Het plastische brein

Instituut voor toegepaste
Neurowetenschappen
Faculteit der Gedragsen Bewegingswetenschappen
Het plastische brein
Onvermoede mogelijkheden?
Dr. Ben van Cranenburgh
Symposium Neurowetenschappen
Gent, 17 maart 2017
Geen belangenverstrengeling
Plasticiteit 100 jaren geleden!
Ramon y Cajal (1913)
William James (1890)
Ramon y Cajal over pianospelen
(1897)
Pianospelen is niet weggelegd voor iemand die daar
niet speciaal in getraind is. Het verwerven van deze
vaardigheid vergt immers vele jaren mentale en
fysieke oefening. Om dit ingewikkelde proces volledig
te kunnen begrijpen, moeten we aannemen dat er,
naast het versterken van bestaande wegen, nieuwe
wegen gevormd worden, door vertakking en uitgroei
van dendrietbomen en zenuwuiteinden. Dit proces
vindt plaats als reactie op oefening, terwijl het stopt, of
zelfs omkeert, in hersengebieden die niet gebruikt
worden.
Een vooruitziende blik!
Plasticiteit: een visuele definitie
Stimulatie!
Actie!
Therapeutisch milieu, “Environmental therapy”
Therapeutische milieu?
• Stimulatie: sensorisch aanbod
• Actie: aanbod bezigheden
• Struktuur: ruimte, tijd, personen, activiteiten,
gedrag, communicatie
• Sociale contacten
• Support
• Geen obstakels en gevaren
Actief oefenen induceert neurale veranderingen (Merzenich 87)
Belang van motivatie (“wil”) en reinforcement (“bekrachtiging”)
Aapje heeft honger
Taakje met 2e en 3e
vinger
Taakje wordt beloond
met stukje banaan
Corticale gebiedjes
vóór training
Corticale gebiedjes
vergroot na training
Toenemend bewijs
•
•
•
•
•
•
•
De Braille-lezende vinger
De linkerhand van de violist
Audio-motor koppelingen bij musici
Effect van vingeroefeningen
“Luisteren” naar gebarentaal
Corpus callosum bij duurinspanning
etc etc
Mentaal oefenen vs “werkelijk” oefenen
Pascual-Leone 2003
Vingerflexor
map
● = echt oef
o = ment oef
□ = niets
Compensatoire
plasticiteit
(Rauschecker 1995)
Toewijzing van schorsgebieden
Zien blinden geluiden? (Rauschecker 2003)
Het brein van de dove
“Luisteren” naar gebarentaal
(doven)
“Luisteren” naar gebarentaal
(niet-doven)
Luisteren naar gesproken taal
Zelfde taak, verschillende hersengebieden! Het individu!
Tekening van 5 jarig doof chinees meisje
Aleksander Luria:
Pionier van de
neurorevalidatie
Bestellen via www.stichtingiton.nl
Herstel na hersenbeschadiging?
Er zijn (gelukkig!) meerdere opties:
1.
2.
3.
4.
Andere gebieden/banen nemen over
Ontwaken van shockgebieden
Compensatie: zelfde taak op andere manier
Aanpassing handeling/omgeving
Plasticiteit: herstel na hersenletsel
NR 134
belendende gebieden en/of
andere hemisfeer
Plasticiteit en degeneratie: strijd tussen
twee mechanismen
Normaal
Degeneratie
Reactieve synaptogenese
5 – 5 systeem
4 – 3 systeem
4 – 5 systeem
“Gezond” systeem
“Dement” systeem
“Schade beperkt”
Lichaamsbeweging en plasticiteit
(Cotman en Berchtold: Exercise: a behavioral intervention to enhance brain
health and plasticity, 2002)
Logische koppeling tussen beweging en geheugen?
Invloed van aerobe training op de hersenen
(Kramer en Erickson 2007)
Blauw: toename grijze stof frontaal en temporaal
Geel: toename witte stof: corpus callosum anterior
Suggestie: aktieve levensstijl beschermt tegen neurodegeneratieve ziektten
Musicus vs niet-musicus: meer en minder
Inzet hersengebieden hangt af van individu
Musici: grijze stof (Schlaug 2006)
Compensatoire creativiteit
(bij frontotemporale degeneratie) (Seeley e.a. 2008)
Anne Adams: Bolero (Maurice Ravel) 1994
Conclusie
Anatomische en functionele neurale reorganisatie treedt
op bij iedere wijziging van neurale activiteit die een zekere
relevantie heeft voor het individu
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Motorische oefening (tennissen, muziekinstrument)
Sensorische training, bijv.tactiele (Braille)
Sensorische stimulatie (muziek, uitzicht)
Cognitieve activiteit (schaken)
Nociceptieve input (pijn)
Verlies van input (amputatie, zenuwlaesie)
Hersenlaesies (beroerte)
Degeneratieve ziekten (Parkinson, Alzheimer)
Levensstijl (zittend vs actief)
etc
Take it, or leave it!
Ons brein als continue bouwplaats
Meer informatie?
Cursusdag “Het plastische brein” 24 juni
Diverse andere cursussen: www.stichtingiton.nl
Boek:
Neurorevalidatie: uitgangspunten voor therapie
en training na hersenbeschadiging.
(Ben van Cranenburgh, 3e druk, BSL, Houten,
2013).