Gebiedsgericht Beleid

DE GENEZENDE WERKING
VAN
ZIEKENHUISARCHITECTUUR
Agnes van den Berg
15 december 2005
1
ACHTERGROND
• Conferentie ‘The
Architecture of
Hospitals’ 13-15 April
2005 Groningen
• Review ‘Health
Impacts of Healing
Environments’ in
opdracht van UMCG
2
INHOUD
• Introductie
• Healing environments
• Evidence-based design
• De review
• Natuur: uitzicht, tuinen, planten
• Natuurlijke elementen: daglicht,
frisse lucht, stilte
• Conclusies
3
Twee benaderingen die streven naar
verbetering ziekenhuisarchitectuur
“Healing Environments”
• Architectuur;
• Practische benadering;
• Onderzoek niet zo belangrijk;
• Healing als doel
• Focus op ‘design’, niet op
‘evidence’;
• Patient centraal
“Evidence-based design”
•
•
•
•
•
Omgevingspsychologie;
Wetenschappelijke benadering;
Experimenteel onderzoek;
Gezondheid als doel;
Focus op ‘evidence’, niet op
‘design’;
• Ziekenhuismanagers
4
HEALING ENVIRONMENTS
Definitie
“Een omgeving die het zelfhelend vermogen
stimuleert door het versterken van de innerlijke
krachten van mensen”
• Geworteld in alternatieve geneeskunde;
• Moderne Westerse geneeskunde: focus op
pathogenesis, of oorzaken van ziekte
• Alternatieve geneeskunde: focus op salutogenesis,
of oorzaken van gezondheid.
5
GESCHIEDENIS
Eind jaren ’70 ontstond er steeds meer
ontevredenheid, vooral bij patiënten en
verpleegsters, over het steriele en
mensonvriendelijke ontwerp en
organisatie van ziekenhuizen uit die
periode.
6
Eén patiënt, Angelica Thieriot, had zo’n
traumatische ziekenhuiservaring dat ze het
initiatief nam om Planetree op te richten, een
nonprofit organisatie gericht op het creëren van
meer gebruikersvriendelijke
ziekenhuisomgevingen.
7
Bij Planetree zijn nu meer dan 70 zorginstellingen
aangesloten, inclusief het Maaslandziekenhuis in
Nederland.
8
HISTORISCHE VOORBEELDEN
van healing environments
• Asklepieia uit de Griekse oudheid
• Kloosterziekenzalen uit de Middeleeuwen;
• Paviljoenziekenhuis uit de 19e eeuw
9
Asklepieia
• 300 v. Chr.
• Tempels opgedragen aan Asclepius, de god
van gezondheid en genezing;
• Spirituele benadering: slapen in de tempel en
‘s ochtends dromen analyseren met de
priester;
Ontwerpkenmerken
• In natuurlijke omgeving (valleien, bossen);
• In nabijheid van koude of warme bronnen
(profetische en genezende krachten);
• Abaton of slaapzaal voor patiënten  goed
geventileerd en verwarmd door zonlicht.
10
Kloosterziekenzalen
•
•
•
•
600-1000 na Chr.
Liefdadigheid
Weinig kennis over ziekte
Spirituele genezing d.m.v. gebed, meditatie, rust
Ontwerpkenmerken
• Gesitueerd rondom binnentuin (om contact met
God te leggen)
• Ontworpen volgens de principes van de Tuin van
Eden uit de bijbel
• Patiënten in rustige, kleine kamers met uitzicht
11
uit het raam.
Paviljoenziekenhuis
•
•
•
•
Midden 19e eeuw
Veel kleine, met elkaar verbonden gebouwtjes
Beschreven door Florence Nightingale
3 principes
• Frisse lucht
• Zonlicht
• Groen
12
GESCHIEDENIS:
4 ‘klassieke’ eigenschappen van healing
environments
•
•
•
•
Natuur, tuinen, water
Frisse lucht
Daglicht
Rust, stilte
Zien we ook terug in het Planetree model
13
EVIDENCE-BASED DESIGN
Grondlegger: Roger Ulrich (jaren ’80)
“The architectural parallel and analog to
evidence-based medicine”.
14
KENMERKEN EBD
• Ervaringen van patiënten en staf niet zo
belangrijk;
• Meest recente review: “The role of the
physical environment: a once in a lifetime opportunity” (2004, Centre for
Health Design):
• Niet alleen gezondheidsgegevens,
maar allerlei soorten ‘harde data (incl.
geld, personeelswisselingen)
• Niet alleen kenmerken die healing
bevorderen, maar ook kenmerken die
healing kunnen verminderen.
15
DE REVIEW
• Alleen studies die na 1975 zijn
gepubliceerd in Engelstalige peer-reviewed
tijdschriften;
• Alleen kwantitatieve, gecontroleerde
studies;
• Gericht op psychische/fysieke gezondheid;
• Onderscheid tussen klinische en nietklinische studies;
• Onderscheid tussen sterk en zwakke
designs.
