DS5 35 mens en wereldbeeld 2b waarden Krista

(Doelstelling 35)
Na 1. Wereldbeeld
2. Waarden
2.1. De opmars van het begrip waarde in een context van desacralisering
Terwijl er in de jaren zestig in onze streken nauwelijks over waarden gesproken werd, tot
die tijd leefde men in Vlaanderen voornamelijk nog volgens de deugdenleer die door de
dominante godsdienst werd voorgeschreven, worden we er sinds de jaren tachtig volop
mee rond de oren geslagen en regent het waardenstudies. De opmars van het begrip
waarde houdt verband met de poging van een samenleving om zich los te maken van het
verstikkende juk van de Katholieke kerk dat mensen voortdurend opzadelt met
schuldcomplexen en angst. De godsdienstige handboeken moraal uit de vijftiger jaren
stonden vol met bepalingen die elk aspect van het dagelijks leven tot in de slaapkamer toe
uitstippelde. Het Christusoog, een schilderij met een groot oog dat je voortdurend scheen
aan te kijken waar je je ook bevond en het opschrift droeg‘God ziet mij, hier vloekt men
niet’ was in menig Vlaamse huiskamer prominent aanwezig. In de realiteit echter blijkt
het niet zo eenvoudig om waarden en normen los te koppelen van hun religieuze wortels.
Bepaalde domeinen van de werkelijkheid worden namelijk door heel wat mensen nog
steeds als ‘heilig’ ervaren ofschoon ze sinds jaren geen voet in de kerk meer zetten, er
mag niet aan geraakt worden: de eer van het kind, het leven zelf, … Deze ongerijmdheid
kwam ook in 2002 weer tot uiting in een groots opgezet empirisch onderzoek van de
Faculteit Godgeleerdheid naar de levensbeschouwing van 1416 leerlingen ASO en TSO:
1 vierde van de leerlingen noemt zich uitgesproken gelovig, 42 % bidt geregeld maar
slechts 13 % zegt nog maandelijks naar een kerkdienst te gaan. Voor veel mensen blijken
waarden en normen evenveel aan het hart te ontspringen dan aan het verstand. Ze komen
voort uit een bijzondere gevoeligheid voor levenszaken waarin aanvoelen en inzicht
samengaan. Vele mensen onderkennen bij zichzelf een soort intuïtie, een spontaan
aanvoelen van wat kan en niet en vaak gaat het hier om situaties waarin het
rechtvaardigheidsgevoel wordt aangesproken. Ook in Amerika bleef lange tijd een
banvloek bestaan tegen alles wat naar waarden rook omdat deze de menselijke vrijheid
zouden inperken. De huidige interesse voor het waardenonderzoek in beide continenten
houdt verband met de zogeheten beschavingscrisis en de secularisatie waar er samen met
de afbraak van de oude waarheden en verhalen een verwarring is ontstaan over welke
waarden nu prioriteit verdienen.
2.2 Een lastig begrip
De complexiteit van het begripheeft te maken met het gegeven dat het begrip vele
ladingen dekt.: het bevindt zich op de grens tussen subjectiviteit en objectiviteit, vrijheid
en ethisch appel, zelfontplooiing, gevoel en verstand, intuïtie en inzicht.
De zo meteen voorgestelde definitie is dus slechts een benadering die het midden houdt
tussen gevoel en verstand: Waarde kan men begrijpen als iets wat mensen belangrijk
vinden om na te streven: een goed, een positieve eigenschap die men wenst te realiseren
in het leven zoals vrijheid, een eigen huis, vele vrienden … Waarden zijn niet helemaal
willekeurig: Het waardenarsenaal van ieder persoon wordt bepaald door vele factoren als
opvoeding, persoonlijkheid, peer- group en is veranderlijk naargelang de
levensomstandigheden. Er is blijkbaar ook niet altijd congruentie tussen de waarden die
mensen zeggen te hanteren en de daadwerkelijke toepassing ervan in hun leven.
Waarde kan ook worden begrepen in zijn werkwoordsvorm: waarde hebben. Dan heeft
iets of iemand waarde. Wanneer je waarde hebt, dan wordt je gewaardeerd.
Grosso modo kunnen we zeven verschillende waarden onderscheiden:
- Materiële waarden: Waarden die met hebben gelieerd zijn vb. een vette bankrekening
- Competentiewaarden: waarden die te maken hebben met het verwerven van nieuwe
Vaardigheden of competenties zoals een diploma halen
- Esthetische waarden: Gericht op het verwerven en het waarderen van schoonheid vb.
Minder haar op je benen.
- Sociale waarden: Deze hebben te maken met het uitbouwen van een sociaal netwerk,
Een sociaal leven en het nastreven van hooggewaardeerde sociale attributies: vele
Vrienden hebben, een druk verenigingsleven, tot een hoge sociale klasse behoren …
- Psychologische waarden: Deze zijn gericht op het verwerven van een zeker mentaal
Evenwicht, het streven naar stabiliteit in de geest vb. rust in je hoofd, zelfvertrouwen…
- Ethische waarden hebben te maken met het goede doen, met het beogen van welzijn
Voor alle levende wezens vb. maandelijks donneren aan Poverello
- Spirituele of religieuze waarden: Hier gaat het over het uitbouwen van een relatie met
‘de hogere werkelijkheid’ en het deelnemen aan religieuze rituelen vb. het vollemaans –
Ritueel in het Tibetaans Boeddhisme of in de meimaand de rozenkrans bidden bij de
Christenen.
