voorlichting coeliakie en diabetes voor DINC website

Dieet bij coeliakie en
diabetes mellitus
Mw. dr. Erica Hopman, diëtist,
Leids Universitair Medisch Centrum
Inhoud presentatie
• Even voorstellen
• Dieet bij coeliakie
 Wet en etiket
• Dieet bij diabetes mellitus
 Koolhydraten
• De combinatie
 Knelpunten / aandachtspunten
• Uw vragen
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
2
Dieet bij coeliakie
Doel van behandeling:
• Korte termijn:
 verminderen en voorkomen van klachten
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
3
Doel van de behandeling
• Middellange termijn:
 daling antistoffen,
 goede voedingstoestand.
• Lange termijn:
 voorkomen van complicaties.
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
4
Behandeling
Hoe:
 Glutenvrij dieet
 Volwaardige voeding
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
5
Gluten
Eiwit in granen:
 tarwe,
 rogge,
 gerst,
 spelt,
 kamut.
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
6
Glutenbevattende voedingsmiddelen
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
7
Functionele eigenschappen van gluten
• Structuur / stevigheid.
• Bindmiddel.
• Glansmiddel.
• Vochtregulator.
Daarom veelvuldig gebruikt in voedingsmiddelenindustrie.
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
8
Gluten vind je ook in:
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
9
Gluten ook in:
Niet-voedingsmiddelen:
Medicijnen, vitamine-mineralensupplementen, knutselmateriaal,
spaarzegels, cosmetica (lippenstift), rokerstandpasta of kleefpasta.
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
10
Wat zijn de mogelijkheden
Drie categorieën voedingsmiddelen:
1. Van nature glutenvrij, onbewerkt.
2. Op basis van ingrediënten geen gluten.
3. Speciaal gemaakt voor glutenvrij dieet : glutenvrije
dieetproducten.
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
11
1. Van nature glutenvrij
• Glutenvrije voedingsmiddelen:
aardappel, groente, fruit, melk, kaas, olie, roomboter, vlees, vis,
wild, gevogelte, ei, peulvruchten, noten, zaden, pitten, thee, koffie,
suiker, honing, verse en gedroogde kruiden en specerijen.
• Glutenvrije granen:
rijst, mais, gierst, haver*, boekweit, teff, amarant, quinoa, sorghum.
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
12
Gras families
Kagnoff. J Clin Invest 2007;117:41-9
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
13
2. Op basis van ingrediënten geen gluten
Warenwet:
•
14 Allergenen, waaronder tarwe en gluten, verplichte vermelding
op verpakking, ongeacht hoeveelheid.
•
Maltose, malto-dextrine en glucosestroop: vrijstelling van
etikettering.
•
Voor coeliakie soms verwarrend:
 Ingrediënten geven aan: bevat tarwe → toch glutenvrij logo,
 Clausule: ‘geproduceerd in een omgeving waar tarwe wordt verwerkt’.
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
14
Etiket glutenvrij voedingsmiddel, verwarring tarwe
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
15
Etiket glutenvrij voedingsmiddel met besmettingsrisico
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
16
Etiket glutenvrij voedingsmiddel
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
17
Hulpmiddelen
• Glutenvrije merkartikelenlijst, Voedingscentrum.
• www.livaad.nl.
Valkuilen:
 Geen gluten analysetest.
 Contaminatie wordt niet op etiket vermeld.
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
18
3. Glutenvrije dieetproducten
Europese verordening 41/2009, voorheen Codex Alimentarius:
200 mg gluten/kg → verlaagd naar 20 mg gluten/kg
• 2 categorieën:
 20 mg gluten/kg = glutenvrij
 20-100 mg gluten/kg = laag in gluten
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
19
Glutenvrije dieetproducten
tekst glutenvrij
en /of
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
20
Etiket glutenvrij dieetproduct
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
21
Wat geeft vaak onduidelijkheid
• Gewoon tarwezetmeel / glutenvrij tarwezetmeel.
 Wel of niet gebruiken? → Vermijden bij aanhoudende klachten.
• Diverse glutenvrije logo’s.
• Glutenvrij logo op van nature glutenvrije voedingsmiddelen,
zoals aardappelen, melk, etc.
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
22
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
23
Volwaardige voeding
Extra aandacht voor:
• Vitamine B1 en foliumzuur (B11),
• IJzer,
• Voedingsvezel,
•Jodium,
• Calcium,
• Vitamine D.
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
24
Dieet bij diabetes
Doel van de behandeling:
Korte termijn:
 beperken acute klachten van hypo- en hyperglycemie.
(Middel-)lange termijn:
 goede diabetesinstelling,
 goede voedingstoestand.
Lange termijn:
 voorkomen of uitstellen van late van complicaties.
