Correctiemodellen Latijn

Eisma
CE LATIJN 2006
Livius, Ab Urbe Condita
Uitwerkingen van de proefvertalingen in de eindexamenbundel van Eisma
Peter de Greef
Rob Menting
Marijke van Riessen
Angela Rietdijk
Eisma, Hulpboek
Eisma Hulpboek Proefvertaling nummer 1
Aantekeningen:
(Ik heb twee aantekeningen wat veranderd. De eerste (regel 5) omdat dat minder stijf is, de
tweede (regel 12) omdat 'captos' en 'sparsos' m.i. bijvoeglijk zijn bij 'paucos', en geen
nieuwe a.c.i. inluiden, of je moet na 'paucos' ook 'et eos' inlassen.)
Regel 5 gen. +modo zoals (bij)
Regel 12 laten vervallen: (sparsos en captos: vul aan: esse)
Kolon 1 Maximumscore 2
Romae ad primum nuntium cladis eius
Te Rome (is, kolon 2) bij het eerste bericht van die nederlaag (kolon 3)
Kolon 2 Maximumscore 1
cum ingenti terrore et tumultu
(gepaard gaande) met een geweldige schrik en opwinding.
Kolon 3 Maximumscore 2
concursus in forum populi factus est
(is) een volksoploop ontstaan naar het forum
Kolon 4 Maximumscore 2
Matronae vagae per vias, (kolon 4 en 5), obvios percunctantur
Rondlopend over de straten informeren/informeerden de vrouwen/echtgenotes bij
voorbijgangers
Kolon 5 Maximumscore 2
quae repens clades adlata,
welke/wat voor een plotselinge nederlaag er bericht was,
Kolon 6 Maximumscore 2
quaeve fortuna exercitus esset.
of wat het lot van het leger was.
Kolon 7 Maximumscore 2
Et cum frequentis contionis modo turba, (kolon 8) , magistratus vocaret,
En toen de menigte (kolon 8) zoals (bij) een drukke volksvergadering (om) de magistraten
riep,
Kolon 8 Maximumscore 2
in comitium et curiam versa
,nadat die zich begeven had naar de vergaderplaats en het senaatsgebouw,
(ook goed kolon 7,8: En toen de menigte zich naar….begaf en……riep)
Kolon 9 Maximumscore 1
tandem (kolon 10) M.Pomponius praetor (Kolon 11) inquit
verklaarde uiteindelijk (kolon 10) M.Pomponius, de praetor,
Kolon 10 Maximumscore 1
haud multo ante solis occasum
vlak voor zondersondergang
Eisma, Hulpboek
Kolon 11 Maximumscore 2
'Pugna' (kolon 9 )'magna victi sumus.'
'Wij zijn in een hevige slag overwonnen'.
Kolon 12 Maximumscore 2
Et quamquam nihil certius ex eo auditum est,
En hoewel niet meer feiten van hem vernomen werden/zijn
Kolon 13 Maximumscore 1
tamen (kolon 13) domos referunt
berichten/berichtten ze thuis / naar hun huis/huizen toch,
Kolon 14 Gegeven
alius ab alio impleti rumoribus
terwijl ze van elkaar geruchten oppikken/oppikten,
Kolon 15 Maximumscore 2
consulem cum magna parte copiarum caesum,
dat de consul met een groot deel van zijn troepen gedood is/was
Kolon 16 Maximumscore 1
superesse paucos
en dat er (nog maar) weinigen overleven/overleefden / nog in leven zijn/waren
Kolon 17 Maximumscore 2
aut fuga passim per Etruriam sparsos
of op hun vlucht wijd en zijd over Etruria verspreid
Kolon 18 Maximumscore 1
aut captos ab hoste.
of gevangengenomen door de vijand
Kolon 19 Maximumscore 1
Quot casus exercitus victi fuerant,
zoveel lotgevallen als er waren geweest van het overwonnen leger,
Kolon 20 Gegeven
tot in curas distracti animi (kolon 21) erant,
zo verschillend waren de zorgen
Kolon 21 Maximumscore 2
eorum (kolon20),quorum propinqui sub C.Flaminio consule meruerant,
van hen, wiens verwanten hadden gediend onder consul C.Flaminius
Kolon 22 Maximumscore 1
ignorantium
omdat ze niet wisten
Kolon 23 Maximumscore 3
quae cuiusque suorum fortuna esset;
wat het lot van ieder van de hunnen was;
Eisma, Hulpboek
Kolon 24 Maximumscore 2
nec quisquam satis certum habet,
en niemand weet/wist voldoende zeker
Kolon 25 Maximumscore 2
quid aut speret aut timeat.
wat hij of moet/moest hopen of moet/moest vrezen.
