Acceptgiro

Nadere analyse robuustheid van het
elektronische betalingsverkeer
Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer
September 2013
Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer
1
SAMENVATTING
Na de verstoringen van het betalingsverkeer in april hebben maatschappelijke organisaties in een
speciaal belegde bijeenkomst hun vertrouwen in het betalingsverkeer bevestigd. Daarbij werd
afgesproken om te analyseren welke alternatieven er zijn bij (onverwachte) verstoringen in het
betalingsverkeer. Uit deze analyse moest duidelijk worden of er nog alternatieven ontbreken en
hoe die eventueel ondervangen kunnen worden om zo de robuustheid van het betalingsverkeer
verder te versterken. Deze nota van het Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer (MOB) geeft
het eindresultaat van deze analyse weer. De analyse bevestigt dat in Nederland sprake is van een
robuust betalingsverkeer. Voor alle bestaande betaalproducten zijn alternatieven beschikbaar of
zijn er verschillende methoden (kanalen) waarop de betaling kan worden uitgevoerd. Daarbij is
aan de verschillende gebruikersgroepen die deelnemen aan het MOB gevraagd in hoeverre zij
tevreden zijn met de beschikbare alternatieven. Een overzicht van de betaalproducten en -kanalen
en de desbetreffende alternatieven wordt weergegeven in tabel 1.
Betaalproducten als de overboeking, de incasso en het pinnen zijn op zich uniek, en kennen wat
functionaliteit betreft meestal geen volledig gelijkwaardig alternatief. Ook alternatieven voor de
belangrijkste kanalen waarlangs transacties worden geïnitieerd, met name internetbankieren en de
online pinterminal, zijn nooit geheel identiek. Dit betekent dat alternatieve producten en
alternatieve kanalen een fallback-mogelijkheid zijn die vrijwel altijd een mindere of enigszins
andere functionaliteit en/of een mindere beschikbaarheid hebben dan het primaire product in
combinatie met het primaire kanaal. Het streven naar volledige beschikbaarheid van de primaire
producten en kanalen staat dan ook voorop. Hoe beter de beschikbaarheid, hoe minder de
noodzaak tot inzet van alternatieven.
Op drie gebieden wensen de verschillende gebruikersgroepen acties om de beschikbaarheid te
verhogen, en alternatieven te verbeteren. Dit betreft het internetbankieren, iDEAL en de
pinbetaling. Voor het internetbankieren hebben banken reeds maatregelen genomen om de
weerstand tegen DDoS-aanvallen te versterken. Voorts wordt gewerkt aan het meer volwaardig
maken van het fallback-kanaal mobiel bankieren voor consumenten. Banken nemen maatregelen
om de onderlinge afhankelijkheden tussen de kanalen internetbankieren, mobiel bankieren en
iDEAL te verminderen. Verder komen banken met een mobiele variant van iDEAL. Voor de
pinbetaling zijn banken en gebruikers het eens dat een alternatief wenselijk is. Banken en
toonbankinstellingen zijn in gesprek over fallback-oplossingen, waarover ze zo spoedig mogelijk
dit najaar uitsluitsel zullen bieden.
Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer
2
Het MOB kijkt uit naar de resultaten van verbetertrajecten die Currence en de Betaalvereniging in
samenwerking met de banken in werking hebben gezet. Ook na afloop van de genoemde
verbetertrajecten willen alle partijen blijvend streven naar behoud en versterking van de
robuustheid van het betalingsverkeer. De verbetertrajecten voor de diverse betaalproducten
worden dan ook structureel geagendeerd in het MOB. Op die manier kan het MOB de acties voor
een robuuster betalingsverkeer monitoren en blijven stimuleren.
Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer
3
Tabel 1
Betaalproduct Kanaal
Overboeking
Internetbankieren
Bulkaanlevering
door grootbedrijf
Papieren
overboeking
Telefoon
Incasso
Acceptgiro
Alternatieve producten of
kanalen bij verstoring van de
verwerking van het product
Papieren overboeking,
bankkantoor, mobiel
bankieren
Internetbankieren, directe
aanlevering bij Equens,
aanlevering met DVD of CD
ROM, spoedoverboeking
Verstoring niet van toepassing
Internetbankieren, papieren
overboeking, bankkantoor,
mobiel bankieren
Bankkantoor
Verstoring niet van toepassing
Mobiel bankieren Is een fallback-optie voor
internetbankieren, maar nog
geen primair kanaal
Internetbankieren Voor MKB en grootbedrijf
acceptgiro, facturen,
FINBOX-berichten,
AcceptEmail, DigiAccept,
creditcards online, iDEAL.
Voor grootbedrijf
bulkaanlevering
Bulkaanlevering Internetbankieren, directe
door grootbedrijf aanlevering bij Equens,
aanlevering met DVD of CD
ROM, spoedoverboeking
Internetbankieren Papieren acceptgiro,
bankkantoor, mobiel
bankieren
Papieren
acceptgiro
Telefoon
Verstoring niet van toepassing
Internetbankieren, papieren
acceptgiro, bankkantoor,
mobiel bankieren
Bankkantoor
Verstoring niet van toepassing
Mobiel bankieren Is een fallback-optie voor
internetbankieren, maar nog
geen primair kanaal
Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer
Status van betaalproduct en
de alternatieven
Maatregelen tegen DDOS
doorgevoerd.
Mobiel bankieren als
fallback-kanaal wordt
verbeterd
Geen wens naar meer of
betere alternatieven
n.v.t
Geen wens naar meer of
betere alternatieven
n.v.t
n.v.t
Geen wens naar meer of
betere alternatieven
Geen wens naar meer of
betere alternatieven
Maatregelen tegen DDOS
doorgevoerd.
Mobiel bankieren als
fallback-kanaal wordt
verbeterd
n.v.t
Geen wens naar meer of
betere alternatieven
n.v.t
n.v.t
4
Betaalproduct Kanaal
iDEAL
Internetbankieren
Alternatieve producten of
kanalen bij verstoring van de
verwerking van het product
Acceptgiro, Credit card (Card
Not Present betaling), Paypal,
e-Wallet.
Mobiel bankieren n.v.t
Status van betaalproduct en
de alternatieven
Afhankelijkheid
verminderen tussen de
kanalen internetbankieren,
mobiel bankieren en iDEAL
wordt aan gewerkt
Wordt op dit moment
uitgerold
Geen wens naar meer of
betere alternatieven
Credit card
(Card Not
Present)
Credit card
(aan de
toonbank)
Pinbetaling
(Maestro en
V-Pay)
Internetbankieren
iDEAL, acceptgiro, Paypal, eWallet
Elektronisch
Pinbetaling, chipknip, contant
Geen wens naar meer of
betere alternatieven
Elektronisch
Chipknip, credit card, contant,
eenmalige machtiging pin
Chipknip
Elektronisch
Contant geld
n.v.t.
GEA
geldopname
Elektronisch
Pinbetaling, credit card,
contant
Pinbetaling, creditcard,
chipknip
Pinbetaling met eventueel
cash back, geldopname bij
GEA van de eigen bank,
geldopname bij GEA van een
andere bank, geldopname via
andere organisaties zoals
GWK
Wordt gewerkt aan nog
hogere beschikbaarheid en
gekeken naar een nieuwe
fallback mogelijkheid
Geen wens naar meer of
betere alternatieven
Geen wens naar meer of
betere alternatieven
Geen wens naar meer of
betere alternatieven
*De chipknip zal per 1 januari 2015 worden uitgefaseerd.
Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer
5
1.
INLEIDING
Naar aanleiding van een aantal verstoringen in het internetbankieren begin april, is op 15 april de
kerngroep van het MOB bijeen geweest. Daar hebben maatschappelijke organisaties hun
vertrouwen in het betalingsverkeer bevestigd, en is afgesproken om gezamenlijk te werken aan
maatregelen om het vertrouwen en de bereikbaarheid van het elektronische betalingsverkeer te
vergroten. Eén van de afspraken was het maken van een analyse van de robuustheid van het
elektronische betalingsverkeer:
Het MOB zal analyseren welke alternatieven er zijn bij (onverwachte) verstoringen in het
betalingsverkeer. Hieruit moet duidelijk worden of er nog alternatieven ontbreken en hoe die
eventueel ondervangen kunnen worden om zo de robuustheid van het betalingsverkeer verder te
versterken.
