8/06/2012 1 DE MAAT KWIJT?

8/06/2012
DE MAAT KWIJT?
A Tempo in de zorg voor patiënten met het
syndroom van Korsakov
COLLECTIEVE
ARBEIDSONGESCHIKTHEID
COLLECTIEVE
ARBEIDSONGESCHIKTHEID
1
8/06/2012
INLEIDING
Historiek A Tempo
A Tempo enkele cijfers
Werking van het geheugen
Het syndroom van Korsakov
Behandelvisie
Werking A Tempo
A Tempo uitdagingen
INLEIDING
De maat kwijt:
•
•
•
•
Knipoog naar de muzikale benamingen
Uit het ritme / de breuk met het levensritme
De maat kwijt op vlak van alcoholgebruik
De maat kwijt op vlak van doseren /
gedragscontrole: executieve functiestoornissen
• Sociale isolatie: “mijn maten kwijt”
HISTORIEK A TEMPO
HISTORIEK A TEMPO
Nieuwe werking en doelgroep sinds
01/04/2010
Voordien afdeling met expertise op vlak van
dementie: CVO
Nieuwe doelgroep: mensen met het
syndroom van Korsakov met voldoende
herstelmogelijkheden: moeilijk voorspelbaar
Kleine restgroep: EPOS
2
8/06/2012
HISTORIEK A TEMPO
Nieuwe werking, nieuwe naam: A Tempo
Het hernemen van het oorspronkelijke
(levens)ritme
Nuancering: het vinden van een
oorspronkelijk tempo mét aanvaarding én
compensatie
A TEMPO ENKELE CIJFERS
Totaal aantal opgenomen
Korsakovpatiënten sinds 2010: 53
Waar komen deze personen vandaan?
WZC;
4
Mutatie;
14
Serviceflat;
1
AZ / UZ; 30
A TEMPO ENKELE CIJFERS
A TEMPO ENKELE CIJFERS
Mannen 42/53 > Vrouwen 11/53
Gemiddelde leeftijd bij opname: 58,3 jaar
(± 6,2 jaar)
Gemiddelde opnameduur (patiënten die
momenteel nog in opname zijn): 17 maand
(1 week – 4,3 jaar)
Huis;
4
3
8/06/2012
A TEMPO ENKELE CIJFERS
A TEMPO ENKELE CIJFERS
33 patiënten op ontslag gegaan sinds 2010
Opnameduur afhankelijk van:
Overleden; 1 Onbekend; 1
WZC; 2
Mutatie; 1
Serviceflat; 2
P.Z.; 1
Huis; 15
Beschut
Wonen; 3
Algemeen
ziekenhuis; 8
• Variabiliteit in ernst cognitieve stoornissen
(verschil in herstelmogelijkheden, leer- en
trainmogelijkheden)
• Ziektebesef en –inzicht: anosognosie
• Wachtlijsten en gebrek aan geschikte
woonvoorzieningen
Gemiddelde opnameduur van deze ontslagen
patiënten : 9 maand (9 dagen – 3,5 jaar)
WERKING VAN HET GEHEUGEN
De geheugenfuncties:
WERKING VAN HET GEHEUGEN
• Indeling naar tijd
• Indeling naar inhoud
• Anatomie
4
8/06/2012
WERKING VAN HET GEHEUGEN
WERKING VAN HET GEHEUGEN
Indeling naar tijd:
• Zintuiglijk geheugen: enkele seconden
o Functie: interpretatie van de waarneming
• Kortetermijngeheugen: enkele minuten
o Functie: vasthouden van informatie die op dat
moment bewerkt wordt
• Langetermijngeheugen: minuten of uren
tot levenslang
o Functie: enorme opslagcapaciteit
WERKING VAN HET GEHEUGEN
Indeling naar inhoud:
• Expliciete of declaratieve geheugen: informatie
die bewust toegangelijk is
WERKING VAN HET GEHEUGEN
Anatomie:
• Expliciete geheugen: hippocampale circuit van
het limbisch systeem (circuit van Papez)
o Episodisch of autobiografisch: wat we hebben
meegemaakt
o Semantisch: theoretische of talenkennis = minder
kwetsbaar
• Impliciete of procedurele geheugen: niet
bewust toegankelijk = minder kwetsbaar
o Motorprogramma’s/vaardigheden zoals fietsen
5
8/06/2012
WERKING VAN HET GEHEUGEN
CIRCUIT VAN PAPEZ
WERKING VAN HET GEHEUGEN
Anatomie:
• Impliciete geheugen: basale ganglia en
cerebellum (motorische vaardigheden,
extrapiramidaal systeem)
WERKING VAN HET GEHEUGEN
BASALE GANGLIA
WERKING VAN HET GEHEUGEN
Anatomie:
• Zintuiglijk geheugen: modaliteitsspecifiek,
speelt zich af t.h.v. de cortex in de buurt van
het zintuig waartoe ze behoren (primaire
optische schors, primaire auditieve cortex, …)
6
8/06/2012
HET SYNDROOM VAN KORSAKOV
HET SYNDROOM VAN KORSAKOV
SERGEI SERGEIEVITSJ KORSAKOV
Russisch neuropsychiater
Publicatie 1887
Personen met
geheugenstoornissen maar
geen dementie
Vnl. bij alcoholisten
Ook andere oorzaken
Korsakov: persisterende amnestische stoornis
door alcohol
8000 mensen in Nederland
