eerste helft van de twintigste eeuw - Intranet Sint

De eerste helft van de twintigste eeuw
Politiek
De Eerste Wereldoorlog betekende natuurlijk het definitieve einde van de ‘belle epoque’.
Het volk stort zich op het leven, maar in 1929 komt het tot een beurscrisis: de massale
werkloosheid liep uiteindelijk uit op de Tweede Wereldoorlog.
Veel staten vervallen tot linkse of rechtse dictaturen. In Rusland grijpen de communisten
in 1917 de macht. In 1933 lukt het Hitler om in Duitsland de macht te grijpen.
In Nederland blijft het aanvankelijk rustig mede doordat de begonnen sociale wetgeving
versterkt werd aan het begin van de twintigste eeuw. De achturige werkdag werd
ingevoerd en in 1917 kwam algemeen kiesrecht voor mannen: in 1922 voor vrouwen.
Cultuur
De cultuurbeweging die aan het begin van de 20e eeuw opkomt, wordt het modernisme
genoemd. Uiteindelijk bestaat die cultuurbeweging uit verschillende kunststromingen,
maar is er een gemeenschappelijk kenmerk. Ze stonden een radicaal andere kunst voor
dan de vorige stromingen.
De kunst heeft niet meer als bedoeling een realistische afbeelding van de werkelijkheid te
maken. Veeleer is het de bedoeling van de kunstenaar een idee of gevoel uit te drukken.
We noemen dit ook wel de afbeeldingfunctie versus de uitdrukkingsfunctie. Met
daartussen het fin de siècle.
Het modernisme wordt ook wel aangeduid met de term ‘avant-garde’ (voorhoede). De
kunstenaars liepen voor op hun gebied. In de muziek kwam bijvoorbeeld de jazz op en in
de film begon men montagetechniek te hanteren. In de schilderkunst komt een
gedeformeerde realiteit op. Dat wil zeggen: de kunstenaar probeert zijn wereldbeeld uit te
drukken en dat deed hij door de werkelijkheid uit te beelden. Dat leverde vaak juist geen
‘afbeelding’ op, maar juist een ‘uitdrukking’ van gevoel.
In de jaren twintig ontstaat in Duitsland het Bauhaus. Het is een stroming die grote
invloed heeft gehad. Drijvende kracht is het functionalisme. Gebruiksvoorwerpen moeten
doelmatig zijn en moeten aangepast zijn aan hun functie
Literatuur
In de literatuur komt ook die deformatie naar voren. Gevoelens worden uitgebeeld en dat
levert die typisch expressionistische schrijfwijze op. In de poëzie verdwijnt het klassieke.
Er is geen strofebouw, rijm, metrum, etc. Meer. Het vrije vers komt op. Poëzie met
onvolledige, ongrammaticale zinnen, zonder hoofdletters en interpunctie. De poëzie
beschrijft niet langer, maar drukt een gevoel uit.
De schrijver is ernaar op zoek om zijn gevoelens zo direct mogelijk te uiten zonder
rekening te houden met de belemmering van het traditionele taalgebruik.
De expressionisten maken veel minder gebruik van bijvoeglijke naamwoorden dan de
impressionisten. Zo goed als de impressionisten probeerden de nuance van hun
werkelijkheidsbeeld zo veel mogelijk naar voren te laten komen door woordkeuze,
probeerden de expressionisten zo veel mogelijk met één woord hun visie op de
werkelijkheid te geven. De vrije poëzie mondt dus uit in la poésie pure: gedichten waarin
het niet zozeer gaat om de inhoud als wel om de sfeer die erin wordt opgeroepen.
Ook in het proza komt die typisch expressionistische schrijfwijze naar voren.
In de literatuur uit zich het Bauhaus in de nieuwe zakelijkheid. Dit is een stroming die
graag kritisch was en vooral gericht was tegen het fascisme, dat oprukte vanuit Duitsland.
Wat gezegd moest worden, moest ‘gewoon’ gezegd worden. De literatuur moest
begrijpelijk zijn. Goede boeken moesten niet ingewikkeld zijn, maar moesten iets te
zeggen hebben. Vooral in het literaire blad ‘Forum’ kwam de nieuw zakelijke literatuur
tot leven.
De schrijver en liefst ook de hoofdpersoon moest een krachtige figuur zijn. Dit noemen
we het ‘ventisme’ in de literatuur op basis van een leuze die door J.C. Bloem verzonnen
werd: ‘Niet de vorm maar de vent.’ Die vent was een ‘honnête homme: een fatsoenlijk en
oprecht mens dat zich staande houdt tussen de fascisten en communisten. Zo was er
bijvoorbeeld in deze groep schrijvers groot respect voor Douwes Dekker. Die had zich
immers niet laten beïnvloeden door zijn omgeving, maar was zijn eigen weg gegaan. De
mens mocht zichzelf niet laten uitleveren aan een persoon of een ideologie.