk
gebied zijn mening te uiten, zijn gewaarborgd, behoudens bestraffing van de misdrijven die
ter gelegenheid van het gebruikmaken van die vrijheden worden gepleegd.
 Art. 25
De drukpers is vrij; de censuur kan nooit worden ingevoerd; geen borgstelling kan worden
geëist van de schrijvers, uitgevers of drukkers. Wanneer de schrijver bekend is en zijn
woonplaats in België heeft, kan de uitgever, de drukker of de verspreider niet worden
vervolgd.
“Grenzen aan de vrije meningsuiting”
Fragmenten uit een interview met professor Etienne Vermeersch, een bekende filosoof en
ethicus. (bron : http://www.etiennevermeersch.be)
Vrijheid van meningsuiting is een kostbaar goed in onze moderne, democratische samenleving. Maar
de norm botst steeds vaker met andere ethische regels en mensenrechten, zoals het afzweren van
discriminatie en racisme. Hoe voeren we in deze multiculturele maatschappij een eerlijk debat, zonder
de ander te beledigen? Hoe houden we deze complexe maatschappij leefbaar, zonder ons te veel te
ketenen aan wetten en regels? En welke normen hebben nu eigenlijk voorrang? (…)
Grenzen
(…) ‘Er zijn enkele uitzonderingssituaties waarbij de vrije meningsuiting mag worden beknot", legt
Vermeersch uit. "De regel is dat uitspraken die rechtstreeks tot misdaden leiden, wettelijk verboden
kunnen worden. Wanneer je uiting met andere woorden slachtoffers tot gevolg zou kunnen hebben.
Stel dat je in een overvolle cinemazaal voor de lol "brand" roept. Dat kan tot gevolg hebben dat
mensen elkaar vertrappelen aan de uitgang. Wanneer iemand een menigte oproept tot onmiddellijke
brandstichting of moord, dan kan dat uiteraard niet. Ethisch gezien stellen we: uitspraken die met
grote waarschijnlijkheid directe schade, lijden of dood toebrengen aan mensen, kunnen niet door de
beugel."
Racisme
Behoort aansporen tot racisme en discriminatie tot deze categorie? Het antwoord op deze vraag is
niet eenvoudig, vindt Vermeersch. "Je kunt niet zeggen dat racistische uitspraken altijd tot misdaden
leiden. Maar in een bepaalde sfeer kan dat wel het geval zijn. Wanneer je halverwege de negentiende
eeuw in het zuiden van de VS na een misdaad een oproep deed om een zwarte te lynchen, dan
mocht je er zeker van zijn dat zoiets ook zou gebeuren. Die uitspraak was niet vrijblijvend in een
klimaat van rassenhaat. Hetzelfde in nazi-Duitsland: wanneer je toen zei: "Gooi het raam van die
joodse winkel in", dan kon je er donder op zeggen dat het ook zou gebeuren. Dat was op dat moment
daarom een immorele uitspraak, want je droeg bij tot misdaden."
Moet je dergelijke uitspraken dan ook bij wet verbieden? Vermeersch: "Dat ligt niet zo eenvoudig,
want bijdragen tot een misdadig klimaat, is, hoe immoreel ook, op zich nog geen misdaad. Maar als je
ziet wat in nazi-Duitsland gebeurd is, zou je achteraf kunnen zeggen: men had het eigenlijk moeten
verbieden. Want het systematisch aanzetten tot haat tegen de joden heeft tot een van de grootste
rampen uit de wereldgeschiedenis geleid. Maar zoiets kun je natuurlijk vaak pas achteraf beoordelen."