Deze nota is het eindresultaat van deze analyse, op basis van de in de MOB-vergadering van 15
mei goedgekeurde opzet en eerste aanzet.
2.
OPZET
Per betaalproduct en methode van aanleveren van de betaalopdracht (‘aanleverkanaal’) worden de
alternatieve producten en alternatieve kanalen benoemd, met daarbij een analyse in hoeverre de
verschillende alternatieven in geval van verstoringen het betalingsverkeer kunnen opvangen. De
verschillende gebruikersgroepen die deelnemen aan de Werkgroep Maatschappelijke Efficiency
van het MOB, hebben daarbij aangegeven in hoeverre zij tevreden zijn met de beschikbare
alternatieven.
Nadrukkelijk wordt vooraf opgemerkt dat ieder betaalproduct (overboeking, incasso, pinnen) als
zodanig uniek is en in die zin wat functionaliteit betreft meestal geen volledig gelijkwaardig
alternatief kent. Dat geldt ook voor de primaire kanalen (met name internetbankieren en de online
pin-terminal). Dit betekent dat alternatieve producten en alternatieve kanalen een fallbackmogelijkheid zijn die vrijwel altijd een mindere of enigszins andere functionaliteit en/of een
mindere beschikbaarheid hebben dan het primaire product in combinatie met het primaire kanaal.
Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer
6
3.
OVERBOEKING
De overboeking is een basis betaalproduct om geïnitieerd door de betaler geld van zijn rekening
naar de rekening van de ontvanger over te maken. In 2012 zijn meer dan 1,7 miljard
overboekingen gedaan met een waarde van in totaal bijna EUR 692 miljard. Er is geen alternatief
betaalproduct met vergelijkbare functionaliteiten beschikbaar. In bepaalde situaties kunnen de
incasso en acceptgiro de overboeking binnen grenzen opvangen. De overboeking kan door middel
van zes volledig onafhankelijke kanalen gebruikt worden, waarbij het internetbankieren als
belangrijkste kanaal wordt gezien.
Internetbankieren:
Dit kanaal is zodanig opgezet, dat het 24/7 beschikbaar is. Alle kernsystemen voor de
overboeking zijn ten minste dubbel uitgevoerd met daarnaast een uitwijk naar andere
locaties in geval van niet beschikbaarheid van een locatie. Deze uitwijk kan doorgaans
binnen één tot enkele uren geactiveerd worden, waarbij de capaciteit meestal op hetzelfde
niveau ligt als de reguliere verwerkingsomgeving. Daarnaast worden de bronbestanden na
ontvangst in de meeste gevallen dubbel opgeslagen om verwerking op ieder later tijdstip
mogelijk te maken zonder dat de klant bestanden opnieuw hoeft aan te leveren. Ook
wordt er regelmatig geoefend en getest om het kanaal zo snel mogelijk weer draaiende te
krijgen wanneer er een verstoring is. Elke bank heeft zijn systeem zodanig
gedimensioneerd, dat het streven is daarmee een beschikbaarheid van nagenoeg 100% te
realiseren. In 2012 is gemiddeld genomen een beschikbaarheidspercentage van 99,6%1
gerealiseerd. Desondanks hebben zich in de 1e helft van 2013 verschillende storingen
binnen het internetbankieren voorgedaan. Deze werden deels veroorzaakt door een aantal
DDoS-aanvallen bij verschillende banken. Hier zijn inmiddels additionele maatregelen
voor genomen2. De hoge beschikbaarheid van internetbankieren wordt voor consumenten
enigszins beperkt doordat ze gebruik maken van het openbare internet (gemiddelde
1 Dit cijfer is een gewogen gemiddelde van de opgave van de vier grootste banken, gebaseerd op door hen zelf gehanteerde definities,
en moet dus met enige voorzichtigheid gehanteerd worden. Bezien zal worden of in de toekomst gekomen kan worden tot een
gemeenschappelijke definitie op basis waarvan periodiek over de beschikbaarheid van het internetbankieren kan worden
gerapporteerd.
2 Belangrijke maatregelen zijn het vergroten van de capaciteit in het verwerken van dataverkeer in combinatie met het plaatsen van
filters, die ongewenst, massaal data-aanbod afkomstig van de DDoS-aanval scheiden van het bonafide dataverkeer, waardoor de
webservers niet ‘verstopt’ raken. Door het plaatsen van een overgedimensioneerde (proxy-)server aan de voorkant van het
bankdomein (de webserver) kan verstorend dataverkeer van de actoren die verantwoordelijk zijn voor de DDoS-aanval afgestopt
worden. Deze proxy-server dient als een soort filter. Hier wordt ook wel de term scrubbing-server gebruikt, of wasstraat. Alleen
sessie-oproepen die een normaal patroon hebben worden doorgelaten naar de webserver en sessie-oproepen die een afwijkend patroon
vertonen worden afgewezen. Er zijn verschillende commerciële partijen die deze anti-DDoS-dienst (ook wel ‘scrubbing services’
genoemd) leveren aan Nederlandse banken.
Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer
7
beschikbaarheid circa 99,5%). Het MKB en grootbedrijven hebben de vrije keus of zij
van een door de Betaalvereniging gecertificeerde netwerkdienst gebruik maken of niet.
Als zij een netwerkdienst gebruiken met een hoge gegarandeerde beschikbaarheid, dan
zal de beschikbaarheid van die aansluiting dus hoger liggen dan 99,5%. Bij gebruik van
twee volledig onafhankelijke netwerkdiensten is de beschikbaarheid van de aansluiting de
facto 100%.
Voor mensen met een beperking die gebruik maken van een screenreader bij het
internetbankieren is er een extra gevoeligheid van de beschikbaarheid, doordat de goede
werking van deze screenreader hoge eisen stelt aan de structuur waarin de webomgeving
is gebouwd. Deze klanten hebben het afgelopen jaar soms gedurende enkele maanden
geen goede beschikbaarheid gehad van het kanaal voor internetbankieren. Naar
verwachting zal de omvang van deze storingen na de overgang op SEPA afnemen.
Gezien de continue ontwikkelingen en aanpassingen van de internetbankier-omgevingen,
blijft toegankelijkheid van dit kanaal voor specifieke groepen een onderwerp van
voortdurende aandacht.
Indien er een verstoring in het internetbankieren plaatsvindt, zijn de alternatieven voor de
consumenten en het MKB in meer of mindere mate de volgende kanalen: papieren
overboeking, bankkantoor en mobiel bankieren. Voor mensen met een beperking is een
terugvaloptie het telefonische kanaal, indien men beschikt over inloggegevens.
Naar het oordeel van de gebruikersgroepen heeft de overboeking via internetbankieren
een hoge en voldoende mate van beschikbaarheid. Naar aanleiding van de recente
storingen zijn er additionele maatregelen genomen om de hoge beschikbaarheid te
verzekeren. Er zijn in beperkte mate alternatieven beschikbaar. Het alternatief van
mobiel bankieren is op dit moment nog beperkt, maar wordt steeds verder ontwikkeld. De
beschikbaarheid van internetbankieren voor mensen met een beperking die een
screenreader (software voor vergroting, spraak en/ of braille)ligt lager: hier zijn in
mindere mate alternatieven voor. Zij zijn voor het zelfstandig internetbankieren
aangewezen op een continu gegarandeerd toegankelijk gebouwd systeem en ervaren
grotere problemen dan andere klanten wanneer wijzigingen in de webomgeving niet goed
zijn uitgevoerd.
