De transitie naar duurzaamheid: ook een kwestie van
advertisement
De transitie naar duurzaamheid: ook een kwestie van ethiek Dr. Ir. Peter Tom Jones 11-02-2015, Leuven Overzicht • Het klimaatprobleem in een ruimere context • Een kwestie van ethiek • Oplossingen o Transitiepaden naar duurzaamheid • Een nieuwe visie op klimaatbeleid • Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s voordelen op 12/02/2015 Jones - UP Lezing 2 Overzicht • Het klimaatprobleem in een ruimere context • Een kwestie van ethiek • Oplossingen o Transitiepaden naar duurzaamheid • Een nieuwe visie op klimaatbeleid • Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s voordelen op 12/02/2015 Jones - UP Lezing 3 Een ecologisch, sociaal én economisch onduurzame situatie (cf. UNEP, 2010) 12/02/2015 Jones - UP Lezing 5 Een ecologisch, sociaal én economisch onduurzame situatie: slinkende grondstofvoorraden 12/02/2015 Jones - UP Lezing 6 Materialenafhankelijkheid in Europa Bron: D. Cohen, New Scientist, 2007 12/02/2015 Jones - UP Lezing 7 Waterschaarste 12/02/2015 Jones - UP Lezing 10 Voedsel-, water- en energietekorten 12/02/2015 Jones - UP Lezing 11 Beslag op hernieuwbare grondstoffen en diensten vereist 1,5 planeet Aarde 12/02/2015 Jones - UP Lezing 12 Toenemende emissies en achteruitgang milieudiensten 12/02/2015 Jones - UP Lezing 13 Planetaire grenzen worden doorboord Bron: WWF bewerking van J. Rockström et al., Nature, 461, 2009 Verdwijnen van habitat Invasieve soorten Opwarming aarde … 12/02/2015 Jones - UP Lezing 14 Update “Rockstrom figuur”, Steffen et al., Science 2015. 12/02/2015 Jones - UP Lezing 15 De geobserveerde temperatuurstijging (atmosfeer, links en oceanen, rechts-onder) Bron: IPCC, AR5, WGI 12/02/2015 Jones - UP Lezing 18 De geobserveerde temperatuurstijging (atmosfeer, links en oceanen, rechts-onder) Bron: IPCC, AR5, WGI 12/02/2015 Jones - UP Lezing 19 Zonder (extra) klimaatbeleid neemt temperatuur met 3,7 tot zelfs 4,8°C toe tegen 2100 Grens voor “gevaarlijke klimaatveranderingen” Bron:12/02/2015 IPCC, AR5, WGII Jones - UP Lezing 23 Klimaatbeleid vereist drastische reducties – hoe langer wordt gewacht, hoe duurder Bron: IPCC, AR5, WGIII 12/02/2015 Jones - UP Lezing 25 Klimaatbeleid vereist drastische reducties – hoe langer wordt gewacht, hoe duurder Om de opwarming te beperken tot maximum 2°C moet de hoofdmoot van de fossiele grondstofvoorraden (steenkool, aardolie, gas) in de grond blijven Bron: IPCC, AR5, WGIII 12/02/2015 Jones - UP Lezing 26 Recente cijfers “Unburnable fossil fuels”: McGlade & Ekins, Nature, 517, 2015 12/02/2015 Jones - UP Lezing 27 Overzicht • Het klimaatprobleem in een ruimere context • Een kwestie van ethiek • Oplossingen o Transitiepaden naar duurzaamheid • Een nieuwe visie op klimaatbeleid • Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s voordelen op 12/02/2015 Jones - UP Lezing 28 Het centrale uitgangspunt (cf. WWF, 2014) Van “ecologie” en “kllimaatopwarming” als biofysische gegevens naar een nieuwe kadering als “sociale problemen”, niet in het minst voor de armste bevolkingen ter wereld 12/02/2015 Jones - UP Lezing 29 Klimaatveranderingen en gezondheid Opwarming van de aarde Klimaatveranderingen 12/02/2015 Jones - UP Lezing 30 