Eisma, Hulpboek
Eisma Hulpboek Proefvertaling nummer 2
Kolon 1 maximumscore 2
Postero die deinceps aliquot diebus
De volgende dag en een aantal dagen daarna
Kolon 2 maximumscore 1
ad portas (kolon 3) multitudo stetit,
stond er bij de poorten een menigte
Kolon 3 maximumscore 2
maior prope mulierum quam virorum
die bijna meer uit vrouwen dan uit mannen bestond/bijna meer uit vr. dan uit m. bestaand,
Kolon 4 maximumscore 2
aut suorum aliquem aut nuntios de iis opperiens,
die op iemand van de hunnen/hun familie of op berichten over hen wachtte
Kolon 5 maximumscore 1
circumfundebanturque obviis,
en ze dromden om de voorbijgangers heen,
Kolon 6 maximumscore 1
sciscitantes,
terwijl ze (ze) ondervroegen,
Kolon 7 maximumscore 2
neque avelli (kolon 8,9) poterant
en ze konden niet weggerukt worden
Kolon 8 maximumscore 1
- utique ab notis - ,
- vooral van bekenden -,
Kolon 9 maximumscore 2
priusquam ordine omnia inquississent, (poterant, kolon7).
voordat ze alles punt voor punt hadden gevraagd
Kolon 10 maximumscore 3
Inde varios vultus digredientium ab nuntiis cerneres,
Daaropvolgend had je de verschillende gelaatsuitdrukkingen kunnen zien van hen die
weggingen van de boden
Kolon 11 maximumscore 1
ut cuique
al naar gelang aan iemand
Kolon 12 maximumscore 2
laeta aut tristia nuntiabantur.
Eisma, Hulpboek
blijde of trieste zaken bericht werden.
Eisma, Hulpboek
Kolon 13 maximumscore 1
Feminarum praecipue
Vooral van/bij de vrouwen
Kolon 14 maximumscore 2
et gaudia insignia erant et luctus.
was en de vreugde buitengewoon en de rouw/ waren en de vreugde en de rouw buitengewoon
Kolon 15 maximumscore 3
Unam, (kolon16), in complexu eius exspirasse ferunt;
Men vertelt dat één vrouw, (kolon16), in zijn omhelzing / in zijn armen gestorven is;
Kolon 16 maximumscore 3
in ipsa porta sospiti filio repente oblatam
die / nadat ze bij de poort zelf onverwacht haar ongedeerde zoon tegengekomen was
Kolon 17 maximumscore 2
alteram,(kolon 18,19,20), gaudio nimio exanimatam.
(ze vertellen) dat een andere vrouw,(kolon 17,18,19) , door haar/een te grote vreugde
overleden is
Kolon 18 maximumscore 2
cui mors filii falso nuntiata erat,
aan wie ten onrechte de dood van haar zoon bericht was,
Kolon 19 maximumscore 2
maestam sedentem domi,
terwijl ze droef thuis zat
Kolon 20 maximumscore 2
ad primum conspectum redeuntis filii (kolon 17).
bij de eerste aanblik van haar zoon, die terugkeerde.
Kolon 21 maximumscore 2
Senatum praetores per dies aliquot (kolon 22)in curia retinent,
De praetoren houden/hielden gedurende enige dagen de senaat binnen in het senaatsgebouw,
Kolon 22 maximumscore 1
ab orto usque ad occidentem solem
van zonsopgang tot zonsondergang
Kolon 23 maximumscore 3
consultantes ( kolon 24) resisti victoribus Poenis posset.
terwijl ze overleggen/overlegden (kolon 24) er tegenstand kon worden geboden aan de
zegevierende Puniërs.
Kolon 24 maximumscore 1
quonam duce aut quibus copiis
met wie als aanvoerder of met welke troepen
Eisma, Hulpboek
9
Kolon 1:
Op dat moment rende jong en oud (lett. elke leeftijd) de gezanten tegemoet, (2)
Kolon 2:
omdat iedereen als eerste het zo grote vreugdevolle nieuws met (eigen) ogen en oren in zich
wilde opnemen. (3)
Kolon 3:
Een onafgebroken stoet reikte (kwam) tot aan de Mulvische brug.(2)
Kolon 4:
De gezanten [Kolon 5] kwamen omstuwd door een menigte van mensen van alle rangen en
standen op het forum aan, (2)
Kolon 5:
– het waren Lucius Veturius Philo, Publius Licinius Varus en Quintus Caecilius – (1)
Kolon 6:
Terwijl/waarbij sommigen aan henzelf, anderen aan hun medewerkers vroegen, (3)
Kolon 7:
wat er gebeurd was.(1)
kolon 8:
En zodra iedereen gehoord had dat het leger van de vijanden en hun opperbevelhebber gedood
was, (3)
Kolon 9:
Dat de Romeinse legioenen ongedeerd waren en de consuls in veiligheid, (2)
Kolon 10:
deelden ze hun vreugde onmiddellijk mee aan anderen. (2)
Kolon 11:
Toen men met moeite het Senaatsgebouw bereikt had, (2)
Kolon 12:
is [kolon 13 +14] hun brief/verslag in de senaat voorgelezen. (2)
Kolon 13:
nadat met nog veel meer moeite de menigte was verwijderd (3)
Kolon 14:
om te voorkomen dat de senatoren onder de voet werden gelopen,
Kolon 15:
Vandaar zijn de gezanten overgebracht naar de volksvergadering, (2)
Kolon 16:
en heeft Lucius Veturius [kolon 17] persoonlijk alles [kolon 18] nog eens duidelijker
uiteengezet, (3)
kolon 17:
nadat de brief was voorgelezen, (2)
kolon 18:
wat er gebeurd was, (1)
kolon 19:
onder luid gejuich en tenslotte zelfs geschreeuw van de voltallige volksvergadering, (3)
kolon 20:
omdat men het vreugdevolle nieuws nauwelijks bevatte/kon bevatten. (2)
Kolon 21:
Sommigen zijn weggerend naar de tempels van de goden om dank te betuigen, (2)
Kolon 22:
Anderen naar huis om vrouw(en) en kinderen het zo goede nieuws mee te delen.(2)
Eisma, Hulpboek
Totaal 45 punten x 2 + 10 = 100.