Bulkaanlevering:
Bij bulkaanlevering levert de opdrachtgever direct een grote hoeveelheid
betalingsopdrachten aan de bank. Er is in Nederland ook de mogelijkheid om de
Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer
8
bulkaanlevering direct bij Equens aan te leveren. Indien er alleen sprake is van een
storing in het aanleverproces bij de bank, kan het kanaal bulkaanlevering gebruikt blijven
worden door opdrachtgevers die bij Equens aanleveren. Het opzetten van dit
aanlevertraject bij Equens kent doorgaans een lange doorlooptijd, waardoor dit ten tijde
van verstoringen alleen een alternatief is als het al is ingericht. Net als het opzetten van
bulkaanlevering bij de banken dient hiervoor ruim de tijd genomen te worden.
De kanalen voor internetbankieren en bulkaanlevering zijn doorgaans bij de banken
gescheiden. Er kunnen wel gedeelde functies/systemen in het proces zitten (bijv.
autorisatie-/authenticatie-systemen), maar deze zijn altijd meervoudig uitgevoerd.
Gebruikers kunnen van beide kanalen gebruik maken mits die vooraf geïmplementeerd
zijn. Een belangrijke kanttekening is dat qua capaciteit het internetbankieren niet dezelfde
grootte van bestanden aan kan als bij bulkaanlevering mogelijk is. Men zal de bestanden
dan ook in kleinere batches moeten opknippen en vaker moeten insturen.
Bulkaanlevering is voor het grootbedrijf het belangrijkste kanaal voor overboekingen. Dit
kanaal is niet van toepassing voor MKB en consumenten. Indien een verstoring
plaatsvindt van het kanaal bulkaanlevering, zijn mogelijke alternatieven naast
internetbankieren en directe aanlevering bij Equens, ook de mogelijkheid die sommige
banken bieden om overboekingsbestanden bij verstoringen aan te leveren op DVD of CD
ROM. Ook dit moet vooraf worden opgezet voor de klant en is alleen praktisch haalbaar
voor een selecte groep grote opdrachtgevers. Daarnaast zijn spoedoverboekingen
mogelijk3. Het grootbedrijf geeft aan weinig verstoringen te ervaren van het bulkkanaal.
Geconcludeerd kan worden dat het kanaal bulkaanlevering, dat alleen van toepassing is
voor grootbedrijven, voldoende beschikbaar is. Alternatieven zijn in beperkte mate
aanwezig. Meerdere van de beschikbare alternatieven dienen van tevoren
geïmplementeerd te worden. Gebruikers die primair overboeken via bulkaanlevering en
3 Naast de gewone overboeking is er nog de mogelijkheid tot het doen van een spoedoverboeking. Deze overboeking wordt tegen een
hoger tarief via een dedicated infrastructuur afgewikkeld. Het functionele verschil zit vooral in de garantie die banken geven over de
snelheid van de transactieverwerking. Bij een normale overboeking heeft de bank een inspanningsverplichting: in de meeste gevallen
wordt een overboeking tussen twee verschillende banken nog diezelfde werkdag verwerkt, maar daar wordt geen garantie op gegeven.
Op een spoedoverboeking wordt de garantie gegeven, dat de transactie binnen 1,5 uur verwerkt wordt (op werkdagen). Vanwege deze
garantie wordt een spoedoverboeking anders getarifeerd dan een gewone overboeking. Een overboeking tussen twee rekeningen van
één bank wordt door alle banken binnen enkele minuten verwerkt – in dergelijke gevallen heeft een spoedoverboeking dus geen
toegevoegde waarde. Wanneer een ontvangende partij dat afspreekt met zijn bank, kan hij bij binnenkomst van een spoedoverboeking
op zijn bankrekening daarover middels mail of telefoon geïnformeerd worden. Het technische verschil tussen beide betaalproducten
zit in de andere infrastructuur die gebruikt wordt. De routering van een spoedoverboeking is anders dan die van een gewone
overboeking. Spoedoverboekingen worden door de bank van de opdrachtgever individueel en direct bij het clearing &
settlementsysteem van DNB aangeboden ter verwerking, terwijl gewone overboekingen aangeleverd worden aan Equens, en daar
collectief in het standaardproces clearing & settlement worden verwerkt. Feitelijk gaat het dus om functioneel en technisch
verschillende betaalproducten.
Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer
9
waarbij het gaat om tijd kritische betalingen, kunnen overwegen mogelijke alternatieven
van tevoren op te zetten. Er is vanuit het grootbedrijf geen vraag naar meer of betere
alternatieven, gezien de voldoende beschikbaarheid van het kanaal.
Papieren overboeking:
Via aanlevering door het postbedrijf kunnen alle soorten overboekingen gerealiseerd
worden. Daarbij moet beseft worden dat het aanbieden van papieren
overboekingsoverdrachten altijd voor een zekere vertraging zorgt, omdat deze op
elektronisch niveau gebracht moeten worden om ze in de bancaire systemen te kunnen
verwerken. Andere beperking is het gegeven, dat niet meer alle consumenten over
overschrijvingsformulieren beschikken. Er is praktisch gesproken geen beperking in de
verwerkingscapaciteit van opdrachten die middels een papieren overboeking worden
aangeboden. Een verstoring van dit kanaal zou bijvoorbeeld kunnen optreden bij een
staking bij de post. Vanwege het beperkte gebruik en de toch al optredende vertraging
wordt dit niet als probleem gezien.
Geconcludeerd kan worden dat dit kanaal voor consumenten voldoende beschikbaar is.
Het is een beperkte fallback-mogelijkheid indien het kanaal internetbankieren is
verstoord. Dit kanaal is een onvoldoende fallback voor MKB en grootbedrijven, maar er
is vanuit deze twee sectoren geen wens om de beschikbaarheid van dit kanaal uit te
breiden.
Telefoon:
Telefonisch kunnen alle soorten overboekingen gerealiseerd worden maar dit kanaal is na
de invoering van SEPA alleen beschikbaar voor kwetsbare groepen. Beperkingen zijn er
in de verwerkingscapaciteit. Enkele grootbanken bieden voor dit kanaal verlengde
openstellingstijden aan, maar hierin is geen uniformiteit. Tot slot moet hier opgemerkt
worden, dat veel klanten niet meer beschikken over actuele inlogcodes voor telefonisch
bankieren, omdat dit kanaal in normale omstandigheden nauwelijks gebruikt wordt.
Indien een verstoring plaatsvindt van dit kanaal zijn alternatieve kanalen voor
consumenten: internetbankieren, papieren overboeking, bankkantoor en mobiel
bankieren. Dit kanaal is niet van toepassing voor MKB en grootbedrijven.
Geconcludeerd kan worden dat dit kanaal voldoende beschikbaar is voor kwetsbare
groepen, maar het is geen fallback voor consumenten, MKB en grootbedrijven. Vanuit
deze sectoren is er echter geen wens om de beschikbaarheid van dit kanaal uit te breiden.
Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer
10
Bankkantoor:
Vanuit het bankkantoor kunnen alle soorten overboekingen gerealiseerd worden.
Beperkingen zijn er in de verwerkingscapaciteit en met betrekking tot de openingstijden.
Enkele kleinbanken beschikken bovendien niet over een kantorennetwerk, en soms past
dit niet in de formule (volledige internetbank). Ook loopt het aantal bankkantoren
geleidelijk terug. Bankklanten bezoeken steeds minder vaak het bankkantoor, aangezien
zij hun dagelijkse bankzaken massaal via internet- en mobiel bankieren regelen.4 Daarbij
zal op kantoor de betaalopdracht door de medewerker moeten kunnen worden ingevoerd
en dat werkt ook niet als er intern bij de bank een probleem is met het systeem.
Een verstoring van dit kanaal zou bijvoorbeeld kunnen optreden bij een staking. Gezien
de toch al beperkte beschikbaarheid van dit kanaal wordt dit niet als probleem gezien.
Geconcludeerd kan worden dat dit kanaal in beperkte mate een fallback is voor
consumenten en MKB. Voor grootbedrijven is het geen fallback-optie. Mits de
bereikbaarheid van bankkantoordiensten niet wezenlijk achteruit gaat is er voor de twee
sectoren geen wens om de beschikbaarheid van dit kanaal uit te breiden.