Klimaatveranderingen en gezondheid Opwarming van de aarde Klimaatveranderingen Gezondheidseffecten 12/02/2015 Jones - UP Lezing 31 Klimaatveranderingen en gezondheid Opwarming van de aarde Andere oorzaken Klimaatveranderingen Dodelijke slachtoffers wereldwijd Gezondheidseffecten 12/02/2015 Jones - UP Lezing 32 12/02/2015 Jones - UP Lezing 35 Klimaatonrechtvaardigheid – cf. Haiyan, Filipijnen, 2013 12/02/2015 Jones - UP Lezing 36 …maar rijke Noorden blijft niet buiten schot: impact overstromingen - UK, 2014 12/02/2015 Jones - UP Lezing 37 …maar rijke Noorden blijft niet buiten schot: impact hittegolven 12/02/2015 Jones - UP Lezing 38 Wat-ik-wil-waar-ik-wil-wanneer-ik-wil = recept voor chaos 12/02/2015 Jones - UP Lezing 39 Wat-ik-wil-waar-ik-wil-wanneer-ik-wil = recept voor chaos • Dominante ethiek faalt: o o o Antropocentrisch perspectief, radicale scheiding mens/natuur Sterk individueel gericht: “negatieve vrijheid” Korte termijn, lokaal perspectief: “hier en nu” • Mondiaal economisch systeem o o o 12/02/2015 Overschrijdt draagkracht aarde Veroorzaakt ongelijke verdeling: tussen en binnen landen Is onrechtvaardig voor komende generaties Jones - UP Lezing 40 Naar een ethiek van verbondenheid • Behoefte aan een nieuwe ethiek: aangepast aan “volle wereld” • Prof. J. Haers – Lotsverbondenheid: “We zijn onderling en van ons natuurlijk milieu afhankelijk, dat op zijn beurt in hoge mate van ons afhankelijk blijkt.” • Noodzaak recontextualisering mens • Principiële uitgangspunten voor een nieuwe ethiek: o o o 12/02/2015 Relatie mens/biosfeer Relatie tussen mensen Levenswijze Jones - UP Lezing 41 Ethiek van verbondenheid: “ginds en later” • Relatie mens/biosfeer o Mens = deel van natuur • Staat er niet boven (ondanks capaciteit om mentale afstand te nemen & goede huisvader?) • Is kritisch afhankelijk van gezond Ecosysteem Aarde – “weerbarstige natuur” o 12/02/2015 Belang van een één Aarde-economie: “Living within ecological limits” Jones - UP Lezing 42 Ethiek van verbondenheid: “ginds en later” • Relatie mens/mens: o o Rechtvaardigheid geradicaliseerd J. Haers (2008): • “De milieucrisis is een crisis van de wijze waarop wij leven en ons (wereldwijd) samenleven duurzaam, scheppingswaardig en rechtvaardig inrichten.” o Gelijke ontwikkelingskansen Eerlijk Aarde-Aandeel • Bv. ~1 ton CO2/jaar.capita - EVA = 1,8 gha/capita 12/02/2015 Jones - UP Lezing 43 Contractie en Convergentie Voorbeeld C&C, CO2 (stab.) = 450 ppm, 2050 Convergentie 12/02/2015 Jones - UP Lezing 44 Overzicht • Het klimaatprobleem in een ruimere context • Een kwestie van ethiek • Oplossingen o Transitiepaden naar duurzaamheid • Een nieuwe visie op klimaatbeleid • Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s voordelen op 12/02/2015 Jones - UP Lezing 46 Systeemtechnologische innovatie en nieuwe business modellen Energietransitie • Energie-efficiëntie • Hernieuwbare energie Bron beeld: www.geni.org (macro-meso-micro) • (Super)Smart Grids 12/02/2015 Jones - UP Lezing 54 Het voorbeeld van Denemarken… 12/02/2015 Jones - UP Lezing 55 Systeemtechnologische innovatie en nieuwe business modellen Energietransitie Materialentransitie • Energie-efficiëntie • Hernieuwbare energie • Slim sluiten • EcoDesign (LCA) • Verbruikers gebruikers (inclusief bio-based economy) • (Super)Smart Grids 12/02/2015 Jones - UP Lezing 57 Hoe het niet moet… 12/02/2015 Jones - UP Lezing 58 Stadsmijnbouw (bv. Edele metalen recycling in Umicore) 12/02/2015 Jones - UP Lezing 59 Ecodesign for recycling • Multifunctionaliteit & modulariteit • Ecodesign: o Voor hergebruik, reassemblage, sluiten kringlopen, minimale impact tijdens gebruiksfase o Ook op systeemniveau (bv. stadsplanning) • Additive manufacturing (cf. 3D-printing) • Nieuwe reguleringsvormen o 12/02/2015 Extended producer responsibility (EPR) & terugnameplicht Jones - UP Lezing 60 Nieuwe business modellen - Van producten naar diensten • In volle opmars (cf. Jeremy Rifkin, The Third Industrial Revolution, 2011): o Van verkopers-kopers naar leveranciersgebruikers o Van producten en bezit naar diensten en toegang 12/02/2015 Jones - UP Lezing 61 2. Gedragsveranderingen – systeemniveau & collectief 12/02/2015 Jones - UP Lezing 62 Terug naar boomhutten? Neen, danku 12/02/2015 Jones - UP Lezing 63 Urgenda, 2010 12/02/2015 Jones - UP Lezing 64 Project Tweewaters Leuven – From a grey industrial zone to a sustainable community 12/02/2015 Jones - UP Lezing 65 Een duurzaamheidstransitie vereist... Duurzame productie Duurzame consumptie Sociale normen 12/02/2015 Jones - UP Lezing 67 Het 4 E-model: “harde E’s” I Mogelijk maken - Regulering - Choice editing - Alternatieven geven . . . . . II Stimuleren - EcoBelastingen - EcoSubsidies - Fiscaliteit - Quota Bron: SDC VK. 12/02/2015 Jones - UP Lezing 68 . . . . . . . . . . . Het 4 E-model: “zachte E’s” Mogelijk maken - Regulering - Choice editing - Alternatieven geven Stimuleren - EcoBelastingen - EcoSubsidies - Fiscaliteit - Quota Betrekken - Community action - Samenwerken - Emancipatie - EDO Sociale normen 12/02/2015 Jones - UP Lezing Toelichten/illustreren - Het voorbeeld geven -69Consistent beleid Bron: ‘I will if you will’, Sustainable Development Council, VK. Overzicht • Het klimaatprobleem in een ruimere context • Een kwestie van ethiek • Oplossingen o Transitiepaden naar duurzaamheid • Een nieuwe visie op klimaatbeleid • Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s voordelen op 12/02/2015 Jones - UP Lezing 70 Waarom? Top-down, mondiaal klimaatbeleid komt niet van de grond UNFCCC Proces COPx Kyoto, post-Kyoto... Heel moeilijk... 12/02/2015 Jones - UP Lezing 71 Waarom? Top-down, mondiaal klimaatbeleid komt niet van de grond UNFCCC Proces COPx Kyoto, post-Kyoto... Heel moeilijk... Én én Hoopgevend… Lokale overheden sneller pro-actief Bottom-up proces: gemeenten, steden, provincies nemen het voortouw... 12/02/2015 Jones - UP Lezing 72 EU Burgemeestersconvenant http://www.covenantofmayors.eu/index_en.html • 6262 leden & 193 miljoen inwoners • Mission statement: “(…) By their commitment, Covenant signatories aim to meet and exceed the European Union 20% CO2 reduction objective by 2020.” 