3% van de zware alcoholdrinkers (>50
(mannen) of >35 (vrouwen) consumpties
per week)
KORSAKOV - OORZAAK
Gebrek aan thiamine (vit B1)
• Per dag 1,5 mg thiamine nodig
• Varkensvlees, volkorenbrood, bonen,
aardappelen, pinda’s
• Reservevoorraad in lever voor 4 tot 6 weken
• Essentiële rol bij vrijmaken energie uit glucose
• Wernicke-encefalopathie: acuut thiamine
tekort. 50% van de patiënten met syndroom
van Korsakov
7
8/06/2012
KORSAKOV - OORZAAK
Alcoholisten / Combinatie van factoren
•
•
•
•
•
•
Stoppen met eten
Verstoorde opname van thiamine
Beschadiging van de lever
Braken, diarree
Veel thiamine nodig voor verbranding alcohol
Erfelijke factoren: suboptimaal gebruik
KORSAKOV - COGNITIE
Geheugenstoornissen
o Expliciete geheugen: Autobiografisch > semantisch
o Confabulaties
o Intacte geheugenaspecten
KORSAKOV – ANDERE OORZAKEN
Thiaminegebrek door:
• Anorexia nervosa
• Frequent braken bij zwangerschap
• Darmobstructie
• …
KORSAKOV - GEHEUGENSTOORNISSEN
Vooral voor nieuwe info (anterograde amnesie)
Voor oude info (retrograde amnesie); oudste best bewaard
Voor volgordes: achronogenese
K
Oriëntatiestoornissen
Executieve stoornissen
Lichamelijke problemen
O
Herinneringen aan
R
oudere informatie
S
Aanleren/onthouden
A
van nieuwe informatie
(langer geleden blijft
beter bewaard)
K
O
V
8
8/06/2012
KORSAKOV - GEHEUGENSTOORNISSEN
Anterograde amnesie
• Inprentingsstoornissen
• Ophaalstoornissen (belangrijke factor:
gestoorde uitgestelde reproductie en goede
herkenning)
• Gestoorde zoekstrategieën
KORSAKOV - CONFABULATIES
Compensatie voor geheugendefect
Opvullen van gaten in het geheugen, onbewust
‘Eerlijk liegen’
Vaak waargebeurde feiten in onjuist verband
geplaatst: achronogenese
Meest voorkomend in acute fase
Komt niet bij iedereen voor
Minder uitgesproken als pt zich aan de stoornis
gaat aanpassen
KORSAKOV – INTACTE GEHEUGENASPECTEN
Werkgeheugen (vb. even onthouden van
een telefoonnummer, rekensom, …)
Procedureel / impliciete geheugen
• Vb. een nieuwe vaardigheid kan worden
aangeleerd zonder herinnering aan de leerfase
‘ik heb dit nog nooit gedaan’
perfecte prestatie
• Behandeling = gebruik maken van impliciete
geheugen: oefenen en trainen
KORSAKOV - ORIËNTATIEPROBLEMEN
Gevolg van anterograde amnesie
Desoriëntatie in tijd
• Niet weten in welk jaar we leven
• Niet weten welke dag/maand/seizoen
• Volgorde van gebeurtenissen door elkaar halen
Desoriëntatie in plaats
• Niet weten waar men is
• Verloren lopen
9
8/06/2012
KORSAKOV – EXECUTIEVE STOORNISSEN
Minder efficiënte planning / organisatie
KORSAKOV – EXECUTIEVE STOORNISSEN
Prefrontale corticale – subcorticale circuits
Initiatiefloosheid (initiëren van gedrag)
Zwakke beoordeling van situaties
Zwakke gedragssturing (afremmen van gedrag)
oImpulsiviteit
oOntremming
oPerseveraties
Ontbreken van ziekte-inzicht (anosognosie)
gestoord metageheugen
KORSAKOV - LICHAMELIJK
Polyneuropathie (loopstoornissen)
Beschadiging cerebellum (loopstoornissen)
Maligniteiten mond, keel en slokdarm
Leverschade
Pancreasschade
KORSAKOV - PSYCHIATRISCH
Verslaving, soms verrassend afwezig
Stemmingsstoornissen
Angststoornissen
Persoonlijkheidsstoornissen
Psychotische stoornissen
Impulscontrolestoornissen (executieve
stoornissen)
Behandel ‘lege artis’; ‘go low and go slow’
10
8/06/2012
BEHANDELVISIE
4K-5K model
De empathisch-directieve benadering
BEHANDELVISIE
Foutloos leren
4K – 5K MODEL (LINDENHOFF)
Kort
KORT
Dus niet
Koncreet
Konsequent
Kontinu
Kreatief
maar
11
8/06/2012
KONCREET
KONSEQUENT
KONTINU
KREATIEF
12
8/06/2012
DE EMPATHISCH – DIRECTIEVE BENADERING
FOUTLOOS LEREN
Foutloos leren <-> trial–and–error
Cfr. geheugenstoornissen
Taakspecifiek (geen generalisatie)
Empathisch: vertrouwensrelatie, begrip, respect
Directief: richtlijnen, voorschriften, bv. agenda
RAAD DE NAAM VAN DEZE PERSOON,
HIJ BEGINT MET EEN D.