Mobiel bankieren:
Met mobiel bankieren kunnen overboekingen gerealiseerd worden. Beperkingen zijn er in
de verwerkingscapaciteit van de betreffende bancaire systemen. Andere beperkingen zijn
dat nog niet alle consumenten over een smartphone of tablet beschikken, er veelal
bedragslimieten gelden en het feit, dat veelal gewerkt wordt met zgn. white listing (er
moet dan eerder geld zijn overgeboekt op het betreffende rekeningnummer om de
autorisatie goed te keuren; deze beperking geldt overigens niet voor ING) waardoor dit
alternatief bij onverwachte verstoringen in de primaire keten slechts een beperkt
alternatief kan bieden. Wat betreft de white listing geldt dat dit een risicobeperkende
maatregel is die mede afhankelijk van fraude-ontwikkelingen wordt afgebouwd door de
banken zodat deze beperking op termijn eventueel zou kunnen verdwijnen. Bovendien
dient men zich te realiseren, dat bij een internetverstoring op de vaste datacomnetwerken
vaak ook snel congestie zal optreden op de mobiele datacomnetwerken, waardoor dus
ook problemen kunnen ontstaan bij mobiel bankieren. Indien een storing plaatsvindt
waarbij het vaste internet eruit ligt, dan kan het mobiele netwerk nog steeds werkend zijn
en dan is mobiel bankieren nog steeds mogelijk. Indien er een storing is in het domein
van een bank dan zal noch het internetbankieren noch het mobiel bankieren mogelijk
4 Voor inzicht in de beschikbaarheid van bankdiensten, zoals bankkantoren, wordt verwezen naar de bereikbaarheidsmonitor 2013,
uitgevoerd door de MOB werkgroep Toegankelijkheid en Bereikbaarheid, die in december 2013 gepubliceerd zal worden.
Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer
11
zijn5.
Geconcludeerd kan worden dat mobiel bankieren op dit moment een beperkte fallback is
voor consumenten. De verwachting is dat in de toekomst mobiel bankieren een steeds
beter alternatief zal worden. Voor MKB en grootbedrijven is mobiel bankieren geen
goede fallback. Geen van beide sectoren hebben de wens om de beschikbaarheid van dit
kanaal op korte termijn verder uit te breiden.
In zijn algemeenheid kan geconcludeerd worden dat de overboeking een hoge mate van
beschikbaarheid kent. De overboeking is een uniek betaalproduct met specifieke kenmerken. Er
zijn geen alternatieve betaalproducten met vergelijkbare functionaliteiten, maar wel
verschillende alternatieve kanalen. Indien er een verstoring bij het belangrijkste kanaal
internetbankieren plaatsvindt, worden de overige vijf kanalen van de overboeking door alle
partijen als voldoende beschikbaar geacht als fallback-mogelijkheden. Deze alternatieve kanalen
hebben wel beperkingen, en er moet dan ook voor het kanaal internetbankieren naar 100%
beschikbaarheid blijven worden gestreefd. Daarnaast wordt ingezet op het uitbreiden van het
mobiel bankieren als fallback-mogelijkheid voor consumenten.
4.
INCASSO
In 2012 zijn er ongeveer 1,4 miljard incasso’s uitgevoerd met een totale waarde van EUR 298
miljard. De incasso kan door middel van twee volledig onafhankelijke kanalen gebruikt worden,
namelijk bulkaanlevering en internetbankieren. Het MKB kan alleen gebruik maken van het
kanaal internetbankieren. Er zijn geen alternatieve betaalproducten met dezelfde functionaliteiten
als de incasso. In bepaalde situaties kunnen de overboeking en de acceptgiro de incasso binnen
grenzen opvangen.
Internetbankieren:
Voor de incasso geldt dat de uiteindelijke verwerking minder tijd-kritisch is dan
bijvoorbeeld een pinbetaling. Alle kernsystemen voor incasso-verwerking zijn ten minste
dubbel uitgevoerd met daarnaast een uitwijk naar andere locaties in geval van
onbeschikbaarheid van een locatie. Deze uitwijk kan doorgaans binnen één tot enkele
uren geactiveerd worden, waarbij de capaciteit meestal op hetzelfde niveau ligt als de
reguliere verwerkingsomgeving. Daarnaast worden de bronbestanden na ontvangst in de
5 Alle hierboven gegeven informatie geldt voor vrijwel alle Nederlandse banken, waarbij de feitelijke implementatie tussen de diverse
grootbanken en tussen grootbanken en kleinbanken kan verschillen.
Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer
12
meeste gevallen dubbel opgeslagen om verwerking op ieder later tijdstip mogelijk te
maken, zonder dat de klant bestanden opnieuw hoeft aan te leveren. Ook wordt er
regelmatig geoefend en getest om het kanaal zo snel mogelijk weer draaiende te krijgen
wanneer er een verstoring is.
Indien er een verstoring plaatsvindt in het internetbankieren is er voor het MKB geen
alternatief kanaal. Voor grootbedrijven is het kanaal bulkaanlevering een alternatief. In
termen van product kan een incassant (tijdelijk) besluiten in plaats van incasso’s, over te
gaan naar acceptgiro’s, facturen of FINBOX-berichten. Niet-bancaire alternatieven
kunnen zijn AcceptEmail of DigiAccept. Enkele grote incassanten bieden inmiddels
betalingen online aan via creditcards of iDEAL (bijv. Ziggo en Essent) als alternatief
voor incasso’s. Dit zijn echter beperkte alternatieven. In al deze gevallen moet dit vooraf
geregeld zijn en dit vraagt ook een zekere flexibiliteit van de systemen en processen bij
de incassant. Partijen die gebruik maken van dit kanaal voor tijd-kritische betalingen
kunnen overwegen deze alternatieven van tevoren te regelen.
Geconcludeerd kan worden dat incasso via internetbankieren voor alle
gebruikersgroepen een hoge en voldoende mate van beschikbaarheid en
productalternatieven kent, gezien het minder tijd-kritische karakter van de incasso. Geen
van de gebruikers heeft de wens de beschikbaarheid en alternatieven voor het
internetbankieren uit te breiden.
Bulkaanlevering:
Bij bulkaanlevering levert de opdrachtgever direct een grote hoeveelheid
betalingsopdrachten aan de bank. Er is in Nederland ook de mogelijkheid om de
bulkaanlevering direct bij Equens aan te leveren. Indien er alleen sprake is van een
storing in het aanleverproces bij de bank, kan het kanaal bulkaanlevering gebruikt blijven
worden door opdrachtgevers die bij Equens aanleveren. Het opzetten van dit
aanlevertraject bij Equens kent doorgaans een lange doorlooptijd, waardoor dit ten tijde
van verstoringen alleen een alternatief is als het al is ingericht. Net als het opzetten van
bulkaanlevering bij de banken dient hiervoor ruim de tijd genomen te worden.
De kanalen voor internetbankieren en bulkaanlevering zijn doorgaans bij de banken
gescheiden. Er kunnen wel gedeelde functies/systemen in het proces zitten (bijv.
autorisatie-/authenticatie-systemen), maar deze zijn altijd meervoudig uitgevoerd.
Gebruikers kunnen van beide kanalen gebruik maken met dien verstande dat die hiervoor
vooraf geïmplementeerd zijn. Een belangrijke kanttekening is dat qua capaciteit het
internetbankieren niet dezelfde grootte van bestanden aan zal kunnen als bij
Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer
13
bulkaanlevering mogelijk is. Men zal de bestanden dan ook in kleinere batches moeten
opknippen en vaker moeten insturen.
Indien een verstoring plaatsvindt van het kanaal bulkaanlevering, zijn mogelijke
alternatieven naast internetbankieren en directe aanlevering bij Equens, ook de
mogelijkheid die sommige banken bieden om overboekingsbestanden bij verstoringen
aan te leveren op DVD of CD ROM. Ook dit moet vooraf worden opgezet voor de klant
en is alleen praktisch haalbaar voor een selecte groep grote incassanten6. Dit kanaal is niet
van toepassing voor MKB.
