Boomverplantingen

tekst annemiek van loon
op basis van informatie van nationale bomenbank, btl boomadvies bv.,
bsi bomenservice en copijn boomspecialisten
Boomverplantingen
De verplanting van een grote boom blijft
spectaculair, maar is al lang geen curiositeit
meer. Binnen projecten wordt steeds vaker
en in een steeds vroeger stadium rekening
gehouden met de waarde en de betekenis
van aanwezige (grote) bomen. Verplanten
gaat verder dan alleen het verplaatsen van de
boom. Een goede boomverplanting is voor
de boom de start van een nieuw leven op een
nieuwe plek. Het is een herinvestering van
jarenlang opgebouwd groen kapitaal. De te
verplanten bomen worden steeds groter en de
omstandigheden zijn steeds complexer. Mede
daardoor heeft verplanten zich de afgelopen
jaren ontwikkeld tot een specialisme.
Met een goed ondersteunde kluit kan de boom naar zijn nieuwe plaats
worden vervoerd. Hier wordt gebruik gemaakt van een drijvende bok.
foto Nationale Bomenbank
32
vakblad groen
Vaak wordt gedacht dat de verplantbaarheid
van een boom wordt bepaald door de soort.
Het klopt dat bomen met een groot regeneratievermogen beter verplantbaar zijn dan
meer delicate soortgenoten. In principe is
elke boom die in een goede conditie verkeert,
verplantbaar. Planning, omgevingsfactoren,
communicatie, de verplantmethode en de
nazorg zijn de werkelijk bepalende factoren.
Een goede start is goud waard. Het tijdig in
beeld krijgen van te verplanten bomen en de
waarde die ze vertegenwoordigen verhoogt
de kwaliteit van het totale project. Binnen
veel gemeenten wordt een bomencoördinator vroegtijdig op de hoogte gebracht om de
waardevolle, goed verplantbare bomen te
selecteren. Soms is een verplanting niet haalbaar. In de meeste gevallen geven de financiën de doorslag. Denk bijvoorbeeld aan een
transportroute die obstakelvrij moet worden
gemaakt.
Bij grote bomen wordt de kluit eerst gefixeerd. Deze Mammoetboom is met de vijzelmethode verplant.
foto Copijn Boomspecialisten
Verplantproces
Een boomverplanting past niet binnen een dag. Zo’n
verplanting vraagt een voorbereiding van soms enkele
weken en soms zelfs enkele jaren. Vanaf stap 2 is de
verplant-specialist aan zet:
1. Bomen in beeld
Binnen een project wordt bepaald welke bomen niet op
de huidige plek inpasbaar zijn.
2. Verplantbaarheidsbeoordeling
Aan de hand van conditie, wortelopbouw, kroonopbouw,
herstelvermogen, bodemopbouw, grondwaterstand en
aanwezige ondergrondse infrastructuur bepalen of de
verplanting haalbaar is. Hierbij wegen zowel de technische mogelijkheden als de waarde van de boom mee.
3. Het zoeken van een nieuwe plantplaats
Is er een plek waar de boom gewenst is en weer functioneel kan zijn? Kan daar boven- en ondergronds voldoende
ruimte worden gecreëerd? Houdt rekening met de grootte
van de kroon en benodigde groeiplaats ondergronds, maar
ook met afstand tot gevels, balkons en verkeersveiligheid.
4. Aanvragen kapvergunning
Ook voor een te verplanten boom is vaak een kapvergunning vereist.
5. Kiezen van de verplantmethode
Dit is afhankelijk van de te overbruggen afstand, de te
volgen route, de bereikbaarheid van beide plekken, het
tijdstip in de groeiperiode van de boom en de grootte en
vorm van de kluit.
6. Het voorbereiden van de boom
De wortelkluit wordt, indien mogelijk, compact en vitaal
gemaakt. De verplantkluit wordt rond gegraven, waardoor nieuwe haarwortels worden gevormd. Dit bevordert
het aanslaan. Bij zeer grote bomen kan dit enkele jaren in
beslag nemen. Deze voorbereiding spreidt en vermindert
de zogenaamde verplantstress. Bij een aantal verplantmethoden is voorbereiding niet nodig. Vaak past voorbereiding ook niet in de planning en hoeft het ontbreken
ervan een succesvolle verplanting niet in de weg te staan.
Bij specifieke boomsoorten of situaties is voorbereiden
echter een must.