16
UITZICHT OP NATUUR
Voorbeeld
Diette e.a. (2003) onderzochten de invloed van
kijken naar afbeeldingen van natuur bij
patiënten die bronchoscopie ondergingen
Patiënten die keken
naar natuur
rapporteerden
minder pijn en
minder stress
17
UITZICHT OP NATUUR
Samenvatting studies
Klinisch
Niet-klinisch
Sterk
Zwak
Sterk
Zwak
2
8
9 (+2)
4
Totaal
23
Positieve Negatieve
invloed
invloed
21
-
Enkele conclusies
•
•
•
Consistent en betrouwbaar bewijs voor positieve
relatie uitzicht op natuur – psychische gezondheid;
Weinig bekend over verschillende soorten uitzicht
en verschillende doelgroepen;
Weinig bekend over lange-termijn effecten.
18
TUINEN
Voorbeeld
Ottosson & Grahn (2005) onderzochten de
invloed van een verblijf in tuin bij geriatrische
intrichting op concentratie en fysiologie van 15
hele oude mensen.
Patiënten in
interventiegroep
presteerden beter op
concentratietaken,
geen effect op
fysiologische maten
19
TUINEN
Samenvatting studies
Klinisch
Niet-klinisch
Sterk
Zwak
Sterk
Zwak
- (+1)
1
1
3
Totaal
5
Positieve Negatieve
invloed
invloed
5
-
Enkele conclusies
•
•
Nauwelijks wetenschappelijk bewijs voor helende
werking van verblijf in tuinen of tuinieren;
Wel veel Post-occupancy Evaluation Studies
20
PLANTEN
Voorbeeld
Lohr & Pearsons-Mims (2000)
onderzochten de invloed van
planten in kantooromgeving op
pijntolerantie
Meer mensen waren bereid om hun hand 5
minuten in ijswater te dompelen wanneer er
planten aanwezig waren.
21
PLANTEN
Samenvatting studies
Klinisch
Niet-klinisch
Sterk
Zwak
Sterk
Zwak
-
1
5
11
Totaal
17
Positieve Negatieve
invloed
invloed
17
2
Enkele conclusies
•
•
•
•
Aanwijzingen dat planten luchtkwaliteit kunnen
verbeteren en stress en pijn kunnen verminderen;
Weinig onderzoek in klinische settings;
Weinig goed gecontroleerde studies;
Ook negatieve effecten gevonden.
22
DAGLICHT
Wilkins et al. (1989)
onderzochten de invloed van
daglicht op SBS-klachten in
kantoor met lichtkoker:
Hoe lager in de koker, hoe
meer hoofdpijn;
Uitzicht overal gelijk, dus het
moet wel aan het daglicht
liggen.
23
DAGLICHT
Samenvatting studies
Klinisch
Niet-klinisch
Sterk
Zwak
Sterk
Zwak
-
5
14
1
Totaal
20
Positieve Negatieve
invloed
invloed
8
4
Enkele conclusies
•
•
•
•
Daglicht kan gezondheid bevorderen via visuele,
biologische, fysisch-chemische en psychologische
mechanismen;
Weinig en zwak onderzoek in klinische settings;
Lange niet-klinische onderzoekstraditie naar
effecten van kunstlicht met kenmerken daglicht; 24
Ook negatieve effecten gevonden.
FRISSE LUCHT
Drinka et al. (1996) onderzochten effecten van
griepaanvallen onder 690 bejaarden in drie
gebouwen met verschillende mate van hercirculatie
van binnenlucht
Minste griepaanvallen in het
gebouw met slechts 30%
hercirculatie
25
FRISSE LUCHT
Samenvatting studies
Klinisch
Niet-klinisch
Sterk
Zwak
Sterk
Zwak
4
1
23
1
Totaal
29
Positieve Negatieve
invloed
invloed
22
3
Enkele conclusies
•
•
•
Overtuigend bewijs voor positieve relatie frisse
lucht en gezondheidsklachten (SBS);
Klinisch onderzoek vooral gericht op negatieve
effecten aanraden HEPA filters!
Installatie en onderhoud cruciale succesfactoren.
26
STILTE
Hagerman et al. (2005) vervingen plafondplaten in
zaal met hartpatiënten door geluidsabsorberende
platen.
Verbeterde acoustiek leidde
tot minder heropnamen en
beter hartritme in slaap.
27
STILTE
Samenvatting studies
Klinisch
Niet-klinisch
Sterk
Zwak
Sterk
Zwak
1
-
23
1
Totaal
3
Positieve Negatieve
invloed
invloed
3
-
Enkele conclusies
•
•
•
Overtuigend bewijs negatieve impact van lawaai
op gezondheid;
Ook veel onderzoek naar invloed van fysieke
omgeving op geluidsniveau;
Maar rol van fysieke omgeving in relatie geluid –
gezondheid slechts in enkele studies aangetoond.
28
ALGEMENE CONCLUSIES
• Ca. 100 studies
• Hoeveelheid en kwaliteit bewijs verschilt
sterk per fysiek aspect;
• Meerwaarde niet-klinisch onderzoek;
• Meer behoefte aan epidemiologisch
onderzoek in klinische settings;
• Voor een meer omvattende review is een
algemeen geaccepteerde taxonomie van
kenmerken van healing environments een
belangrijke vereiste.
29