Geconcludeerd kan worden dat het kanaal bulkaanlevering, dat alleen van toepassing is
voor grootbedrijven, voldoende beschikbaar is. Er zijn enkele alternatieven beschikbaar
voor dit kanaal en vanuit de gebruikers is er geen behoefte aan een uitbreiding van de
alternatieven. Meerdere van de beschikbare alternatieven dienen van tevoren
geïmplementeerd te worden. Gebruikers die primair incasso aanleveren via het kanaal
bulkaanlevering en waarbij het gaat om tijd-kritische betalingen, kunnen overwegen
mogelijke alternatieven van tevoren op te zetten.
In zijn algemeenheid kan geconcludeerd worden dat de incasso een hoge mate van
beschikbaarheid kent, zeker in relatie tot het minder tijd-kritische karakter. De incasso is een
uniek betaalproduct met specifieke kenmerken. Er zijn enkele beperkte alternatieve
betaalproducten beschikbaar, maar deze hebben niet dezelfde functionaliteiten als de incasso.
Voor de bulkaanlevering bestaat één alternatief kanaal. Vanuit de bedrijvensector zijn er geen
wensen de beschikbaarheid en alternatieven van de incasso uit te breiden.
5.
ACCEPTGIRO
De acceptgiro is feitelijk een verbijzondering van de overboeking en zal op termijn volledig
vervangen worden door de SEPA-overschrijving (SEPA Credit Transfer). Momenteel wordt al
meer dan 80% van alle acceptgiro’s als overschrijving afgewikkeld. In 2012 zijn ongeveer 134
miljoen acceptgiro-transacties verwerkt met een totale waarde van ruim EUR 65 miljard.
Voor de acceptgiro wordt gebruik gemaakt van een gestandaardiseerd en vaak vooraf ingevuld
overschrijvingsformulier. Daarom zijn de meeste opmerkingen die onder overboeking zijn
gemaakt hier ook relevant. Daarnaast zijn nog enkele specifieke opmerkingen te maken:
Webwinkels die de acceptgiro aanbieden aan hun klanten, kunnen een alternatief betaalproduct
aanbieden zoals iDEAL, eenmalige machtiging, overboeking, Paypal en creditcard.
6 Alle hierboven gegeven informatie geldt vrijwel voor alle Nederlandse banken, waarbij de feitelijke implementatie tussen de diverse
grootbanken en kleinbanken kan verschillen.
Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer
14
De acceptgiro is geoperationaliseerd middels vijf verschillende kanalen: internetbankieren,
papieren overboeking, telefoon, bankkantoor en mobiel bankieren. Zie hiervoor paragraaf 4,
Overboeking. Alleen bij de kanalen papieren overboeking en kantoor wordt de acceptgiro
verwerkt als acceptgiro. In de andere gevallen converteert de consument de acceptgiro naar
overboeking.
6.
IDEAL
In 2012 zijn er bijna 117 miljoen iDEAL transacties verricht met een totale waarde van bijna
EUR 9 miljard. Er zijn verschillende soorten alternatieve betaalproducten voor iDEAL.
Acceptgiro en creditcard (Card-Not-Present betaling7) zijn volwaardige bancaire alternatieven.
Daarnaast zijn er niet-bancaire producten zoals Paypal, e-Wallets, etc. die in beperkte mate een
alternatief vormen. Zo heeft niet iedereen een Paypal account of direct een e-Wallet tot zijn
beschikking.
iDEAL kan via twee kanalen worden afgewikkeld. Er is iDEAL “gewoon” en iDEAL mobiel. De
eerste variant is ontwikkeld voor PC’s en laptops, de tweede variant is ontwikkeld voor toegang
met smartphones en tablets.
De eerste variant is door de meeste banken ontwikkeld en gedimensioneerd voor massaal gebruik.
Alle issuing banken en acquiring banken8 die iDEAL ondersteunen zijn aan elkaar gekoppeld
middels het ATOS-platform. De systemen van ATOS zijn volledig redundant (dubbel) uitgevoerd
en de beschikbaarheid van dit platform ligt op nagenoeg 100%. Wanneer zich echter een incident
of calamiteit voordoet, kan dit de beschikbaarheid van iDEAL gedeeltelijk of geheel raken.
Bij de recente DDoS-aanvallen is het ATOS-platform tijdelijk onbereikbaar geworden. Dit mede
door de grote aantallen transacties die niet door de aangevallen issuing bank verwerkt konden
worden. De kans op deze mogelijkheid in toekomstige situaties van DDoS-aanvallen, is door
extra maatregelen inmiddels substantieel verkleind.
Consumenten zijn vrijwel altijd via een openbare netwerkdienst gekoppeld aan hun issuing bank.
Zoals in paragraaf 8, Pinbetaling, verder wordt uitgewerkt kent de beschikbaarheid van openbare,
niet-gecertificeerde netwerkdiensten beperkingen (gemiddelde beschikbaarheid 99,5%). Door het
gebruik van openbare netwerkdiensten van de consument, ligt de onbeschikbaarheid van issuing
banken hoger dan die van de acquiring banken, waarbij meer gebruik wordt gemaakt van
gecertificeerde netwerken. Daar tegenover staat dat de reikwijdte van een verstoring kleiner is
7 Hieronder wordt verstaan een betaling waarbij de creditcard niet fysiek wordt gebruikt. Hierbij valt te denken aan betalingen via
internet, door het invullen van het creditcard-nummer, of door de telefoon het noemen van het nummer.
8 Hierbij wordt onder issuing banken de banken van de betaler ofwel de consument verstaan en acquiring banken de banken van de
ontvanger ofwel de winkelier
Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer
15
dan die bij acquiring banken. iDEAL is functioneel een onderdeel van internetbankieren. Deze
onderlinge vervlechting kan er voor zorgen dat bij een storing bij het internetbankieren, de storing
ook iDEAL treft bij de desbetreffende bank. Enkele issuing banken hebben reeds in 2012 een
scheiding doorgevoerd tussen hun systemen voor internetbankieren en voor iDEAL-betalingen,
waardoor iDEAL-betalingen niet altijd geraakt worden bij problemen in internetbankieren. Deze
compartimentering verlaagt de onderlinge verwevenheid van de systemen, waardoor de
beschikbaarheid voor beide systemen omhoog is gegaan.
Wanneer zich op dit moment een verstoring voordoet bij de issuing banken kunnen niet alle
iDEAL transacties, of in het ergste geval geen iDEAL transacties, van de door de storing
getroffen issuing bank, tot stand worden gebracht. In een dergelijke situatie heeft de consument in
sommige gevallen de keuze uit alternatieve betaalproducten.
Voor wat betreft de tweede variant (iDEAL mobiel) heeft inmiddels één grootbank dit
geoperationaliseerd, terwijl andere banken op korte termijn met de mobiele variant van iDEAL
gaan komen. Alle banken hebben de intentie om iDEAL mobiel ook voor massaal gebruik te
dimensioneren. De relevante banken hebben de beide varianten in hun domein ontkoppeld of
zullen die bij introductie ontkoppelen. Dat wil zeggen, dat een storing bij iDEAL mobiel niet
direct impact heeft op iDEAL “gewoon”, en omgekeerd.
Overigens is het niet gebruikelijk om de mobiele variant te beschouwen als back-up voor de
gewone variant van iDEAL. De “look and feel” van beide betaalproducten (de visualisatie op het
beeldscherm) is verschillend. Wanneer zich in het domein van de ene variant problemen
voordoen, zal de consument zijn bestelling opnieuw moeten invoeren in het domein van de
andere variant om vervolgens daar de betaling alsnog te doen slagen.