Eisma, Hulpboek
10
Kolon 1:
Nadat de troepen ontscheept waren
Kolon 2:
bakenden de Romeinen op de dichtstbijzijnde heuvels hun legerkamp af.
Kolon 3:
De angst en de schrik had niet meer alleen de kustgebieden (kolon 4), maar ook de steden zelf
bereikt.
Kolon 4:
eerst door de aanblik van de vloot, vervolgens door de rumoer van hen die van boord gingen.
Kolon 5:
Want niet alleen een menigte mensen, waaronder rijen vrouwen en kinderen, had alle wegen
overal gevuld,
Kolon 6:
maar boeren dreven ook vee voor zich uit,
kolon 7:
zodat je zou kunnen zeggen dat Africa plotseling werd verlaten.
Kolon 8:
Inderdaad joegen zij met name de steden schrik aan.
Kolon 9:
Vooral in Carthago was het rumoer bijna alsof de stad was ingenomen.
Kolon 10:
Want na de consuls Marcus Atilius Regulus en Lucius Manlius hadden zij gedurende bijna 50
jaar geen enkel Romeins leger gezien behalve schepen van zeerovers,
Kolon 11:
waarmee raids op de kustgebeiden waren ondernomen.
Kolon 12:
Des te groter was toen de paniek en angst in de stad.
Kolon 13:
En waaratje, er was in het land geen leger, geen leider krachtig genoeg
Kolon 14:
om (tegenover de Romeinen) op te stellen.
Score:
Voor alle kola drie punten tellen behalve voor kolon 7, 10 en 14 die vier punten krijgen.
Totaal met twee vermenigvuldigen en er 10 punten bij optellen.
Eisma, Hulpboek
CE Latijn 2006 – Hannibal ante portas (Eisma)
Proefvertaling 1: Tarente zoekt aansluiting bij Hannibal (AUC XXIV
13.1–4)
1 – Ad Hannibalem (1p)
Naar / Bij / Tot Hannibal
–1p
[‘Hannibalem’ als subject]
2 – quinque nobiles iuvenes (2p)
vijf voorname / adellijke jongens / jonge mannen
vijf jongens / jonge mannen van hoge afkomst / uit goede familie
–1p
–2p
beruchte jongens / jonge mannen
iedere ... jongen / jonge man
3 – ab Tarento venerunt, (2p)
kwamen vanaf / (van)uit Tarente / zijn ... gekomen
–1p
–1p
door / wegens / sinds Tarente
komen / waren gekomen
4 – partim ad Trasumennum lacum, (2p)
deels / gedeeltelijk bij het Trasimeense meer, / sommigen ...,
–1p
–2p
naar het Trasimeense meer
naar een deel van het Trasimeense meer
5 – partim ad Cannas capti, (3p)
deels / gedeeltelijk bij Cannae krijgsgevangen genomen, / anderen ...,
die ... genomen waren,
–2p
–1p
–1p
–2p
–2p
–1p
[correspondentie ‘partim ... partim’ niet herkend]
(als) krijgsgevangenen
naar Cannae
naar een deel van Cannae
[‘capti’ niet herkend als congruerend met ‘quinque nobiles iuvenes’]
[‘capti’ gelijktijdig vertaald]
6 – dimissique domos
(2p)
Eisma, Hulpboek
en naar hun huizen weggezonden, / die ... weggezonden waren,
–2p
–2p
–1p
[‘dimissi’ niet herkend als congruerend met ‘quinque nobiles iuvenes’]
nadat ze de huizen hadden weggezonden
naar huis
7 – cum eadem comitate, (1p)
met dezelfde vriendelijkheid,
–1p
–1p
–1p
toen (met / door) dezelfde vriendelijkheid,
die / deze vriendelijkheid
vrolijkheid / opgewektheid
8 – qua usus [kolon 9] Poenus fuerat. (3p)
die Hannibal / de Puniër gebruikt had. / waarvan Hannibal / de Puniër gebruik gemaakt had.
–2p
–3p
–2p
–1p
[‘qua’ niet als ablativus herkend]
dat het gebruik was
[‘Poenus’ vertaald als ware het ‘poena’]
gebruikte / gebruikt heeft
9 – adversus omnes Romanorum socios (3p)
jegens / tegenover alle bondgenoten van de Romeinen
–1p
–1p
–2p
–1p
–2p
–1p
gekeerd tegen
in tegenspraak met / in vergelijking met
als tegenstander / vijand van
alle Romeinse bondgenoten
elk / alle van de Romeinse bondgenoten
deelgenoten / kameraden
10 – Ei, (1p)
Zij, / Deze(n),
–1p
–1p
aan / voor hem / haar / het / dit
hij
11 – memores beneficiorum eius, (2p)
denkend aan zijn weldaden / de weldaden van hem
zijn weldaden indachtig / zich herinnerend / de weldaden van hem ...