Rel
(…) Een andere vraag is natuurlijk: in welke mate mag je mensen beledigen? "Dat hangt onder meer
af van de gevoeligheid van mensen hiervoor", vindt Vermeersch. "Tot enkele decennia geleden waren
christenen persoonlijk beledigd wanneer je het christendom aanviel. Je kon voor provocerende
uitspraken zelfs gestraft worden. Vandaag merken we dat moslims zich persoonlijk enorm geraakt
voelen wanneer je hun godsdienst aanvalt. Zelf heb ik op de televisie nog gesproken over de zeven
discriminaties van de vrouw in de koran. Heel wat moslims voelden zich daardoor beledigd. Maar ik
heb die discriminaties niet uitgevonden, hoor. Ze staan letterlijk in de koran, zwart op wit."
In welke mate moet je dan rekening houden met die gevoeligheden? "Vanuit ethisch oogpunt kun je
stellen: wanneer je geen positieve waarde hebt die je er tegenover kunt stellen, dan zeg je zulke
dingen beter niet. Zo een waarde kan zijn: de wetenschappelijke waarheid, het bijdragen tot een beter
inzicht en tot emancipatie. Je kunt perfect zeggen: "Het christendom heeft een breed spoor van bloed
en lijden achter zich gelaten". Misschien beledig je daarmee gelovigen, maar er staat wel een
historische waarheid tegenover; en dat kan tot nadenken aanleiding geven. Ook over de islam moet
dat kunnen. In de koran staan passages over jinns, demonen. Het feit dat de koran daarin gelooft,
bewijst dat het een naïef boek is. Als je dat zegt, zijn moslims geschoffeerd. Je moet tegenwoordig
zelfs vrezen voor je leven wanneer je zulke uitspraken doet. Maar je moet dat kúnnen zeggen.
Gelovigen moeten daar maar een beetje weerbaarder in worden."
Bovendien, zegt Vermeersch, is het zo dat scherpe kritiek mogelijk moet blijven op alle
machtsinstellingen. "Het christendom en de islam zijn instituten die een verpletterende macht hebben
over mensen, dus kritiek hierop moet altijd mogelijk zijn. Zelfs bijtende spot op machtsinstituten is
volledig legitiem. Maar hier staan we voor een probleem. Je kunt moeilijk zeggen dat de moslims in
ons land een machtsinstituut zijn. Integendeel, ze zijn een gediscrimineerde groep. Spotten met
zwakkeren is ethisch dan weer niet aanvaardbaar. Val je een godsdienst aan enkel en alleen om te
beledigen, zoals het Vlaams Belang dat doet, dan ben je immoreel bezig. Je moet alles in zijn context
bekijken. Zeker bij moslims liggen de zaken vandaag nogal gevoelig. Doe het dan ook niet: kwetsen
om te kwetsen."
Monty Python
(…) Mogen cabaretiers of columnisten nog lachen met religie, met homo's of met wie dan ook? Of
wordt ook dat moeilijk? Vermeersch: "Kijk, ik hoor iemand als Herman Brusselmans na de moord op
Theo van Gogh verklaren dat hij zich voortaan zal inhouden. Ik vind dat betreurenswaardig. Zelf zou ik
me nooit inhouden. Humor is trouwens een geval apart: je zegt dingen om te lachen, niet om mensen
belachelijk te maken. Je mag gerust moppen maken over Osama Bin Laden. Niemand zal daar een
probleem mee hebben."
"Maar ook hier blijft het een kwestie van je gezond verstand te gebruiken. Alles hangt erg af van wie
wat zegt in welke context. Een jood mag moppen vertellen over Auschwitz, voor een niet-jood ligt dat
veel delicater. Een "racistische mop" krijgt vooral een wrange bijklank wanneer hij door of aan racisten
wordt verteld. Het mag geen bloedige ernst zijn. Maar ik geef toe: de grens tussen humor en
beledigingen is vaak flinterdun."