In 2013 heeft Currence met de banken en met Thuiswinkel.org de volgende afspraken gemaakt
over verbetering van de beschikbaarheid van iDEAL:
1) Aanpassing normering beschikbaarheid in de Rules & Regulations (regelgeving)
De beschikbaarheidsnormering voor iDEAL maakt onderscheid tussen primetime (07.00-01.00
uur / norm 99%) en non-primetime (01.00-07.00 uur / norm 93,5%). In de non-primetime-uren
plannen partijen in de keten hun onderhoudsactiviteiten. Het onderscheid tussen primetime en
non-primetime is door de snelle ontwikkeling van e-commerce enigszins achterhaald. Anderzijds
voeren banken regelmatig wijzigingen door in hun internetbankierssystemen waardoor iDEAL
geraakt kan worden. De meeste banken hebben aanpassingen in hun infrastructuur voorbereid,
waarbij de afhankelijkheid tussen internetbankieren, mobiel bankieren en iDEAL op termijn
wordt verkleind. Dit is een geleidelijke aanpassing in de infrastructuur en dit proces is bij de
Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer
16
betreffende banken enkele maanden geleden gestart. In dit kader wordt op korte termijn een
onderzoek naar geschikte tijdstippen voor gepland onderhoud door licentiehouders gestart. Dit
zowel vanuit het perspectief van licentiehouders als van webwinkels.
2) Verplichte aanlevering verbeterplan bij Currence in geval van een grote verstoring
Dit punt wordt nader uitgewerkt op de punten:

Bij welk type verstoringen of gerealiseerd beschikbaarheidsniveau?

Vereiste onderdelen van het verbeterplan.
Geconcludeerd kan worden dat iDEAL een hoge beschikbaarheid kent voor zowel consumenten
als zakelijke gebruikers. Voor wat betreft de consumenten zijn er voldoende alternatieve
betaalproducten. Voor de zakelijke gebruikers zijn er ook verschillende beschikbare
alternatieven. Maar daarbij moet opgemerkt worden dat betaalproducten zoals PayPal en
creditcards voor winkeliers duurder zijn. Het alternatieve kanaal iDEAL mobiel is voor alle
gebruikersgroepen op dit moment nog geen volwaardig alternatief. Er worden verschillende
maatregelen genomen om de beschikbaarheid nog hoger te krijgen. De wens van de
gebruikersgroepen is dat voor het betaalproduct iDEAL, dat het meest wordt gebruikt voor
betalingen in webwinkels, naar 100% beschikbaarheid wordt gestreefd.
7.
CREDITCARD
In 2012 zijn er in totaal 38 miljoen creditcardtransacties gedaan met een totale waarde van EUR
4,5 miljard. De acceptatiegraad van creditcards is in de detailhandel MKB ongeveer 40% en in de
detailhandel grootwinkelbedrijf bijna 95%. Voor de creditcard, indien gebruikt voor betalingen
aan de toonbank, zijn alternatieve betaalproducten: pinbetaling, chipknip (tot 1 januari 2015) en
contant. Voor de creditcard, indien gebruikt voor betalingen in webwinkels, zijn verschillende
alternatieve betaalproducten. iDEAL en acceptgiro zijn bancaire varianten en daarnaast bestaan er
niet-bancaire varianten zoals PayPal en e-Wallets.
Geconcludeerd kan worden dat de creditcard voor gebruik in webwinkels voor zowel
consumenten als zakelijke gebruikers een voldoende beschikbaar betaalproduct is en dat er
voldoende alternatieven zijn. Voor betalingen aan de toonbank kan geconcludeerd worden dat de
creditcard een beperkte mogelijkheid is voor consumenten, met name voor de middelgrote en
kleine winkels. Het aanbieden van de creditcard als betaalmiddel voor winkeliers is doorgaans
relatief duur. Ook voor de creditcardbetalingen aan de toonbank zijn voldoende alternatieven.
Vanuit de drie verschillende gebruikersgroepen zijn er geen wensen de beschikbaarheid van de
Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer
17
creditcard verder uit te breiden.
8.
PINBETALING
In 2012 zijn meer dan 2,4 miljard pinbetalingen verricht met een totale waarde van EUR 84
miljard. Voor de pinbetaling zijn alternatieve betaalproducten: chipknip ( tot 1 januari 2015),
contant geld en creditcard, maar ook de eenmalige machtiging pin. Andere alternatieven zijn in
het stadium van ontwikkeling of onderzoek (zie hieronder).
Wanneer de elektriciteit uitvalt op een winkellocatie, zal in het algemeen de betaalautomaat niet
meer functioneren. Daarnaast raken ook kassasystemen e.d. buiten bedrijf. Een mobiele
betaalautomaat, die via GSM of UMTS communiceert, blijft in een dergelijk geval wel
functioneren. Om een beeld te krijgen van de kans van optreden van dergelijke situaties: in 2012
zat een huishouden gemiddeld 27 minuten zonder stroom. Gemiddeld wordt een huishouden eens
in de drie jaar geconfronteerd met stroomuitval, die dan 85 minuten duurt. De statistische
beschikbaarheid van elektriciteitslevering is daarmee 99,995%.
De betaalketen voor pinnen bestaat op hoofdlijnen uit drie delen. Dat zijn het domein van de:
1. Processoren/banknetwerken
2. Openbare datacominfrastructuur
3. Winkelomgeving
Een pinbetaling kan slechts succesvol zijn wanneer de totale betaalketen, met dus alle drie de
deelelementen, beschikbaar is. Pinnen is een online betaalproduct, waarbij gedurende de
transactie authenticatie en autorisatie van de betaling plaatsvindt. De gevolgen van het nietbeschikbaar zijn van één van deze elementen zijn echter zeer verschillend. Daarom worden de
verschillende elementen hieronder apart toegelicht.
1. Processoren/banknetwerken
Het domein van de processoren/banken kent een gerealiseerde beschikbaarheid van naar schatting
99,995%9. Collectieve verstoringen in dit deel van de keten komen niet of nauwelijks meer voor.
9 Alle Nederlandse banken en processoren die het betaalproduct pinnen aanbieden, zijn gekoppeld aan het storingsregistratiesysteem
CONNECT. Daarvoor is met al die partijen de Overeenkomst CONNECT afgesloten. In die overeenkomst is afgesproken, dat iedere
grotere dienstonderbreking (gepland of niet-gepland) gemeld moet worden in CONNECT. Op basis van de door de banken en
processoren gedane meldingen valt te berekenen, dat de beschikbaarheid van de processoren en van de bancaire systemen in 2012
Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer
18
Wel is het zo dat een verstoring van een element in dit domein een grote impact heeft. Dat geldt
voor de processor (zoals Equens, CCV en ATOS) en ook voor de banknetwerken. In de praktijk
heeft de processor Equens een zeer groot marktaandeel. De impact van een storing bij Equens kan
dan ook grote gevolgen hebben voor de ketenbeschikbaarheid. Om het risico van een storing zo
veel mogelijk te beperken heeft Equens in de loop van 2012 al haar transactieverwerkende
systemen volledig redundant gemaakt. Wanneer één computersysteem, om welke reden dan ook,
uitvalt, heeft het andere computersysteem voldoende verwerkingscapaciteit om alle
betaaltransacties probleemloos te blijven verwerken. Door deze verbetering te implementeren is
de beschikbaarheid van dit deel van de betaalketen, op primetime, op 100% gebracht.
Wanneer binnen een bankdomein, om welke reden dan ook, een storing optreedt, staat het
alternatief van Stand-In ter beschikking. Deze dienst wordt geleverd door Equens, en betekent
functioneel, dat Equens betaalverzoeken kan autoriseren namens de getroffen bank, meestal tot
een bepaald, van tevoren afgesproken maximumbedrag. Pinbetalingen kunnen hierdoor, ondanks
een verstoring bij een bank, gewoon doorgang vinden.