–1p
–2p
–1p
–2p
bedacht op / belust op
de herinnering(en) van / aan
weldaad
deze / die weldaden
Eisma, Hulpboek
12 – pepulisse [kolon 13] se [kolon 13] referunt,
berichtten / vertelden dat zij ertoe hadden gebracht,
–1p
–1p
–3p
–2p
–1p
–1p
(3p)
[geen praesens historicum]
brachten terug
brachten zichzelf terug
[‘se’ niet herkend als subjectsaccusativus]
[andere betekenis van ‘pellere’ dan in de annotatie]
dat zij ertoe brachten / hebben gebracht
13 – magnam partem iuventutis Tarentinae (2p)
een groot deel van de Tarentijnse jeugd / van de jeugd van Tarente
–2p
–2p
–1p
–1p
[‘magnam partem’ als subject]
[‘iuventutis Tarentinae’ als subject]
het grootste deel
in Tarente
14 – ut Hannibalis amicitiam ac societatem [kolon 15] mallent, (3p)
dat ze de vriendschap en bondgenootschap van / met Hannibal liever wilden,
–2p
–2p
–1p
–1p
zoals
[‘Hannibalis’ als subject]
[‘societatem’ vertaald met ‘gemeenschap’]
liever willen
15 – quam populi Romani (2p)
dan (de vriendschap en bondgenootschap) van / met het Romeinse volk
–2p
–2p
–1p
–2p
[‘quam’ als relativum]
[‘populi Romani’ als subject]
van / met het volk van de Romeinen
van / met het volk van Rome
16 – legatosque ab suis missos (1p)
en dat zij, als afgevaardigden van hun medeburgers,
–1p
[A.c.I. niet voortgezet]
17 – rogare Hannibalem,
(aan) Hannibal vroegen,
–1p
–2p
(2p)
(aan) Hannibal vragen / hadden gevraagd
dat Hannibal vroeg
Eisma, Hulpboek
18 – ut exercitum propius Tarentum admoveat. (3p)
om zijn leger dichter bij Tarente te brengen / dat hij ... bracht / zou brengen.
–2p
–2p
–1p
zoals
[‘exercitum’ als subject]
passender bij Tarente
19 – Si signa eius, (1p)
(Ze zeiden dat) als zijn veldtekens, / de veldtekens van hem,
–1p
–1p
–1p
het veldteken
[andere betekenis voor ‘signa’ dan in de annotatie]
[‘dixerunt’ niet aangevuld]
20 – si castra conspecta a Tarento sint, (2p)
(dat) als het legerkamp door Tarente werd gezien,
–1p
–1p
–1p
–1p
[A.c.I. niet voortgezet – indien in kolon 19 al fout gerekend, hier geen punt aftrekken]
legerkampen
vanaf / sinds Tarente
is / was gezien
21 – haud ullam intercessuram moram, (2p)
(dat) geen enkel uitstel / oponthoud tussenbeide zou komen / kwam,
–1p
–1p
[‘intercessuram’ bijvoeglijk vertaald]
tussenbeide zal komen / komt
22 – quin urbs in potestatem eius tradatur; (2p)
of de stad zou in zijn macht worden overgegeven /uitgeleverd;
–1p
–1p
–1p
–1p
[‘quin’ anders vertaald dan in de annotatie]
in / naar / tot zijn gelegenheid / mogelijkheid
[‘tradatur’ actief vertaald]
[‘tradatur’ als futurum vertaald]
23 – in potestate iuniorum plebem, (2p)
(dat) het volk in de macht van (de) jongere mannen,
–1p
aftrekken]
–1p
aftrekken)
–1p
[A.c.I. niet voortgezet; indien in kolon 19 of 20 al fout gerekend, hier geen punt
in de gelegenheid / mogelijkheid (indien in kolon 22 al fout gerekend, hier geen punt
[‘iuniorum’ anders vertaald dan in de annotatie]
24 – in manu plebis rem Tarentinam esse.
(2p)
Eisma, Hulpboek
(dat) de Tarentijnse belangen in (de) hand(en) van het volk waren.
–1p
aftrekken]
–1p
–1p
–1p
[A.c.I. niet voortgezet; indien in kolon 19, 20 of 21 al fout gerekend, hier geen punt
in de bende / troep
[‘rem Tarentinam’ anders vertaald dan in de annotatie]
zijn / zullen zijn / zijn geweest / waren geweest
25 – Hannibal [kolon 26] [kolon 27] domum [kolon 28] redire iubet;
Hannibal beval [hun] naar huis terug te keren;
–1p
–1p
thuis terug te keren
beveelt / heeft bevolen
26 – conlaudatos eos oneratosque (2p)
nadat ze zeer geroemd waren en overladen / overstelpt
–1p
–2p
[‘conlaudatos’ en/of ‘oneratos’ gelijktijdig vertaald]
nadat ze hen hadden ...
