Draagvlak voor Defensie in de Maatschappij De Grondwet

Draagvlak voor Defensie in de Maatschappij
De Grondwet veronachtzaamd
De huidige krijgsmacht is al lang niet meer in staat om de belangen van Nederland naar behoren te
beschermen. Het is zelfs de vraag of Defensie de grondwettelijke taken nog aankan.
versie 150708
Gebrek aan constitutioneel besef?
In zijn column van 29 november 2014 is de juridisch redacteur van NRC, Folkert Jensma, opgelucht
dat minister Asscher over enig constitutioneel besef blijkt te hebben en de Grondwet in de strijd
werpt tegen de opvattingen van de PVV over moslims in Nederland. Helaas kunnen wij die opluchting
niet delen. Volgens ons ontbreekt het de regering juist aan constitutioneel besef. Zij veronachtzaamt
namelijk haar plichten die Artikel 97 van de Grondwet haar jegens de krijgsmacht oplegt.
Vragen
een opmerking als hierboven moet worden onderbouwd. Dat doen we door een drietal vragen te
stellen, namelijk:
 Welke taken en verantwoordelijkheden voor de regering vloeien voort uit Artikel 97 van de
Grondwet?
 In hoeverre voert de regering deze taken naar behoren uit en waar schiet zij te kort?
 Heeft de regering - en daarmee de politiek - constitutioneel besef waar het de krijgsmacht
betreft?
Een voorbeeld
Voordat bovenstaande vragen worden beantwoord, willen we e.e.a. illustreren met een voorbeeld.
Stel: de directie van een streekziekenhuis wordt vervangen. De nieuwe directie begint haar
werkzaamheden met forse bezuinigingen. Het aantal bedden van het ziekenhuis wordt drastisch
teruggebracht, een aantal operatiekamers wordt gesloten en de medische apparatuur ervan wordt
verkocht; onderhoud aan gebouw en interieur wordt tot een minimum teruggebracht; de medische
staf wordt ingekrompen en de salarissen bevroren waardoor een aantal specialisten hun heil elders
zoekt. De gevolgen zijn dat niet langer alle taken van het ziekenhuis kunnen worden uitgevoerd en
dat patiënten worden geweigerd. Bovendien stijgt het aantal overlijdensgevallen onder de wel
opgenomen patiënten.
Hoe denkt u dat het publiek in de regio en de lokale overheden zullen reageren? Deze zullen
waarschijnlijk in woede uitbarsten en de directie ter verantwoording roepen en mogelijk ontslaan. De
directie heeft immers wel de kosten teruggedrongen, maar het ziekenhuis kan zijn taken, de
tweedelijnszorg in de regio niet meer goed uitvoeren, schiet zelfs schromelijk te kort. En voor dat
laatste is de directie verantwoordelijk. Deze heeft immers het gezag over het ziekenhuis.
Oppergezag en verantwoordelijkheid
En daarmee zijn wij terug bij het constitutionele besef van de regering. Deze heeft immers, volgens
artikel 97 van de Grondwet het oppergezag over onze krijgsmacht. Dit betekent dat de regering de
krijgsmacht in staat moet stellen haar taken naar behoren uit te voeren. Deze taken worden in het
eerste lid van datzelfde artikel 97 genoemd: "de verdediging en ... bescherming van de belangen van
het Koninkrijk, alsmede ... de handhaving en de bevordering van de internationale rechtsorde..."
Door te marchanderen met de nationale belangen hebben opeenvolgende kabinetten de afgelopen
decennia telkens miljarden op de krijgsmacht bezuinigd die daardoor niet langer in staat is de in de
grondwet genoemde taken naar behoren uit te voeren. Deze constatering is niet nieuw; al in 2010
stelt het Eindrapport Verkenningen: "De krijgsmacht is financieel en organisatorisch krap bemeten"1,
"De stijging van de reële kosten van defensiematerieel en –personeel vormt een risico voor de
toekomstige bedrijfsvoering van Defensie"2 en "Het politieke en militaire uithoudingsvermogen bij
langdurige inzet is beperkt"3. Sinds het verschijnen van dit rapport heeft de krijgsmacht weer twee
bezuinigingsronden ondergaan en is de Defensiebegroting gekrompen met ongeveer 500 miljoen
euro4. Vooral het voortzettingsvermogen van de krijgsmacht heeft het moeten ontgelden.