2.3. Het toekennen van waardering
In de hoogdagen van het ultrakapitalisme primeert de geld – of de marktwaarde van
dingen en mensen. Waarde wordt in een samenleving die drijft op economie toegekend
op een berekende, een indirecte en een voorwaardelijke manier. Berekend wil zeggen dat
de waarde van iets of iemand wordt afgemeten aan meetbare factoren bijvoorbeeld
iemands vermogen. Voorwaardelijk waarderen komt erop neer dat mensen, dingen en
eigenschappen worden gewaardeerd onder bepaalde voorwaarden. ‘Ik hou van je zolang
je mooi bent, er brood op de plank komt, je aan mijn verwachtingen voldoet …’ het is
ook niet toevallig dat er zoveel huwelijken stuk lopen. De Christelijke huwelijksbelofte
waarin de partner liefde en waardering wordt beloofd ‘in goede en kwade dagen, in
armoede en rijkdom in ziekte en gezondheid, alle dagen van het leven tot de dood hen
scheidt’ is blijkbaar nog moeilijk waar te maken. Doorgaans slagen de meeste mensen er
nog in van hun kinderen onvoorwaardelijk graag te zien althans zolang het kind zich in
een levensfase bevindt waarin het niet al te veel moet presteren: Zelfs als je kind je de
hele nacht uit je slaap huilt, en het opnieuw in zijn pamper doet nadat je de vorige net had
ververst, hou je er van. Toch duiken er de laatste jaren in de media steeds meer verhalen
op van ouders die hun kind doden omdat het een last is. Indirect waarderen tenslotte gaat
over het waarderen van mensen omwille van wat ze zijn in plaats van wie ze zijn. De
sociale attributen geven de doorslag in het waarderingsproces. Het waarderen van mensen
en dingen en eigenschappen wordt sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw (zie ook
subculturen) duidelijk bepaald door het nuttigheidsdenken: Iets of iemand wordt
gewaardeerd zolang het of hij/zij bruikbaar is al mag je deze tendens niet veralgemenen.
Economische waarden lijken in de meerderheid. Waardering verwerf je in de eerste plaats
door succes, roem, status en rijkdom hoezeer men in de godsdienstlessen nog steeds
predikt over het gif van de drie afgoden. Maar schijn bedriegt. Uit waardenonderzoek in
verschillende klasgroepen blijken in de praktijk ook de sociale en zelfs ethische waarden
erg belangrijk te zijn voor jongeren. Onder druk van het algemeen discours durven ze
daar vaak niet openlijk voor uit te komen uit schrik om niet cool te worden gevonden. Het
valt ook op dat naargelang de studierichting ook de waardenhiërarchie of waardentoptien
van de klas verandert: In meer economische richtingen staan materiële waarden
bovenaan. Naast het nuttigheidsdenken is ook de meritocratie een belangrijke factor in
ons hedendaags waarderen: waarderen op basis van verdienste. Terwijl in religieuze
samenlevingen armoede werd toegeschreven aan God die het zo had gewild of als het
resultaat van opgestapeld karma wordt vandaag armoede gezien als een toestand ‘die je
zelf hebt gezocht’. Privileges zijn net als ontberingen verdiend. Meritocratisch denken is
typisch voor democratische samenlevingen waarin ieder geacht wordt gelijke kansen te
krijgen en dus in staat om vooruit te komen. Wie faalt heeft dit aan zichzelf te danken en
is een loser.
Hoe komt het toch dat we zo afhankelijk zijn van de waardering van anderen? Kennelijk
is het ergste wat een mens kan overkomen straal genegeerd worden, niet opgemerkt,
veronachtzaamd. Totale onverschilligheid is minder te harden dan de een vreselijke
woedeuitbarsting of zelfs geweld hoort men vaak in het kabinet van de echtpaartherapeut.
Ons zelfbeeld wordt geheel bepaald door het oordeel van anderen. Als anderen ons
complimenteren denken we meteen dat we heel wat voorstellen, wordt onze sms niet
dadelijk beantwoord dan beginnen we aan onszelf te twijfelen. We lijken zelf niet te
weten wat we waard zijn. Dit wordt nog bemoeilijkt door het feit dat in de media het
leven van de succesvollen voortdurend breed wordt uitgesmeerd terwijl het leven van de
volgens economische criteria minder geslaagden enkel in freakshows passeert. Leren
leven met jezelf is dan ook de grootste verwezenlijking in het leven en moeilijker dan te
leren houden van anderen. Een andere oorzaak van onze afhankelijkheid is een wankele
emotionele basis, in de psychologie basisvertrouwen geheten, waarin je door je omgeving
(biologische ouders of andere opvoeders) het gevoel wordt gegeven dat je er mag zijn
zoals je bent, en dat je niet aan voorwaarden moet voldoen om gewaardeerd te worden.
Afgaande op voorgaande kan je stellen dat ons zelfbeeld lijkt op een emmer met een gat
erin dat voortdurend waardering van daarbuiten nodig heeft om enigszins gevuld te
blijven.
Inspiratiebronnen
Paul Schotsmans, waarden in deze tijd, DNB Uitgeverij Pelckmans 1986
Herman De Dijn, Geluksmachines in context,
Alain De Botton, Statusangst
Patrick Vandermeersch, Het gekke verlangen
Thomas
Wikipedia
Voor de dag komt, Cursus Godsdienst vor 5 TSO, KSO, HHHeverlee, Ger – Jan Bruins,
Krista De Mey, Stef Mistiaan
Eigen gedachtenspinsels