27 – ingentibus promissis, (1p)
met geweldige / enorme beloftes,
–1p
–1p
door ... beloftes
[vertaald als abl. abs.]
28 – ad coepta maturanda (2p)
om de / hun plannen te bespoedigen
–2p
–2p
–1p
naar / bij / tot bespoedigde plannen
om zich tot de plannen te haasten
om de plannen op tijd te verrichten
29 – se in tempore adfuturum esse. (2p)
(Hij zei) dat hij op tijd / op het juiste moment aanwezig zou zijn/ was.
–1p
–1p
–1p
–1p
[A.c.I. niet voortgezet]
[‘se’ vertaald met ‘zich’]
in / bij de omstandigheden
aanwezig zal zijn / zal zijn geweest / zou zijn geweest
30 – Hac cum spe (1p)
Met deze hoop / verwachting
–1p
–1p
[‘cum’ vertaald met ‘toen’]
langs deze weg / op deze manier / aan deze kant
(1p)
Eisma, Hulpboek
31 – dimissi Tarentini sunt. (2p)
werden / zijn de Tarentijnen weggestuurd / weggezonden.
–1p
–1p
–1p
naar / uit Tarente
waren weggestuurd / weggezonden
werden / zijn de Tarentijnen vergeven
31 kola – maximaal aantal punten: 60.
Eisma, Hulpboek
CE Latijn 2006 – Hannibal ante portas (Eisma)
Proefvertaling 2:
Een Macedonisch–Carthaags gezantschap wordt
gevangen genomen (AUC XXIV 13.1–4)
1 – Consul litteris [kolon 2] perlectis, (3p)
De consul, nadat de brieven waren doorgelezen, /
Nadat de consul de brieven had doorgelezen,
–1p
–3p
–1p
–1p
–2p
–3p
van de consul
met / door de doorgelezen brieven
de brief
nadat hij de brieven las / heeft doorgelezen
terwijl / toen hij de brieven doorlas
terwijl hij de brieven doorleest
2 – Philippi atque Hannibalis
van Philippus en Hannibal
–1p
–1p
(1p)
aan Philippus en Hannibal
[vertaald als subject]
3 – consignata omnia ad senatum [kolon 4] misit,
zond / stuurde (hij) alles verzegeld naar de senaat,
–2p
–2p
–1p
–2p
(2p)
nadat / terwijl / toen alles verzegeld was
stuurden allen
stuurde (hij) allen
naar de (ge)hele senaat
4 – itinere terrestri (1p)
via / langs een weg / route over land
–1p
–1p
–1p
door / met / met behulp van
tocht
een angstaanjagende / huiveringwekkende weg / route
5 – navibus devehi legatos iussit. (3p)
beval hij dat de gezanten met / op schepen werden vervoerd / voeren.
–1p
–1p
–2p
beveelt hij / had hij bevolen
beval hij de gezanten
beval hij de gezant
Eisma, Hulpboek
–2p
–3p
–2p
beval hij de schepen
beval hij het schip
met de gezanten
6 – Cum [kolon 7] litterae legatique Romam venissent, (3p)
Toen de brieven en gezanten naar Rome waren gekomen / in Rome waren aangekomen,
–2p
–2p
–1p
–1p
–1p
–2p
[‘cum’ vertaald met ‘met’]
de brieven van de gezant
de brief (indien in kolon 1 al fout gerekend, hier geen punt aftrekken)
de gezanten van Rome
(aan)kwamen / zijn (aan)gekomen
(aan)komen
7 – eodem fere die (2p)
ongeveer / bijna op dezelfde dag
–1p
–2p
–1p
op die / deze dag
met / door dezelfde dag
gewoonlijk / in de regel op dezelfde dag
8 – et percunctatione facta (3p)
en toen / nadat een / het verhoor was afgenomen
–3p
–1p
–2p
–2p
–3p
–2p
met / door het (afgenomen) verhoor
de verhoren
nadat een verhoor was gedaan / gemaakt
terwijl / toen het verhoor werd afgenomen
wordt afgenomen
de feiten
9 – dicta cum scriptis congruerent, (3p)
de gezegde dingen / het gezegde / de verklaring(en) met de geschreven dingen / het
geschrevene / de geschriften overeenkwam(en) / overeenstemde(n),
–2p
–1p
–1p
–2p
[niet afhankelijk van ‘cum’ (r.3) vertaald]
bevelen / beloftes / gezegden / scheldwoorden
boeken / contracten / wetten
van de geschreven dingen / het geschrevene / de geschriften
10 – primo gravis cura patres incessit (3p)
overviel / beving de senatoren eerst de / een ernstige zorg
–1p
–1p
–2p
[‘primo’ vertaald als adiectivum]
vaders
van de senator
Eisma, Hulpboek
–2p
–1p
[‘patres’ als subject]
marcheerde / ging voort / betrad / drong ... binnen
11 – cernentes, (2p)
terwijl / toen / omdat ze inzagen / begrepen,
–1p
–2p
–1p
–1p
nadat ze inzagen / ingezien hadden
[‘cernentes’ als pv]
terwijl / toen / omdat ze zagen / bekeken
hoewel ze inzagen / begrepen
12 – quanta [kolon 13] Macedonici belli moles instaret. (1p)
wat voor zware oorlog met de Macedoniërs dreigde / boven het hoofd hing.