Moeten we die dingen dan opnieuw in de wet gaan regelen, zoals in onze buurlanden wordt
gesuggereerd? In Nederland rees in de nasleep van de moord op Van Gogh de vraag of de oude wet
op godslastering niet opnieuw in gebruik moest worden genomen. Ook in Groot-Brittannië maken
cabaretiers en filmmakers zich zorgen omtrent een gelijkaardig wetsvoorstel. Films als "The Life of
Brian", een religieuze satire van Monty Python, zouden dan eigenlijk niet meer door de beugel
kunnen. "Dat is belachelijk", vindt Vermeersch. Als God bestaat, is hij een supermacht. Die mag je dus
bespotten van 's morgens tot 's avonds: die moet daar tegen kunnen. In welke mate je mensen
daarmee krenkt, hangt van de omstandigheden af, en of dat verantwoord is, eveneens. In plaats van
alles in juridische regels te willen vastleggen, pleit ik voor een sterkere persoonlijke ethiek op dat vlak.
We moeten tot een vorm van morele consensus komen. Als je recht in je schoenen gaat, en je hebt
niet de bedoeling mensen te krenken, dan is er geen probleem. Dan kun je in principe zeggen wat je
wilt."
"En goed, Theo van Gogh, die ging soms te ver. Wanneer hij over de Marokkanen sprak als
geitenneukers, dan weet iedereen natuurlijk dat hij dat niet letterlijk zo bedoelde. Maar dergelijke
uitspraken zijn beledigend, dus moreel betwistbaar. Vanuit menselijk oogpunt is hij over de schreef
gegaan. Maar dat hij het debat wilde aanzwengelen, was zijn volste recht. Ik vind het echt heel
gevaarlijk wanneer we dingen niet meer durven te zeggen uit angst voor bedreigingen.
Ine Renson De Tijd © 8/01/2005
Vragen :
1) Waarom is ‘vrijheid van meningsuiting’ belangrijk ?
2) Vrijheid van meningsuiting betekent dat je alles mag zeggen. Waar of
niet ?
3) “Alleen joden mogen lachen met het jodendom”. Wat vind je van deze
uitspraak ?
4) Zijn er grenzen aan humor ? Wie bepaalt dit ?
E. Kan humor de wereld redden ?
“In het bijzijn van de koning, kan alleen de nar de waarheid zeggen.”
1. METROPOLIS TV
Bekijk de volgende fragmenten op : http://www.metropolistv.nl/?cat=140





Russische humor in Letland
Comedyschool in Tokio
Gangmakers op de biermarkt in Burkina Faso
Humor tussen zwart en wit in Zuid-Afrika
De reuzin en de dwerg in Nicaragua
Vragen :
1) Wat voor soort humor brengen deze komieken ?
2) “Humor is verschillend van land tot land”. Wat vind je van deze
uitspraak ?
2. FACES (documentaire, 2009)
Bezoek de website http://face2faceproject.com
“It’s better to live your dreams than to
dream your life.”
Faces is het verhaal achter een
spraakmakend, rumoeroplaaiend, stof
opwaaiend fotoproject van JR, een Franse
fotograaf. In maart 2007 trok hij met zijn
ploeg naar Israël en Palestina om foto’s te
nemen van zowel Israëli als van Palestijnen,
van joden als van moslims en christenen,
die allemaal gekke gezichten trekken. De
volgende stap is deze foto’s in het straatbeeld te hangen van Palestina en Israël en aan de
muur daartussen. Telkens worden er twee foto’s naast elkaar gehangen, telkens een jood naast
een moslim. De bedoeling is de kloof tussen beide groepen (nog versterkt door de muur)
kleiner te maken. Maar JR maakt met zijn project duidelijk dat er eigenlijk helemaal geen
kloof is, want er is niet zoiets als groepen, wel alleen maar individuele mensen! En die
mensen legt hij vast op foto en print hij uit op metershoge affiches.
“No commercial, no politics!” is wat JR de soldaten zegt die hem nu en dan eens proberen
tegen te houden. Bezie het zelf maar of je het helemaal eens bent met deze uitspraak.
Jeroen Deckmyn, http://opendoek.gva.be
Vragen :
1) Kan humor mensen dichter bij elkaar brengen ?
2) Hoe heeft humor effect op ernstige zaken in de samenleving, zoals
geloof, politiek, sociale wantoestanden ?