2. Openbare datacominfrastructuur
De openbare datacominfrastructuur is van de drie onderdelen van de pinketen op dit moment de
zwakste schakel. Wanneer een netwerkdienst niet beschikbaar is, kan geen pinbetaling
plaatsvinden. In een eerdere analyse is vastgesteld dat de totale kwaliteit van de betaalketen
goeddeels wordt bepaald door de kwaliteit van de datacomverbinding tussen de betaalautomaat
van een ondernemer en de verwerker van de transacties. In de praktijk blijken de domeinen van
de processoren een beschikbaarheid te realiseren van 99,995%, terwijl de beschikbaarheid van de
datacomverbindingen, statistisch bepaald, op ongeveer 99,8% ligt. De onbeschikbaarheid ligt in
het laatstgenoemde domein dus een factor twintig hoger. Daarom zijn de activiteiten van de
Betaalvereniging al enkele jaren vooral gefocust op dit deel van de betaalketen. Grote, collectieve
verstoringen in de datacominfrastructuur komen weliswaar weinig voor, maar lokale
verstoringen, of onderbrekingen als gevolg van storingen in de router van de ondernemer komen
veel vaker voor.
De meeste datacomleveranciers hebben een zeer breed spectrum van netwerkdiensten in hun
productportfolio, met zeer verschillende kwaliteiten, oplopend tot nagenoeg 100%
beschikbaarheid. Deze laatste categorie netwerkdiensten maakt gebruik van dubbele
datacomaansluitingen en/of mobiele back up. Om de kwaliteit van gebruikte netwerkdiensten te
maximaliseren, kunnen deze, op vrijwillige basis, door de datacomleverancier ter certificering
worden aangeboden aan de Betaalvereniging. Bij de certificering wordt op kwaliteitsaspecten
meer dan 99,995% is geweest (minder dan 25 minuten uitval in 2012).
Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer
19
(vooral: beschikbaarheid) en op veiligheid getoetst. Na certificering worden deze netwerkdiensten
ook gepubliceerd op de website van de Betaalvereniging. Hier worden ook de
beschikbaarheidspercentages uit de kwaliteitsrapportages van de gecertificeerde netwerkdiensten
gepubliceerd. Door deze informatie transparant door te geven, krijgt de ondernemer de
mogelijkheid te kiezen voor een kwalitatief goede netwerkdienst.
Tot november 2011 waren ondernemers verplicht een gecertificeerd netwerk te gebruiken. Sinds
november 2011 is dit vrijgegeven en mogen ondernemers ook een niet-gecertificeerd netwerk
gebruiken. Gecertificeerde netwerkdiensten kennen een duidelijk hogere beschikbaarheid dan
niet-gecertificeerde netwerkdiensten, maar voor een ondernemer zijn ze ook duurder. Om die
reden kiest een aantal ondernemers er dan ook voor om hun betaalautomaat te koppelen aan een
niet-gecertificeerde netwerkdienst, ofwel het “open internet”. Bijkomend nadeel van dit gebruik
van het “open internet” is, dat deze niet-gecertificeerde netwerkdiensten gevoeliger zijn voor
DDoS-aanvallen dan gecertificeerde netwerkdiensten. Onderdeel van het certificatieproces voor
gecertificeerde netwerkdiensten is het beschikken over een afwentelingsmechanisme van DDoSaanvallen. Sinds eind 2011 is het aantal pintransacties dat over niet-gecertificeerde netwerken
wordt afgewikkeld van 0% naar ongeveer 7% gestegen. In totaal zijn er ongeveer 45 duizend
betaalterminals die gebruik maken van open internet. Dit is ongeveer 15% van alle
betaalautomaten. Het aantal groeit nog in lichte mate. Het zijn vooral kleine MKB-ers met enkel
één betaalterminal per winkel die overstappen van de ouderwetse telefoonlijn naar het open
internet. Wel wordt de ondernemers het gebruik van niet-gecertificeerde netwerken afgeraden.
3. Winkelomgeving
Een belangrijk element van de betaalketen wordt gevormd door de interne winkelbekabeling en
de router in de winkel. Dit domein onttrekt zich aan het blikveld en de verantwoordelijkheid van
de banken en de Betaalvereniging. Geconstateerd wordt dat wat betreft de kwaliteit van de interne
winkelbekabeling een verantwoordelijkheid bij de ondernemer zelf ligt. Ter ondersteuning van de
ondernemer publiceren Stichting Bevorderen Efficiënt Betalen en de Betaalvereniging een lijst
van gekwalificeerde Breedband Installateurs Pinnen (BIP’s) op haar website. Deze BIP’s zijn
professionele installateurs, die zich op basis van door de Betaalvereniging geformuleerde eisen
gekwalificeerd hebben voor het professioneel aanbrengen van interne ethernetbekabeling in de
winkel, configureren van een router en betaalautomaat e.d. Ondernemers wordt geadviseerd
gebruik te maken van de diensten van deze BIP’s.
Wanneer een netwerkdienst niet beschikbaar is, kan geen pinbetaling plaatsvinden.Indien een
pinbetaling niet kan plaatsvinden, dan zijn er de volgende alternatieve betaalproducten
Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer
20
beschikbaar: chipknip (tot 1 januari 2015), contant geld, creditcard, en de Eenmalige Machtiging
Pin. Mobiele apps en contactloze betalingen via Near Field Communication (NFC) zijn in
ontwikkeling en kunnen op termijn alternatieven zijn. De mogelijkheid voor een zogenoemde
‘uitgestelde pinbetaling’ is ook onderzocht als alternatief.
Contant betalen:
Contant betalen is het meeste gangbare alternatief van een pinbetaling. Contant kent wel
enige volumebeperkingen en mogelijk wachttijden bij geldautomaten. Een beperking van
contant betalen is daarnaast dat de consument voldoende contant geld bij zich moet hebben
of dat er een geldautomaat in de nabijheid moet zijn. Indien er een storing is in het
autorisatienetwerk, waar ook de geldautomaten toe behoren, dan is een geldopname geen
alternatief.
Eenmalige Machtiging Pin:
Op dit moment bestaat als alternatief bij een pinstoring de Eenmalige Machtiging Pin, een
papieren formulier. Dit is een dienst die door Equens wordt aangeboden. Deze dienst wordt
bijzonder weinig gebruikt (in 2012 minder dan 4600 keer, op een totaal van 2,5 miljard
pintransacties). Met de overgang naar SEPA heeft Equens aangekondigd de verwerking van
de Eenmalige Machtiging Pinnen in haar huidige vorm te beëindigen per 1 februari 2014.
Om bij een storing in de pinketen naast cash een alternatief te blijven bieden is vanuit de
banken opdracht gegeven om een geschikt alternatief uit te werken. Verschillende
scenario’s worden momenteel onder leiding van de Betaalvereniging onderzocht. Naar
verwachting zal uiterlijk in het vierde kwartaal een oplossingsrichting worden bepaald,
waarna uitwerking zal plaatsvinden. Het streven van de banken is om per 1 februari 2014
een alternatief te hebben met vergelijkbare functionaliteiten.
Contactloze betaling:
Een betaling via NFC (contactloze chip) is een pinbetaling op contactloze wijze. NFC is
dan een alternatief voor de toegang tot de pinketen middels de contactrijke EMV-chip, die
op de betaalpas zit. Met de NFC-technologie wordt momenteel ervaring opgedaan.
Diverse banken zijn bezig met de uitrol van bankkaarten met een NFC-chip. In september is
in Leiden een pilot gestart, waarbij middels een NFC-chip in de smartphone pinbetalingen
kunnen worden verricht.
Bij een verstoring in de primaire pinketen, zal NFC-technologie als zodanig geen alternatief
zijn, omdat nog steeds gebruik gemaakt wordt van de volledige pinketen, en de transactie
Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer
21
nog steeds online wordt afgewikkeld
Overboeken via mobiel bankieren:
Bij een verstoring in de pinketen kan mobiel bankieren een oplossing zijn. Met mobiel
bankieren kan een overboeking naar de winkelier worden gedaan. Mobiel bankieren is bij
de meeste banken een volledig operationeel en massaal toegankelijk betaalproduct. Er zijn
echter beperkingen in het gebruik van dit alternatief. De consument dient over een mobiel
device (smartphone of tablet) te beschikken, waarop een bancaire app is geïnstalleerd.