–1p
–1p
–1p
op de hielen zat
dreigt / boven het hoofd hangt
zou dreigen / boven het hoofd zou hangen
13 – vix tolerantibus Punicum bellum (2p)
(hun), die nauwelijks / met moeite / ternauwernood de Punische Oorlog / oorlog met de
Carthagers verdroegen / uithielden
–2p
–2p
–2p
–1p
[‘tolerantibus’ vertaald als abl.abs.]
[‘tolerantibus’ niet vertaald als dat. afhankelijk van ‘instaret’]
[‘Punicum bellum’ als subject]
hebben / hadden verdragen / uitgehouden
14 – Cui tamen adeo non succubuerunt,
Hieraan gaven zij toch niet zozeer toe,
–2p
–1p
[‘Cui’ anders vertaald dan in de annotatie]
hadden zij toegegeven / geven zij toe
15 – ut extemplo agitaretur, (2p)
dat onmiddellijk werd besproken,
–2p
–1p
–1p
–1p
(2p)
zoals / zodra
opdat
uit de tempel
zou worden besproken
Eisma, Hulpboek
16 – quemadmodum [kolon 17] averterent ab Italia hostem. (2p)
hoe zij de vijand uit Italië konden weren / van Italië konden afweren.
–1p
–1p
–1p
uit Italië konden verdrijven
door Italië
de vijanden
17 – ultro inferendo bello (3p)
door uit eigen beweging de oorlog te verklaren / beginnen
–1p
–2p
–2p
–2p
bovendien / zelfs
om de oorlog te verklaren / beginnen / opdat zij... / zodat zij...
[‘inferendo’ attributief vertaald]
[‘inferendo’ als PPP / abl.abs. vertaald]
18 – Captivis in vincula condi iussis (3p)
Nadat de (krijgs)gevangenen bevolen waren in de boeien geslagen te worden /
Nadat bevolen was de (krijgs)gevangenen in de boeien te slaan / dat ze in de boeien geslagen
werden
–2p
–1p
–2p
–3p
–1p
Terwijl / toen / omdat de gevangenen werd bevolen / ... is bevolen
Nadat ... is bevolen / werd bevolen
Nadat de (krijgs)gevangenen bevolen hadden
[abl.abs. niet herkend]
Nadat bevolen was dat de krijgsgevangenen ... in de boeien sloegen
19 – comitibusque eorum sub hasta venditis (3p)
en nadat hun metgezellen / begeleiders in het openbaar (als slaven) waren verkocht
–2p
–1p
–2p
–3p
terwijl / toen / omdat ... werden verkocht
nadat ... zijn verkocht / werden verkocht
nadat hun metgezellen ... hadden verkocht
[abl.abs. niet herkend; indien in kolon 18 niet herkend: hier –1p)
20 – ad naves viginti quinque, (2p)
(besloten ze dat) bij / in aanvulling op vijfentwintig schepen,
–1p
–1p
–1p
–1p
naar / tot vijfentwintig schepen
daarbij nog vijfentwintig schepen
ieder twintigste schip
[kolon inhoudelijk bij het voorgaande genomen]
Eisma, Hulpboek
21 – quibus P. Valerius Flaccus praefectus praeerat, (3p)
waarover prefect P. Valerius Flaccus het bevel voerde, / waarvan ... aan het hoofd stond,
–2p
–1p
–1p
–2p
–1p
aan / voor / door / met wie
als prefect
het bevel gevoerd had / aan het hoofd gestaan had
de hoofdpersoon was
beschermde
22 – viginti quinque parari alias decernunt. (3p)
besloten ze dat vijfentwintig andere (schepen) gereed werden gemaakt / in gereedheid werden
gebracht.
–2p
–1p
–1p
–2p
–1p
–1p
besloten ze dat anderen ... gereedmaakten / in gereedheid brachten
besloten ze ... gereed te maken / in gereedheid te brengen
gereed zouden maken / in gereedheid zouden brengen
dat ieder ander / alle anderen
werden voorbereid
besluiten ze
22 kola – maximaal aantal punten: 52.
Eisma, Hulpboek
5: Proefvertaling Latijn, 6vwo: (datum)
Lees eerst de inleiding. Vertaal de tekst, met behulp van de aantekeningen, in goed
Nederlands. Je mag daarbij een woordenboek gebruiken.
Succes!