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
25
Behandeling
Hoe:
• Volwaardige voeding.
• Rekening houdend met koolhydraatinname, goede vetsoorten en
natrium.
• Diabetesmedicatie.
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
26
Koolhydraten
• Zetmeel
• Vruchtensuiker
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
27
Koolhydraten
• Melksuiker
• Suiker
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
28
Koolhydraten
• Glucose
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
29
Koolhydraat-insuline ratio
hoeveelheid koolhydraten per maaltijd
-----------------------------------------------------
aantal eenheden kortwerkende insuline
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
30
Rekenen met koolhydraten
koolhydraten (gram)
2 sneden bruinbrood
32
halvarine
0
1 plak 48+ kaas
0
1 jam
9
1 beker halfvolle melk
11
Totaal
52 gram
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
31
Koolhydraat-insuline ratio
Ratio berekenen:
• 52 gram koolhydraten
• 10 EH kortwerkende insuline
• 52/10= 5
• koolhydraat-insuline ratio = 5
→ dus: 1 EH insuline op 5 gram koolhydraten
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
32
Koolhydraat-insuline ratio
Voorwaarde: stijging bloedsuiker 2 mmol na de maaltijd.
De ratio kan per maaltijd verschillen.
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
33
De combinatie : Richtlijnen Goede Voeding
• 6-7 sneetjes glutenvrij brood
• 2 ons groente
• 2 stuks fruit
• 3-4 aardappelen, rijst, glutenvrije pasta, peulvruchten
• 450 ml melkproducten ; 1,5 plak kaas
• 100-125 g vlees, - vervanging, vis, kip, ei
• 30-35 g halvarine
• 1 eetlepel vloeibaar bak-en braad vet
• 1,5-2 liter vocht
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
34
Lijkt heel veel……..
Totale energie Richtlijnen Goede Voeding: 1400 kcal
Advies:
• Mannen: 2500 kcal/d
• Vrouwen: 2000 kcal/d
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
35
Natrium
• Gemiddelde Nederlander 9 gram zout/dag = 3600 mg
natrium
• Aanbeveling max. 6 gram zout/dag = 2400 mg
natrium
• Natriuminname speelt rol bij bloeddruk → risico hart –
en vaatziekten
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
36
Vetten
• Vet is nodig
• ‘goede’ en ‘slechte’ vetsoorten
• Risico hart- en vaatziekten
• Overgewicht
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
37
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
38
Gewicht
• goed gewicht : BMI 20-25 kg/m2
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
39
Snel te zwaar
140 kcal per week te veel →
gewichtstoename 1 kg per jaar
• 1 handje pinda’s
• 1 glas zoete witte wijn
• 1 glas dubbeldrank
• 1 glas chocolademelk
• 1 croissant
• 1 chocolade koekje
Beweging
Om 140 kcal te verbranden:
• 14 minuten hardlopen
• 19 minuten fietsen
• 21 minuten zwemmen
• 35 minuten wandelen
Nederlandse Norm Gezond Bewegen
Tenminste 5 dagen per week gedurende een half
uur matig intensief bewegen.
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
42
Voordelen lichaamsbeweging
 cholesterol
 insulinegevoeligheid
 bloeddruk
 Ondersteunt
gewichtsreductie
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
43
Knelpunten - koolhydraten
• Glutenbevattend = koolhydraatbevattend → effect op
bloedglucose → evt. aanpassing medicatie.
• Koolhydraatgetallen op verpakkingen.
• Zelf gebakken: koolhydraten vanuit ingrediënten
berekenen.
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
44
Knelpunten - hypo
• Eerst ‘snelle suikers’:
 druivensuiker (dextro, hypofit), limonade, sap
• Indien nodig ‘langzame suikers’:
 (gedroogd) fruit, glutenvrije repen, crackers, toast,
tussendoorbiscuit.
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
45
Samengevat
• Gluten.
• Koolhydraten.
• Hypo.
• Niet te weinig: vitamine B1, foliumzuur, voedingsvezel,
ijzer, jodium, calcium, vitamine D.
• Niet te veel: natrium, vet.
• Ongewenst gewichtstoename.
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
46
Dank voor uw aandacht
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
47
Verdere informatie
Voor patiënten:
 www.glutenvrij.nl ; [email protected] ; [email protected]
 www.dvn.nl ; [email protected] ; Diabeteslijn 033-4630566
 www.voedingscentrum.nl
Voor diëtisten of andere professionals:
Diëtisten Info Netwerk Coeliakie (DINC)
 www.dinc-online.nl ; [email protected]
 www.dnodietist.nl ; [email protected]
 www.voedingscentrum.nl
Coeliakie en diabetes, 31 oktober 2012, NCV, LUMC
48