De taakuitvoering voor de krijgsmacht is daarentegen zeker niet gemakkelijker of eenvoudiger
geworden. In de afgelopen november verschenen Beleidsbrief Internationale Veiligheid stelt de
regering o.a. "Er dient .... ernstig rekening te worden gehouden met een langdurige situatie van
instabiliteit in de directe omgeving van Europa. Alle indicatoren wijzen erop dat de dynamiek van een
fragielere veiligheidsomgeving voor lange termijn aanwezig zal zijn"en "Daarnaast zijn er wereldwijd
conflicten die de economische en veiligheidsbelangen van Nederland en de andere EU-lidstaten
raken en daarmee kunnen vragen om een reactie, al dan niet met militaire middelen". De brief
besluit met "We moeten ons committeren om – in internationaal verband - voor langere tijd te
werken aan duurzame oplossingen voor de crisishaarden om ons heen. De keuzes van nú moeten
ook stráks houdbaar zijn."5
Uit het vorenstaande blijkt dat met het huidige defensiebudget geen krijgsmacht op de been kan
worden gehouden die de belangen van het Koninkrijk adequaat kan beschermen. Ontwikkelingen in
de periferie van Europa maken deze schrijnende tekortkomingen meer dan duidelijk en in de nabije
toekomst valt er weinig verbetering te verwachten. Verder bezuinigen op Defensie, zoals dat een
aantal linkse partijen (o.a. PvdA, SP, PvdD) voor ogen staat, getuigt dan ook van een totaal gebrek
aan constitutioneel besef.
Niet toetsen aan de Grondwet
Het is in Nederland overigens niet mogelijk de rechter de hoogte van het Defensiebudget aan de
Grondwet te laten toetsen. Het defensiebudget wordt per wet vastgesteld en Artikel 120 van de
Grondwet stelt: "De rechter treedt niet in de beoordeling van de grondwettigheid van wetten en
verdragen."
Mening NOV
 Artikel 97 van de Grondwet verplicht de regering een krijgsmacht in stand te houden die de
belangen van Nederland kan verdedigen en beschermen.
 De hoogte van het huidige Defensiebudget schiet tekort om aan deze taken te voldoen.
 Door de ontwikkelingen op het gebied van internationale veiligheid wordt de discrepantie
tussen grondwettelijke taken en mogelijkheden van de krijgsmacht alleen maar groter.
Stellingen
 De regering verzaakt haar grondwettelijke plicht wat de krijgsmacht betreft
 Oppergezag brengt verplichtingen met zich mee
 De Nederlandse krijgsmacht kan de nationale belangen onvoldoende beschermen. Dit is NIET
in het belang van Nederland
 Als het bij de regering over defensie gaat: ‘Let op mijn woorden, en niet op mijn daden’
 Verder bezuinigen op de krijgsmacht is in strijd met de Grondwet
1
Eindrapport Verkenningen, Houvast voor de krijgsmacht van de toekomst, 29 maart 2010, pagina 44
Idem, pagina 45.
3
Idem, pagina45.
4
De defensie-uitgaven waren in 2009 begroot op 8, 472367 miljard euro. Voor 2015 zijn de uitgaven begroot
op 8,000363 euro. Daartegenover stonden in 2009 531,543 miljoen euro aan inkomsten en in 2015 323,062
miljoen euro.
5
Alle drie de citaten zijn uit de Beleidsbrief Internationale Veiligheid van 14 november 2014, pagina 18.
(http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2014/11/14/beleidsbriefinternationale-veiligheid-turbulente-tijden-in-een-instabiele-omgeving.html)
2

Artikel 97: Het vergeten Artikel