Inleiding
In de volgende tekst wordt een episode beschreven uit het jaar 213 v.Chr. De Numidische
koning Syphax krijgt bezoek van Romeinse gezanten en beseft zijn gebrekkige kennis van
krijgstaktieken.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Tekst:
Eodem anno P. et Cn. Cornelii, cum in Hispania res prosperae essent multosque et veteres
reciperent socios et novos adicerent, in Africam quoque spem extenderunt. Syphax erat rex
Numidarum, subito Carthaginiensibus hostis factus; ad eum centuriones tres legatos miserunt,
qui cum eo amicitiam societatemque facerent et pollicerentur, si perseveraret urgere bello
Carthaginienses, gratam eam rem fore senatui populoque Romano et adnisuros ut in tempore
et bene cumulatam gratiam referant. Grata ea legatio barbaro fuit; conlocutusque cum legatis
de ratione belli gerendi, ut veterum militum verba audivit, quam multarum rerum ipse ignarus
esset ex comparatione tam ordinatae disciplinae, animum advertit. Tum id primum ut pro
bonis ac fidelibus sociis facerent, oravit, ut duo legationem referrent ad imperatores suos,
unus apud se magister rei militaris resisteret.
Eisma, Docentenboek
Aantekeningen
r.1
r.2
r.3
r.4
r.5
r.6
r.7
r.7-8
r.8
r.8-9
r.9
r.10
P. et Cn. Cornelii = Publius en Gnaeus Cornelius Scipio (Romeinse bevelhebbers)
Hispania = Spanje
res (meervoud) = (hier) situatie
novos: vul aan: socios
adicĕre = toevoegen
extendĕre spem in + accusativus = zijn hoop richten op
Numida = Numidiër
legatos: predicatief vertalen
pollicerentur: hiervan hangen twee A.c.I.’s af: gratam … fore (r.5) en adnisuros (se esse) (r.5)
urgēre = lastig vallen, bestoken
eam rem: bedoeld wordt Syphax’ oorlog met de Carthagers
adniti, adnisus sum ut + coniunctivus = zich inspannen om
et = (hier) ook
bene cumulatus = overvloedig
gratiam referre = dank betuigen
barbaro: bedoeld wordt Syphax
ratio, rationis = manier, taktiek
veteres milites: bedoeld worden de drie Romeinse centurio’s
quam … ignarus esset = hoe onwetend hij was (afhankelijke vraagzin bij animum advertit)
ex comparatione + genitivus = in vergelijking met
ordinatus = goed georganiseerd
animum advertĕre = opmerken, beseffen
id primum ut … facerent, ut = om dit eerst te doen, namelijk dat …
duo: vul aan: centuriones
legationem referre = het antwoord brengen
unus: vul aan: centurio
se: bedoeld wordt Syphax
magister: predicatief vertalen
resistĕre = achterblijven
Eisma, Docentenboek
1 Eodem anno P. et Cn. Cornelii, … , in Africam quoque spem extenderunt.
In hetzelfde jaar richtten P. en Cn. Cornelius (Scipio) hun hoop ook op Afrika.
2 cum in Hispania res prosperae essent
toen / omdat de situatie in Spanje gunstig was
3 multosque et veteres reciperent socios et novos adicerent
en (toen/ omdat) zij èn vele oude bondgenoten terugkregen èn (vele) nieuwe (bondgenoten)
toevoegden1
4 Syphax erat rex Numidarum,
Syphax was (de) koning van de Numidiërs
5 subito Carthaginiensibus hostis factus;
(hij was) meteen / onmiddellijk (een) vijand geworden voor / van de Carthagers
6 ad eum centuriones tres legatos miserunt,
naar hem stuurden zij drie centurio’s als gezanten
7 qui cum eo amicitiam societatemque facerent
die met hem een vriendschapsverdrag 2/ vriendschap en een verdrag moesten sluiten / om … te
sluiten
8 et pollicerentur, …
en (die moesten / om te) beloven
9 gratam eam rem fore senatui populoque Romano
dat … deze / die zaak / dit / dat aangenaam zou zijn aan / voor de senaat en het Romeinse volk
10 si perseveraret urgere bello Carthaginienses
als hij zou volharden / volhardde de Carthagers met oorlog te bestoken / lastig te vallen
11 et adnisuros
en dat zij zich zouden inspannen
12 ut in tempore et bene cumulatam gratiam referant.
om te zijner tijd3 ook overvloedige dank te betuigen.
13 Grata ea legatio barbaro fuit;
Dit gezantschap was aangenaam voor de barbaar;
14 conlocutusque cum legatis de ratione belli gerendi,
en nadat hij gesproken had / al sprekend met de gezanten over de taktiek / manier van (het) oorlog
voeren / om oorlog te voeren
15 ut veterum militum verba audivit,
toen / zodra hij de woorden van de oude soldaten hoorde,
16 quam multarum rerum ipse ignarus esset ex comparatione tam ordinatae disciplinae, animum
advertit.
besefte hij …, hoe onwetend hij was van / in vele zaken in vergelijking met een zo goed
georganiseerde leer / kennis / wetenschap.
17 Tum id primum ut pro bonis ac fidelibus sociis facerent, oravit, ut
Toen verzocht / smeekte / vroeg hij hen om als4 goede en trouwe bondgenoten dit eerst te doen,
namelijk dat …
18 duo legationem referrent ad imperatores suos,
twee (centurio’s) het antwoord brachten / zouden brengen naar hun bevelhebbers,
19 unus apud se magister rei militaris resisteret.
(en / maar) dat (er) één (centurio) bij hem bleef / zou blijven als leermeestervan het krijgswezen.
subtotaal
bonus
totaal
et … et … geven?
hendiadys geven?