Daarnaast zijn er beperkingen door gebruik van white listing (zie paragraaf 3.6). Bovendien
zal een betaling met dit alternatief langer duren dan een pinbetaling, waardoor dit alternatief
niet die verwerkingscapaciteit op de winkelvloer kan hebben die pinnen heeft. Daarnaast is
een beperking dat de caissière moet meekijken op het mobiele device van de betaler of de
mobiele betaling geslaagd is, maar kan zij niet zelf controleren of het geld ontvangen is. In
specifieke gevallen (weinig transacties bij de kassa, zodat langere transactietijden minder
relevant zijn) kan mobiel bankieren wel een alternatief zijn.
Uitgestelde Pin Betaling:
Banken onderzoeken of het realiseerbaar is om in geval van een verstoring van het pinnen
de transacties wel uit te voeren en tijdelijk op te slaan, om ze op een later moment alsnog af
te wikkelen. Het Belgische systeem ‘TINA’ is een voorbeeld van een dergelijke ‘uitgestelde
pinbetaling’. De resultaten worden momenteel onderzocht en besproken met
vertegenwoordigers van winkeliersorganisaties. Hoewel technisch niet onmogelijk blijken
uitvoeringstechnische complexiteit, additionele risico’s en kosten zodanig dat dit geen
geschikt alternatief lijkt. Banken en winkeliersorganisaties zijn het er over eens dat er wel
een alternatief bij verstoring van het pinnen moet komen. Banken en toonbankinstellingen
zijn in gesprek over deze zogeheten fallback-oplossingen, waarover ze naar verwachting zo
spoedig mogelijk dit najaar uitsluitsel zullen bieden.
Geconcludeerd kan worden dat de pinbetaling een hoge beschikbaarheid kent voor zowel
consumenten als zakelijke gebruikers. Doordat de pinbetaling verreweg het belangrijkste
elektronische betaalmiddel is in winkels en die betalingen tijd-kritisch zijn, zijn de gevolgen van
storingen voor consumenten en toonbankinstellingen groot. Als de pinbetaling uitvalt zijn er
alternatieven beschikbaar, maar die hebben hun beperkingen zoals dat consumenten deze
alternatieven niet altijd bij de hand hebben. Er bestaat vanuit de verschillende gebruikersgroepen
geen wens om de beschikbaarheid van de genoemde huidige alternatieven verder uit te breiden.
Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer
22
Wel wordt de wens uitgesproken om een fallback-oplossing bij verstoring van het pinnen op korte
termijn in te voeren. Uiteraard geldt voor de pinbetaling zelf, net als voor de overige
betaalsystemen, de wens om te streven naar een 100% beschikbaarheid.
9.
CHIPKNIP
Voor de chipknip zijn alternatieve betaalproducten: pinbetaling, creditcard en contant. De
chipknip zelf zal per 1 januari 2015 ophouden te bestaan.
10.
CONTANT GELD
Voor contant geld zijn alternatieve betaalproducten: pinbetaling, chipknip (tot 1 januari 2015) en
creditcard. Een verstoring van het kanaal is op de betaling zelf niet van toepassing. Indien door
een verstoring de geldautomaten niet meer werken is dat wel van invloed op de mogelijkheid om
met contant geld te betalen. Ook kan een langere verstoring van bijvoorbeeld het pinverkeer er
voor zorgen dat de geldautomaten leeg dreigen te raken10. In dat geval zijn extra maatregelen
nodig om de vulling van geldautomaten op te voeren.
Geconcludeerd kan worden dat contant over het algemeen voldoende beschikbaar is en dat er
voldoende alternatieven zijn. Vanuit de verschillende gebruikersgroepen is er geen wens om de
beschikbaarheid van contant geld te verhogen.11
11.
GELDAUTOMAAT-OPNAME
Voor de geldautomaat-opname zijn de alternatieven: cash-back in winkels, geldopname bij een
geldautomaat van een andere bank, opname via een bankkantoor of via andere organisaties zoals
GWK. Dit zijn voldoende alternatieven. Indien een storing plaatsvindt bij de eigen bank, kan geld
worden opgenomen bij een geldautomaat van een andere bank en indien een storing plaatsvindt in
het interbancaire netwerk kan bij de eigen bank of geldautomaat van de eigen bank contant geld
worden opgenomen. Bij geldopnames bij de eigen bank moet de kanttekening gemaakt worden
dat enkele kleinbanken niet beschikken over een kantorennetwerk. Ook loopt het aantal kantoren
terug en is in veel kantoren uit veiligheidsoverwegingen geen kasfunctie meer aanwezig (zie
voetnoot 11). Indien er sprake is van stroomuitval en daardoor de geldautomaat-opname niet
mogelijk is, zijn de genoemde alternatieven beperkter, aangezien de genoemde alternatieven
daardoor mogelijk ook niet beschikbaar zijn. Echter, opname via een bankkantoor of via andere
10 Specifieke maatregelen hiervoor zijn terug te vinden in de handleiding en naslagwerk voor instellingsoverschrijdende operationele
crisis van de escalatiecommissie betalings- en effectenverkeer van de financiële kerninfrastructuur.
11 Voor meer inzicht in de toegankelijkheid tot contant geld wordt verwezen naar de bereikbaarheidsmonitor 2013, uitgevoerd door de
MOB werkgroep Toegankelijkheid en Bereikbaarheid. Deze zal in december 2013 worden gepubliceerd.
Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer
23
organisaties zoals het GWK is mogelijk tijdens een stroomuitval nog steeds beschikbaar.
Geconcludeerd kan worden dat contant geld via een geldautomaat-opname voldoende
beschikbaar is en dat er voldoende alternatieven zijn. Vanuit de verschillende gebruikersgroepen
is er geen wens om de beschikbaarheid van contant geld te verhogen.
12.
CONCLUSIE EN FOLLOW-UP
Over het algemeen kan gesteld worden dat in Nederland sprake is van een robuust elektronisch
betalingsverkeer. Voor alle bestaande betaalproducten zijn alternatieve betaalproducten
beschikbaar of zijn er alternatieve kanalen waarover de betaling kan worden uitgevoerd. Daarbij
kan het ene betaalproduct of kanaal als een volwaardige fallback-optie dienen terwijl een ander
betaalproduct of kanaal maar een beperkte fallback-functie heeft.
Op drie gebieden wensen de verschillende gebruikersgroepen acties om de beschikbaarheid te
verhogen, en alternatieven te verbeteren. Dit betreft het internetbankieren, iDEAL en de
pinbetaling. Voor het internetbankieren hebben banken reeds maatregelen genomen om de
weerstand tegen DDoS-aanvallen te versterken. Voorts wordt gewerkt aan het meer volwaardig
maken van het fallback-kanaal mobiel bankieren voor consumenten. Banken nemen maatregelen
om de onderlinge afhankelijkheden tussen de kanalen internetbankieren, mobiel bankieren en
iDEAL te verminderen. Verder komen banken met een mobiele variant van iDEAL. Voor de
pinbetaling zijn banken en gebruikers het eens dat een alternatief wenselijk is. Banken en
toonbankinstellingen zijn in gesprek over fallback-oplossingen, waarover ze zo spoedig mogelijk
dit najaar uitsluitsel zullen bieden.
Het MOB kijkt uit naar de resultaten van verbetertrajecten die Currence en de Betaalvereniging in
samenwerking met de banken in werking hebben gezet. Dat neemt overigens niet weg dat we in
Nederland ook na afloop van de genoemde verbetertrajecten blijvend moeten streven naar een
robuuster elektronisch betalingsverkeer. De verbetertrajecten voor de diverse betaalproducten
worden dan ook structureel geagendeerd in het MOB. Op die manier zal het MOB de acties voor
een robuuster betalingsverkeer monitoren en blijven stimuleren.
Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer
24