12/02/2015 Jones - UP Lezing 76 De Vlaamse klimaatkaart – Klimaatneutrale Klimaatprocessen in Vlaanderen processen Antwerpen 2050 Stadslab Brugge klimaatneutraal 2050 12/02/2015 Jones - UP Lezing 77 Overzicht • Het klimaatprobleem in een ruimere context • Een kwestie van ethiek • Oplossingen o Transitiepaden naar duurzaamheid • Een nieuwe visie op klimaatbeleid • Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s voordelen op 12/02/2015 Jones - UP Lezing 79 Klimaatverandering: van probleem… Opwarming van de aarde Andere oorzaken Klimaatveranderingen Dodelijke slachtoffers wereldwijd Gezondheidseffecten 12/02/2015 Jones - UP Lezing 80 Klimaatverandering: van probleem naar opportuniteit Opwarming van de aarde Andere oorzaken PRIMAIR EFFECT Klimaatveranderingen Vermindert… Klimaat- en transitiebeleid Vermindert… Gezondheidseffecten 12/02/2015 Jones - UP Lezing Vermindert… 81 Dodelijke slachtoffers wereldwijd Klimaatverandering: van probleem naar opportuniteit Opwarming van de aarde Andere oorzaken PRIMAIR EFFECT Klimaatveranderingen Vermindert… Vermindert… Gezondheidseffecten 12/02/2015 Jones - UP Lezing Klimaat- en transitiebeleid Vermindert… SECUNDAIRE EFFECTEN Vermindert… 82 Dodelijke slachtoffers wereldwijd “Health co-benefits” klimaat- en transitiebeleid • Groene stadsontwikkeling + schone technologieën + investeren in sociaal kapitaal… Leidt tot… • Minder ademhalingsaandoeningen en hart- en vaatzieken • Betere mentale gezondheid door meer fysische activiteit, schaduwzones, groengebied en sociale interactie • Minder obesitas • Enzovoort Tabel: Cheng en Berry, 2012 12/02/2015 Jones - UP Lezing 83 Klimaatverandering: van probleem naar opportuniteit Andere secundaire voordelen Vermindert… Opwarming van de aarde Andere oorzaken PRIMAIR EFFECT Klimaatveranderingen Vermindert… Vermindert… Gezondheidseffecten 12/02/2015 Jones - UP Lezing Klimaat- en transitiebeleid Vermindert… SECUNDAIRE EFFECTEN Vermindert… 85 Dodelijke slachtoffers wereldwijd Andere secundaire voordelen van klimaat- en transitiebeleid • Resilience o 12/02/2015 Nieuwe jobs (Bv. 2 miljoen jobs in EU-renovatie gebouwen - [Næss-Schmidt et al. 2012, http://concerto.eu] Jones - UP Lezing 86 Jobs in de energiesector: cleantech versus fossiel (credits: Han Vandevyvere, VITO) [Bron: McKinsey 2012] 12/02/2015 Jones - UP Lezing 87 12/02/2015 Jones - UP Lezing 88 Andere secundaire voordelen van klimaat- en transitiebeleid • Resilience o o 12/02/2015 Nieuwe jobs Daling energiefactuur Jones - UP Lezing 89 Andere secundaire voordelen van klimaat- en transitiebeleid • Resilience o o o 12/02/2015 Nieuwe jobs (Bv. 2 miljoen jobs in EU-renovatie gebouwen - [Næss-Schmidt et al. 2012, http://concerto.eu] Daling energiefactuur Energie-, materialen- en voedselautonomie Jones - UP Lezing 90 Energieafhankelijkheid! Bron: [http://energy.publicdata.eu/ee/vis.html] 12/02/2015 Jones - UP Lezing 91 Permanent verlies aan middelen i.p.v. middelen in eigen regio te houden Güssing Renewable Energy (AT): ‘money stays in the region and the air clean’ [www.gussingrenewable.com] 12/02/2015 Jones - UP Lezing 92 Samengevat: secundaire voordelen van transitiebeleid • • • • Nieuwe jobs Daling energiefactuur Energie-, materialen- en voedselautonomie Leefbare steden – minder gezondheidskosten [Pittel en Rubbelke, 2008] • Hier en nu, geen vrijbuiters Meer veerkracht • Katalysator voor koerswijziging klimaatbeleid op continentaal & mondiaal niveau 12/02/2015 Jones - UP Lezing 93 Dank voor de aandacht! 12/02/2015 Jones - UP Lezing 95