7. Inrichting van de nieuwe plantplaats
De inrichting van de nieuwe plantplaats is met het
juiste doorwortelbare volume en goede grond of groeiplaatsmedium. De verplantkluit is relatief beperkt in
omvang. De kluit moet zich in de komende jaren ongeremd uit kunnen breiden tot de oorspronkelijke omvang
om vervolgens verder door te kunnen groeien.
8. Het verplaatsen van de boom
De boom kan eventueel in depot worden gezet wanneer
de nieuwe plantplaats nog niet beschikbaar is.
9. Nazorg
Controleren van vocht- en zuurstofgehalte in de kluit,
watergeven, controleren verankering en algehele conditie. In de regel wordt na verplanten hiervoor een minimale periode van drie jaar aanbevolen. Bij echt grote bomen
volstaat dit niet en is een langere periode (minimaal vijf
jaar) gewenst.
jaargang 71 • oktober 2015 • nummer 10
33
Verplantmethoden
Verplanten is maatwerk. Voor elke boomsoort en grootte in combinatie met zijn grondsoort, bereikbaarheid en overige omgevingsfactoren geldt een andere verplanttechniek. In de loop der jaren is er voor
elke verplantbare boom een geschikte techniek ontwikkeld. Er kan
onderscheid gemaakt worden in:
- Hijsen aan de stam: gangbare methode waarbij de boom zonder
of met beperkte kluitverpakking ( jute en/of gaas) wordt verplant.
Gehesen wordt aan een of meerdere stroppen of aan een pen door
de stam. Kluitafmeting is flexibel; daarom is deze methode in de
buurt van kabels en leidingen goed inzetbaar. Risico van stamschade. Kluitafmeting tot circa 4,50 x 4,50 meter.
- Verplantmachines zijn er in diverse soorten en maten. Van een
uitvoering met één schep (bijvoorbeeld Copijn Caterpillar Verplantmachine), met twee schoepen (bijvoorbeeld Optimal 3000)
tot vier schoepen (Optimal 1900/2500). Afhankelijk van boomgrootte, kluitdiepte en bereikbaarheid kan een afweging in type
worden gemaakt. Bij deze snelle verplantmethode wordt er niet
aan de stam gehesen. Groot nadeel is het werken in de buurt van
kabels en leidingen. Kluitafmetingen tot ca. 4,50 meter.
- Newman-frame: relatief ‘ouderwetse’ methode, waarbij met
behulp van een stalen frame een stevige kluitverpakking wordt
gemaakt. Er wordt niet aan de stam, maar aan het frame gehesen,
waarbij er met een stalen pen een verbinding tussen boom en
frame wordt gemaakt. Kluitafmeting tot ca. 3,75 meter.
Ondersteund: bij kluiten groter dan 4,50 meter doorsnede is
meestal een ondersteunende constructie nodig. Deze houdt de
kluit stabiel tijdens de verplaatsing. Afhankelijk van het verplantgewicht wordt de constructie van de ondersteunende constructie
vastgesteld: stalen buizen of H-profielen. De verplaatsing kan
vervolgens worden uitgevoerd met:
• een telekraan, eventueel in combinatie met een dieplader.
• versleeptechniek; het verslepen met een lier over een niet
al te grote afstand.
• vijzelmethode; omhoog vijzelen van de kluit en via een
rollenbaan transporteren.
Met een verplantmachine kan een boom vrij snel
worden verplant.
foto BTL Boomadvies
34
vakblad groen
Met de huidige expertise en methoden is verplanten bijna altijd
mogelijk, ongeacht de boomsoort of het seizoen. Obstakels op de
transportroute of een te krappe planning kunnen de kosten echter
opdrijven tot een onacceptabel niveau. Een goede planning spaart
dus geld en bomen. Natuurlijk kan ook worden gekozen voor het aankopen van een grote nieuwe boom. Verplanten is echter vaak goedkoper dan herplant met kwekerijbomen. Zo kost de verplanting van
een boom met een stamomvang 90-100 centimeter grofweg evenveel
als het leveren en planten van een boom met een stamomvang van 6070 centimeter. En wat is er mooier dan gezonde bomen binnen een
project een tweede leven te gunnen? Verplanten in plaats van ‘grote’
bomen kopen van een kwekerij vraagt een andere manier van ontwerpen. Bestaande gezonde bomen vormen dan een leidend principe bij
het ontwerp. Niet als dwarsboom maar als flexibel element voor een
groen ontwerp.