PLANTENWERKGROEP Heelblaadjes

PLANTENWERKGROEP
Plant van de maand september 2014:
Heelblaadjes
Tekst
: Gerard te Dorsthorst
Afbeeldingen: GtD, Wikipedia.
Algemeen
Wetenschappelijke naam
Pulicaria dysenterica L.
Familie
Asteraceae/Composietenfamilie
Geslacht
Pulicaria/
Vlooienkruid
Soort
Heelblaadjes
Bloemen
Tweeslachtig/Eénslachtig
Lint- en buisbloemen
Bloemkleur
Dooiergeel
Bloeiwijze
Hoofdjes 1½ cm – 2 cm
Bloeiperiode
Juli-september
Hoogte
60 cm – 90 cm
Stengel
Stijf rechtop
Bladvorm
Langwerpig-eirond
Bladrand
Gezaagd-omgerold
Bladstand
Bovenste
stengelomvattend
Bladkleur
Grijsgroen
Vrucht
Eénzadige
dopvrucht(nootje)
Wortels
Wortelstok
Groeiplaats
Nat, langs sloten
Leefvorm
Overblijvend
Inleiding
Het weer kan al herfstig aanvoelen als we deze plant zien
bloeien. Even opletten of we die gele composiet wel bij de
slootkant vinden, een goede kans dat we hem tussen dat
uitge-bloeide lange gras over het hoofd zien. Of toch niet
omdat het dooiergeel gaat opvallen.
Naamgeving
De naam Heelblaadjes verwijst naar de helende werking bij
verwondingen.
Pulicaria is afgeleid van het Latijnse Pulex dat dan vlo
betekent. Gedroogde planten ruiken sterk en is een middel dat
de vlooien uit bedden verdrijft. Ook de rook van verbrande
planten doet dat.
Dysenterica komt van dysenterie, niet direct tegen de ziekte
maar wel tegen de kleerluis die dysenterie overbrengt. Ook
kom je tegen dat deze plant dysenterie zou veroorzaken, maar
duidelijk is dat allemaal niet.
Heelblaadjes 8 sept. 2013. Schijndel
Plaatsing
Heukels plaatst de plant in de Composietenfamilie, verder in het
geslacht Vlooienkruid en de soort Heelblaadjes. In het geslacht
Vlooienkruid komt ook nog het Klein vlooienkruid voor. Van de
Heelblaadjes kun je hieronder de beschrijving lezen. Het Klein
vlooienkruid(Pulicaria vulgaris) is lager en de bloemhoofdjes zijn
hoogstens 1 cm. De kleur van de bloempjes is lichter tot bijna wit.
Klein vlooienkruid 3 sept. 2013. Dreumelse Waard
Beschrijving
De overblijvende plant(Hemikryptofyt) heeft de winterknoppen op of
net onder de grond.
De kruipende, sterk vertakte wortelstokken, die tot een halve meter
diep gaan, zorgen voor een heel veldje van deze planten. De
stengels staan stijf rechtop en zijn in de bovenste helft vertakt. De
plant ziet er viltig behaard uit, niet in de laatste plaats door de viltig
grijsgroene bladeren. De bladvorm is verschillend: langwerpig en
half stengelomvattend voor de onderste bladeren; driehoekig-eirond
(vreemde combinatie?!) in het bovenste deel van de plant die met
twee oortjes stengelomvattend zijn. De kliertjes die vooral aan de
onderkant van de bladeren zitten verspreiden een sterke geur.
De beharing aan de bovenkant van het blad verdwijnt.
De plant is polygaam, dat wil zeggen dat er zowel één- als ook
tweeslachtige bloemen voorkomen in de bloeiwijze.
Blad en bloem 8 sept. 2013. Schijndel
De bloemen zijn -zoals bij een composiet hoort- gebundeld in
hoofdjes van 1½ tot 2½ cm. De buitenrand wordt gevormd door één
rij smalle gele lintbloemen die dubbel zo lang zijn dan de
omwindselblaadjes. Het hart is gevuld met dooiergele
buisbloemetjes. De omwindselbladen zijn viltig.
De langer dan vijf jaar kiemkrachtige éénzadige dopvruchten
worden door vruchtpluis verspreid(windverspreiding). Het
vruchtpluis bestaat uit een binnenste krans van haren en een
buitenste krans van vliezige schubben. Bij de Alant(Inula) ontbreekt
die schubbenkrans.
Groeiplaats
Als we de reeks van voorwaarden waar de Heelblaadjes kunnen
groeien opsommen, dan mag je raden waar je de plant van de
maand tegen kunt komen.
Daar gaat ie dan: zon en licht beschaduwd;
vochtig tot nat;
matig in voedselrijkdom en kalk;
humushoudend en zelfs brakke grond.
Toch wat hulp bij de vindplaatsen:
Zeeland en Zuid-Limburg;
Duinen en Dommel;
Rivierengebied en IJsselmeer.
Waar Heelblaadjes groeit moeten we ook eens letten of er
Watermunt en Koninginnekruid voorkomt.
vrucht Heelblaadjes
Organismen op de plant
Heelblaadjes is een uitstekende plant voor (solitaire)bijen en
andere insekten, waaronder vlinders. Sta/zit er eens bij stil in
de zon en noteer de bezoekende insekten. Zo ontdek je
meer dan je vermoedde.
Een voorbeeld van een insect dat zich toelegt op Alant en
Heelblaadjes is de Alantschildpadkever(Cassida murraea).
Alantschildpadkever
Gebruik van de plant
Bij de verklaring van de naam zien we al toepassingen van de Heelblaadjes.
Tot slot
De naar een mengeling van vruchten en zeep geurende Heelblaadjes staat op de Rode Lijst
van 2012. Ze komt lang niet overal voor hoewel je dat niet bedenkt als je haar (overvloedig)
vindt. Eigenaardig is de meervoudsvorm, Heelblaadje is echt niet de naam voor onze plant
van de maand en het is dan ook maar de vraag of Heelblaadjes toch niet de enkelvoudsvorm
is. We vragen aan een neerlandicus wat we dan moeten zeggen/schrijven als we meer
Heelblaadjes tegelijkertijd zien. Een puzzel ?
Aardig is nog de beschrijving van Heelblaadjes uit: Afbeeldingen der artseny-gewassen met
derzelver Nederduitsche en Latynsche beschryvingen. Deel 4 (1800)