RAAD DE NAAM VAN DEZE PERSOON,
HIJ BEGINT MET EEN T.
David
Trial-and-error
Thierry
Trial-and-error
13
8/06/2012
DE NAAM VAN DEZE PERSOON IS CRISTIANO.
DE NAAM VAN DEZE PERSOON IS RAFAEL.
Cristiano
Rafael
Foutloos leren
Foutloos leren
WAT WAREN DE NAMEN VAN DEZE
PERSONEN?
FOUTLOOS LEREN
Foutloos leren <-> trial–and–error
Trial-anderror
Foutloos
leren
Raad de naam
De naam van
van deze
deze persoon
persoon, hij
is…
Cfr. geheugenstoornissen
Taakspecifiek (geen generalisatie)
-> belang van contextgebonden leren
begint met een…
14
8/06/2012
WERKING A TEMPO
Observatiefase
Behandelfase
Ontslagfase
~ S TA B I L I S AT I E
~ H E R O R I Ë N TAT I E
~ R E - I N T E G R AT I E
WERKING A TEMPO
WERKING A TEMPO
WERKING A TEMPO
Observatie
fase
Behandelfase
Ontslagfase
Observatiefase
Behandelfase
Ontslagfase
Periode onmiddellijk na opname
Agendawerking
verpleegkundige observaties, sociale
anamnese / heteroanamnese,
ergotherapeutisch assessment en
psychodiagnostiek
Trajectbegeleiding
Behandelplan
Sociaal functioneren
Aanvaarden en verwerken van de beperkingen
Aanleren van compensatiestrategieën
15
8/06/2012
AGENDA
AGENDA
TRAJECTBEGELEIDING – STAPPENPLAN GELD AFHALEN
VOORBEELD: PATIENTENADMINISTRATE – AFHALEN ZAKGELD
1) Oriëntatie op de afdeling
2) Oriëntatie binnen het ziekenhuis
geld afhalen bij de patiëntenadministratie
3) Oriëntatie buiten het ziekenhuis
geld afhalen bij de bank
16
8/06/2012
SOCIAAL FUNCTIONEREN
SOCIAAL FUNCTIONEREN
Familiewerking
- begin – tijdens – einde
- info vragen – info geven
- Verbroken banden – grenzeloze families
Familiewerking
Patiënt
familie
team
Sociaal / administratief / financieel
Sociaal / administratief / financieel
Externe diensten
Externe diensten
SOCIAAL FUNCTIONEREN
VOORBEELD: SOCIAAL FUNCTIONEREN - STAPPENPLANNEN
Familiewerking
- begin – tijdens – einde
- info vragen – info geven
- Verbroken banden – grenzeloze families
Patiënt
familie
team
Sociaal / administratief / financieel
- inventariseren probleemgebieden
- Juridisch: bewindvoering – collectieve schuldbemiddeling
- inschakelen diensten of samenwerking met diensten die al
ingeschakeld zijn
stappenplannen
Externe diensten
17
8/06/2012
WERKING A TEMPO
SOCIAAL FUNCTIONEREN
Familiewerking
- begin – tijdens – einde
- info vragen – info geven
- Verbroken banden – grenzeloze families
Patiënt
Observatiefase
familie
team
Behandelfase
Ontslagfase
Overgang van opname naar de maatschappij
Sociaal / administratief / financieel
- inventariseren probleemgebieden
- Juridisch: bewindvoering – collectieve schuldbemiddeling
- inschakelen diensten of samenwerking met diensten die al
ingeschakeld zijn
stappenplannen
Externe diensten
• Beschut wonen / zelfstandig
wonen
• Blijvende nood aan residentiële
zorg
• Trainen van specifieke
vaardigheden
• Vergroten levenskwaliteit
• Zo veel mogelijk in de context
• Afstemming op toekomstige
setting
A TEMPO UITDAGINGEN
Doorstromingsbeleid
Contacten met andere partners in het
zorgnetwerk
A TEMPO UITDAGINGEN
• (Naams)bekendheid bij verwijzers
• Contacten met verschillende thuiszorgdiensten
en woonvormen
Verder ontwikkelen van zorgprogramma –
link met herstelondersteunende zorg
18
8/06/2012
BEDANKT NAMENS HET TEAM
TEMPO VOOR IETS ANDERS …
19