3
geven?
4
geven?
1
2
2
2
3
1
2
3
3
1
3
2
2
2
2
4
2
4
3
2
2
45
5
50
Eisma, Docentenboek
6: Proefvertaling Latijn, 6vwo: (datum)
Lees eerst de inleiding.
Vertaal de tekst, met behulp van de aantekeningen, in goed Nederlands. Je mag daarbij een
woordenboek gebruiken.
Succes!
Inleiding
Er is in Rome een brand uitgebroken bij het Forum. Het ziet ernaar uit dat hij moedwillig is
aangestoken.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Tekst: Livius, Ab Urbe Condita 26,27,4-7
Aedis Vestae vix defensa est tredecim maxime servorum opera, qui in publicum redempti ac
manumissi sunt. Nocte ac die continuatum incendium fuit; nec ulli dubium erat humana id
fraude factum esse, quod pluribus simul locis, et iis diversis, ignes coorti essent. Itaque consul
ex auctoritate senatus pro contione edixit, qui, quorum opera id conflatum incendium,
profiteretur, praemium fore libero pecuniam, servo libertatem. Eo praemio inductus
Campanorum Calaviorum servus – Manus ei nomen erat – indicavit dominos et quinque
praeterea iuvenes nobiles Campanos, quorum parentes a Q. Fulvio securi percussi erant, id
incendium fecisse, vulgoque facturos alia, ni comprendantur. Comprehensi ipsi familiaeque
eorum.
Eisma, Docentenboek
Aantekeningen
r.1
r.2
r.3
r.4
r.5
r.6
r.7
r.8
aedis, aedis = tempel
maxime = hooguit
opera (ablativus) = door de inspanning
in publicum = in het openbaar
redemptus (participium) = vrijgekocht
manumissus (participium) = vrijgelaten
continuatum fuit = duurde, hield aan
et iis diversis = en wel op uiteengelegen plaatsen
pro contione = in de volksvergadering
qui, quorum opera …, profiteretur = voor degene die zou aangeven, door wier toedoen …
praemium fore = dat er als beloning zou zijn (afhankelijk van edixit)
liber = vrij man
inductus + ablativus = verleid door
Campani Calavii = de Campaanse familie Calavii
Campanus = uit Campanië
Q. Fulvius: Q. Fulvius Flaccus heeft de Campaanse stad Capua op bloedige wijze op Hannibal veroverd
securis (ablativus securi) = bijl
percussus (participium) = geëxecuteerd, onthoofd
vulgo (bijwoord) = overal
alia: vul aan: incendia
ni = als niet
compre(he)ndĕre = oppakken, gevangen nemen
comprehensi: vul aan: sunt
familiae (meervoud) = personeel, slaven
Eisma, Docentenboek
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
5
Aedis Vestae vix defensa est tredecim maxime servorum opera,
De tempel van Vesta is / werd nauwelijks / met moeite verdedigd / gered door de
inspanning van hooguit 13 slaven,
qui in publicum redempti ac manumissi sunt.
die in het openbaar vrijgekocht en vrijgelaten zijn / werden.
Nocte ac die continuatum incendium fuit;
‘s Nachts en overdag hield de brand aan;
nec ulli dubium erat humana id fraude factum esse,
en het was voor niemand twijfelachtig dat dit gebeurd was / deze aangestoken was
door menselijk bedrog
quod pluribus simul locis, et iis diversis, ignes coorti essent.
omdat branden / vuren op meerdere plaatsen tegelijkertijd, en wel op
uiteengelegen plaatsen, ontstaan waren.
Itaque consul ex auctoritate senatus pro contione edixit,
Daarom maakte de consul op grond van een senaatsbesluit in de volksvergadering
bekend,
qui, quorum opera id conflatum incendium, profiteretur,
voor degene die zou aangeven, door wier toedoen deze brand aangestoken was,5
praemium fore libero pecuniam, servo libertatem.
dat (er) (…) als beloning zou zijn voor een vrij man geld (en) voor een slaaf de
vrijheid.
Eo praemio inductus Campanorum Calaviorum servus (…) indicavit
Door deze beloning verleid gaf een slaaf van de Campaanse familie Calavii aan,
– Manus ei nomen erat –
- Manus was zijn naam / hij heette Manus dominos et quinque praeterea iuvenes nobiles Campanos (…) id incendium
fecisse,
dat zijn meesters en bovendien vijf edele jongemannen uit Campanië (…) deze
brand gesticht hadden,
quorum parentes a Q. Fulvio securi percussi erant,
wier ouders / van wie de ouders door Q. Fulvius met een / de bijl onthoofd /
geëxecuteerd waren,
vulgoque facturos alia,
en dat zijn overal andere (branden) zouden stichten,
ni comprendantur.
als zij niet opgepakt / gevangen genomen werden / zouden worden.
Comprehensi ipsi familiaeque eorum.
Zij zelf en hun personeel / slaven zijn / werden opgepakt / gevangen genomen.
subtotaal
bonus
totaal
aantekening gewijzigd
3
2
2
4
3
2
2
3
3
2
3
2
2
2
2
37
3
40